Glossae Scripturae Sacrae-electronicae (Gloss-e)

Locutus est Dominus ad Moysen dicens :

anima que peccaverit et contempto Domino

^interl.| interl.| preceptis Domini, dum vel negligit, vel non putat eum ulcisci||

negaverit proximo suo depositum¹ quod fidei eius creditum fuerat

^interl.| interl.| OrigenesORIGENES. Quamlibet rem sibi commissam, vel animam et corpus a Deo susceptum, vel imaginem et similitudinem Dei, vel rationabilem sensum, vel quecumque motum.||

¹ proximo suo – depositum] inv. Weber

vel vi aliquid

^interl.| interl.| rapinam : raptores regnum Dei non possidebunt^a.||

^a Cf. 1Cor. 6, 9-10.

extorserit aut calumniam fecerit

^interl.| interl.| abstineamus a fallacia, caveamus avariciam||

sive rem perditam invenerit

^marg.| marg.| REM PERDITAM etc. Origenes ORIGENES. Septuaginta : perditionem . Laborant heretici in Scripturis perditionem invenire, unde possint errorem astruere, sed forte ecclesiastica verba audientes resipiscunt, et quod invenerant, perditionem esse intelligunt et reddunt, id est errorem alienum auctori suo dimittunt.||

et infitians² insuper peieraverit³ et quodlibet aliud ex pluribus fecerit in quibus peccare solent homines

^marg.| marg.| ANIMA QUE PECCAVERIT. HESYCHIUS. Idem peccatum est quod in sancta et iureiurando committitur, quia eodem sacrificio, id est ariete, expiatur. Peccatum autem iuramenti, et quod fit in sancta coniunxit, quia untrunque pertinet ad Dominum. Qui enim falso iurat, non solum proximo, sed ipsi Deo quem mediatorem consitituit iniuriam facit, nec est parvi reatus in conspectu Dei fraudulenter negare depositum, vel vi aliquid extorquere, aut calumniari, aut rem perditam cum invenerit quis abiurare. Multi enim putant hoc sine peccato esse. Sed si quis inventum non reddat, simile est rapine.||

^marg.| marg.| Origenes ORIGENES. Anima que peccaverit etc. Ego puto quod animam nostram et corpus depositum accepimus a Deo, et quod est depositum maius anime tue imaginem et similitudinem suam commendavit : hoc tam integre restituendum est quam a te constat esse susceptum. Si misericors sis, sicut et Pater tuus misericors est^b, imago Dei in te est, et integre servas depositum ; et si perfectus sis, sicut et Pater tuus perfectus est, et similia que in Deo sunt per naturam tibi per imitationem assistant, depositum apud te divine imaginis salvum est. Si e contrario fueris crudelis, impius, violentus et similia, imagine Dei abiecta, diaboli imaginem suscepisti, et bonum depositum ab negasti. Unde^c : O Timothee, bonum depositum custodi. Ego quoque illud addo, quod Christum depositum suscepimus et Spiritum sanctum : videndum ergo ne sancto deposito non sancte utamur, et cum nos in consensum sui peccata sollicitant, iuremus non suscepisse depositum, quod si haberemus, peccato consentire non possemus. Sensus quoque rationalis qui in me est commendatus michi est, ut utar ad intelligentiam divinorum. Ingenium, intelligentia, memoria, iudicium, ratio et omnes qui intra me sunt motus commendati michi videntur, ut in his utar his que Lex precipit divina. Si vero ad malas artes sollers et perspicax vertatur ingenium, et rebus Dei abutatur in his que non vult, hoc est abiurare depositum et beneficia vertere in perfidiam. Raptores sunt boni et mali. Boni qui regnum Dei diripiunt^d. Mali, de quibus dicitur^e : Rapina pauperum in domibus vestris. Unde^f : raptores regnum Dei non possidebunt. Aliqui etiam secundum spiritualem intelligentiam culpabiliter rapiunt, sicut alii laudabiliter rapiunt ^{{t. 1 : Erfurt, f. 110rb ; facsim., p. 221b}
[Rusch, f. 110rb ]} regnum celorum. Si quis a viciis nondum purgatus, nec a sordidis actibus nondum segregatus, velit se cetui sanctorum latenter ingerere, et sermonem quo perfecta et mystica tractantur audire, secretorum et perfectorum scientiam non bene rapuit. Nemo enim mittit vinum novum in utres veteres^g.||

^b Lc. 6, 36.

^c 2Tim. 1, 14.

^d Cf. Mt. 11, 12.

^e Cf. Is. 3, 14.

^f Cf. 1Cor. 6, 9-10.

^g Mc. 2, 22 ; Lc. 5, 37.

