<26_6. Psalmi 80-96*>

Psalmus 89

Numérotation du verset 89,1

Oratio Moysi hominis Dei.

^interl.| interl.| qui fuit minister Veteris Testamenti et propheta Novi Testamenti secundum quam dispensationem iste psalmus inspiciendus est non quod Moyses eum conscripserit sed quia in hoc psalmo tractantur que in veteri testamento per Moysen dato continentur||

^marg.| marg.| ORATIO MOYSI. Augustinus Hipponensis AUGUSTINUS. Cum vetus vita et nova mortalis et vitalis et anni qui pro nihilo et dies quibus implebimur misericordia et letitia pena primi hominis et regnum secundi hic aperte distinguantur congrue nomine Moysi intitulatur psalmus ut eis qui recte scrutantur Scripturas intimetur legem que per Moysen data est ubi terrena premia videntur promitti habere aliquid tale sub velamento quale iste psalmus ostendit. Cum autem quisque transit ad Christum tollitur velamen et videt mirabilia de lege Dei.||

^marg.| marg.| HOMINIS DEI. Remigius Autissiodorensis REMIGIUS. Homo quidem passibilis homo Dei liberandus quasi sepe David quod et Moyses oravit.||

^marg.| marg.| CASSIODORUS. REMIGIUS. Agit iste psalmus de defectu generis humani qui per Christum auferetur.||

Numérotation du verset 89,I

Domine

^interl.| interl.| tu homo||

^interl.| interl.| in hoc salo seculi||

^interl.| interl.| quia nobis cepit esse quod non erat id est refugium||

refugium¹ factus es nobis \ a generatione in generationem².

^interl.| interl.| Augustinus HipponensisAUGUSTINUS. id est in omni generatione vel veteri cuius ille minister et nova cuius ille propheta||

^marg.| marg.| DOMINE REFUGIUM. CASSIODORUS. Primo eternum proponit refugium temporali homini.||

¹ refugium Ps-G (R U Ψ^B V D) Ω edd. Rusch cum Ps-R] + tu Ps-G (rel. codd.)² a... generationem Ps-G (Ψ^B V) Ω^S Ed1455 Clementina] in generatione et generatione Ps-G

Numérotation du verset 89,2 II

Priusquam

^interl.| interl.| factus es refugium sed tamen tu ipse||

montes fierent

^interl.| interl.| Augustinus HipponensisAUGUSTINUS. angeli quid enim magnum est dicere de montibus qui pars terre qua terra et celo et omnibus corporalibus prior est Deus||

^marg.| marg.| PRIUSQUAM MONTES. Ne autem videretur non fuisse antequam esset nobis refugium adiungit priusquam.||

aut³ formaretur terra

^interl.| interl.| homines ecce omnis rationalis creatura||

^marg.| marg.| MONTES TERRA. Augustinus Hipponensis AUGUSTINUS. Ecce omnis rationalis creatura hac differentia distincta est ut montium nomine celsitudo angelorum. Et terre nomine humilitas hominum ideoque non incongrue verba sic distinxit ut diceret montes id est angelos fieri et terram id est homines formari.||

^marg.| marg.| FIERENT FORMARETUR. Augustinus Hipponensis AUGUSTINUS. Formari vel fingi solet dici secundum corpora, fieri de nihilo.||

³ aut Ps-G (R Ψ^B V D) Ω Ed1455 Clementina Rusch cum Ps-R]] et Ps-G

et orbis \

^interl.| interl.| ut dicatur breviter universitas rerum subiungit||

a seculo

^interl.| interl.| aptius ab eterno||

^marg.| marg.| A SECULO. Augustinus Hipponensis AUGUSTINUS. Aptius diceretur. Ab eterno in eternum. Non enim a seculo Deus est qui est ante secula aut non est usque in seculum cum sit sine fine. Sed ex ambiguo verbo greco fit plerumque in Scripturis ut vel seculum pro eterno vel eternum pro seculo ponat latinus interpres hic autem ponitur seculum pro eterno.||

^marg.| marg.| Augustinus Hipponensis AUGUSTINUS. A seculo. Ecce que eternitas nobis refugium ut in ea mansuri de tempore ad eam fugiamus sed quia hic sumus in temptationibus ne ab ea avertamur orat homo Dei ne avertas cum sis refugium ne avertas quoniam mille anni.||

et usque⁴ ^{{t. 2 : Erfurt, f. 286ra ; facsim., p. 571a}
[Rusch, f. 286ra ]} in seculum tu es Deus.

