Hugo de Sancto Caro

Capitulum 1

Numérotation du verset 1Pt. 1,1 

Petrus
apostolus Iesu Christi, electis
advenis
dispersionis
Ponti, Galatie Cappadocie1, Asie et Bithynie,
1 Cappadocie ΩS Ed1455 Clementina Weber] om. Rusch
Numérotation du verset 1Pt. 1,2 

secundum prescientiam Dei Patris,
in sanctificationem Spiritus, in obedientiam et aspersionem sanguinis Iesu Christi, gratia vobis,
et pax multiplicetur.
Numérotation du verset 1Pt. 1,3 

Benedictus Deus et Pater Domini nostri
Iesu Christi,
qui secundum misericordiam suam magnam regeneravit nos
in spem vite2,
2 vite] vivam Weber
per resurrectionem Iesu Christi
ex mortuis.
Numérotation du verset 1Pt. 1,4 

In hereditatem incorruptibilem,
et incontaminatam,
et immarcessibilem,
conservatam in celis in vobis,
Numérotation du verset 1Pt. 1,5 

qui in virtute Dei custodimini per fidem in salutem,
paratam revelari in tempore novissimo.
Numérotation du verset 1Pt. 1,6 

In quo
exultabis,
modicum
nunc si oportet contristari
in variis tribulationibus3
3 Tribulationibus] tentationibus Weber
Numérotation du verset 1Pt. 1,7 

ut probatio vestre fidei
multo pretiosior sit4 auro,
4 Sit] om. Weber
quod per ignem probatur, inveniatur
in laudem et gloriam, et honorem in revelatione Iesu Christi,
Numérotation du verset 1Pt. 1,8 

quem cum non videritis, diligitis.
In quem nunc quoque non videntes creditis,
credentes autem exultabitis letitia inenarrabili,
et glorificata.
Numérotation du verset 1Pt. 1,9 

Reportantes finem fidei vestre,
salutem animarum vestrarum5.
5 Vestrarum] om. Weber
Numérotation du verset 1Pt. 1,10 

De qua salute exquisierunt atque scrutati sunt prophete,
qui de futura in vobis gratia prophetaverunt,
Numérotation du verset 1Pt. 1,11 

scrutantes6
6 scrutantes] + in Weber
quod vel quale tempus
significaret in eis Spiritus Christi,
prenuntians eas que in Christo
sunt passiones,
et posteriores glorias
Numérotation du verset 1Pt. 1,12 

quibus revelatum
est
quia non sibi ipsis7.
7 Sibi ipsis] sibimetipsis Weber
Vobis autem
ministrabant ea que nunc nuntiata sunt vobis,
per eos qui evangelizaverunt
vobis, Spiritu sancto
misso de celo, in quem desiderant angeli prospicere.
Numérotation du verset 1Pt. 1,13 

Propter quod
succincti lumbos mentis vestre,
Sobrii in omnibus8,
8 In omnibus] om. Weber
perfecte sperate in eam,
que offertur vobis gratiam,
in revelationem
Iesu Christi,
Numérotation du verset 1Pt. 1,14 

quasi filii
obedientie,
non configurati prioribus ignorantie vestre desideriis,
Numérotation du verset 1Pt. 1,15 

sed secundum eum
qui vocavit vos, sanctum,
ut9 et ipsi sancti
9 ut] om. Weber
in omni conversatione10 sitis :
10 sancti in omni conversatione] in omni conversatione sancti Weber
Numérotation du verset 1Pt. 1,16 

quoniam scriptum est : Sancti eritis, quoniam ego sanctus sum.
Numérotation du verset 1Pt. 1,17 

Et si patrem invocatis eum,
qui sine acceptione personarum iudicat secundum uniuscuiusque opus,
in timore incolatus vestri tempore conversamini.
Numérotation du verset 1Pt. 1,18 

Scientes
quod non corruptibilibus
argento et auro11
11 argento et auro] auro vel argento Weber
redempti estis de vana vestra conversatione paterne traditionis,
Numérotation du verset 1Pt. 1,19 

sed pretioso sanguine
quasi agni
incontaminati
et immaculati
Christi12,
12 agni incontaminati et immaculati Christi] agni immaculati Christi, et incontaminati Weber
Numérotation du verset 1Pt. 1,20 

precogniti quidem ante constitutionem mundi13,
13 ΩLconstitutionem mundi] inv. Weber
manifestati
autem novissimis temporibus propter vos.
Numérotation du verset 1Pt. 1,21 

Qui per ipsum
fideles estis in Deo,
qui suscitavit eum a mortuis, et dedit ei gloriam eternam14,
14 eternam] om. Weber
ut fides vestra et spes
esset in Deo,
Numérotation du verset 1Pt. 1,22 

animas vestras castificantes
in obedientia caritatis,
in fraternitatis amore,
simplici ex corde,
invicem diligite attentius,
Numérotation du verset 1Pt. 1,23 

renati
non ex semine corruptibili,
sed incorruptibili, per verbum Dei
vivi et permanentis in eternum15*,
15 in eternum ΩS Clementina Weber ] om. Ed1455 Rusch
Numérotation du verset 1Pt. 1,24 

quia omnis caro fenum16,
16 fenum] ut fenum Ed1455 Weber
et omnis gloria eius
tamquam flos
feni 17*.
17 tamquam flos feni ΩS Ed1455 Clementina Weber ] quasi flos agri Rusch
Exaruit fenum,
et flos eius decidit.
Numérotation du verset 1Pt. 1,25 

Verbum autem Domini manet in eternum,
hoc est autem verbum quod evangelizatum est in vobis18.
18 in vobis Ed1455 Rusch ] vobis ΩS, in vos Clementina Weber

