Hugo de Sancto Caro

Capitulum 12

Numérotation du verset Qo. 12,1 

Memento creatoris tui
in diebus iuventutis tue antequam veniat tempus afflictionis tue1
1 tue] om. Weber
et appropinquent anni de quibus dicas : non mihi placent.
Numérotation du verset Qo. 12,2 

Antequam
tenebrescant2
2 tenebrescant] -cat Weber
sol et lumen et stelle et luna3
3 et stelle - et luna] inv. Weber
et revertantur nubes
post pluviam.
Numérotation du verset Qo. 12,3 

Quando commovebuntur
custodes domus
et nutabunt4
4 nutabunt] -tur Weber
viri fortissimi
et otiose
erunt molentes
in minuto5 numero et tenebrescent
5 in minuto] imminuto Weber
videntes
per foramina
Numérotation du verset Qo. 12,4 

et claudent ostia in platea
in humilitate vocis molentes6
6 molentes] -tis Weber
et consurgent
ad vocem
Volucris
et obsurdescent omnes filie carminis.
Numérotation du verset Qo. 12,5 

Excelsa
quoque timebunt
et formidabunt
in via,
florebit
amigdalus7,
7 amigdalus] -lum Weber
Impinguabitur
Locusta
et dissipabitur capparis
quoniam ibit
Homo
in domum
eternitatis sue et circuibunt
in platea plangentes.
Numérotation du verset Qo. 12,6 

Antequam rumpatur funis argenteus
et recurrat
vitta8 aurea
8 vitta] vita Rusch
et conteratur hydria
super fontem et confringatur
Rota
super cisternam
Numérotation du verset Qo. 12,7 

et revertatur
pulvis in terram suam
unde erat et spiritus
redeat ad eum9
9 eum] Deum Weber
qui dedit illum.
Numérotation du verset Qo. 12,8 

Vanitas vanitatum, dixit Ecclesiastes, et10 omnia vanitas.
10 et] om. Weber
Numérotation du verset Qo. 12,9 

Cumque esset sapientissimus
Ecclesiastes docuit populum et enarravit que fecerat11 et investigans
11 fecerat] -rit Weber
composuit parabolas multas
Numérotation du verset Qo. 12,10 

que sunt12 verba utilia
12 que sunt] quaesivit Weber
et conscripsit sermones rectissimos
ac veritate plenos.
Numérotation du verset Qo. 12,11 

Verba sapientium
sicut stimuli
et quasi clavi in altum
defixi que per magistrorum
concilium
data sunt a pastore uno.
Numérotation du verset Qo. 12,12 

His
amplius fili mi ne requiras
faciendi plures libros nullus est finis
frequensque meditatio
carnis est afflictio13
13 est afflictio] inv. Weber
Numérotation du verset Qo. 12,13 

Finem loquendi pariter omnes14
14 pariter omnes] inv. Weber
audiamus,
Deum time
et
mandata eius observa.
Hoc est15 omnis homo.
15 est] + enim Weber
Numérotation du verset Qo. 12,14 

Cuncta16 que fiunt adducet17 in iudicium
16 Cuncta] Et praem. Weber |
17 adducet] + Deus Weber |
pro omni errato,
sive bonum sive malum sit18.
18 sit] + Explicit Coeleth id est Ecclesiastes versus numero .DCCC. ΩN, Explicit liber Ecclesiastes Weber