² infitians Weber] inficians Φ^P Θ^AM P Ψ^M Ω^MS²J Ed1455 Rusch Ed1530 Clementina ³ peieraverit Π Θ^A²M²^G P² Ω Ed1455 Rusch Ed1530 Clementina] perierarit Weber

convicta delicti reddet

omnia que per fraudem voluit obtinere integra ^{{t. 1 : Erfurt, f. 110rb ; facsim., p. 221b}
[Rusch, f. 110rb ]} et quintam insuper partem

^marg.| marg.| ET QUINTAM PARTEM etc. Linguam scilicet in qua unus de quinque sensibus : hec offertur, ut de cetero non peccet, quia per ipsam unum quodque predictorum commissum est.||

^marg.| marg.| Origenes ORIGENES. Septuaginta : non quintam partem, sed quintas , ut bis quinque in uno superaddito reddantur. Quinarius pro quinque sensibus accipitur. Quinque autem sensus hoc modo possunt restitui, si eis in secularibus abusi fuerimus, et in his que non secundum Deum gessimus, ipsos sanctis actibus restituamus, et alios quinque addamus, id est interioris hominis sensus, ut mundi corde, Deum videamus, et audiamus que Ihesus docet, et odorem capiamus, ut Christi bonus odor simus^h ; gustemus illum de quo diciturⁱ : « Gustate et videte quoniam suavis est Dominus » ; palpemus, secundum Iohannem^j, de verbo vite. His omnibus unum addamus, ut hec cuncta ad unum Deum referamus.||

^h Cf. 2Cor. 2, 15.

ⁱ Ps. 33, 9.

^j 1Io. 1, 1.

domino cui damnum intulerat

^interl.| interl.| contra ipsum enim damnum passus est et contra ipsum Deum fallacia et periurio actum est||

pro peccato autem suo offeret arietem immaculatum de grege et dabit eum sacerdoti iuxta estimationem mensuramque delicti

^interl.| interl.|+ ut supra| ⁴ ||

⁴ Codd. : Do17 , f. 19vb ; om. Rusch

qui rogabit pro eo coram Domino et dimittetur illi pro singulis

^interl.| interl.| « Lavabo per singulas noctes lectum meum »^k.| ⁵ ||

^k Ps. 6, 7.

⁵ Codd. : Do17 , f. 19vb ; Rusch

que faciendo peccavit⁶

⁶ peccavit] peccaverit Weber

locutusque⁷ est Dominus ad Moysen dicens :

⁷ locutusque] locutus Weber

precipe Aaron et filiis eius hec est lex holocausti

^interl.| interl.| ignis⁸ iugis| ⁹ ||

⁹ Codd. : Do17 , f. 19vb ; Rusch

⁸ ignis] coniec., igis cacogr. Do17, om. Rusch

cremabitur in altari tota nocte

^interl.| interl.| presentis vite obscuratitate| ¹⁰ ||

^interl.| interl.| id est : ignorantia huius vite qui holocaustum Dei facti sumus, ignem accendamus, ut spiritualiter vivamus.| ¹¹ ||

¹⁰ Codd. : Do17 , f. 19vb ; Rusch

¹¹ Codd. : Do17 , f. 19vb ; Rusch

usque mane

^interl.| interl.| caritas omni tempore in nobis debet fervere usque mane future vite quo orietur nobis sol iustitie^l | ¹² ||

^interl.| interl.| non quod in die non incenderetur : secundo enim fiebat singulis diebus holocaustum ; sed diurnum¹³ ignem quasi manifestum tacuit, nocturnum addidit.| ¹⁴ ||

^l Cf. Mal. 4, 2.

¹² Codd. : Do17 , f. 19va ; Rusch

¹⁴ Codd. : Do17 , f. 19va ; Rusch

¹³ diurnum Rusch] divinum Do17

ignis

^interl.| interl.| caritatis| ¹⁵ ||

¹⁵ Codd. : Do17 , f. 19vb ; Rusch

ex eodem altari erit

^interl.| interl.| quasi in altari nutrietur| ¹⁶ ||

^marg.| marg.| LOCUTUSQUE EST DOMINUS etc. HESYCHIUS. Hic de iugi sacrificio loquitur, quod in Exodo quotidie sacerdotes offerre precipiuntur. Ait enim^m : « Hoc est » sacrificium « quod facies in altari. Agnos anniculos duos per singulos dies iugiter » ; et paulo postⁿ : « oblatione perpetua in generationes vestras ». Et addit^o : Facies holaucaustum unum agnum mane, et alium facies vespere. Per hoc ergo intelligimus quod in eorum qui sunt de plebe voluntate est, si volunt offerre holaucaustum. Unde sacrificium illud munus eorum quasi spontanea oblatio nominatur : neque enim ab omnibus perfecta sapientia exigitur. Sacerdos autem perfecte debet sapere, qui perpetuum sacrificium, id est continuum holocaustum, mane et vespere precipitur offerre, ut a perfecta sapientia incipiat, et in eadem finiat, et totam vitam suam ad perfectionem componat.||

^m Ex. 29, 38.

ⁿ Ex. 29, 42.

^o Ex. 29, 39.

¹⁶ Codd. : Do17 , f. 19vb ; Rusch

vestietur

^interl.| interl.| Sic||

tunica

^interl.| interl.| iustitie||

sacerdos¹⁷

^interl.| interl.| quisque perfecte sapiens, quia sacerdotium est perfectionis exemplum||

¹⁷ tunica sacerdos] inv. Weber

et feminalibus lineis

^interl.| interl.| castitate||

^marg.| marg.| Lineis, non laneis ; tunicam et feminalia linea vult esse, non lanea. Vestis enim linea habilis et mollis est et adherens corpori ; lanea autem aspera, quia habiles multumque coherentes sunt anime iustitia et castitas. Linea quoque vestis facile potest haberi, sic et virtutes, si quis voluerit eas¹⁸ consequi.| ¹⁹ ||