Capitulum 1

Numérotation du verset 1Pt. 1,1 
marg.| Petrus Apostolus] etc. Sicut Iacobus fidelibus conversis de duodecim tribubus scribit : sic Petrus Proselytis his, scilicet qui de Gentilitate ad Iudaismum, et de Iudaismo venerant ad fidem Christi. Et sic patet quod ratione eorum quibus scribit, prior Epistola Iacobi, quam Petri. Ioannes vero scribit conversis de Gentilitate ad fidem ; et propter hoc post Petri Epistolas ponuntur eius Epistole ; et etiam propter rationem traditionis eorum, prius enim scribit Petrus quam Ioannes, et Iacobus quam Petrus ; propter hoc eorum Epistole sic ordinantur. Exposita igitur Epistola Iacobi, aggrediende sunt Epistole Petri, in quibus materia sunt litterales, vel speciales Proselyti ad fidem conversi de Gentilitate ; mystice autem generalis materia sumus nos omnes Christiani, qui sumus advene, et peregrini super terram, non acceptis repromissionibus, sed a longe aspicientes eas et salutantes ; qui enim hoc dicunt confitentur pro se patriam inquirere. Hbr. 11.c. Et propter hoc dicitur inf. 2.b. Obsecro vos tamquam advenas, etc. Intentio est instruere ipsos et nos in faciendis et vitandis. Finis idem qui et in aliis sacre Scripture libris, ut in hac vita plurima varietate virtutum et gratiarum depicti tandem in eterne beatitudinis gloriam sublevemur. Modus agendi, nunc incutit timorem, nunc allicit ad amorem, nunc {7. 323vb} invitat ad gratiarum actionem, nunc ad sustinentiam tribulationum. Dividitur autem hec Epistola in duas partes. In prima loquitur generaliter ad omnes ibi   [Petrus Apostolus] etc. In secunda specialiter secundum diversas personarum conditiones, ibi   [Obsecro vos tamquam advenas] etc. inf. 2.b. Iste ergo incipit ab universali, et in particulari terminat ; Iacobus e converso. Sed queritur unde hoc ? Solutio : est, quia Petrus erat universalis minister, et erat in summo gradu a quo non erat altius ascendere in vita hac ; propter hoc incipit ab universali descendens ad specialia ; Iacobus vero quia non erat in summo a particularibus incepit ascendendo ad universalia. Prima itaque pars huius Epistole in qua universaliter Petrus loquitur ad omnes, et durat usque ad illud.   [Obsecro vos] etc. dividitur in quinque. In prima generalem salutem premittit, ibi   [Petrus Apostolus] etc. In secunda gratias agit ibi   [benedictus Deus] In tertia invitat ad sustinentiam passionum ; ibi   [In quo exultabitis] Et quia ex sustinentia passionum elevatur spes in Deum secundum quod dicit Gregorius Tanto spes in Deum validior surgit, quanto quis pro eo maiora sustinuit ; propter hoc in quarta parte monet ut firmam spem habeant de salute ibi :
marg.| [De qua salute] etc. In quinta parte monet eos ut non secretiora fidei, sed magis rudimenta supplicia inquirant : ut sic perveniant ad maiora. Sed quia hoc non possunt facere nisi malitiam deponant propter hoc monet eos ad depositionem malitie, ibi :
marg.| [Deponentes igitur] inf. 2.a. Premittens igitur salutationem dicit   [Petrus Apostolus] In hac ostendit quis scribit, cum dicit   [Petrus] Item quantus est qui scribit :   [Apostolus] Ecce officium non pseudo-apostoli, sed   [Iesu Christi]
marg.| Item quibus quia [Advenis] Item qualibus quia   [Electis] Item propter quid, quia   [Dispersionis] . Hec est causa quare scribit ut dispersos consolentur. Item finis quem intendit :   [In sanctificatione] Dicit ergo :
marg.| {e} Petrus] Nonne celebre dicit Glossa Sed quare hoc non dixit de Iacobo quod esset nomen celebre ? Salutio : hoc dicitur de Petro, quia hoc nomen imposuit Dominus Petro, Io. 1.f. Intuitus autem eum Iesus dixit : Tu es Simon filius Ione, tu vocaberis Cephas, quod interpretatur Petrus. Sed adhuc non videtur esse solutum, quia nomine Iesus imposuit nomen Iacobo ? Mc. 3.c. Imposuit Simoni nomen Petrus et Iacobum Zebedei, et Ioannem fratrem eius : et imposuit eis nomina Boanerges, quod est filii tonitrui.
marg.| Solutio. Verum est quod Iacobo imposuit nomen, sed non hoc nomen Iacobus, immo aliud a quo non est ipse communiter nominatus, sicut Petrus a nonne quod imposuit ei Dominus. Ex hoc loco Evangelii, traxit consuetudinem Romana Ecclesia quod Pape in electione immutetur nomen.
marg.| {f} Apostolus] Ecce nomen officii, in quo dignitas notatur et auctoritas. Non cuiuslibet, sed.
marg.| {g} Iesu Christi] qui ad hoc eum elegit. Petrum inquam, scribit.
marg.| {h} Electis] Ecce qualibus.
marg.| {i} Advenis] id est Proselytis, qui scilicet de Gentilitate venerunt ad Iudaismum et de Iudaismo {7. 324ra} ad fidem : Advene enim ut dicit Glossa Latine idem est quod proselyti Grece.
marg.| {a} Dispersionis Ponti] etc. id est proselytis, qui per predictas regiones sunt dispersi, vel qui antequam converterentur erant de predictis regionibus. Ecce finis Scripture, et est hic transitiva constructio, ut sit sensus.   [Advenis dispersionis] id est advenis, qui sunt pars dispersionis que est in predictis locis. Nam alii erant cum illis, quibus non scribebat : omnes autem he provincie sunt Grecorum in Asia : sed et est alia Bithynia in Europa de qua illi, qui in Asia sunt, Bithynii originem habuerunt. Illam autem que in Asia est Bithynia, maior Phrygia vocatur, que Hiera flumine a Calatia disterminatur.
marg.| {b} Secundum prescientiam] Hoc continuatur ei, quod dixit   [electis] Dico   [Secundum prescientiam Dei patris] id est electionem. Rm. 8.f. Quos prescivit, et predestinavit conformes fieri imaginis filii sui. Eph. 3.c. Secundum prefinitionem seculorum, quam fecit in Christo Iesu Domino nostro. Et determinatur hic modus electionis, quasi hoc, quod estis electi, non est ex meritis vestris, sed gratia Dei, ad Tit. 3.b. Non ex operibus iustitie, que fecimus nos fecit Electis dico secundum prescientiam Dei patris : Et ad quid.
marg.| {c} In sanctificationem Spiritus] id est quam fecit Spiritus in Baptismo, id est ut puritatem innocentie Baptismi qua Spiritus vos sanctificavit servetis.
marg.| {d} Et in obedientiam] electis, scilicet ut obediendo Christo terrenis renuntietis : et hoc quantum ad illam partem iustitie, que est declinare a malo.
marg.| {e} Et in aspersionem sanguinis Iesu Christi] Electis, scilicet ut corde tenentes memoriter passionem Christi, et Diaboli potestatem evitetis, et bene operari non cessetis ; et hoc quantum ad aliam partem iustitie, que est facere bonum. Et tangit hic, quod dicitur Ex. 12.d. quod angelus exterminans filios Egyptiorum transibat domos Iudeorum, quarum postes liniti erant sanguine agni. Et per hoc ostendit, quod per sanguinem Christi sumus sanctificati et redempti, sicut in lege, quecumque sanctificabantur, aspergebantur sanguine. Unde Hbr. 9.d. Si enim sanguis hircorum, et taurorum, et cinis vitule inquinatos sanctificat ad emundationem carnis, quanto magis sanguis Christi, qui per Spiritum sanctum semetipsum obtulit immaculatum Deo viventi, emundabit conscientiam nostram ab operibus mortuis ad serviendum Deo viventi. Hic tangitur finis qui est triplex scilicet baptismalis sanctificatio, terrenorum abrenuntiatio, bona opera. Ad hoc enim vocati sumus omnes in presenti.
marg.| {g} Vobis] qui tales etiam estis.
marg.| {f} Gratia] id est remissio peccatorum.
marg.| {h} Et pax] id est reconciliatio ad Deum.
marg.| {i} Multiplicetur, vobis] ut quod bene cepistis opere compleatis, ut dicit Glossa Et bene dicit primo,   [gratia] et deinde   [pax] quia sine gratia Christi ad pacem reconciliationis eius non pervenitur, ut dicit Glossa Quidam faciunt punctum post illud,   [Iesu Christi] sed melius est, ut fiat post illud,   [Multiplicetur] et totum a principio legatur sub una distinctione. Sed queritur hic, quare iste in salutando gratiam nominat, et pacem ; Iacobus vero salutem Solutio. Idem est in re salus, et gratia, sed salus dicit ut in ipso, pax ut a quo. Unde in hoc significatur humilitas Iacobi, quia dicit salutem : quia salus est in homine, et in hoc significatur universalis auctoritas Petri quia dicit ; pax que est a Deo.