Capitulum 12

Numérotation du verset Qo. 12,1 
marg.| Memento Creatoris tui] In fine capituli precedentis monuit Salomon abiicere iram a corde et malitiam a carne id est peccata spiritualia et peccata carnalia amovere a se. Nunc ostendit, quo medio hoc possint fieri, scilicet per memoriam Dei. Sicut enim memoria iusti Iudicis furem compescit a furto ; sic memoria Dei animam retrahit a peccato et provocat ad virtutem ? Et hoc est.
marg.| {s} Memento Creatoris tui] qui te mirabiliter creavit, mirabilius recreavit, mirabilissime glorificabit, vel iustissime condemnabit. [Memento
marg.| inquam, non solum scientialiter quod etiam Demonum est ; sed sapientialiter quod iustorum est Memento etiam   Creatoris tui totaliter id est iustitie eius, ut timeas : misericordie eius, ut speres : beneficentie, ut gratus fias : Sapientie, qua te iugiter et presentialiter intuetur, ut erubescas feditates : magnificentie, ut reverearis et venereris eum : bonitatis, ut diligas : suavitatis, ut esurias illum et sitias : veritatis, ut credas. Ut vero homo memoriam Dei iugiter habeat, multa memorialia sui reliquit ei. Primum est signaculum sue similitudinis, quo ad imaginem et similitudinem suam eum formavit. Secundum est signaculum Sacramentorum, quo eum reformavit. Tertium memoriale est universitas creature. Quartum veritas Scripture. Quintum beneficiorum multitudo. Sextum flagellorum patens correctio.
marg.| De quolibet istorum memorialium dicit Ps. 101. Tu autem Domine, in eternum permanes : et memoriale tuum in generationem et generationem : Memorari autem debemus Dei, sicut virgo ornamenti sui : et Sponsa fascie pectoralis sue, sicut legitur Ier. 2.f. Numquid obliviscitur, inquit, virgo ornamenti sui, aut Sponsa fascie pectoralis sue ? populus vero meus oblitus est mei. In quo evidenter ostenditur, qualem memoriam nos sui velit habere Dominus. Nihil enim tenacius adheret memorie virginis : et nihil difficilius obliviscitur, quam ornamentum suum : et Sponsa fasciam pectoralem toto amore amplectitur ; quia vult apparere viro, vel marito suo ; et fascia pectoralis tumorem mammillarum reprimit et fluxum earum stringit : in quibus duobus corruptio indicatur. Quia autem dixit Salomon, Memento Creatoris tui  ; et non dixit : memento Dei tui ad humilitatem invitavit, quasi dicat : memento Creatoris tui id est teipsum attende ; quia in te et ex te nihil es ; sed ex illo et per illum es quod es. Quia autem sequitur.
marg.| {t} In diebus iuventutis tue] ideo additur : quia tunc gratior est Deo memoria eius ; quia nobis difficilior : sicut aqua delata de cisterna Bethleem, eo ipso gratior fuit David, quo maiori difficultate allata fuit per medium exercitum adversariorum, 2Rg. 23.c. Sic et memoria, vel devotio, vel oratio, que per medium carnalium affectionum, vel volatilium cogitationum offertur Deo viriliter, gratior est ei. Vel sic : Memento Creatoris tui in diebus iuventutis tue id est dum vivis et vales, emenda vitam tuam penitendo, mandata Dei servando. Bonum est viro, cum portaverit iugum Domini ab adolescentia sua. Lam. 3.c. et Ps. 118. In quo corrigit adolescentior viam suam in custodiendo sermones tuos. Et
marg.| {u} Antequam veniat tempus afflictionis tue] id est mortis, que mentem totam occupat et angustiat in tantum, ut vis doloris totam illam rapiat sibi et Dei memorem esse non sinat.
marg.| Et ideo tempore, quo licet et liberum est, ea, que Dei sunt et salutis proprie, tota instantia agenda sunt. Unde Eccl. 18.c. Ante languorem adhibe medicinam : et ante iudicium interroga teipsum ; et in conspectu Altissimi invenies propitiationem. Vel tempus afflictionis vocat tempus senectutis ; quia multa senem circumveniunt incommoda. Vel diem iudicii, ubi reprobi mirabiliter affligentur. Unde So. 1.c. Iuxta est dies Domini magnus, iuxta et velox nimis. Vox diei Domini amara ; tribulabitur ibi fortis. Dies illa, dies ire, dies tribulationis et angustie. Item tempus afflictionis dicitur tempus captivitatis Babylonice, vel Romane, secundum quod exponitur de Iudeis tantum.
marg.| {x} Et appropinquent anni, de quibus dicas ; non mihi placent] id est displicent. Dies senectutis non placent propter multa incommoda : qui etiam pre sua tediositate longi videntur esse : et ideo anni vocantur. Et iterum ; Memento Creatoris tui.
Numérotation du verset Qo. 12,1 
moraliter
marg.| Moraliter dicitur cuilibet nostrum : Memento Creatoris tui .
marg.| {a} Antequam tenebrescat sol] intelligentie vel Sspientie contemplative que splendore nimio celum mentis illuminat et divini amoris calore inflammat
marg.| {b} Et lumen] rationis, vel doctrine, que foris alios illuminat
marg.| {d} Et Luna] imaginationis, vel scientie active, sive prudentie, que labores et motus activorum dirigit et mensurat.
marg.| {c} Et stelle] sensuum, vel ceterarum virtutum, que celum mentis velut stelle fixe decorant. Omnia ista tenebrescunt tripliciter, scilicet occasu, Eclipsi, interpositione nubis. Occasu peccati. Eph. 4.f. Sol non occidat super iracundiam vestram. Eclipsi id est interpositione Lune ; quia splendor et ardor contemplationis quandoque subtrahitur occupatione vite active. Interpositione nubium id est cogitationum, tentationum, tribulationum, que non solum splendorem contemplationis obfuscant ; sed lumen ceterarum virtutum obnubilant. Sed ipso calore virtutum nubes huiusmodi dissolvuntur et postea {3. 103vb} ardentius incalescunt et splendidius irradiant. Est igitur sensus : Utere donis gratiarum tuarum, dum tibi vacat et liberum est ; nec differas, donec occurrat difficultas vel obsistat impossibilitas. Ne quia non vis, dum potes, infligatur tibi non posse, cum velles.