¹⁹ Codd. : Do17 , f. 19vb ; Rusch

¹⁸ eas Do17] ea cacogr. Rusch

tolletque

^interl.| interl.| his indutus||

cineres

^interl.| interl.| consummatas opere virtutes||

quos vorans ignis

^interl.| interl.| Spiritus sancti||

exussit²⁰ et ponens

^interl.| interl.| ut simile sacrificium offeratur : nos quoque virtutes, cooperante Spiritu, alternatim ponamus, de virtute in virtutem ascendamus, quia aliter ad bravium non perveniemus ; unde consummatum igne holocaustum iuxta altare ponitur. ||

²⁰ exussit] exusit Weber

iuxta altare

^interl.| interl.| Christum qui reddet iustus iudex^p ||

^marg.| marg.| TOLLETQUE CINERES etc. Cinis, consummatio boni operis. Cineres extra castra efferet Aaron, qui post hanc vitam bona opera per Christum pontificem magnum Deo Patri presentant. Et ibi in favillam rediguntur, dum assistit vultui Dei pro nobis. Castra enim sunt presens vita, in qua semper contra spiritales nequitias pugnamus. Iuxta altare ponuntur, dum consummatio bonorum operum in arca cordis reconditur. Altare enim in hoc loco cor significat. Unde^q : Gloria vestra hec est : testimonium conscientie vestre.||

^p Cf. 2Tim. 4, 8.

^q Cf. 2Cor. 1, 12.

^{{t. 1 : Erfurt, f. 110va ; facsim., p. 222a}
[Rusch, f. 110va ]} spoliabitur prioribus vestimentis

^interl.| interl.| veteri conversatione||

indutusque aliis

^interl.| interl.| non contenti precedentibus bonis, alia adiungimus||

^interl.| interl.| iustitia, veritate et ceteris virtutibus ; unde^r : « Sacerdotes tui induantur iustitia ».||

^{{t. 1 : Erfurt, f. 110va ; facsim., p. 222a}
[Rusch, f. 110va ]} INDUTUSQUE ALIIS etc. OrigenesORIGENES. Observandum quod aliis indumentis utitur sacerdos in sacrificiorum mysterio, et aliis quando procedit ad populum. Unde Paulus^s : Sapientiam loquimur inter perfectos. Et alibi, longe inferiori stola indutus : Nihil iudicavi, inquit^t, me scire inter vos, nisi Ihesum Christum, et hunc crucifixum.||

^r Ps. 131, 9.

^s 1Cor. 2, 6.

^t 1Cor. 2, 2.

extra castra

^interl.| interl.| presentis vite||

efferet eos²¹

^interl.| interl.| ante Deum||

²¹ extra castra – efferet eos] inv. Weber

et in loco mundissimo

^interl.| interl.| premittendo ad futurum iudicium qui est locus mundus ab omni corruptione||

usque ad favillam consumi faciet

^interl.| interl.| assistens vultui Dei pro nobis||

ignis

^interl.| interl.| qui perfecte sapientie operationem quasi holocaustum vult offerre, ignem Spiritus sancti non sinat per negligentiam deficere||

autem in altari

^interl.| interl.| quod est corpus Christi||

^interl.| interl.| cordis||

semper ardebit

^interl.| interl.| igne Spiritus sancti||

^marg.| marg.| IGNIS IN ALTARI etc. Augustinus Hipponensis AUGUSTINUS. Non vult ignem prorsus extingui, sed cum usque mane arserit holocaustum, ablatis reliquiis iterum renovari, quo ardeant alia que imponuntur.||

quem nutriet sacerdos

^interl.| interl.| Christus vel quilibet predicator fidelis membrum veri sacerdotis||

subiciens ligna

^interl.| interl.| sanctorum exempla, et Scripture testimonia||

mane

^interl.| interl.| fugata nocte cecitatis||

^interl.| interl.| quo iudicatus||

per singulos dies et imposito holocausto

^interl.| interl.| seipso||

desuper adolebit adipes

^interl.| interl.| impinguatio nove vite pacem nobis cum Deo facit, et odorem suavissimum reddit||

pacificorum

^marg.| marg.| QUEM NUTRIET SACERDOS etc. Allegorice. Mane iudicatus est Christus, vespere crucifixus. Ignis ergo mane et vespere subiicitur, quia caritas Dei in nobis nutritur, dum Christum mane iudicatum, vespere crucifixum recolimus.||

^marg.| marg.| Gregorius Magnus GREGORIUS. Tropologice. Altare Dei cor nostrum est, in quo iubetur ignis semper ardere, quia necesse est ex illo caritatis flamam indesinenter ascendere. Cui sacerdos subiicit ligna ne extinguatur. Quilibet scilicet predicator Christi membrum summi sacerdotis, et quisque fidelis sanctorum exempla et Scripture testimonia in corde suo congerere non cessat ; his ignem forte languescentem nutrire et excitare debemus. Mane subiiciuntur ligna, cum nox cecitatis extinguitur. Vel quia mane prima pars diei est, postpositis terrenis cogitationibus, hoc in principio quisque fidelium cogitet. Et imposito holocausto desuper adolebit adipes pacificorum. Quisque enim in se hunc ignem caritatis accendit, semetipsum holocaustum desuper imponit, et omne vicium quod in se male vivebat exurit. Tunc enim interna sua considerat, et vitam reprobam immolationis gladio mactat, cum se in ara cordis sui imposuerit, et igne caritatis accenderit. De hostia pacificorum adolebit adipes pacificorum, quia nove vite impinguatio inter nos et Deum pacem facit, et suavissimum reddit odorem. Quia vero eadem caritas in cordibus electorum inextinguibilis manet, bene subditur^u : Iste est ignis perpetuus etc. Ignis iste de altari non deficit, quia in futuro in mentibus sanctorum caritatis fervor accrescit. Eterna quippe contemplatione hoc agitur, ut quo magis videtur Deus, magis diligatur.||