marg.| {k} Benedictus Deus] etc. Secunda pars in qua agit gratias. Et hic est modus ipsius, et Pauli, ut in principio agat gratias ; et in hoc significatur generalitas officii : uterque enim est minister generalis : Gal. 2.b. Qui operatus est Petro in Apostolatum circumcisionis, operatus est et Paulo inter Gentes. Hec est causa quare in salutando sunt conformes. Uterque enim dicit gratia vobis, et pax, tam Petrus scilicet quam Paulus. Numquam autem verbum multiplicandi ponit Paulus salutando, quod facit Petrus ; ut sic, etsi uterque fuerit generalis notetur per hoc maior generalitas Petri, multiplicationem pacis, et gratie optat salutandi. Agit autem gratias de nostra generatione. Primo cum dicit.   [Regeneravit] Item de modo regenerationis, cum dicit,   [Secundum misericordiam] Item de causa, cum dicit,   [Per resurrectionem] etc. Item in effectu quem facit in nobis in presenti, quia nos fecit sperare vitam eternam, {7. 324rb} cum dicit (In spem.) Item de effectu quem faciet in nobis in futuro, cum dicit, (In hereditatem) Vel potius loquitur de fide in hereditatem, et de ea gratias agit. Sic igitur patet quod de quinque agit gratias. Dicit ergo : Continuatio : Eiecti sumus in sanctificationem et in obedientiam et in aspersionem sanguinis Iesu Christi. Unde propter hec omnia.
marg.| {k} Benedictus Deus] creator omnium.
marg.| {l} Et pater Domini nostri] hominis in mundo nati, ut dicit Glossa   [Iesu Christi] patris consubstantialis filii, ut dicit Glossa Sed queritur si hoc nomen Deus teneatur essentialiter aut personaliter. Si primo modo, nulla est copulatio : essentia enim non facit numerum, quia essentia est persona, et persona est essentia. Item si secundo modo, ergo videtur esse negatio. Solutio, essentialiter tenetur ; et non est ibi copula termini ad terminum, sed orationis ad orationem ut sit sensus.
marg.| {k} Benedictus sit Deus] Trinitas, qui est creator omnium. Sic exponit Glossa super illud idem verbum : Benedictus Deus et pater Domini nostri Iesu Christi, pater misericordiarum, etc. 2Cor. 1.a.
marg.| {l} Et pater Domini nostri Iesu Christi] sit benedictus. Dicitur autem Deus benedici in suis quando ipsi illuminantur in eius cognitione, et proficiunt in bona operatione, et insuper prorumpunt in gratiarum actionem secundum quod monet nos Angelus, Tb. 11.b. Benedicite Deum, celi, et coram omnibus viventibus confitemini ei, quia fecit nobiscum misericordiam suam. Sir. 43.d. Benedicentes Dominum, exaltate illum quantum potestis, maior est enim omni laude.
marg.| {m} Qui per misericordiam suam magnam] Non nostris meritis ; Ecce modus redemptionis.
marg.| {n} Regeneravit nos] dupliciter, id est quos prius genuit ad vitam naturalem. Item redimendo generavit ad vitam spiritualem. Vel   [Regeneravit] id est generatos ad mortem. Ps. 50. Quoniam in iniquitatibus conceptus sum, etc. Iterum generavit ad vitam, sicut dicit Glossa Lam. 3.c. Misericordia Domini quia non sumus consumpti, quia non defecerunt miserationes eius. Regeneravit, dico.
marg.| {o} In spem vivam] id est ut nos vitam habere eternam speramus. Unde Glossa Sic dilexit vitam nostram ut pro hac filium mori disponeret, et morte per resurrectionem destructa, spem nobis exemplumque resurgendi ostenderet : mortuus est ne mori timeamus ; surrexit ut resurgere speraremus. Unde et sequitur.
marg.| {p} Per resurrectionem Iesu Christi, ex mortuis] scilicet resurgentis, supple nos regeneravit   [In spem vivam] Rm. 4.d. Mortuus est propter peccata nostra : resurrexit propter iustificationem nostram. Unde et sequitur.
marg.| {r} In hereditatem] etc. Notate quod dixit   [secundum misericordiam suam magnam] In hoc innuitur, quod magna fuerunt peccata. Unde Ps. 30. Miserere mei Deus secundum magnam misericordiam tuam. In magnitudine autem sunt tres dimensiones. Longitudo scilicet que est desursum in deorsum. Latitudo a dextra ; sinistram ad profunditas ab ante in retro. Sic et in nobis triplex erat discordantia : quia Deo eramus discordes, et Angelis et hominibus et nobisipsis. Reconciliavit autem nos Deo : ecce longitudo. Item Angelis et hominibus : ecce latitudo.
marg.| Item nobis in anima et corpore ; ecce profunditas, vel altitudo ; quia etsi motus carnis omnino non amoveantur subsunt tamen et possunt aliquatenus retardari.
marg.| {p} Per resurrectionem] Ecce causa, Resurrectio enim filii Dei causa est motiva nostre resurrectionis, et ex parte filii, et ex parte patris.
marg.| {q} Ex mortuis] In hoc exprimitur veritas carnis. Unde Ps. 87. Factus sum sicut homo sine adiutorio inter mortuos liber Apc. 2.c. Hec dicit primus et novissimus qui fuit mortuus et vivit.   [Ex mortuis] Dupliciter, vel in se iam re, vel in nobis per fidem. Sed ad quid ? Ut scilicet eius hereditas essemus, sicut dicitur iste duxit istam in uxorem. Unde dicit   [In hereditatem] eternam, scilicet ubi nec senio, nec morbo, nec aliqua mestitia tangemur Apocal. cap. 21.a. Mors ultra non erit, neque luctus, neque clamor erit, neque dolor erit ultra : que prius abierunt. Is. 19.d. Benedictus populus meus Egypti, et opus {7. 324va} manuum mearum Assyrius, hereditas autem mea Israel. Et exprimitur hic finis, vel effectus in nobis in futuro. Unde construitur finaliter, ut sit sensus   [In hereditatem] id est ad hereditatem percipiendam.
marg.| {a} Incorruptibilem] ubi scilicet non est corruptio pene.
marg.| {b} Incontaminatam] ubi non est corruptio culpe.
marg.| {c} Et immarcescibilem] ubi nullum est fastidium Hereditatem dico non modo accipiendam, sed.
marg.| {d} In celis conservatam, in vobis] id est ad opus vestrum : Vel   [In vobis] per idem quod est in vobis, scilicet per liberum arbitrium, quia oportet nos esse cooperatores gratie 1Cor. 3.c. Dei enim sumus adiutores. Per hoc, quod dicit   [conservatam] duo intelliguntur, scilicet quia et Deus servat, et nos servamus, quasi diceret, sicut ex parte Dei servatur, sic et fiat ex parte nostra faciendo scilicet quod in nobis est. Apc. 3.c. Tene quod habes, ut nemo accipiat coronam tuam. Sic patet, quod   [conservatam] dupliciter construitur, vel cum hoc :   [In celis] vel cum hoc   [In vobis] id est conservatam vobis. Sed quia virtute nostra, nec nosmetipsi possumus custodiri, nec hereditatem custodire. Unde Glossa Nullus sue libertatis potentia custodiri valet in bonis, nisi ille perficiat a quo initium bone actionis, et meritum habeatis. Propter hoc subdit.
marg.| {e} Qui in virtute Dei custodimini] Sed quare dicit, in virtute Dei, et non in gratia Dei ? Solutio : Idem est in nobis virtus Dei, et gratia secundum rem, sed ratione differunt quia virtus est proprie in conservando, virtus enim est virum tuens, vel vi tuens ; gratia vero est proprie in dando, vel in quiete habendo ; propter hoc loquens de conversatione melius dicit,   [virtute] quam gratia. Custodimini dico et hoc per fidem que est principium vite spiritualis. Unde illud. Prima petit campum, dubia sub sorte duelli Pugnatura fides.
marg.| {f} In salutem] que est finis. Et hic specificat, quod superius dixit :   [In hereditatem] etc. id est vitam eternam. Posuit autem medium, cum dixit,   [In virtute] scilicet gratia conservante in medio huius vite ; et sic determinatur, et principium, et medium et finis. Salutem dico.
marg.| {g} Paratam] a filio Dei, qui primus ascendit in celum, ut pararet nobis locum. Io. 4.a. Si quo minus dixissem vobis, quia vado parare vobis locum. Item   [Paratam] a vobis per bona opera. Unde Glossa Que etsi modo non apparet, tamen parata est revelari si nos fuerimus parati.
marg.| {h} Revelari] id est ut reveletur, quia modo non est revelata nobis. 1Cor. 13.d. Videmus nunc per speculum in enigmate. Revelari dico, non quamdiu sumus in hac vita sed.
marg.| {i} In tempore novissimo] quando scilicet novissima destruetur inimica mors. 1Cor. 15.d. Sed quomodo, dicit paratam, si in novissimo tempore ? Paratam enim dicit rem propinquam ; et novissimam, rem remotam : ergo videtur esse repugnantia ; vel oppositio. Solutio : Hoc dicit, ut innuat brevitatem totius temporis, quo vita hec mortalis agitur quia, ut dicit Gregorius Breve est quidquid terminum habet. Vel hoc dicit propter incertitudinem nostri novissimi quod forsitan multum est propinquum nobis. Unde dicebat. Heliu Iob. 32.d. Nescio enim quamdiu subsistam, et si post modicum tollat me factor meus.