marg.| {e} Et iterum memento Creatoris tui , antequam revertantur nubes post pluviam id est retro vertantur a discursus et irrigationis officio, hoc est, antequam cesset earum officium : quod utique erit post diem iudicii ; quia postea non erit terre necessaria irrigatio nubium : quia innovabitur et immarcescibili atque perpetua vernantia decorabitur. Sicut etiam legitur Gn. 2.a. quod nondum pluerat super terram ; sic erit post diem iudicii, quia non cessabit pluvia et aer perpetua serenitate placabitur. Et concordat huic expositioni hoc quod precessit de obtenebratione Solis et Lune et stellarum, sicut legitur Ioel. 2.c. Sol et Luna obtenebrati sunt et stelle retraxerunt splendorem suum. Et est sensus secundum hoc. Memento Creatoris tui, antequam veniat dies iudicii. Vel nubes sunt Prophete, qui usque ad captivitatem arida corda Iudeorum pluvia sue predicationis irrigaverunt ; sed postea cessaverunt. Et est sensus, ut fiat sermo ad Iudeos tantum. Memento Creatoris tui, antequam nubes id est Prophete revertantur post pluviam predicationis id est cessent a predicatione futurorum omnibus completis, quasi dicat : Memento Creatoris tui ante captivitatem, vel ante diem iudicii ; quia tunc omnes Prophete et Predicatores cessabunt Vel specialiter nubes sunt Elias et Enoch, qui de loco, ad quem rapuit eos Dominus, in fine revertentur, sicut legitur Eccl. 48.b. et 49.d. et Mal. ultimo b. et Apc. 11.a. Et est sensus : O tu quilibet homo ; memento creatoris tui, antequam revertatur nubes id est Helias et Enoch huc, a loco, ubi sunt modo id est ante tempora Antichristi. Vel revertantur ad Deum, qui mittit illos huc post pluviam sue predicationis.
2
marg.| {3. 103va} {a} Antequam tenebrescat Sol et lumen et Stelle et Luna] id est ante senectutem, quando oculis caligantibus omnia etiam luminosa, videntur esse tenebrosa. Sicut legitur de Heli, 1Rg. 3.a. Factum est die quadam, Heli iacebat in lectulo suo et oculi eius caligaverant et non poterat videre lucernam Dei, antequam extingueretur. Similiter exponitur de morte ; quia tunc omnia luminaria obtenebrescunt, tam exteriora, quam interiora id est sensus corporis. Item de captivitate Iudeorum exponitur sic : O Israel memento Creatoris tui.
marg.| {a} Antequam tenebrescat Sol] et   l umen id est Solis lumen.
marg.| {c} Et stelle et Luna] id est antequam captivus intrudaris in carcerem, ubi non videbis neque Solis, neque Lune, neque stellarum lumen. Vel nomine Solis et luminis et stellarum et Lune, intelliguntur Iudices Israel et Prophete et ceteri viri sancti, qui illuminabant consiliis et doctrinis suis totam Iudeam. Et est sensus.
marg.| {a} Antequam tenebrescat ] etc. id est antequam auferantur Iudices et Prophete et alii viri sancti et in captivitatem ducantur.
marg.| Item exponitur de die iudicii, ante cuius adventum tenebrescent Sol et Luna et stelle. Unde Ioel. 2.g. Sol convertetur in tenebras et Luna in sanguinem, antequam veniat dies Domini magnus et horribilis. Et Mt. 24.c. Sol obscurabitur et Luna non dabit lumen suum et stelle cadent de celo.
marg.| Item exponitur de tempore adversitatis sic. Memento Creatoris tui.
marg.| {a} Antequam tenebrescat Sol] prosperitatis.
marg.| {b} Et lumen] id est arrisio popularis.
marg.| {d} Et Luna] id est bona fama, de quo dicitur Iob. 31.c. Si vidi Solem cum fulgeret et Lunam incedentem clare.
marg.| {c} Et stelle] id est filii et filie, que domum patrisfamilias ornant, sicut stelle micantes celum. In horum omnium tenebrescentia intelligitur omnimoda adversitas.
marg.| Item exponitur
Numérotation du verset Qo. 12,2 
mystice
marg.| de toto populo Christiano, sic : Memento Creatoris tui, o tu Christiane quicumque.
marg.| {a} Antequam tenebrescat Sol] id est cetus Predicatorum, qui tempore Antichristi, non purpura regalis, non vestis regia, sed quasi saccus cilicinus apparebit. Unde Apc. 6.d. Factus est Sol niger tamquam saccus cilicinus : et Luna tota facta est, ut sanguis : et stelle de celo ceciderunt super terram.
marg.| {b} Et] tamquam tenebrescat   lumen id est fides, que tunc rarissima erit.
marg.| {d} Et Luna] id est cetus activorum sub spinis peccatorum et necessitatum laborantium.
marg.| {c} Et stelle] id est Prelati, qui locum eminentiorem tenent in celo Ecclesie. Hec omnia illo tempore tenebrescent a sua luminositate scientie et vite, quam non habebunt, vel non habere videbuntur et mali reputabuntur respectu Antichristianorum, qui tanta gloria et sanctitatis similitudine fulgebunt in oculis hominum, ut ipsi soli iusti videantur et omnes alii iniqui. Propter quod pedes filii hominis non auro, sed aurichalco similes esse dicentur Apc. 1.d. Hanc expositionem invenies super illud Ps. 9. Exurge, Domine, non confortetur homo et infra Antequam igitur ista adversitas et perturbatio universalis adveniat, hortatur Salomon unumquemque memorem esse Creatoris sui ; quia tunc non licebit. Unde dominus Mt. 24.b. Orate, ut non fiat fuga vestra in hieme, vel Sabbato : erit enim tunc tribulatio magna, qualis numquam fuit ab initio usque modo, neque fiet.
Numérotation du verset Qo. 12,2 
moraliter
marg.| {e} Et revertantur nubes] Nubes sunt timor, pudor, dolor, zelus et amor ; que terram mentis compluunt et ariditatem eius irrigant pluvia lacrimarum. Et est sensus ; Memento, o homo Creatoris tui, antequam nubes huiusmodi revertantur id est quamdiu apertum est celum mentis tue nubibus et paratur tibi a Domino pluvia lacrimarum et devotionis. Aliquando enim Dominus huiusmodi nubes revocat et mandat eis, ne pluat super terram, sicut legitur Is. 5.b. Et de ista pluvia, quam solus Dominus pluit in animam, quando vult ; et quando non vult, cessat, dicitur Iob. 38.c. Quis est pluvie pater, vel quis genuit stillas roris id est modice devotionis : et de cuius utero egressa est glacies : et gelu de celo quis genuit ?   Memento igitur   Creatoris tui antequam revertantur huiusmodi nubes. Sicut quidam stulti faciunt, qui gratiam lacrimarum et devotionis habentes, nolunt ea uti : propter quod postmodum licet multa animi anxietate et suspiriis multis querant eam, vix inveniunt.
Numérotation du verset Qo. 12,3 
marg.| {f} Quando commovebuntur custodes domus] iuxta litteram domus dicitur corpus : custodes corporis sunt sensus, qui pericula sua ei prevident et prenuntiant.