^marg.| marg.| ET IMPOSITO HOLOCAUSTO. Augustinus Hipponensis AUGUSTINUS. Videndum est utrum nullus dies pretermitteretur, quo non inveniretur holocaustum et adeps salutaris ; an non imponeretur, nisi mane quacumque die imponeretur. Si enim quotidie intellexerimus, quid, si nullus offerret ? Si autem tanquam de publico vel de suo sacerdos quotidiana holocausta procurabat, super ipsa imponebantur ea que iussit Dominus a populo oblata pro peccatis super holocausta imponi, et non erat necesse offerenti sacrificium pro peccato etiam holocaustum offerre super quod illud imponeretur, nisi ubi offeratur par turturum aut duo pulli columbarum. Ibi enim diffinit unum pro peccato, et alterum in holocaustum offerri, et prius pro peccato, deinde in holocaustum. Queritur etiam utrum holocaustum quod mane iussit imponi, etiam per totam noctem arderet usque ad alterum mane ; an quod ait tota nocte ardere debere, holocaustum fiat vespertinum, et inde ceperit de lege holocausti dicere, ut a vespertino holocausto inciperet, quod mirum est si taceret, nec admoneret talia vespere offerri.||

^u Lv. 6, 13.

ignis est iste perpetuus

^interl.| interl.| quia post hanc vitam in mentibus sanctorum fervor caritatis ardescit||

qui numquam deficiet in altari

^interl.| interl.| cordis||

Hec est lex sacrificii et libamentorum que offerent filii

^interl.| interl.| soli||

Aaron

^interl.| interl.| sublimes in sapientia||

^marg.| marg.| HEC EST LEX etc. Videtur legislator iterare que dixit, memoriam renovans repetitione mandati, et ostendens utilitatem et necessitatem legis. Interponit tamen aliquid ^{{t. 1 : Erfurt, f. 110vb ; facsim., p. 222b}
[Rusch, f. 110vb ]} novi in quo mandatum necessarium et inexcusabile innuit. Sicut ergo de holocaustis sacrificia iteravit, permiscens eis assiduitatem, ut est illud : Ignis in altari semper ardeat et numquam deficiat, sic in sacrificio simile, id est theologie addit, quia oportet eam in loco tantum sancto, et a masculis comedi.||

coram Domino

^interl.| interl.| secundum Dei voluntatem, non superflue in divino eloquio disputantes||

et coram altari

^marg.| marg.| ET CORAM ALTARI. Secundum quod Christus revelaverit qui est verum altare. In his ergo theologiam constituamus que nobis tradidit Christus incarnatus, ut Patrem in eo, et ipsum in Patre cogitemus, et quia Spiritus est Filii et a Patre procedit.||

tollet sacerdos

^interl.| interl.| Christus||

pugillum simile

^interl.| interl.| quia summa scientie apud Deum||

que conspersa est oleo et totum thus

^interl.| interl.| cum elemosina scilicet et oratione, quibus theologia comparatur, nec excidunt a veritate qui de celo loquuntur||

quod super similam positum est adolebitque illud in altari in monimentum²²

^interl.| interl.| quia imperpetuum manebit illa scientia, quia perfecta non destruetur sicut nostra||

²² monimentum] monumentum Weber

^{{t. 1 : Erfurt, f. 110vb ; facsim., p. 222b}
[Rusch, f. 110vb ]} odoris suavissimi Domino

reliquam

^interl.| interl.| nobis traditam||

autem partem simile comedet

^interl.| interl.| intelligendo et operando||

Aaron cum filiis suis absque fermento

^interl.| interl.| iudaice doctrine vel gentilis||

^marg.| marg.| RELIQUAM AUTEM etc. Ut non ex toto a theologia cessemus, quia summa scientie in futurum conservatur.||

et comedet

^interl.| interl.| operabitur||

in loco sancto atrii tabernaculi

^interl.| interl.| celi in quo Deus habitat||

^marg.| marg.| IN LOCO SANCTO. Ecclesia que est introitus et vestibulum celi. In ea oportet de divinitate loqui. Unde^v : « In ecclesiis benedicite Deo ». Est quisque sibi domestica ecclesia, dum a terrenis negociis cessat : hic sibi de Deo loqui et theologiam exercere potest. Tales sunt quibus pars sacrificii datur, de Deo scilicet meditari et loqui.||

^v Ps. 67, 27.

ideo autem non fermentabitur quia pars eius in Domini offertur incensum sanctum sanctorum erit sicut pro delicto atque peccato²³

^interl.| interl.| quia sancti sanctorum contemplationem possidebunt||

^marg.| marg.| SICUT PRO PECCATO . Simile innuit hoc sacrificium ei, quod est pro peccato atque delicto : sermo enim de Deo maxime ad expiationem et emundationem anime habetur, quando oleo et thuri, id est eleemosyne et orationi, sacrificium verbi Dei, id est theologie, coniunguntur.||

²³ delicto atque peccato] p. a. d. Weber

Mares tantum stirpis Aaron comedent illud. Legitimum ac sempiternum erit²⁴ in generationibus vestris de sacrificiis Domini

^marg.| marg.| MARES TANTUM. Non est omnium de Deo disputare, sed eorum qui nihil femineum, nihil fluxum in cogitationibus vel operibus habent. Legittimum et sempiternum est. De Deo enim disputare presumere non debemus, dum per seculares fantasias a masculorum dignitate declinamus.||

²⁴ erit] est Weber

omnis qui tetigerit illa sanctificabitur.