marg.| {k} In quo exultabitis] Hec est tertia pars, in qua invitat eos ad sufferentiam tribulationum. Primo, quia modice sunt tribulationes, et magnum premium, vel exultatio, ibi   [In quo exultabitis modicum] etc. Secundo propter eorum utilitatem, vel effectum qui est duplex, purgatio in presenti, de quo dicit, ibi,   [Ut probatio] etc. et gloria in futuro, de quo dicit ibi,   [Inveniatur] etc. Quia vero patientia, vel sufferentia tentationum non prodest nisi sit in amore Christi ; propter hoc tertio commendat eos de dilectione Christi, ibi   [Quem cum non videritis] etc. Et quia per dilectionem fides perficitur et radicatur ; propter hoc quarto commendat eos a fide ibi   [In quem nunc quoque] etc. Quia vero fidei succedet visio aperta, ubi summa erit exultatio et letitia ; propter hoc quinto de remuneratione eterna quasi certificat eos, ut sic ad sufferentiam passionum, consideratione premii alacriores, et fortiores reddat ibi   [Credentes autem exultabitis] etc. Dicit ergo : (In quo) scilicet tempore novissimo.
marg.| {l} Exultabitis] ut victores. Is. 9.a. Letabuntur coram te, sicut qui letantur in messe ; sicut exultant victores capta preda.
marg.| {o} Si] id est quamvis.
marg.| {p} Oportet contristari in variis tentationibus] quia non nisi per tristitiam potest in gaudia perveniri, ut dicit Glossa Interlin. Act. 14.d. Per {7. 324vb} multas tribulationes oportet nos intrare, etc. contristari dicit non semper, sed.
marg.| {m} Modicum] et secundum quantitatem, et secundum qualitatem dolorum. Et non solum modicum, sed et.
marg.| {n} Nunc] id est in hoc tempore ubi est status acquirendi, et redimendi peccata. Eph. 5.d. Redimentes tempus, quoniam dies mali sunt 2Cor. 6.a. Ecce nunc tempus acceptabile. Et sumitur hoc argumentum a conditione temporis que est brevitas : tempus enim dicit aliquid terminabile et ita breve. Unde Glossa Ubi eterna merces tribuetur, breve et leve videbitur, quod in tribulationibus seculi eternum videbatur, et grave. Et ne adhuc diceret quis quod tribulationes veniunt ad malum, respondet quod non, sed ideo, scilicet
marg.| {q} Ut probatio vestre fidei] id est fides vestra per tentationes probata, et examinata.
marg.| {r} Multo pretiosior auro] etc. quasi diceret plus placet Deo summo artifici vestra fides, quam ut dicit <Glossa> interlinearis alicui artifici aurum materiale. Iacob. 1.a. Probatio fidei vestre patientiam operatur, etc. Ibi dicit Glossa Patientia sanctorum auro comparatur : quia sicut in metallis non est aliquid pretiosius auro : ita hec apud Deum omni est laude dignissima. Sicut aurum in fornace examinatum, probatum foris cuius sit fulgoris apparet : ita fidelium constantia inter pressuras contemptibilis videtur, sed finito certamine in iudicio quante sit glorie ostendetur. Unde Ps. 115. Pretiosa in conspectu Domini, etc. Hic est ergo primus effectus tentationis, vel utilitas in presenti ; quia sicut fornax aurum, sic tentatio purgat istos. Unde Augustinus Quod fornax auro, quod linea ferro, quod flagellum grano, hoc tribulatio iusto. Prv. 17.a. Sicut igne probatur argentum, et aurum camino ; ita corda probat Deus, Sir. 27.a. Figuli vasa probat fornax, et homines iustos tentatio tribulationis.
marg.| {s} Inveniatur] quasi, non solum hic fructus, vel effectus tentationis, immo alius. Unde sequitur.   [Inveniatur] Glossa Continuat ut dictum est, que dicit, et supple probatio fidei vestre,   [inveniatur] in futuro, scilicet in die iudicii.
marg.| {t} In laudem] quasi laudando vos dicet Dominus, Esurivi et dedistis mihi manducare : Mt. 25.c.
marg.| {u} Et gloriam] quando ut lutum platearum malis deletis, et in infernum proiectis dicetur bonis, qui patientes fuerunt : Venite benedicti patris mei, percipite regnum quod vobis paratum est ab origine mundi ; et malis dicetur, Ite maledicti in ignem eternum. Unde versus, Mortis vel vite brevis est vox, Ite, Venite. Et hoc est, quod sequitur.
marg.| {x} Et honorem] Hic enim erit sanctorum, ut a malis separati a Deo honorentur, quando, scilicet precinget se, et faciet illos discumbere, et transiens ministrabit illis. Et hoc erit.
marg.| {y} In revelatione Iesu Christi] id est in die Iudicii ubi Dominus Iesus Christus, qui modo est Deus absconditus. Is. 45.e. Et peccata hominum dissimulat propter penitentiam. Sap. 11.d. Apparebit terribilis et quasi furiosus malis per vindictam. Apc. 1.b. Videbit eum omnis oculus et qui eum pupugerunt. Vel   [In revelatione] dicit, quia ibi revelabuntur, et manifestabuntur abscondita tenebrarum, 1Cor. 4.a. Quoadusque veniat Dominus, qui et illuminabit abscondita tenebrarum, et manifestabit abscondita cordium. Secundum hanc expositionem ab illo loco   [In quo exultabitis] ut sit una periodus usque ibi   [In tentationibus] punctus ; et alius versus usque ibi, Probatur. Et tertius, ibi :   [Iesu Christi] Duobus aliis modis exponitur, et tunc aliter distinguuntur versus. Primo modo sic ut sit ibi punctus, (Et exultabitis,) et postea sequitur, [Modicum], etc. usque ad illud. (Probatur) sub una periodo, et tunc construitur sic littera. (In quo tempore) (exultabitis,) ut prius ; tamen hoc modo, ut, scilicet (Si oportet) vos, (modicum nunc,) ut prius, (contristari in variis tentationibus) supple ne deficiatis. Et secundum hoc est littera defectiva, adhuc sub una distinctione usque ad id, (Probatur.) Contristari dico, sed ad quid ? (Ut probatio fidei, etc.) non mutantur. Vel tertio modo ut fiat ibi punctus. (In quo exultabitis) sicut in secunda lectura : et postea sequitur. (Modicum, etc.) totum sub una dictione usque ad illud, (Iesu Christi,) et sic, (Si oportet contristari in variis tentationibus etc.) sive sic, ut hoc verbum, (inveniatur,) reddatur huic nominativo, (probatio.)
marg.| Sed quid est illud, quod dicit hic Petrus. (Si oportet contristari in variis tentationibus). Contra Iacob. 1.a. Omne gaudium existimate fratres cum in varias tentationes incideritis. Solutio : etsi Iacobus moneat ad gaudendum, non tamen {7. 325ra} excludit per hoc quin aliqui contristentur in tentationibus, immo potius videtur innuere quod contristentur in eis per hoc, quod monet ad gaudendum. Vel alio modo, in tribulationibus gaudent sancti secundum rationem. Unde Is. 42.a. Non erit tristis, neque turbulentus. Prv. 12.c. Non contristabit iustum quicquid ei acciderit : tamen aliquando contristatur secundum sensualitatem, vel carnem. Unde Mt. 26.d. Tristis est anima mea usque ad mortem. Vel cum dicit hic. [Contristari] ponit consequens pro antecedente, ut sit   [contristari] id est gravari. Sepe enim ex gravamine sequitur tristitia : et sancti licet equanimiter ; tamen sepe in tribulationibus gravantur. Unde 2Cor. 1.b. Non enim volumus vos ignorare fratres, de tribulatione nostra que facta est nobis in Asia : quoniam supra modum gravati sumus supra virtutem, ut tederet nos vivere.
marg.| {b} Sequitur : Quem cum non] Hic tertio ostendit, unde habeat patientia tentationum, efficaciam ; quia a dilectione, vel amore Dei. Et istud   [quem] refertur ad illud, a   [Iesu Christi] etc. visu corporeo ; tamen fide videtis, et cognoscitis aliquatenus, unde et diligitis : Quia ut dicit Augustinus invisa possumus diligere, incognita nequaquam. Et in hoc commendat eos a caritate.
marg.| {c} In quam] etc. Et in hoc commendat eos a fide. Io. 20.g. Beati qui non viderunt, et crediderunt. Creditis, id est ipsum esse remuneratorem. Hbr. 11.b. Sine fide impossibile est Deo placere quemquam, nam credere oportet accedentem ad Deum, quia est ; et inquirentibus se remunerator sit. Quia vero fidei succedet visio aperta que est tota merces, ut dicit Augustinus propter hoc sequitur.
marg.| {d} Credentes autem] non tunc sed modo, id est qui est modo credentes.
marg.| {e} Exultabitis] in futuro, letitia inenarrabili. Unde Paul. hoc sciens dicebat. 1Cor. 12.b. Et audivi arcana verba que non licet homini loqui. Unde Is. 68.b. A seculo non audierunt, neque auribus perceperunt : oculus non vidit Deus absque te que preparasti expectantibus te.
marg.| {f} Et glorificata] id est a Christo reputata gloriosa, vel a Christo nobis gloriose data. Exultabitis dico,
marg.| {g} Reportantes finem] etc. ipsum, scilicet Deum, qui est vester, ad quem etiam naturaliter debemus tendere, cum nec pacem inveniamus donec ad ipsum pervenimus, Augustinus in libro Conf. Inquietum cor meum Domine, donec veniat ad te. Io. 16.g. In me pacem habebitis. Quis autem sit finis ille in nobis ostendit dicens.