^interl.| interl.| immutabilis non eris vel fuisti quia Deus||

^marg.| marg.| TU ES. Augustinus Hipponensis AUGUSTINUS. Optime ait quia immutabilis. Non dicit eris vel fuisti cum immutabilis essentia Dei non noverit preteritum vel futurum unde dictum est^a : « Ego sum qui sum ». Et qui est misit me ad vos. Et : Tu autem idem ipse es et anni tui non deficient.||

^a Ex. 3, 14.

⁴ et usque Ps-G (plerique codd., edd.) Rusch cum Ps-R] et Ω^S Ed1455 , usque Ps-G (R F)

Numérotation du verset 89,3 III

Ne avertas

^interl.| interl.| a tuis eternis||

^marg.| marg.| NE AVERTAS. CASSIODORUS. Secundo exponit infirmitatem hominis cui petit subveniri.||

hominem in humilitatem \

^interl.| interl.| vel : humilitate||

^interl.| interl.| temporalium ut temporalia concupiscat sapiatque terrena||

^marg.| marg.| IN HUMILITATEM. CASSIODORUS. Id est terrenam concupiscentiam in contemptum. Vel hominem positum in humilitate id est deiectione id est hominem deiectum. Vel modo humilem qui ante fuit superbus oro ne avertas et id est quia dixisti. Converti ad me ab amore mundi ipse potest a mundo liberare qui docuit celestia querere.||

et dixisti

^interl.| interl.| Augustinus HipponensisAUGUSTINUS. quasi hoc a te peto quod dixisti||

convertimini filii hominum.

Numérotation du verset 89,4 IV

Quoniam mille anni

^interl.| interl.| ideo a labilibus istis opus est ad te converti||

^interl.| interl.| ideo ne avertas||

^interl.| interl.| quantumlibet longa vita||

ante oculos tuos \

^interl.| interl.| Augustinus HipponensisAUGUSTINUS. in tua consideratione que eterna et sapiens quasi nihil est homo nisi des ei alteram vitam||

tamquam dies hesterna que preteriit.

^marg.| marg.| DIES HESTERNA. Augustinus Hipponensis AUGUSTINUS. Non dicit saltem sicut crastina que veniet omnia que fine clauduntur pro transactis habenda sunt sed nec longitudini unius diei comparatur mille anni potius sunt ut custodia id est vigilia noctis que non habet nisi tres horas addit et de erumna mortalis vite que pro nihilo habentur quasi dicat in tenebris agitur in sollicitudine et trepidatione et quasi nihil est.||

Numérotation du verset 89,V

Et custodia

^interl.| interl.| ut somnia||

in nocte \

^interl.| interl.| pro custodia in nocte huius seculi||

^marg.| marg.| CUSTODIA IN NOCTE. Bene custodie noctis comparatur vita presens pro sollicitudine et trepidatione.||

Numérotation du verset 89,5

que pro nihilo habentur eorum anni erunt.