^marg.| marg.| OMNIS QUI TETIGERIT. HESYCHIUS. Hoc ad litteram stare non potest : numquid enim si tetigerit homicida aut profanus sanctificabitur ? Nullus enim excipitur. Sed Christus, in cuius typo hec precesserunt, immolatur : huius carnem qui tetigerit, id est qui fideli corde totam spem salutis in passione eius et resurrectione posuerit, continuo sanctificabitur.||

^marg.| marg.| HESYCHIUS. Omnis qui etc. Omnis commemoratio Dei sanctificationem prestat. Unde^w : Sanctificatur autem per verbum Dei et orationem. Sed cum dicit tangentem sanctificari, plane ostendit quia disputando de Deo, id est theologizando, sufficit nobis tantum tangere. Qui enim vult calefieri, si manum in ignem miserit, pro calefactione ustionem sustinebit.||

^w 1Tim. 4, 5.

et locutus²⁵ est Dominus ad Moysen dicens :

²⁵ locutusque] et locutus Weber

Hec

^interl.| interl.| omni sacrificium sacerdotis significat sacrificium Christi||

est oblatio Aaron

^interl.| interl.| Christi||

et filiorum

^interl.| interl.| fidelium||

^interl.| interl.| multorum scilicet sacedotum. Sed uno uncto offertur, quia omnis sacerdotis fimitas est sacrificium Christi||

eius quam offerre debent Domino in die unctionis sue

^interl.| interl.| id est incarnationis qua unxit eum Spiritu sancto et virtute ; unde^x : « Spiritus sanctus superveniet in te ».||

^marg.| marg.| HEC EST OBLATIO. Augustinus Hipponensis AUGUSTINUS. Alia fiunt sacrificia que commemoravit in Exodo, quibus per septem dies sanctificantur sacerdotes, ut fungantur sacerdotio. Aliud est quod modo commemorat, quod offerat summus sacerdos, quando constituitur, id est quando ungitur. Unde addit : In die qua unxerit eum, non ‘eos’, cum etiam secundos sacerdotes ungi precipiat. Hoc sacrificium est sempiternum per successionem scilicet sacerdotum. Vel quia quod significat est sempiternum.||

HEC EST etc. Aaron : mons fortitudinis, id est Christus. Filii eius : omnes fideles. Dies unctionis : tempus incarnationis quo unctus est oleo leticie pre participibus suis.||

^x Lc. 1, 35.

decimam partem ephi

^marg.| marg.| ephi : Christi humanitatem ; ephi quidem tres modios capiens significat Trinitatem, si tamen ephi Domini caro est, ut demonstretur divinitatis eminentia, et Dominice carnis cum ea inseparabilitas, nihilominus sacrificium perpetuum est. Una enim oblatione consummavit in sempiternum sanctificatos : « Unde et salvare in perpetuum potest »^y.||

^y Hbr. 7, 25.

offerent simile

^interl.| interl.| quia Christus post incarnationem perfectionem bonorum operum in fide Trinitatis offerre docuit||

in sacrificio sempiterno

^interl.| interl.| Lex sempiternum sacrificium est secundum quod spiritualis est : non est enim in loco qui subvertitur, aut in tempore quo immutatur, sed in fide offerentis et corde sacrificantis.||

medium eius ^{{t. 1 : Erfurt, f. 111ra ; facsim., p. 223a}
[Rusch, f. 111ra ]} mane

^interl.| interl.| quia stetit ante presidem||

et medium vespere

^interl.| interl.| quia peracta passione, in sepulcro iacuit||

^marg.| marg.| IN SACRIFICIO . Origenes ORIGENES. Lex Moysi sacrificium est sacerdotis, que in duas partes dividitur, in litteram scilicet et spiritum. Littera offertur mane, primo scilicet legis tempore, quo novam lucem et novum protulit lux diem ; vespera datur spiritus, in Christi scilicet adventu, spiritalis legis intellectus. Oleum misericordiam signat, que debet in sacerdotibus ^{{t. 1 : Erfurt, f. 111ra ; facsim., p. 223a}
[Rusch, f. 111ra ]} abundare. In sartagine, quia multa continentia aridum et torridum vult esse sacerdotem, in quo nihil sit remissum, nihil luxuriosum.||

^marg.| marg.| MANE. Cepit passio Domini, ex quo in atrio Cayphe alapis cesus est, et usque ad vesperum protelata est, tenebris enim eam interpolantibus, a sexta hora usque ad horam nonam in mane et vespere dividitur.||

que in sartagine

^interl.| interl.| cruce que Dominicam carnem esui nostro aptam reddidit||

oleo conspersa frigetur

^interl.| interl.| ex misericordia passus est||

offeret²⁶

^interl.| interl.| astans Patri et offerens passionem suam pro nobis||

²⁶ offered] + autem Weber

eam calidam²⁷

^interl.| interl.| igne caritatis||

²⁷ calidam] callidam Weber

in odorem suavissimum Domino.