marg.| {h} Salutem animarum vestrarum] que est vita eterna, a qua omnis infirmitas excludetur. Unde illud : Nec languor hinc, nec senium, nec fraus, nec terror hostium, Ro. 6.d. Habetis fructum vestrum in sanctificationem, finem vero, vita eterna.
marg.| {i} De qua salute] Quarta pars cap. Quia in fine precedentis partis de dilectione eorum ad Deum quem non vident, tetigerat ; et de fide, propter quam, gloriam eternam eos adipisci predixerat, et animarum salutem : propter hoc in hac parte invitat eos ad spem salutis de qua predixit. Dividitur autem pars ista in quatuor. Quia primo ostendit, quod debent spem de salute habere, per hoc, quod salus ista inquisita est, et prenuntiata a Prophetis, que Evangelizata est eis, ibi :   [De qua salute] Secundo ostendit, unde debent sperare, quia scilicet ex duobus, scilicet ex meritis bonis ; unde monet eos ad bona opera, ibi   [Propter quod succincti] Item ex gratia, unde monet eos ad cognoscendum, et sciendum gratiam quam fecit eis Dominus, quando pro eis mortuus est innocens, et iustus, ibi :   [Scientes quod non corruptibilibus] etc. Tertio tamquam spem firmam, et stabilem habentes, monet eos ut non solum in se habeant hanc, sed per mutuam fraternitatis caritatem aliis ostendant, ibi   [Animas vestras castificantes] Quarto causam omnium predictorum subiungit, quare spem suam aliis debent manifestare, et inter proximos bonam conversationem habere, quia scilicet sunt verbo Dei regenerati, quod numquam decidit, sed permanet in eternum ; non carne que cito deficit, et arescit. Unde se invicem debent diligere, quia iam renati sunt vita que semper durabit incorrupta, etsi aliqui cadant ex ea. Et hec pars incipit ibi :   [Renati non ex semine] etc. Dicit ergo :   [De qua salute] Continuatio : Dixi quod per fidem vestram reportabitis salutem, de qua salute.
marg.| {k} Prophete exquisierunt] ab invicem. Et dicit.   [Exquisierunt] id est exterius manifestare quesierunt.
marg.| {l} Atque scrutati sunt] a Domino, vel ab Angelis cum magno {7. 325rb} desiderio, quando vel quo ordine salus eterna mundo adveniret. Unde Dn. cui inter omnes expressius tempus incarnationis revelatum fuit, pre desiderio quasi languebat. Unde Dn. 8. Ego Daniel langui, et egrotavi per dies plurimos. Et 9.a. Posui faciem meam ad Dominum Deum meum rogare, et deprecari in ieiuniis, sacco, et cinere : et oravi Dominum Deum meum. Unde et post orationem vir desideriorum vocatur ab Angelo, et ei nuntiatur incarnatio. Eodem f. Ego autem veni, ut indicarem tibi ; quia vir desideriorum es : tu autem animadverte sermonem, et intellige visionem : Septuaginta hebdomades abbreviate sunt super populum tuum, et super urbem sanctam tuam, ut consumatur prevaricatio, et finem accipiat peccatum, et deleatur iniquitas, et adducatur iustitia sempiterna, et impleatur visio, et prophetia, et ungatur Sanctus sanctorum. Prophete, dico.
marg.| {m} Qui] supple habentes cognitionem internam.
marg.| {n} De futura in vobis gratia prophetaverunt] aperte nuntiantes hominibus, que viderant in secreto contemplationis consilio. Sicut Is. 7.c. Ecce virgo concipiet, etc. Et Hieronymus 31.d. Novum faciet Dominus super terram : mulier circumdabit virum.
marg.| {o} Scrutantes] quotidie : Sicut ille qui dicebat : Putas durabo, putas videbo ? Item Nm. 24.d. Qui victurus est, quando ista faciet Deus. Venient in triremibus de Italia, superabunt Assyrios, vastabuntque Hebreos : et ad extremum etiam ipsi peribunt. Votum hoc refertur ad tempus gratie.
marg.| Si ergo etiam ille malus propheta Balaam desiderabat hoc tempus videre, quanto magis non debemus grati esse, et eternam gloriam nobis paratam sperare : Sed multi sunt ita tepidi, de quibus dicit Gregorius Compungor, et confundor in memetipso, et vix contineo lacrimas ; ita tedet teporis, et torporis horum miserabilium temporum.
marg.| Cuinam nostrum tantum facit gaudium huius gratie exhibitio, quantum accesserat veteribus sanctis desiderium sola promissione ? Scrutantes, dico.
marg.| {p} Quod] id est sub quo principe.
marg.| {q} Vel quale tempus] utrum pacificum, vel bellicosum, vel quo anno, vel quo ordine.   [Significaret in eis spiritus Christi] Spiritum Christi, vocat Angelos, vel Archangelos per quos Christus operatur, et qui Christo subiecti sunt, ut dicit Glossa Vel spiritus Christi potest dici Spiritus sanctus, non quia minor Christo, vel subiectus ut Christo, cum sit idem in deitate, et equalis patri, et filio, sed quia a filio, sicut a patre procedit. Vel spiritus potest dici spiritus Christi, ut sit possessiva constructio. Spiritus enim sanctus Christum plenarie possedit. Is. 11.a. Et requiescet super eum spiritus Domini, spiritus sapientie, et intellectus, etc. Spiritus dico Christi.
marg.| {s} Prenuntians eas] non tantum adventum Christi in carnem, sed,
marg.| {t} Que in Christo] etc. id est quod certo tempore Christus qui est caput Ecclesie, multa deberet pati, et reprobari a Senioribus, et Scribis, et ad ultimum per crucem finiri, et in membris suis multipliciter flagellari. Unde et Petro fugienti Neronem obvians Christus dixit. Vado Romam iterum crucifigi ; et tunc reversus est Petrus intelligens, quod Dominus vocaret eum per crucem ad gloriam. Et non solum prenuntians passiones imo.
marg.| {u} Posteriores glorias] id est gloriosas consolationes, id est iucundas, et delectabiles, quas immittit Dominus post passiones. Tb. 3.d. Post tempestatem, tranquillum facis, et post lacrimationem, et fletum exultationem infundis. Vel   [posteriores glorias] appellat vitam eternam, quam post presentis vite miserias habent sancti. Et vocantur pluraliter glorie propter particularia, et accidentalia gaudia que habebimus ibi supra premium substantiale, ut Martyres aureolam martyrii, et virgines, etc. Vel exponitur de Christo, qui post passiones habuit glorias, unam in resurrectione, aliam in ascensione coram omnibus sanctis, quando in maiestate magna veniet, et virtute. Mt. 24.c. et Lc. 21.e. Vel   [Posteriores glorias] appellat tempus glorie, ut sancti Patres qui erant in limbo, gloriam diu desideratam adepti sunt. Et propter hoc dicuntur.   [Posteriores] id est tarde, et diu desiderate. Unde in persona eorum dicitur. Is. 53.a. Desideravimus eum despectum, et novissimum virorum, virum dolorum instanter, et perseveranter pulsaverunt, Lc. 21.a. {7. 325va} Pulsate, et aperietur vobis.
marg.| {a} Revelatum est] dico, ut supple, annuntiarent ea non suis diebus ventura, sed longe post. Unde dictum est Habacuc : Scribe visum, et explana illum super tabulas, ut percurrat, qui legerit eum : Adhuc enim visus procul, et apparebit in fine, et non mentietur : Habacuc 2.a. Unde et de Ezechiele dicebant : Visio quam hic videt in dies multos, et in tempora longa iste prophetat. Et quare hoc ?
marg.| {b} Quia non sibi ipsis]  ; qui bene credebant, et firmiter sperabant.
marg.| {d} Autem] id est sed.
marg.| {e} Vobis ministrabant ea] id est vestris, et non suis temporibus futura, ut et vos curam gereretis salutis oblate, quam sic amaverunt priores sancti, ut dicit Glossa Et dicit   [ministrabant] quia ipsi non Domini, sed ministri erant, neque enim dicebant nisi quod Spiritus sanctus dabat. Unde 2Pt. 1.d. Non enim voluntate humana allata est aliquando prophetia ; sed Spiritu sancto inspirati locuti sunt sancti Dei homines.
marg.| {e} Ea] inquam   [que nunc] id est tempore gratie, non iam futura, sed adimpleta.
marg.| {f} Nuntiata sunt vobis] mysteria scilicet vestre redemptionis. 1Tim. 3.d. Et manifeste magnum est pietatis sacramentum quod manifestatum est in carne, iustificatum est in spiritu, apparuit Angelis, predicatum est in Gentibus, creditum est in mundo, assumptum est in gloria. Hic enumerat Paulus ea que nuntiata sunt scilicet omnia fere mysteria nostre redemptionis : Sed per quos nuntiata sunt, numquid per fatuos, et stultos ? Non, sed per eos tales, et tantos, quia Christi Apostolos.
marg.| {g} Qui Evangelizaverunt vobis] id est bonum nuntium portaverunt. Is. 14.g. Quid respondebitur nuntiis gentis ? Hoc scilicet, quia Dominus fundavit Sion per Apostolos, scilicet qui fundamenta Ecclesie iecerunt. 2Cor. 3.b. Ut sapiens architectus fundamenta posui. Et sequitur : Et in ipso sperabunt pauperes populi eius.   [Evangelizaverunt] inquam, non audaciter, non procaciter, non deceptorie, sed illuminati, et edocti.