^interl.| interl.| quasi diceret et ut minus dicam. Si tu avertis hominem a tuis eternis anni hominis erunt eorum que pro nihilo||

^interl.| interl.| quia antequam veniant nihil sunt cum venerint iam non erunt||

^interl.| interl.| si avertas||

Numérotation du verset 89,6 VI

Mane

^interl.| interl.| prius||

^interl.| interl.| id est homo dum vivit transeat||

sicut

^interl.| interl.| id est cito||

^interl.| interl.| luat quod meruit||

herba transeat \

^marg.| marg.| MANE SICUT HERBA TRANSEAT. AUGUSTINUS. CASSIODORUS. Mutetur a qualitate noctis.||

mane

^interl.| interl.| cito peragat florem||

floreat et transeat \

^interl.| interl.| in aliam qualitatem deteriorem||

vespere

^interl.| interl.| postea||

decidat

^interl.| interl.| in mortem||

induret

^interl.| interl.| in cadaver||

et arescat.

^interl.| interl.| in pulverem||

^marg.| marg.| VESPERE DECIDAT INDURET ET ARESCAT. In extremis secta vel fracta.||

^marg.| marg.| CASSIODORUS. Mane sicut herba. Dixi quod anni habentur pro nihilo sed non accusans te quasi factorem mutabilium hoc dixi immo divine iustitie consentiens dico. Mane tempus vite vespere extrema tempus quo homo occidit. Et quia bis ponit mane duas notat etates. Primum mane pueritia que cito transit. Secundum mane iuventus que floret et transit. VESPERE senectus quando refrigescit vigor hominis.||

^marg.| marg.| Vel mane sicut herba. Apta comparatio quasi sicut herba mutatur a qualitsate quam habet in nocte in deteriorem mane orto sole ita mutatur homo in deterius.||

Numérotation du verset 89,7 VII

Quia

^interl.| interl.| hec autem pena de peccato venit. Quasi transeat et transit||

defecimus

^interl.| interl.| infirmitate||

^marg.| marg.| DEFECIMUS. Augustinus Hipponensis AUGUSTINUS. Mortales et passibiles facti quod tamen morte finire timemus unde sequitur. Et in furore tuo turbati.||

in ira tua \

^interl.| interl.| vindicta nobis inflicta||

et in furore tuo

^interl.| interl.| timore mortis infirmitatem finire trepidamus unde Dominus ait Petro ducet quo tu non vis et Dominus in se nos transfigurans de se ipso dicit tristis est anima mea usque ad mortem||

turbati sumus.

Numérotation du verset 89,8 VIII

Posuisti

^interl.| interl.| defecimus iuste quidem quia peccavimus. Et tu posuisti||

iniquitates nostras in conspectu tuo \

^interl.| interl.| Augustinus HipponensisAUGUSTINUS. non ab eis dissimulasti||

seculum nostrum

^interl.| interl.| posuisti||

^interl.| interl.| exponit quod iam dixit||

^interl.| interl.| id est iniquitates||

^marg.| marg.| SECULUM. Augustinus Hipponensis AUGUSTINUS. Vitam nostram pravam. Vel seculum posteros. In illuminatione vultus. CASSIODORUS. Illa teguntur que veniam habent illuminantur que puniuntur.||

in illuminatione

^interl.| interl.| idem quod supra in conspectu||

vultus tui.

^interl.| interl.| id est coram te||

Numérotation du verset 89,9 IX

Quoniam omnes dies ^{{t. 2 : Erfurt, f. 286rb ; facsim., p. 571b}
[Rusch, f. 286rb ]} nostri

^interl.| interl.| hoc inde probatur||

^interl.| interl.| cognitio vel tempus||

defecerunt \

^interl.| interl.| quia ad paucitatem redacti||

^marg.| marg.| QUONIAM OMNES DIES. Augustinus Hipponensis AUGUSTINUS. Cognitio nostra defecit obtenebrata ratione per peccatum vel temporis vite abbreviatur est et pene defecit quia ad paucitatem redacti sunt dies vite nostre.||

et⁵ in ira tua defecimus.