marg.| Vel custodes corporis sunt coste et alia ossa, que corpus muniunt et mollia protegunt. Item   custodes corporis sunt virtutes appetitiva et nutritiva : quarum altera ruinas reparat, scilicet nutritiva ; et altera. unde reparentur, exquirit, scilicet appetitiva.
marg.| Item custodes corporis sunt nervi et spiritus : quibus recedentibus necesse est domum corporis ruere. Hi omnes   custodes removentur id est totaliter moventur in morte.
marg.| Est igitur sensus : Memento Creatoris tui ante mortem {f}   Quando commovebuntur custodes domus] predicti.
marg.| {g} Et mutabuntur] vel nutabunt viri fortissimi id est crura totum corpus sustinentia, in morte deficientia, vel in captivitate trementia.
marg.| {h} Et otiose erunt molentes] id est dentes molares, quibus cibus molitur, ab officio suo cessabunt in morte, vel in senio vel in captivitate inopia victualium.
marg.| {i} In minuto numero] dentium, qui in senio minuuntur et in morte et in captivitate.
marg.| {k} Tenebrescent] id est caligabunt.
marg.| {l} Videntes per foramina] id est oculi, qui radios visibiles per pupillam emittunt, secundum quosdam, qui dicunt quod videmus extra mittendo. Vel videntes per foramina, sunt ipse anime, que per organa sensuum quasi per foramina quedam, sensibilia, que foris sunt, intuentur, quasi columbe ad fenestras suas ; ut dicitur Is. 60.b.
marg.| He tenebrescent a lumine sui intuitus tempore mortis, vel tempore senectutis. Vel per hoc Salomon insinuat prophetice, magnitudinem calamitatis, que ventura erat Iudeis tempore captivitatis Babylonice vel Romane ; vel tandem toti Ecclesie tempore Antichristi, quando fidelibus nec libere videre, nec late intueri licebit ; sed latenter quasi per foramina speluncarum, in quibus latebunt.
Numérotation du verset Qo. 12,4 
marg.| {3. 104ra} {a} Et claudent ] etc. Ostia, scilicet domorum et tabernarum ubi res venales exponuntur. In illo enim tempore non rerum venditioni, aut defensioni, sed luctui magis vacare licebit et libebit. Vel ostia, vocat oculos et aures, que mortuis claudentur. Et dicit in platea, quia intra domos esse, vel mori non licebit. Vel ostia intelliguntur, ad litteram, Ecclesiarum et templorum, que ultima persecutione Antichristi omnino claudentur, cultu divino penitus interdicto. Sequitur.
marg.| {b} In humilitate ] etc. id est in silentio comedentes pre tristitia et timore. Vel molentes, in mola ad litteram, non audentes pre timore mutire, aut nolentes pre tristitia. Vel molentes triticum sacri eloquii. In humilitate vocis id est in silentio et in abscondito erunt, quia palam predicare non audebunt, neque magna, neque alta voce docere.
marg.| {c} Et consurgent ] etc. Repete quando et expone litteram sic : Et quando consurgent etc. scilicet ipsi senes ad cantum galli, quia tales non possunt dormire refrigescente sanguine et siccato humore, quibus alitur sopor. Moriens similiter dormire non potest. Similiter Iudei tempore captivitatis Babylonice, vel Romane non potuerunt pre timore dormire.
marg.| {c} Vel sic Consurgent] Caldei ad perdendum Iudeos.
marg.| {d} Ad vocem volucris] id est Nabuchodonosor, quem Salomon propter velocitatem suam vocat volucrem, sicut Is. 7.c. Regem Egypti vocat muscam. Similabit, inquit, Dominus musce, que est in extremo fluminum Egypti. Quedam Glossa vocem volucris, intelligit vocem Ieremie, ad quam surrexerunt Iudei spe visitationis et future liberationis erecti. Legitur enim Ier. 29.c. quod ipse Ieremias misit epistolam de Iudea in Babylonem ad Iudeos captivos quod post 70. annos visitarentur. Exponitur de die iudicii, quando ad vocem Archangeli consurgent mortui de sepulchris. Sicut legitur 1Th. 4.d. Ipse Dominus in voce Archangeli et in tuba Dei descendet de celo et mortui qui in Christo sunt resurgent primi. Et 1Cor. 15.g. Canet enim tuba et mortui resurgent incorrupti. Salomon igitur hic dicit, vocem volucris quod Apostolus tubam Dei, vel vocem Archangeli : Et est sensus : Consurgent mortui ad vocem volucris id est ad vocem Archangeli.
marg.| {e} Et obsurdescent ] etc. Iuxta Glossa Filie carminis sunt aures, que carminibus delectantur. He obsurdescent in senectute, vel in calamitate captivitatis, vel in temporibus Antichristi. Vel
marg.| {e} Obsurdescent] id est ad modum surdorum se habebunt.
marg.| {f} Filie carminis] id est fideles avidi sacri eloquii auditores, quia non erit qui audeat loqui. Vel quia refrigescet caritas in eis et abundabit iniquitas in eis, sicut dicitur Mt. 24.b. ita ut non libeat audire verbum. Vel filias carminis vocat Salomon cantatrices inanium canticorum, quarum delectationem velut filie matrem sequuntur. He obsurdescent id est cessabunt a consueto auditu cantationum, vel ad modum surdorum se habebunt ad illas tempore captivitatis, vel calamitatis.
marg.| {g} Excelsa ] etc. iuxta litteram, excelsa id est caput et cetera membra superiora tremebunt lapsis poplitibus id est debilitatis iuncturis et ossium ligaturis tempore senectutis, vel mortis. Vel Excelsa id est Principes et Prelati, tam Synagoge, quam Ecclesie timebunt ; hi tempore captivitatis Babylonice et Romane, illi tempore calamitatis Antichristi.
Numérotation du verset Qo. 12,5 
mystice
marg.| Vel de die iudicii : {g} Excelsa] id est virtutes celorum et alii Sancti.
marg.| {h} Timebunt] timore reverentie, vel ad modum timentium se habebunt, vel ipsi hostes timebunt Dei potentiam, sicut dicit Glossa
marg.| {i} Et formidabunt in via] ne cadant. In omnibus his expositionibus excelsa est nominativi casus : Quedam Glossa vult quod sit accusativi casus. Et est sensus.
marg.| {g} Excelsa ] etc. aggredi vel ingredi id est excelsas munitiones, timentes in eis comprehendi, qualis igitur erit timor in planis.