^interl.| interl.| quia humano generi salutem dedit, quo nihil creatori nature suavius fuit||

Sacerdos qui patri iure successit²⁸

^interl.| interl.| Christus qui successit sacerdotio veteri, sicut Evangelium legi.||

^marg.| marg.| SACERDOS QUI PATRI . Septuaginta : Sacerdos unctus pro eo ex filiis eius, faciat ea. Christus enim pro Aaron est, non in loco eius, quia transtulit in se sacerdotium, et abstulit Aaron. Ex filiis eius, quia de Iacob per Mariam descendit, et ex eadem tribu.||

^marg.| marg.| QUI PATRI. « Unus Dominus Ihesus Christus, per quem omnia »^z. Dominus enim glorie crucifixus est, et incarnati Verbi passio est, que fuit in carne Christi qui semetipsum totum exinanivit, formam servi accipiens, et obediens Patri usque ad mortem crucis^aa.||

^z 1Cor. 2, 8.

^aa Cf. Phil. 2, 7-8.

²⁸ successit] successerit Weber

et tota cremabitur in altari.

^interl.| interl.| quia passio Christi non temere discutienda, sed spiritui scientie reservanda||

^marg.| marg.| QUE IN SARTAGINE . Gregorius Magnus GREGORIUS. Moraliter. Nullum tale sacrificium est Deo quale est zelus animarum. Unde^ab : « Zelus domus tue comedit me ». Ideo simila in sartagine oleo conspersa frigitur. Offert enim calidam in odorem suavissimum Domino sacerdos qui patri succedit. Simila in sartagine oleo frigitur, cum munda mens iusti per zelum sancti odoris crematur. Que conspergi oleo precipitur, quia oleos grece misericordia dicitur, que in conspectu Dei ardet et lucet. Districtio ergo sancti zeli, misericordie virtute ardeat et clarescat. Amat enim etiam que insequitur. Unde calida in odorem suavissimum Domino offertur. Si enim zelus amorem non habet, simila in sartagine calorem amisit. Sacerdos offert eam qui patri succedit, qui scilicet Dei filium moribus ostendit, nec ab eius nobilitate degenerat. In altari tota crematur ut holocaustum fiat. Holocaustum totum incensum est, et omne holocaustum sacrificium, sed non convertitur. Sunt multa bona que aguntur sacrificia, sed non holocausta. Qui enim sic operantur que sunt Dei, ut non relinquant que sunt seculi, sacrificium offerunt, non holocaustum. Qui vero omnia que mundi sunt deserunt, et tota mente igne divini amoris accenduntur, Deo sacrificium fiunt et holocaustum. Simila ergo in sartagine, mens iusti, in spiritalis zeli afflictione que per sollicitudinem animarum frigitur, et holocaustum Deo deputatur.||

^ab Io. 2, 17.

Omne enim sacrificium sacerdotum

^interl.| interl.| mysterium incarnationis non temere discutiendum, sed spiritui scientie reservandum||

^marg.| marg.| OMNE ENIM SACRIFICIUM. Quecumque in sacrificio pacificorum in hoc quoque iubet fieri.||

igne consumetur

^interl.| interl.| quia holocaustum est||

nec quisquam comedet ex eo.

^interl.| interl.| Septuaginta : integrum erit||

^interl.| interl.| id est non dividetur : Christi enim sacrificum inidivisum ; quod enim comeditur, dentibus dividitur.||

^marg.| marg.| NEC QUISQUAM etc. Quod comeditur minuitur. Sacrificium Christi minuit, qui pro peccatis mortuum dicit, cum peccatum non fecerit.||

^marg.| marg.| Origenes ORIGENES. Nec quisquam comedet. Sacrificium in hoc loco Verbum ipsum accipiendum est et doctrina, de qua nullus edit, id est disputat vel retractat ; sed holocaustum est. Quidquid enim dixit, quidquid statuit, eterna consecratione perdurat.||

Locutus est Dominus ad Moysen dicens :

loquere Aaron

^interl.| interl.| quia pro peccato offerre sacrificium, id est penitentiam, sanctorum est||

et filiis eius ista est lex hostie pro peccato in loco ubi offertur holocaustum

^interl.| interl.| in ecclesia||

immolabitur

^interl.| interl.| quia qui offert penitentiam iam imitatur qui offert totum se ipsum||

^{{t. 1 : Erfurt, f. 111rb ; facsim., p. 223b}
[Rusch, f. 111rb ]} coram Domino

^interl.| interl.| cui placet quod secundul ispsum offertur||

sanctum sanctorum est

^interl.| interl.| ideo||

^interl.| interl.| aliter non introduceret penitentem in sanctum sanctorum qui expulsus est per peccatum||

sacerdos qui offert eam²⁹

^interl.| interl.| Christus, qui peccata nostra suscepit, recte nostram offert penitentiam||