^interl.| interl.| nos ipsi amando que transeunt||

⁵ et Ps-G (plerique codd., edd.) Rusch cum Ps-R] om. Ps-G

Numérotation du verset 89,X

Anni nostri

^interl.| interl.| id est nos in annis studemus dolosis et inanibus occupationibus||

^marg.| marg.| ANNI NOSTRI. CASSIODORUS. AUGUSTINUS. Miseria et brevitas huius vite exprimitur hic per similitudinem aranee que texit inanes telas ut dolo capiat muscas unde sicut aranea id est in rebus corruptibilibus laborabamus inania texebamus.||

^marg.| marg.| CASSIODORUS. Vita per iram Dei breviata est quia presumptione longioris vite peccabant. Et nos ipsi in ira tua defecimus.||

^marg.| marg.| Augustinus Hipponensis AUGUSTINUS. Anni non operabuntur quia sine utilitate transeunt. Vel meditabuntur passive id est reputabuntur anni nostri sicut aranea sicut inanes et inutiles.||

sicut aranea meditabuntur⁶ :

^interl.| interl.| meditabantur||

⁶ meditabuntur Ps-G (plerique codd., edd.) Rusch cum Ps-R] –bantur Ps-G

Numérotation du verset 89,10

dies annorum nostrorum in ipsis

^interl.| interl.| complentur||

septuaginta annis⁷.

^interl.| interl.| vel anni||

^marg.| marg.| SEPTUAGINTA ANNI. CASSIODORUS. Terrenorum appetitus, que septem diebus aguntur, si in virtutibus, octoginta, id est eternitas, petitur.||

^marg.| marg.| ANNIS. Augustinus Hipponensis AUGUSTINUS. Vel anni alia littera. Quo temporis spatio dicuntur longe qui etiam usque ad octoginta annos aliquas vires habere videntur.||

⁷ annis Ps-G (Ψ^B V D) Ω^M Rusch cum Ps-R] anni Ps-G ( Ω^S Ed1455 Clementina etc.)

Numérotation du verset 89,XI

Si autem

^interl.| interl.| amplius vixerint homines||

in potentatibus

^interl.| interl.| poterunt esse||

^interl.| interl.| id est aliquas vires et potentias poterunt habere||

octoginta

^interl.| interl.| ut multum vivant quod rarum est||

anni \

^interl.| interl.| vite||

^marg.| marg.| OCTOGINTA ANNI. Augustinus Hipponensis AUGUSTINUS. Quia et citra octoginta annos sunt quidam infirmi et senes et ultra aliqui vigentes virtutibus melius est hec mystice accipi. Septuaginta et octaginta sunt #cl. In #cl eadem significatio est que in quindecim qui numerus constat de septem et octo. Septem signat vestus testamentum propter sabbatum quod observari mandabat. Observabant enim patres veteris testamenti septimum diem septimam septimanam septimum mensem septimum annum septime decadis qui iubileus dicitur. Octo novum propter resurrectionem Domini octava die factam. Iude sunt quindecim gradus in templo in psalmis quindecim cantica graduum. Inde etiam quindecim cubitis aqua diluvii super montes summos excrevit. Nota ergo in ipsis et in potentatibus. In ipsis annis id est in temporalibus ideo septuaginta quia temporalia in veteri testamento promitti videbantur. Si autem nos in ipsis annis sed in potentatibus id est si non in temporalibus sed eternis octoginta quia novum testamentum est in spe resurrectionis octava etate futur. Et amplius eorum est labor et dolor id est quisquis hanc fidem transit et aliquid amplius querit labores et dolores invenit. Vel licet simus in novo testamento tamen adhuc amplius habet hec vita nostra laborem et dolorem dum in nobis gemimus redemptionem corporis expectantes.||

et amplius

^interl.| interl.| si ultra vivitur labor et dolor multiplicantur||

^interl.| interl.| Hieronymus HIERONYMUS. senectus enim ipsa morbus est||

eorum labor et dolor.

Numérotation du verset 89,XII

Quoniam

^interl.| interl.| adhuc est labor et dolor sed et hoc ad misericordiam Dei perninet||

supervenit mansuetudo \ et corripiemur.