marg.| {i} Et formidabunt in via] vel in vias id est plana timentes, ne cadant. Vel in via fugientes, timebunt, ne capiantur, quasi dicat : timebunt in planis et in munitionibus non audebunt remanere et nusquam securitas. Quedam Glossa dicit quod ipsi hostes formidabunt in morte Sennacherib id est exercitus eius. Et tangit illa Glossa historiam, quando Sennacherib cum obsedisset Hierusalem regnante Ezechia, Angelus Dei nocte una centum octoginta quinque millia interfecit ; et mane cum exissent Hierosolymite ut spoliarent mortuos, invenerunt omnes redactos in pulverem. Sennacherib etiam postea interfectus est a duobus filiis suis in Ninive in templo Nesrach Dei sui, ut legitur Is. 37.g. et 4Rg. 19.g.
marg.| Sequitur.104rb } {k} Florebit amygdalus ] etc. Sicut dicit Glossa metaphorice loquitur. Amygdalus intelligitur homo, cuius florere est canescere, cuius floris fructus est mors. Item locusta dicitur homo. Nam locuste pars inferior tempore senectutis impinguatur et insuper suavis et tranquilla ambulatio vertitur in saltum. Sic et senibus crura solent tumescere et debilitari, ut non plane possint ambulare. Item dicitur ipse homo Caparis, a capio capis, eo quod tempore senectutis homo necesse habeat capere baculum manibus et eo sustentari ne cadat. Ex eo enim videtur dici Caparis, quia frondibus suis capiat circa se posita, ut ab eis sustentetur, ne cadat, sicut corrigiola et hedera Glossa dicit quod Caparis est herba renibus utilis illis superposita. Est ergo sensus.
marg.| {k} Florebit Amygdalus] id est canescet homo in senectute, vel etiam in iuventute, sicut Amygdalus citius ceteris arboribus florescit.
marg.| {l} Impinguabitur locusta] id est homo in senectute tumescet.
marg.| {m} Dissipatur Caparis] id est senio debilitatus homo deficiet.
marg.| {n} Quoniam ibit homo] sic dissolutus.
marg.| {o} In domum eternitatis sue] id est terram, non amplius rediturus. Nonnulli Amygdalum membrum genitivum intelligunt, iuxta vulgare Romanum ; quod tamen vulgare magis credimus extortum a mentula, quam Amygdalo. Et est sensus secundum hoc.
marg.| {k} Florebit amygdalus] id est canescet mentula.
marg.| {l} Impinguabitur locusta] id est tumescet idem membrum quod locusta dicitur propter saltus venereos.
marg.| {m} Dissipabitur Caparis] Alia translatio dicit : dissipabitur amor. Et intelligitur amor venereus ; eo quod tempore senectutis, vel mortis frigidus existit circa precordia sanguis : Et dicitur hoc ad confusionem eorum, qui voluptatem veneream nolentes deserere ab ea, velint, nolint, deseruntur.
marg.| {k} Florebit Amygdalus ] etc. Amygdalus que inter arbores prima flores ostendit, significat Synagogam, que inter omnes nationes fidei et virtutum flores prima exhibuit. Locusta significat Ecclesiam de gentibus, que velut saltu veniens ad Dominum, in auditu oris obedivit, que impinguata est pinguedine charismatum id est spiritualium donorum in Baptismo. Impinguata est etiam postea pinguedine temporalis abundantie, propter quam factus volatus contemplationis eius deciduus. Caparis herba calida est et salubris renibus, ut dicit Glossa et significat extremos fideles, qui spirituali calore ferventissimi erunt et castissimi, sed per Antichristum dissipabuntur corporaliter. Est igitur sensus.
marg.| {k} Florebit Amygdalus] id est Synagoga bonis spiritualibus et etiam temporalibus.
marg.| {l} Impinguabitur locusta] Ecclesia de gentibus pinguedine gratiarum.
marg.| {m} Dissipabitur Caparis] id est extremi fideles occidentur ab Antichristo. Aliter secundum aliam Glossam {k}   Florebit Amygdalus id est virga, quam vidit, Ier. 1.c. Virorem et vigorem suum ostendet erga Iudeos. Illa virgo fuit Nabuchodonosor.
marg.| {l} Impinguabitur locusta] id est Nabuchodonosor cum exercitu suo spoliis Iudeorum.
marg.| {m} Dissipabitur caparis] id est amicitia Dei cum Israel dissolvetur.
marg.| {n} Quoniam ibit homo] Iudeus, scilicet auxilio Dei destitutus
marg.| {o} In domum eternitatis sue] id est in captivitatem eternam.
Numérotation du verset Qo. 12,5 
moraliter
marg.| {k} Florebit Amygdalus] id est vis rationalis que prima vernantia suarum cogitationum et virtutum ostendit.
marg.| {l} Impinguabitur locusta] id est vis concupiscibilis, que velocitate desideriorum et spiritualis amoris lascivia sal. tum facit et volatum quasi in celum, sed pondere proprii corporis quasi posterioris partis sui, vel propria humilitate iterum decidit in terram. Corpus enim quod corrumpitur etc. Sap. 9.c.
marg.| {m} Dissipabitur Caparis] id est irascibilis, que tota spinosa est. Nam in ea sunt ira, invidia, superbia, rixa, que incessanter dissipant eam. Sed et hec sive horum congeries quasi sepes spinarum zelo sancto dissipantur. Unde dissipatio dicitur, quasi sepis diruptio. Et hec dissipatio in bono accipitur. Est igitur floritio in rationabili propter fidem, que purificando animam floridam facit ; in concupiscibili impinguatio propter caritatem, que est pinguedo et sagina virtutum, Ier. 31.c. Inebriabo pinguedine animas Sacerdotum. In irascibili dissipatio vitiorum propter zelum, qui omnia vitia dissipat.
marg.| {n} Quoniam ibit homo] re et nomine.
marg.| {o} In domum eternitatis sue] de qua Ps. 121. Letatus sum in eis que dicta sunt mihi, in domum Domini ibimus. Viam ad hanc domum preparant illi tria, scilicet floritio fidei, impinguatio caritatis, dissipatio zeli. Sequitur.
marg.| { 104va } {a} Et circuibunt in platea plangentes] Iuxta predictas expositiones Iudei obsidione Babylonica vallati circuibunt in platea civitatis plangentes in furore hostium, vel in funere suorum. Vel mali post diem iudicii circuibunt in platea id est in latitudine tormentorum plangentes id est dolentes, quia de algore nivium transibunt ad calorem nimium, ut dicitur Iob. 24.c. Sequitur.
Numérotation du verset Qo. 12,6 