²⁹ eam] om. Weber

comedet eam

^interl.| interl.| ad sacerdotes pertinet manducandum||

^interl.| interl.| quia Christus in se suscepit et convertit penitentiam nostram||

in loco sancto in atrio tabernaculi

^interl.| interl.| Ecclesia in qua Christus penitentium salutem operatur, que cibus eius dicitur : « Meus », inquit^ac, « cibus est ut faciam voluntatem Patris qui misit me », id est salutem humani generis.||

^marg.| marg.| SACERDOS QUI OFFERT COMEDET ILLUD. Augustinus Hipponensis AUGUSTINUS. Non quod imponit, illud enim igne consumitur, sed quod inde remanet. Dicit autem postea^ad : Omnia que pro peccato sunt ex quibus illatum fuerit a sanguine eorum in tabernaculum testimonii exorari in sancto, non edetur, sed igni concremabitur. Quomodo ergo ad sacerdotes pertinent manducanda que remanent de sacrificiis pro peccatis ? Quare intelligendum est hec excepta esse de quorum sanguine tangitur altare incensi. Hoc enim iussit fieri de vitulo, quem pro peccato suo offert sacerdos, et de vitulo pro peccato synagoge, ut carnes que remanserint extra castra comburantur : hoc et modo breviter commemorat.||

^marg.| marg.| Origenes ORIGENES. Quedam hostiarum sunt solius Dei, quedam sunt Aaron et filiorum eius, quedam ipsius et filiorum et filiarum eius, ut etiam uxori sacerdotis edere liceat. Ex his quedam sunt sacerdotum et filiorum et filiarum eorum, sed de quibus edere liceat etiam filios Israel. In illis autem quas edere licet filiis Israel, participium habent sacerdotes et filii eorum, non tamen ex omni hostia quam edit sacerdos, etiam filios Israel edere licet. Prima ergo hostia holocaustum est. Non enim debet esse primam, nisi que omnipotenti Deo offertur. Secunda est que a sacerdotibus editur. Tercia, de qua filios Israel offerunt edere, licet mundos scilicet tantum. Soli enim mundi iubentur edere de sacrificiis. Mystice has hostias ^{{t. 1 : Erfurt, f. 111rb ; facsim., p. 223b}
[Rusch, f. 111rb ]} intra temetipsum require, habens intra temetipsum greges boum, qui benedicuntur in Abraam, et greges ovium et caprarum, in quibus benedicti sunt et multiplicati patriarche. Sunt intra te etiam aves celi. Ne mireris : intellige te esse alium mundum, et intra temetispum esse solem et lunam et stellas. Unde Abrae dicitur^ae : Aspice celum et vide stellas, si dinumerari possunt pre multitudine. Sic erit semen tuum sicut stelle celi, illi scilicet qui ex fide eius geniti rationabiliter vivunt, et divinas leges et precepta custodiunt. Salvator quoque ait^af : « Vos estis lux mundi ». Non ergo dubites intra te esse solem et lunam ; audi aliquid maius ne vitam tuam tanquam vilem negligas. Habet hic mundus gubernatorem suum, qui in ipso habitat, omnipotentem Deum. Unde dicit^ag : Nonne celum et terram ego impleo ? Audi quid de hominibus dicat Omnipotens^ah : Habitabo in eis et inambulabo. Addit erga personam tuam aliquid plus^ai : Ero eis in patrem, et ipsi erunt michi in filios et filias. Ubi holocaustum iugulatur quod soli Deo offertur, ibi etiam hostia pro peccato, ut scilicet intelligat se qui peccavit et penitet, et contriti spiritus hostiam offert stare in loco sancto et his que pertinent ad Deum associari. Coram Domino offert, vel in conspectu Domini, qui non exit a conspectu Domini, sicut Cayn, sed fiducialiter stat, nec aspectum eius peccati conscientia declinat. Ideo hanc hostiam dicit esse sanctum sanctorum. Audi aliquid maius. Que est hostia que pro peccatis offertur, et est sancta sanctorum, nisi Unigenitus Dei Dominus meus Ihesus Christus ? Ipse est hostia pro peccatis et sancta sanctorum. Sacerdos qui offert illud, edet. Hic est sacerdos qui peccata populi comedit et consumit, qui est sacerdos in eternum. Et Deus noster ignis consumens est peccata scilicet humana. Illa absumit, illa devorat, illa purgat. Unde alibi dicit^aj : Et purgabo te igni ad purum. Ipse enim peccata nostra suscepit, et in semetipso ea tanquam ignis comedit. Sacerdos qui obtulerit, edet illud in loco sancto in atrio tabernaculi. Consequens enim est, ut secundum eum qui sacerdotium Ecclesie dedit, sacerdotes Ecclesie accipiant peccata populi, et imitantes magistrum, tribuant remissionem peccatorum. Qui debent ita esse perfecti et in officiis eruditi, ut in loco sancto ipsi non peccando consumant peccata populi. In locum sanctum venerat Moyses, cui dictum est : Locus in quo stas, terra sancta est. Et in Ecclesia locus factus est fides, caritas, conscientia bona. Sacerdos edet carnes sacrificii in atrio tabernaculi testimonii, cum intelligere potuerit que sit ratio vel que mysteria in his que scribuntur de atriis tabernaculi testimonii : ad que nullus accedit, nulli nisi sacerdotibus patent, qui scientia et mystico intellectu possunt eorum secreta penetrare. Sunt alia dogmata in Ecclesia secretiora, que nec adire sacerdotibus licet, ubi scilicet arca reconditur et urna et tabule testamenti, sed uni tantum pontifici, et huic semel in anno, certis temporibus et mysticis purgationibus. Sunt alia ad que possunt pervenire etiam Levite. Sunt et alia ad que possunt accedere filii Israel, id est layci, nec tamen alienigene, nisi ascripti iam fuerint in Ecclesia Domini. Egyptius enim in tercia generatione intrabit in Ecclesiam Dei^ak, id est in fide Patris et Filii et Spiritus sancti qua credit omnis qui consociatur Ecclesie Dei. Sciendum est autem quod licet ex hostiis quedam concedantur sacerdotibus ad edendum, non tamen omnia. Aliqua enim pars Deo offertur, et altaris ignibus traditur, quia si conceditur nobis aliqua ex Scripturis cognoscere, aliqua tamen Deo reservantur, que superant nostros sensus, ne aliter a nobis quam veritas habet proferantur, melius igni ista reservamus.||