marg.| {h} Spiritu sancto misso] eis,   [de celo] sicut predixerat Ieremias, Thron. 1.e. De excelso misit ignem, id est Spiritum sanctum in specie ignis in ossibus meis, et erudivit me : Et Dominus promiserat. Lc. ult. g. Sedete in civitate quoadusque induamini virtute ex alto. Et tandem misit, quando apparuerunt illis dispertite lingue tamquam ignis, seditque Spiritus sanctus supra singulos eorum : Act. 2.a.
marg.| {i} In quem] scilicet Spiritum sanctum de quo immediate locutus est :
marg.| {k} Desiderant Angeli prospicere] Qui tante est maiestatis, et glorie, ut semper eius visio, sicut et ipsius patris, et filii desideretur ab Angelis. Vel   [in quem] id est Christum. Et tunc refertur ad illud, quod superius est dictum, spiritus Christi,   [in quem Angeli desiderant prospicere] etiam secundum humanitatem. Sed querit Glossa Cur cernere desiderant, cuius faciem cernere numquam cessant ? Et solvitur. Nisi quia contemplatio divine presentie, ita Angelos beatificat, ut et semper eius visa gloria satientur, et super eius dulcedinem quasi novam insatiabiliter esuriant. Unde illud : Mirantur nec deficiunt, in illum quem prospiciunt : fruuntur nec fastidiunt, quo perfrui magis sitiunt ; de hoc loco sumptum est. Propter hoc dicit sponsa de eo. Ct. 5.d. Et totus desiderabilis. Et dicit   [Prospicere] id est pro gratia, quam in se habet, cum admiratione aspicere. Unde Esther 13.d. Valde admirabilis es Domine, et facies tua plena est gratiarum.
marg.| {l} Propter quod] Secunda pars quarte partis, in qua ostendit, unde possumus sperare, quia scilicet ex duobus, ex meritis, et gratia. Unde secundum hoc, hec pars habet duas. Primo enim monet ad bona opera, ut sic habeamus bona merita ibi :   [Propter quod] Secundo monet ad cognitionem gratie quam fecit Dominus humano generi, cum pro eo fuit mortuus. Unde et sperare possumus, quod suam gratiam non subtrahet nobis, nisi per nos steterit, ibi :   [Scientes quod non corruptibilibus] In hac parte autem sic procedit. Primo monet eos ad opera castimonie, sobrietatis, et obedientie ; quia ex eis spes in Deum validior surgit, ibi :   [Propter quod] etc. Secundo, ut ad operandum promptiores reddat, et alacriores, tempus preterite vite sue, quod ex ignorantiis, et peccatis amiserunt eis, reducit ad memoriam, ibi :   [Non configurati] etc. Item ad hoc idem Christi exemplum adducit, ibi :   [Sed secundum eum] etc. Et quod sic faciendum sit, legis auctoritate quarto ostendit, ibi :   [Sancti estote] etc. {7. 325vb} Quinto probat, quod sic debent facere, ne ipsi sint filii degeneres, et mendaces si illum non imitantur quem invocant patrem in celis, ibi :   [Et si patrem] etc. Item hoc idem probat sexto per iustam examinationem iudicii, in quo unusquisque recipiet secundum quod fecerit, si bona, bona, si mala, mala, ibi   [Qui sine personarum] Propter hec omnia quasi concludit ultimo, ut perseverent in timore Domini, ibi :   [In timore] etc. Ibidem ponens aliam rationem quare bene operandum est, quia tempus breve est, et nos sumus peregrini, ibi :   [Incolatus] etc. Patet ergo quam ordinate procedat. Primo enim ostendit, quod spes ex bonis surgit ; et deinde ad bene operandum sex rationes adducit, que sunt, amissio temporis preteriti, exemplum Christi, auctoritas legis que hoc precipit, dignitas patris quem invocant in celis, distinctio, et equitas iudicii, periculosa, et peregrina habitatio huius mundi. Dicit ergo, quasi concludendo ex premissis.   [Propter quod] quia scilicet Prophete predixerunt, et Apostoli Evangelizaverunt. Vos.
marg.| {m} Succincti lumbos mentis vestre] per sanctimoniam, et integritatem cordis, ut scilicet mala desideria, voluntates perversas, afflictiones superfluas, et cogitationes inutiles, et nocivas a mente resecetis. Prv. 4.d. Omni custodia serva cor tuum.
marg.| {n} Sobrii] in vita, ne scilicet superbiatis, id est ultra mensuram, vel communitatem aliorum vos extendatis per singularitates ; quia has non retinet Diabolus, sed hominem, qui singularis est, deridet, et aspernatur. Unde 1Rg. 17.b. Legitur, quod Goliath petebat singulare certamen, hoc est quod Diabolus libenter deiicit hominem de communitate ad singularitatem.   [Succincti] ergo   [lumbos mentis vestre] qui sunt intelligentia, et voluntas, debet enim succingi intellectus ne defluat in pulverem errorum, et voluntas ne decidat in lutum voluptatum, vel malorum desideriorum.
marg.| {m} Succincti] ergo in scientia.
marg.| {n} Sobrii] in conversatione bona.
marg.| {o} Perfecti] in perseverantia. In utroque.
marg.| {p} Sperate in eam gratiam] vel gloriam.
marg.| {q} Que offertur vobis] gratis, a Christo, et a sanctis. Gloriam dico dandam vobis.
marg.| {r} In revelationem Iesu Christi] quando cognoscetur Dominus iudicia faciens, qui modo contemnitur misericordiam offerens, ut dicit
marg.| {B} . Bernard. Sperate dico.
marg.| {s} Quasi filii obedientie] Ac si diceret, hanc habere poteritis si fueritis filii obedientes patri corripienti. Hbr. 12.b. Quem enim diligit Dominus, castigat, flagellat autem omnem filium quem recipit.
marg.| Et nota, quod dicit, [Succincti] Ecce ordinatio quoad nos, et in nobis. Item   [filii obedientie] Ecce ordinatio in nobis quoad Deum : Hec est duplex, obedientie quoad Deum patrem, et imitationis quoad Christum hominem. Dicit ergo,   [Sperate] quasi, si tales estis, mente scilicet, et corpore casti, Deo conformes, et subiecti, expectate securi gloriam,   [que offertur vobis] Et dicit,   [offertur] non datur, vel redditur, ut sic nostram pigritiam, et stultitiam detestetur, qui nec voluntas accipere, quod nobis offertur. Unde Bernard. Erubescat humana pigritia ; plus vult Deus dare, quam homo accipere ; plus vult misereri, quam homo miseria liberari. Unde Hbr. 12.d. Contemplantes ne quis desit gratie Dei : ne qua radix amaritudinis sursum germinans impediat.   [Filii obedientie] Hoc dicit, quia ut dicit Augustinus Sola obedientia verissime est virtus que totaliter contra se vivit : Ubi aliquid habet proprium, aut parvum, aut nullum bonum est. Unde Prv. 21.d. Vir obediens loquetur victorias. Eccles. 4.d. Multo enim melior est obedientia, quam stultorum victime, qui nesciunt quid faciunt mali.
marg.| {t} Sequitur : Non configurati] Hec est prima ratio propter quam debent bene operari, quia scilicet magnam partem temporis ignoranter amiserunt. Continuatio : Dixit ut filii obedientie.   [Non configurati] id est simul mente, et corpore figurati.
marg.| {u} Prioribus ignorantie vestre desideriis] que scilicet erant ex ignorantia. Unde tunc excusabimini a tanto, etsi non a toto ; sed modo nec a tanto, nec a toto excusaremini qui lumen veritatis, et gratie iam recepistis. Ignorans ignorabitur. 1Cor. 14.g. Et loquitur Apostolus ad Corinthios de illis qui audierunt, et nolunt per negligentiam retinere.   [Non configurati prioribus] etc. quasi dicat nolite, sicut canes ad vomitum reverti. Rm. 12.a. Nolite conformari huic seculo ; sed renovamini in novitate sensus vestri, ut probetis, que sit voluntas Dei.
marg.| {7. 326ra}
marg.| {a} Sed] scilicet configurati.
marg.| {b} Secundum eum] id est exemplo eius, id est Christi.
marg.| {d} Sanctum] antonomastice, quia sic fuit sanctus, quod in sanctificatione fuit in termino sanctificatus, nihil habens de opposito, scilicet de corruptione. Ps. 15. Quoniam non dabis sanctum tuum videre corruptionem. Propter hoc dicit.   [Secundum eum] quasi discretive, qui talis est quod nullus talis : et omnes excedit. Ps. 140. Absorpti sunt iuncti petre iudices, id est magni homines nihil sunt, Christo comparati.
marg.| {d} Sanctum] sanctificantem, et omnino sanctificatum.
marg.| {c} Qui vocavit vos] predestinando. Hoc respondet ei, quod dictum est supr. Secundum prescientiam Dei patris. Rm. 8.f. Quos predestinavit, hos, et vocavit, et quos vocavit, hos, et magnificavit. Sed ad quid vocavit ?
marg.| {e} Et] hoc est.
marg.| {f} Ipsi] vos.