marg.| {b} Antequam rumpatur funis argenteus] supple   memento Creatoris tui . Iuxta litteralem expositionem unam funis argenteus est cartilago continens spinalem medullam, eo quod argenteum colorem habeat post decoctionem. Vita aurea est latus nervus, qui post decoctionem habet similitudinem aurei coloris. Hydria est vasculum fellis. Fons hepar, unde ad omnia membra nutrimentum vitale derivatur. Rota superior pars vesice. Cisterna inferior pars vesice, que continet aquas vrinales. Et hec duo vascula in morte excrepant : et tunc corpus revertitur in terram ; et spiritus revertitur ad Deum, recepturus secundum merita sua. Vult igitur dicere Salomon in his verbis : Memento, o homo quicumque, Creatoris tui ante mortem.
marg.| Et hoc est.b} Antequam rumpatur funis argenteus] id est cartilago, vel vite continuatio. Dicit alia Interl. vel iuventus in qua florere videtur homo.
marg.| {c} Et recurrat] id est retro currat id est retrahatur.
marg.| {d} Vita aurea] id est latus nervus. Vel recurrat id est redeat unde venit, vita aurea id est anima pretiosa pars hominis, que est vita corporis.
marg.| {e} Et conteratur hydria] id est vasculum fellis.
marg.| {f} Super fontem] id est super hepar quod est fons nutrimenti vitalis. Vel conteratur hydria id est corpus super fontem id est iuventutem, que fonti comparatur ; quia sicut a fonte rivulus effluit, sic a iuventute senectus.
marg.| {g} Et confringatur rota super cisternam] id est dissolvatur utraque pars vesice, inferior scilicet et superior quod fiet in morte. Vel confringatur rota id est corpus super cisternam id est super vitam, sive super animam, que aquas continet gratiarum.
Numérotation du verset Qo. 12,7 
marg.| {h} Et revertatur pulvis] id est corpus de pulvere factum.
marg.| {i} In terram suam, unde erat] Gn  . 3.d. Pulvis es et in pulverem reverteris,
marg.| {k} Et spiritus] id est anima.
marg.| {l} Redeat ad eum, qui dedit illum] id est gratis, de nullo creavit. Non enim ex traduce est sicut quidam1 heretici dogmatizant. Redeat, inquam, in morte, digna meritis recepturus, secundum quod legitur 2Cor. 5.b. Omnes nos manifestari oportet ante tribunal Christi, ut referat unusquisque propria corporis prout gessit, sive bonum, sive malum.
1 sicut quidam ] hic desinit Berl137
Numérotation du verset Qo. 12,6 
allegorice
marg.| Aliter secundum quasdam Glossa exponitur de Iudeis hoc modo. O tu Iudee, memento Creatoris tui {b} Antequam rumpatur funis argenteus] id est gloria Israel vel amicitia Dei cum Israel. {c}   Et recurrat] id est deficiat. {d}   Vita aurea] id est vita eorum in terra Iudee, que dicitur aurea respectu captivitatis. {e}   Et conteratur hydria] super fontem id est arca Testamenti et precepta legis et Sancta Sanctorum auferantur a vobis, sicut contigit in captivitate Babylonica. {g}   Et confringatur ] etc. idem est quod de hydria, ut dicit Glossa.
marg.| Vel per rotam, qua aqua extrahitur de cisterna, significatur gratia Spiritus sancti, qua de lege quasi de cisterna aqua spiritualis intelligentie extrahitur. Et est sensus. {g} Et confringatur ] etc. id est amittatur gratia hauriendi spiritualem intelligentiam de cisterna legis. {h}   Et revertatur pulvis] id est Iudeus pulvere plenus id est in terram suam unde erat id est in Chaldeam, unde egressus fuerat in lumbis Abrahe. {k}   Et spiritus] id est gratia Prophetie, qua quondam Iudaicus populus fruebatur. {l}   Redeat ad eum qui dedit illum] id est auferatur a vobis ab illo qui dedit.
Numérotation du verset Qo. 12,6 
mystice
marg.| Moraliter et mystice simul exponitur de toto genere humano, hoc modo : Memento Creatoris tui {b}   Antequam rumpatur <funes argenteus> 2 id est doctrina fidei, que de argento Sacre Scripture velut ansulis testimoniorum et mandatorum connectitur.
2 funes argenteu s] etc. Ed
marg.| {c} Et recurrat vitta aurea] vel   catena aurea (alia littera) id est caritas, que in fine temporum recurret a latitudine et longitudine sui cursus. Refrigescet enim caritas multorum et abundabit iniquitas sicut dicit Dominus, Mt. 24.b. Antequam igitur ista duo fiant id est pereat doctrina fidei et caritas refrigescat, hortatur Salomon nos memorari Creatoris nostri, non scientialiter tantum addiscendo et cogitando, sed sapientialiter timendo et amando, quasi dicat : cuilibet nostrum, dum traheris argenteo fune doctrine fidei et catena caritatis Dei et proximi, curre ad Deum. Deus enim beneficiis quasi quadam catena caritatis trahit te. Unde Os. 11.b. In funiculis Adam traham eos in vinculis caritatis.104vb } Item proximus exemplis quasi eadem catena caritatis similiter trahit te. Unde Ct. 1.c. ubi nos habemus. Murenulas aureas faciemus tibi ; alia editio habet : Catenulas aureas faciemus tibi. Similiter doctrina fidei est funis, quo intellectus hominis vincitur, ne sequens naturales rationes superbiendo oberret. Eccl. 6.d. Decor vite est in Sapientia et vincula illius alligatura salutis. Item Eccl. 21.d. Ornamentum aureum prudenti doctrina et quasi brachiale in brachio dextro.
Numérotation du verset Qo. 12,6 
moraliter
marg.| Sequitur {e} Et conteratur hydria super fontem : Hydria est cor humanum, fons doctrina sapientie. Hydriam ad fontem afferunt qui ad scholam sancte lectionis accedunt : impletur hydria, cum studendo, vel audiendo addiscitur sapientia. Tunc bibitur aqua implete hydrie, cum per auditum Sapientie extinguitur sitis concupiscentie. Conteritur autem hydria super fontem ei qui antequam hydriam suam in scholis impleverit, vel de impleta biberit, morte corporis prevenitur sicut multis accidit Parisiis. Ideo utrumque accelerandum esse et haustus et potatio. Et hoc est quod dicit Salomon :   Memento Creatoris tui , antequam conteratur hydria super fontem, quasi dicat : curre ad fontem Sapientie et festina implere hydriam et bibe de impleta, ne forte super fontem conteratur hydria tua adhuc vacua. Et hoc est quod dicitur Prv. 5.c. Bibe aquam de cisterna tua.
marg.| Vel aliter : Hydria est cor humanum, fons mundus, a quo scaturiunt et emanant multi rivuli vanitatis, voluptatis et false felicitatis. Hydria super fontem est quotiens cor humanum de mundo cogitat, vel ea que sunt mundi desiderat. In fontem mergitur, quotiens in eis delectatur : Sed hydria super fontem conteritur, quando homo in morte in mundanis desideriis invenitur, quando de fonte mundi bibere cupiens, morte prevenitur.