^ac Io. 4, 34.

^ad Cf. Lv. 6, 30.

^ae Gn. 15, 5.

^af Mt. 5, 14.

^ag Ier. 23, 24.

^ah 2Cor. 6, 16.

^ai 2Cor. 6, 18.

^aj Is. 1, 25.

^ak Cf. Dt. 23, 8.

quicquid tetigerit carnes eius sanctificabitur

^interl.| interl.| penitentie ieiunium, vigilias, cilicium, lacrimas, orationem, elemosinam : ex his penitentia constitit ; hec qui tangit recte sanctificatur.||

^marg.| marg.| QUIDQUID TETIGERIT etc. Quamvis oblatio sit alterius, id est penitentis, sanctificabitur, etsi non peniteat. Similiter si parvulus baptizatus fuerit, qui per se nondum peccavit, mundatur ab originali.||

si de sanguine illius

^interl.| interl.| in baptismo : sicut enim in vita carnis sanguis est, ita penitentie vis baptismus est, sine quo penitentia non prodest.||

vestis

^interl.| interl.| caro, que vestis anime||

fuerit aspersa lavabitur

^interl.| interl.| ipsa aspersione||

in loco sancto

^interl.| interl.| Ecclesia : gentilium aspersiones extra sunt et ideo non abluunt ; vel quicumque extra sunt||

^marg.| marg.| SI DE SANGUINE etc. Id est : si substantia carnis peccatis fuerit immaculata. Unde^al : Vestimentum mixtum sanguine erit in combustione et cibus ignis infernalis, scilicet lavabitur in loco sancto, id est spem habebit in baptismo, qui non solum preterita abluit, sed instruit ut de futuris penitere possit.||

^al Is. 9, 5.

vas autem fictile

^interl.| interl.| unde^am : In magna domo sunt lignea et fictilia, peccatores scilicet||

^am Cf. 2Tim. 2, 20.

in quo cocta est confringetur

^interl.| interl.| unde^an : Tanquam vas figuli confringes eos||

^interl.| interl.| quia bona male percepit||

^interl.| interl.| terrore Iudicii||

^marg.| marg.| ^{{t. 1 : Erfurt, f. 111va ; facsim., p. 224a}
[Rusch, f. 111va ]} VAS AUTEM etc. Infirmus: scilicet, imbecillis, qui paracta penitentia relabitur ad peccata, hic confringendus est terrore Iudicii.||

^an Cf. Apc. 2, 27.

^{{t. 1 : Erfurt, f. 111va ; facsim., p. 224a}
[Rusch, f. 111va ]} quod si vas eneum

^interl.| interl.| fortis et solidus, qui non reddit ad peccata et hic fricatur, id est calore Spiritus sancti inflammatur||

fuerit defricabitur

^interl.| interl.| non frangetur||

et lavabitur aqua

^interl.| interl.| quia videns alium penitentem, monetur ad compunctionem||

^interl.| interl.| lacrimarum compunctionem||

omnis masculus de genere sacerdotali vescetur carnibus eius

^marg.| marg.| OMNIS MASCULUS etc. Sacerdos integrum sacrificium offerens et comedens, Christus est, qui nostram penitentiam offert et comedit peccatorum salutem. Carnes autem sacrificii, quia pertinent ad penitentiam, omnis masculus de sacerdotibus comedit, fortis scilicet et strenuus, cui dicitur^ao : Viriliter age et confortare, et sustine Dominum.||

^ao Cf. Ps. 26, 14.

quia sanctum sanctorum est

Hostia enim

^interl.| interl.| vituli, id est Synagoge, vel pro peccato pontificis||

que ceditur pro peccato cuius sanguis infertur in tabernaculum testimonii ad expiandum in sanctuario non comedetur sed comburetur igni.

^marg.| marg.| NON COMEDETUR etc. Quia ad Christum pertinet, qui propria autoritate et propria divinitatis virtute remissionem tribuit. Eius enim passio, per quam nobis procuratur remissio, non fuit hominis puri, sed Dei incarnati. Ideo non editur ab hominibus, sed igne consumitur, quia remissionem dare Dei est solius, qui per ignem significatur : Deus enim noster ignis consumens est^ap.||

^ap Hbr. 12, 29.

Glossae Scripturae Sacrae-electronicae (Gloss-e)

<05. Leviticus*>

Capitulum 6