marg.| {g} Sancti in omni conversatione sitis] id est firmi ; et stabiles contra vitia, et tribulationes. Simile 1. Thess. 4.b. Non enim vocavit vos Deus in immunditiam, sed in sanctificationem. Et est hec secunda ratio quare monet eos ad bene operandum scilicet exemplum Christi. Cum igitur dicit :   [Secundum eum] notatur causa exemplaris secundum quam nos debemus exemplari, et confirmari. Unde Is. 44.b. Artifex lignarius extendit normam. Iste artifex fuit Deus pater, qui filium proprium voluit in ligno crucis extendi, ut fieret nobis norma vivendi. Sequitur ibid. Formavit illud in runcina quando scilicet lancea suffossus. Fecit illud in angularibus, quando in angulis crucis fuit manibus, et pedibus affixus. Et in circino tornavit illud, quando scilicet fuit positus in sepulchro. Et fecit imaginem viri quasi speciosum hominem, quando scilicet, floruit caro eius in resurrectione, et factus est speciosus forma pre filiis hominum. Item cum dicit :   [Ut et ipsi] etc. notatur finis imitationis Christi. Et dicit :   [In omni conversatione] scilicet, et inter domesticos, et extraneos, et inter bonos, et malos, et inter seculares, et religiosos. Iacob. 1.a. Ut sitis perfecti, et integri, et in nullo deficientes. Et hoc debetis facere ut dictum est.
marg.| {h} Quoniam scriptum est] Lv. 19.a. Sancti estote, quia ego sanctus sum. Unde hic dicit.
marg.| {i} Sancti eritis] etc. qui sum pater vester, et volo vos esse mihi similes. 1Io. 3.a. nunc filii Dei sumus, sed nondum apparet quid erimus ; cum autem apparuerit, similes ei erimus. Unde et de Christo dicitur, Sir. 30.a. Mortuus est pater eius, id est Christus, qui est pater humani generis, et quasi non est mortuus. Verum est, quia cito resurrexit. Similem enim reliquit sibi post se. Et hec tertia ratio scilicet auctoritas legis.
marg.| { k } Sequitur : Et si patrem] Hic tangitur quarta ratio : quasi diceret bene debetis operari, ne falso patrem illum dicatis quem non imitamini, qui non vult habere filios, nisi bonos. Unde dicit Glossa ne per negligentiam, et desidiam tanto patre sitis indigni. Unde dicit.   [Et si patrem invocatis] id est in vestrum auxilium vocatis, dicendo : Deus in adiutorium meum intende. Mt. 6.a. Pater noster, qui es in celis, etc. Et Is. 63.d. Tu enim Pater noster ; et Abraham nescivit nos, et Israel ignoravit nos ; tu Domine Pater noster, et redemptor noster.   [Si] ergo   [patrem invocatis eum, qui sine acceptione personarum iudicat secundum uniuscuiusque opus] Act. 10.e. Quia non est personarum acceptor Deus. Et tangitur ibi quinta ratio, scilicet discretio, et equitas iudicii, ubi unusquisque recipiet secundum opus suum. Si, inquam, invocatis eum, etc.
marg.| {m} In timore] incolatus vestri tempore conversamini, id est dum vivitis in incolatu, et peregrinatione huius mundi. Et tangitur hic sexta ratio, quia scilicet sumus in terra aliena, ubi lucrari oportet, quod in patriam reportemus.
marg.| {l} Sine personarum acceptione] Non sicut pater carnalis, qui filiis peccantibus indulgentius parcere, quam servis consuevit ; sed Deus, et servos obedientes, immo et hostes manum sibi dantes in filios adoptat, et qui filiorum nomine videbantur honorabiliores, pro inobedientia, hereditatis reddit exortes, ut dicit Glossa Unde Is. cap. 56.b. Hec dicit Dominus eunuchis. Qui custodierint Sabbatha mea, et elegerint, que ego volui, et tenuerint fedus meum, dabo eis in domo mea, et in muris meis locum, et nomen melius a {7. 326rb} filiis, et filiabus. Et dicit :   [In timore] quia timor Dei super omnia se supposuit. Beatus homo cui donatum est timorem habere Dei. Sir. 27.a. Si non in timore Dei tenueris te instanter, cito subvertetur domus tua. Prv. 28.b. Beatus vir, qui semper est pavidus ? Et quare ? Quia Ecclesiast. 7.c. Qui timet Deum, nihil negligit. Unde etiam,   [in] prepositio notat stationem. Unde et per hoc vult, ut in timore Domini maneamus ut in thesauro copioso. Is. 33.b. Divitie salutis sapientia, et scientia ; timor Domini ipse est thesaurus eius.
marg.| {n} Incolatus vestri] id est vite quam ducitis in mundo, quem vivendo incolitis. Et hic incolatus odiosus est sanctis. Expectant enim fundamenta habentem civitatem, cuius artifex, et conditor est Deus. Hbr. 11.c. Unde Ps. 119. Heu me, quia incolatus meus prolongatus est.
marg.| {o} Scientes] Hec est secunda pars secunde partis quarte partis capituli, in qua ostendit secundum ex quo spes surgit quod scilicet est gratia. Ex duobus enim provenit spes, ex meritis, et gratia, secundum quod definitur : Spes est certa expectatio future beatitudinis ex meritis, et gratia proveniens.
marg.| Monuit ergo eos prius ad opera ; nunc docet ut gratiam Dei cognoscant ; et grati sint Deo, ut sic sperent in Dei misericordia, et gratia.
marg.| Unde dicit, Scientes, quasi ideo conversamini in timore, quia care empti, et ideo a Deo dilecti. Sicut mercator diligit res quas care emit : et vos debetis vos diligere declinando a malis, quia qui diligit iniquitatem, odit animam suam. Et hoc est, quod dicit ; Scientes, quod non corruptibilibus auro, vel argento redempti estis de vana vestra conversatione paterne traditionis, etc. [Redempti] dicit, quia prius per modicam delectationem venditi. Ps. 43. Vendidisti populum tuum sine pretio. Vel primo empti a Diabolo per suggestionem, sed redempti a Christo per sanguinis effusionem. Vel Christus emit hominem quando creavit. Sed etiam carius emit, quando omnes creaturas ei subiecit. Sed carissime redemit, quando pro eo sanguinem suum fudit. 2Cor. 6.d. Empti estis pretio magno. Et propter hoc sequitur.
marg.| {p} Non corruptibilibus auro, vel   argento] Aurum enim non curabat Diabolus, de quo dicitur Iob. 41.d. Sternet sibi aurum quasi lutum. Nec credendum est, quod sanguis Christi pro nobis effusus, Diabolo fuit datus. Absit hoc : sed Deo patri fuit oblatus, qua oblatione pater nobis placatus, de potestate Diaboli nos eripuit iuste, quos ille tenebat iniuste. Quando enim manum misit Diabolus in eum quem nihil iuris habebat, id est in Christum, iuste amisit, quos iniuste tenebat, ut dicit Augustinus
marg.| {q} De vana vestra conversatione] Vestra dicit, quia ex parte nostra non est nisi vanitas, sed rectificata per gratiam nostra est vanitas, et veritas facta est. Fit autem conversatio vera, precepta exequendo : vana e converso legem Dei prevaricando.
marg.| {r} Paterne traditionis] Hoc dicit ; quasi dicat hoc a patre habuistis, quod essetis vani, unde quasi naturale erat vobis, et ideo maior fuit gratia ab huiusmodi liberari, et sic magis vos debetis esse grati, quia Hier.
marg.| {c} . 13.d. Si mutare potest Ethiops pellem suam, aut pardus varietates suas : et vos poteritis benefacere cum didiceritis malum. Verum est nisi abundans gratia superveniat.
marg.| {s} Sed] supple redempti estis.
marg.| {t} Pretioso] id est pretio pleno.
marg.| {u} Sanguine Iesu Christi] Unde Augustinus O homo appende te ex pretio ne vilescas, Iesu Christi. Dico ;
marg.| {x} Quasi agni] id est quasi agnus mansuetus, et ab omni peccato immunis. Et dicitur quasi, quia non est agnus per naturam, sed per similitudinem, et figuram. Hier. 11.d. Ego quasi agnus mansuetus, qui portatur ad victimam Agni dico.
marg.| {y} In contaminati] id est sine omni peccato actuali, et veniali.
marg.| {z} Et immaculati] et a fomite, et ab originali liber. Nullus unquam fuit talis. Unde dicitur Eccles. 7.d. Virum de mille, id est de omnibus unum reperi ; mulierem ex omnibus non inveni. Et eod. 4.b. Unus est, et secundum non habet, qui scilicet sit ei similis ; sed ipse est in excellentia bonitatis singularis.
marg.| {7. 326va}
marg.| {a} Precogniti quidem ante constitutionem mundi] id est a Deo preordinati ad hoc, ut nos redimeret, et pro nobis moreretur. Et hec previsio fuit ab eterno prius quam mundus fieret. Apc. 13.b. Agni, qui occisus est ab origine mundi, id est previsus, et preordinatus occidi ; Prv. 8.d. Delectabar coram eo omni tempore ludens in orbe terrarum. Ludus iste erat previsio mortis eius. Precogniti dico   ante mundi constitutionem.
marg.| {c} Autem] id est sed
marg.| {b} Manifestati in novissimis temporibus] facti visibilis, et demonstrabilis, ut posset digito monstrari, et dicier, hic est. Nonne sic eum digito demonstravit Ioannes, qui dixit Io. 1.d. Ecce Agnus Dei, ut adimpleretur Prophetia. Is. 25.d. Ecce Dominus Deus noster expectabimus eum, et salvabit nos ; iste Dominus, sustinuimus eum. Tamen demonstrabant eum sibi invicem primi patres Ecclesie qui eum videbant.