marg.| Tres sunt mundi fontes, scilicet concupiscentia carnalis, concupiscentia oculorum, superbia vite, sive ambitio seculi. 1Io. 2.c. Et hi fonte, putei bituminis appellantur. Gn. 14.b. Propter profunditatem et inseparabilem allectionem, qua bibentes ex eis alliciuntur. De hac lectione concordantias invenies, Gn. 24.e. de Rebecca et hydria sua. Et Io. 4.a. de Samaritana et hydria sua.
marg.| Sequitur.g} Et confringatur rota super cisternam : Rota est cor humanum quod rotari non cessat circa temporalia, sicut milvi, vel vultures circa cadavera. Cisterna que habet aquas non redivivas, neque scaturientes, sed repositas, significat horrea et cellaria, ceteraque divitiarum temporalium repositoria. Quidam igitur huiusmodi aquarum id est indeficientem scaturiginem divitiarum, ut Clerici. Unde scaturigo fontis eorum usualiter reditus appellatur, a redeundo, quasi fluvius indeficiens. Alii habent cisternam id est bona reposita non renascentia et redeuntia annuatim, ut laici. Illis hydria conteritur super fontem, qui in amore et sollicitudine redituum moriuntur. Istis rota super cisternam confringitur, qui super bonis repositis custodiendis et multiplicandis solliciti, morte preveniuntur. Sicut dives ille de quo dicitur Lc. 12.c. Hominis cuiusdam divitis ager uberes fructus attulit et cogitabat intra se, dicens : Quid faciam quod non habeo, quo congregem fructus meos ? Et dixit : Hoc faciam. Destruam horrea mea et maiora faciam et illuc congregabo omnia que nata sunt mihi et bona mea et dicam anime mee ; Anima, bona multa habes reposita in annos plurimos, requiesce, epulare, comede et bibe. Ecce rota super cisternam est ad hauriendam aquam, sed audi confractionem rote. Dixit autem illi Deus : Stulte, hac nocte animam tuam repetent a te, quasi dicat : iam confringetur rota tua. Que autem parasti, cuius erunt ? id est quid fiet de aqua cisterne tue. Et quia multi hanc cisternam fonti divine Sapientie preponunt, ideo conqueritur Dominus Ier. 2.c. Duo mala fecit populus meus, dereliquerunt me fontem aque vive et foderunt sibi cisternas dissipatas, que continere non valent aquas. Utrisque igitur dicit Salomon id est clericis et laicis, ne suam contritionem exspectent, sed ante reminiscantur Creatoris sui, ut dictum est sapientialiter et non scientialiter tantum.
Numérotation du verset Qo. 12,7 
moraliter
marg.| Quod sequitur { h} Et revertatur pulvis in terram suam unde erat et spiritus redeat ad eum qui dedit illum non mutatur a prima expositione.
Numérotation du verset Qo. 12,8 
marg.| {3. 105ra} Sequitur {a} Vanitas vanitatum etc. Post descriptionem humane fragilitatis et mortis, pulchre quod proposuerat, concludit scilicet quod omnia subiecta sunt vanitati. Nec dubium quod non concionatorie loquitur hic Salomon ; sed assertive, quasi dicat : sic est, ut dixi. Igitur noli delicias querere, noli impleri, noli satiari noli inniti temporalibus ; quia non prebent plenitudinem continenti, nec satietatem possidenti, nec fulcimentum innitenti, quia.
marg.| {a} Vanitas vanitatum] id est universalis vanitas collecta ex particularibus vanitatibus est mundus. Et vere sic est quia hoc.
marg.| {b} Dixit Ecclesiastes] id est Concionator, qui omnium rerum varietate diligenter inspecta, definivit.
marg.| {c} Et omnia] que in mundo sunt.
marg.| {d} Vanitas] id est sunt subiecta vanitati triplici, scilicet mutabilitatis, mortalitatis, curiositatis. Et ut ita esse credatur, commendat, que dixit, loquens de se quasi de alio. Vel ille, qui collegit verba Sapientie Salomonis, hoc quod sequitur, apposuit. Innuit autem, que dicta sunt, non solum ad litteram, sed et allegorice esse intelligenda.
Numérotation du verset Qo. 12,9 
marg.| Unde dicit : {e} Cumque esset sapientissimus Ecclesiastes id est intellectu luminosissimus et affectu saporatissimus.
marg.| {f} Docuit populum : Hoc enim est, officium spiritualis Regis, cui regimen animarum creditum est.
marg.| {g} Et enarravit etc. Non enim suffocavit inventa quasi partum in utero ; sed in lucem edidit : derivavit fontes suos foras et aquas suas divisit, sicut ipsemet docuerat. Prv. c. Dicit autem, que fecerat ; quia cepit Iesus facere et docere. Modo non est necesse, ut Doctores omnes enarrent, que faciunt.
marg.| {h} Et investigans : prius ea, que postea dixit, quasi mystica.
marg.| {i} Composuit parabolas multas : Ex quibus coniunctis factus est liber unus, scilicet liber Proverbiorum, vel liber iste. Et loquitur Salomon iuxta morem terre Palestine, ubi consuetum est loqui in parabolis.
marg.| Vel ideo composuit parabolas quia parabole convenientiores sunt ad docendum populum. Quod nescientes discipuli quesierant a Domino, quare in parabolis loquitur eis : Qui respondens ait illis : Vobis datum est nosse mysterium regni celorum ; illis autem non est datum. Mt. 13.b. Vel ideo nominat parabolas, ut sensus spiritualis in eis requiratur, Parabolas multas, dico.
Numérotation du verset Qo. 12,10 
marg.| {k} Quesivit verba utilia : auditoribus. Et alia debent loqui Doctores et Predicatores non placentia, vel ad risum moventia. Eph. 4.g. Omnis sermo malus ex ore vestro non procedat ; sed si quis bonus est ad edificationem fidei, ut det gratiam audientibus.