marg.| {d} Novissimis temporibus] Is. 2.a. Erit in novissimis diebus preparatus mons domus Domini in vertice montium. Mons domus Domini est Christus, super quem fundata est domus Domini, id est Ecclesia ; et est in vertice montium, quia omnes sanctos superat in sanctitate, et eminentia vite. Manifestati dico, et hoc in humanitate assumpta.
marg.| {e} Propter vos] redimendos, liberandos, erudiendos, deducendos, et tandem inducendos in montem sanctificationis sue, montem quem acquisivit dextera eius. Is. 43.c. Hec dicit Dominus redemptor vester, sanctus Israel ; propter vos emisi Babylonem, et detraxi vectes universos. Propter vos dico.
marg.| {f} Qui per ipsum] id est per institutionem eius.
marg.| {g} Fideles estis in Deo] tamquam membra eius. 1Cor. 12.d. Vos autem estis corpus Christi, et membra de membro.
marg.| {h} Qui] Deus, scilicet.
marg.| {i} Suscitavit eum a mortuis] unde, et sperare debetis, quod vos suscitabit. Rm. 8.b. Quod si spiritus eius, qui suscitavit Iesum Christum a mortuis, habitat in vobis : qui suscitavit Iesum Christum a mortuis, vivificabit, et mortalia corpora vestra.
marg.| { k } Et dedit ei gloriam sempiternam] id est manifestationem glorie sempiterne, quando ascendit coram Apostolis, vel quando eius fides predicata fuit, et recepta ab Apostolis : ut in nomine Iesu omne genu flectatur. Phil. 2.b. Unde Is. 45.d. Mihi curvabitur omne genu, et iurabit omnis lingua. Et hoc totum non quia ipse indigeret ; sed.
marg.| {l} Ut fides vestra, et spes esset in Deo] id est ut credentes omnia redemptionis nostre mysteria, spem haberetis in Deo de habenda gloria resurrectionis quam ipse primus Christus accepit. Et sicut dicit Apostolus. 1Cor. 15.c. Si Christus resurrexit ; et nos resurgemus. Sic igitur patet quomodo ostendit ex quibus est sperandum, vel ex quibus surgit, et provenit spes.
marg.| {m} Sequitur : Animas vestras] Hec est tertia pars quarte partis capituli in qua monet eos, ut spem quam habent, per bona opera, exterius aliis manifestent per mutue fraternitatis amorem. Continuatio. Quia spes nulla est, que ad Deum non dirigitur in corde, et proximo non ostenditur in opere. Ergo.
marg.| {r} Diligite] invicem, id est unus alterum.
marg.| {s} Attentius] quam scilicet hucusque fecistis. Rm. 13.c. Nemini quicquam debeatis, nisi ut invicem diligatis. Eph. 4.a. Soliciti servate unitatem spiritus in vinculo pacis. Diligite inquam.
marg.| {n} Castificantes] animas vestras uni sponso, scilicet servantes fidem. 2Cor. 11.a. Despondi enim vos uni viro virginem castam exhibere Christo.
marg.| {o} In obedientia caritatis] id est ex dilectione Dei sitis obedientes, et parati ad omnia sustinenda etiam damna, et incommoda. Et quia sustinere iniurias non sufficit, nisi, et fratres etiamsi vorent supportentur, cum dicatur. Sir. 22.d. Amicum salutare non confundaris ; et a facie illius non me abscondam ; et si mala mihi evenerint per illum sustinebo. Propter hoc addit.
marg.| {p} In fraternitatis amore] quem semper debetis integre custodire, quia. Rm. 13.c. Dicitur. Qui diligit proximum, legem implevit. Gal. 5.c. Lex in uno sermone impletur ; Diliges proximum, sicut teipsum. Hbr. 13.a. Caritas fraternitatis maneat in vobis. Et hoc {7. 326vb} facite.
marg.| {q} Simplici ex corde] ut non propter lucrum temporale vos invicem diligatis, sicut faciunt multi ; de quibus Sir. 12. Una hora tecum manebit ; si autem declinaveris non supportabit. Sir. 13.a. Si largitus fueris, assumet te : et si non habueris, derelinquet, si habes, convivet tecum, et evacuabit te, et non dolebit super te. Notandum est autem, quod est duplex castitas anime. Una secundum se, scilicet fides, per quam coniungitur anima vero sponso, id est Christo. Osee 2.d. Sponsabo te mihi in fide. Item alia, secundum quod est coniuncta, et hec est continentia. De prima dicitur hic ;   [Castificantes animas vestras] id est per fidem interius castas habentes, et exterius ostendentes in sustinentia tribulationum. Unde.   [In obedientia] et dilectione fratrum. Unde.   [In fraternitatis amore] Hbr. 12.d. Pacem sequimini cum omnibus, et sanctimoniam sine qua nemo Deum videbit. Patet ergo, quod ad quatuor bona vos invitavit hic. Ad mentis gaudium, vel integritatem, cum dixit ;   [Castificantes] Ad sustinentiam tribulationum, cum dixit :   [In obedientia] Ad amorem fratrum cum dixit ;   [In fraternitatis] Ad lucri temporalis contemptum, cum dixit.   [Simplici] Primum habemus per fidem, secundum per patientiam, tertium per caritatem, quartum per spem, quia si speramus eterna, non curamus temporalia. Causam autem omnium istorum subiungit dicens.
marg.| {t} Renati] etc. Hec est quarta pars quarte partis capituli, in qua ostendit causam omnium predictorum, quare, scilicet se debent habere, ut dixit, quia scilicet sunt regenerati in verbo vite, quod numquam excidet : non ex carne, que deficit, et arescit. Unde dicit :   [Renati] Glossa continuat dicens, ideo hoc agite scilicet quia estis, supple   [renati non ex semine corruptibili] sicut prius nati ex semine hominis, et delectamento somni conveniente, sicut dicitur. Sap. 7.a. et propter hoc immundi,   [sed] scilicet   [renati] ex semine.
marg.| {u} Incorruptibili] quod est doctrina Evangelii, que inquinatos mundificat. Ps. 18. Lex Domini immaculata convertens animas. Et hoc.
marg.| {x} Per verbum Dei vivi] id est per filium, qui solus potest facere mundum de immundo conceptum semine : Iob. 14.a. Io. 1.a. Qui non ex sanguinibus, neque ex voluntate carnis, neque ex voluntate viri, sed ex Deo nati sunt. Verbum Dei dico.   [Vivi] in se, et ex se, et vitam, que erit sine fine, tribuentis, et permanentis in eternum. In se, quia dicitur. Psa. 89. A seculo, et in seculum tu es Deus. Vel in effectu. Vita enim quam dat, sine fine durabit. Unde Glossa Sicut ex semine corruptibili caro, que corrumpitur, nascitur ; sic per aquam verbo Deo consecratam vita, que est ex carne, corruptibilis fit, sed vita, que est ex spiritu vivificante dato in aquis Baptismi verbo vite sanctificatis per virtutem passionis Christi, fit incorruptibilis, ostendit per Prophetam dicens.
marg.| {y} Quia omnis] quasi diceret hoc patet, quod diximus ;   [Quia omnis caro fenum, et omnis gloria eius] id est delectationes carnis.
marg.| {z} Tamquam flos feni] qui cito transit, et arescit. Iac. 1.b. Sicut flos feni transibit. Sir. 14.c. Ante obitum tuum operare iustitiam, quoniam non est apud inferos invenire cibum ; omnis caro, sicut fenum veterascet.
marg.| {a} Exaruit fenum] id est caro aliqua infirmitate defecit, vel senio.
marg.| {b} Et flos eius decidit] sine fructu. Ps. 20. Dominus in ira sua conturbabit eos, dando adversitatem, et devorabit eos ignis, id est ex calida infirmitate morientur, ad litteram : Et quid sequitur ? Et fructum eorum de terra perdes. Propter hoc homo carnalis comparatur myrice in deserto, que aliquando florem habet, sed numquam fructum. Hier. 17.a. Erit enim quasi myrice in deserto, et non videbit cum venerit bonum. Unde Hier.
marg.| {c} . 48.b. Date florem Moab, quia florens egredietur. Moab, id est homini carnali.
marg.| {c} Verbum autem Domini manet in eternum] Mt.
marg.| {c} . 24.c. Celum, et terra transibunt : verba mea non preteribunt. Apc. cap. 19.c. Et vocabatur nomen eius, Verbum Dei. Hoc sumptum de Is. cap. 40.b. Sic enim dicitur. Omnis caro fenum, et omnis gloria eius, quasi flos agri. Exsiccatum est fenum, et cecidit flos, quia spiritus Domini sufflavit in eo. Vere fenum est populus, exsiccatum est fenum, et cecidit flos : verbum autem {7. 327ra} Domini stabit in eternum.
marg.| {a} Hoc est autem verbum quod Evangelizatum est in vobis] per me, et per alios Apostolos. Sicut ergo corruptibilis corruptibilem generat, ita verbum quod manet in eternum, dat vitam eternam regeneratis ex aqua in carne, et anima. Unde Io. 6.g. Verba que ego locutus sum vobis, spiritus sunt, et vita, id est vitam spiritualem tribuentia. Unde et in eodem, cum quereret a Petro, et aliis discipulis, Numquid et vos vultis abire ? respondit ei Simon Petrus, Domine ad quem ibimus, verba vite habes ?


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Hugo de Sancto Caro. Postilla in totam Bibliam (1Pt. Capitulum 1), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 17/09/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=hug&numLivre=77&chapitre=77_1)
Signaler un complément d'information

Notes :