marg.| {l} Et conscripsit rectissimos : quia vitam, que se eis regulandam subdiderit, rectissimam, nec in ea deflectionem in latus, aut recurvationem in seipsum, aut reflexionem in posteriora patiuntur. Dicuntur autem sermones, eo quod iterant, mores, vel quod moribus serviant : et ne videretur Salomon inutiliter post legem Moysi nova precepta cudere. Inter multas alias utilitates verborum, Sapientum duas ostendit hic potissimas, que per clavos et stimulos intelliguntur. Duobus enim vitiis totum genus humanum dignoscitur laborare, videlicet tarditate desidie ad ea, que salubria sunt ; et precipitio impetuositatis ad ea, que noxia sunt : Ideo duobus indiguit remediis : quorum altero urgeretur ad utilia, altero retineretur a noxiis. Et idcirco doctrina Sapientum duo genera sermonum continet : quorum alterum vocat Salomon stimulos, alterum clavos. Stimulos vocat verba pungitiva, quorum punctionibus de luto fecis id est de punctionum immunditia, velut asinus de luto exire compellimur : et sicut equus torpidus et piger, ad accelerationem gressuum perurgemur. Et quia sunt duo genera animalium, que stimulis indigent, unum nobile, sicut equus, qui in lateribus ; alterum ignobile sicut bos, vel asinus, qui in posterioribus stimulantur ; ideo verba stimulantia in duo genera divisa sunt, scilicet in Verba timoris id est que timorem incutiunt et velut a tergo nos stimulat, dum de futuris suppliciis nos deterrent ; aut de temporalibus rebus aut de vitiis, que posteriora sunt, ut docet Apost. Phil. 3.c. nos arguunt et in verba amoris, quibus quasi calcaribus in lateribus perurgemur, dum ex altera {3. 105rb} parte narrantur promissa Dei et ex altera parte beneficia Dei recitantur.
Numérotation du verset Qo. 12,11 
marg.| Dicit ergo {m} Verba Sapientum] omnium non tantum mea.
marg.| {n} Sicut stimuli] acriter pungentia pigros, sicut illud Ioannis Baptiste. Iam securis ad radicem posita est. Mt. 13.c. Et excitantes somnolentos, sicut illud. Exurge, qui dormis : et exurge a mortuis : et illuminabit te Christus. Eph. 5.d.
marg.| {o} Et quasi   clavi in altum defixi] id est in profundum cordis, non in summitate labiorum pendentes. Vel [in altum defixi quia verba Sapientum corda audientium profunde et medullitus sauciant salubriter et configunt Fit autem confixio propter duo scilicet ad penam et ad firmitatem. Ad penam, ut illa, qua Dominus affixus fuit Cruci De qua Za. 12.c. Aspicient ad me, quem confixerunt. Ad firmitatem, sicut configuntur in navi asseres clavis, ut se invicem teneant ; sic virtutes et gratiarum dona clavis sacrorum eloquiorum configende sunt, ne novus homo, cuius virtutes membra sunt, velut navis, dissolutus pereat. Sequitur.
marg.| {p} Que per Magistrorum consilium : non unius sed multorum.
marg.| {q} Data sunt a Pastore uno : id est Christo, qui solus verus Pastor est animarum. Unde Io. 10.c. Ego sum Pastor bonus. Et Mt. 23.a. Magister vester unus est Christus.
Numérotation du verset Qo. 12,12 
marg.| {r} Ergo His id est verbis sapientum.
marg.| {s} Amplius, fili mi, ne requiras quia si his non es contentus sed ultra quesieris.
marg.| {t} Faciendi plures libros etc.  : tibi cui verba Sapientum non sufficiunt quibus perscrutandis, meditandis, intelligendis, nec etas, nec intellectus humanus sufficit. Ideo autem faciendorum librorum nullus est finis tali homini, quia curiositas immensa est. Omne enim quod nature limites excedit, immensum est, ut docet Sen. Item faciendorum librorum nullus est finis : quia quelibet res inexplicabilem materiam disputandi ministrat. Propter quod dicitur Is. 10.f. Consummationem et abbreviationem faciet Dominus Deus exercituum in medio terre. Item 30.c. Dabit tibi Dominus panem arctum et aquam brevem id est compendiosam et breviatam doctrinam.
marg.| {u} Frequensque meditatio : id est infinita curiositas.
marg.| {x} Carnis afflictio est : non tantum spiritu.
Numérotation du verset Qo. 12,13 
marg.| {y} Finem loquendi : id est huius libri, vel omnis sacre locutionis, vel qui debet esse loquendi id est docendi vel predicandi.
marg.| {z} Pariter omnes : id est Magistri simul et Discipuli : magni et parvi : docti et indocti ut nullus se excuset.
marg.| {a} Audiamus : interiori magis, quam exteriori auditu. Sed quis est ille finis tam generalis, ut ad omnes pertineat et omnes teneatur ad illum ?
marg.| Ecce {b} Deum time : filiali timore, qui non penam, non separationem ; sed offensam Patris timere docet.
marg.| {c} Et mandata eius observa : id est ob ipsum non ob aliud inviolata serva.
marg.| Hoc est omnis homo id est ad hoc fictus est omnis, scilicet ad timendum Deum sic et mandata eius observanda, hoc est eius officium, hec est iniuncta operatio, hoc ab illo requiritur et per hoc beatitudo acquiritur. Nam per timorem Dei declinare a malo culpe ; et ideo a malo pene per observantiam mandatorum exercet se homo in domo gratie, ut tandem perficiatur dono glorie. Propterea dicit Ps. 36. Declina a malo et fac bonum. Et Is. ultimo g. Et erit mensis ex mense id est premium ex merito : gloria ex gratia et Sabbatum ex Sabbato id est carentia pene ex carentia culpe Ille enim in futuro quiescit a pena, qui in presenti quiescit a culpa, iuxta illud Ps. 90. Non accedat ad te malum scilicet culpe : et flagellum id est pene, non appropinquabit tabernaculo tuo. Vel   hoc potest esse ablativus formalis, non finalis, sub hoc sensu.
marg.| Hoc est omnis homo id est quasi per formam habet   omnis homo esse gratie et esse glorie quod esse solum attendit Theologus, qui dicit Diabolum et membra eius non esse. Iob. 18.c. Habitent, inquit, in tabernaculo eius socii eius qui non est.
Numérotation du verset Qo. 12,14 
marg.| {e} Quare autem Deum timere et mandata eius observare debeat omnis homo ostendit Salomon,cum subiungit   Cuncta que fiunt bona et mala
marg.| {f} Adducet Deus in iudicium : districtissimum et iudicabit
marg.| {g} Pro omni errato : etiam. ocioso verbo ignoranter prolato dicit Glossa. Unde Mt. 12.c. De omni verbo ocioso quod locuti fuerint homines, reddent de eo rationem in die iudicii Otiosum autem verbum est, ut dicit Gregorius quod caret intentione pie utilitatis, aut ratione iuste necessitatis.
marg.| {h} Sive bonum sive malum sit : quod factum est, supple. <Postilla Hugonis super Ecclesiasten explicit>


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Hugo de Sancto Caro. Postilla in totam Bibliam (Qo. Capitulum 12), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 23/11/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=hug&numLivre=29&chapitre=29_12)
Signaler un complément d'information

Notes :