^interl.| interl.| quia quem diligit Deus corripit||

^marg.| marg.| MANSUETUDO. Augustinus Hipponensis AUGUSTINUS. Clementia est si Dei dominatio si nostra ipse enim per clementiam mansuetus domando nos efficit mansuetos et sic corripi.||

Numérotation du verset 89,11 XIII

Quis novit potestatem ire tue \

^interl.| interl.| et cum hoc sit beatus est qui novit||

^interl.| interl.| Augustinus HipponensisAUGUSTINUS. paucorum hoc est quia dum pareis magis irasceris dum punis mansuetudo est unde cum irasceris misericordie recordaberis||

^marg.| marg.| QUIS NOS POTESTATEM. Augustinus Hipponensis AUGUSTINUS. Potestas ire hominis est corpus occidere post nihil facere. Deus et hic punit et post in gehennam mittit et a paucis maior eius ira intelligitur.||

et pre timore tuo

^interl.| interl.| ad hoc ut te timeat||

iram tuam

Numérotation du verset 89,12

dinumerare.

^interl.| interl.| distinguere||

^interl.| interl.| quia his parcit ad penam hos punit ad salutem||

Numérotation du verset 89,XIV

Dexteram tuam

^interl.| interl.| Christum vel eternam felicitatem||

^marg.| marg.| DEXTERAM TUAM. CASSIODORUS. Tertio orat et affirmat liberationem.||

^marg.| marg.| Augustinus Hipponensis AUGUSTINUS. Dexteram tuam. Christum sic notum fecit ut in eius passionibus ostenderet non presentia secundum vetus testamentum sed eterna petenda. Vel dextera est qua oves ab hedis separabit in qua quis sessurus sit bene sic innotescit cum flagellat quem recipit nec sinit in malis prosperari sed emendat ut ad dexteram ponat.||

sic notam fac \

^interl.| interl.| ut tui discant per eum magis petere que non videntur quam presentia||

^interl.| interl.| ut homines dinumerent iram pre timore||

et eruditos⁸

^interl.| interl.| vel compeditos ||

⁸ eruditos Ps-G (plerique codd., edd.) Rusch cum Ps-R] compeditos Ps-G

corde in sapientia.

^interl.| interl.| fac notos||

^marg.| marg.| ET ERUDITOS. Augustinus Hipponensis AUGUSTINUS. Vel compeditos corde quod idem est quia qui erudiuntur in sapientia pedem mentis iniiciunt in compedes Dei ut a via eius exorbitent quos sic fecit Deus notos in Novo Testamento ut pro fide omnia spernerent que magna habentur in veteri et eterna morte quererent hoc attendens ait pro eis qui multa patiuntur a seculo pro eternis. Convertere Domine quasi aversa sit facies eius a tribulatis.||

^interl.| interl.| et||

Numérotation du verset 89,13 XV

Convertere Domine

^interl.| interl.| iustitiam flagellorum tempora||

usquequo \

^interl.| interl.| Augustinus HipponensisAUGUSTINUS. oratio iusti non indignatio impatientis||

^marg.| marg.| USQUEQUO. Augustinus Hipponensis AUGUSTINUS. Vel aliquantulum non ex toto quia magis prodest si aliqua tribulatio semper monet nos.||

et deprecabilis esto

^interl.| interl.| quasi talem te exhibe||

super servos tuos.

^interl.| interl.| ut possis exorari a peccatoribus||

Numérotation du verset 89,14 XVI

Repleti sumus

^interl.| interl.| sed iam futura bona spe anticipans quasi de factis ait #repleti||

mane

^interl.| interl.| id est in eternitate||

^marg.| marg.| MANE. AUGUSTINUS. CASSIODORUS. Modo nox in qua esurimus tunc autem satiabimur vultu unde : satiabor cum apparuerit gloria tua. Et alibi : mane astabo tibi et videbo. Nunc autem pro eo letati sumus et in malignis diebus in quibus dicimus respice in servos.||

misericordia ^{{t. 2 : Erfurt, f. 286va ; facsim., p. 571a}
[Rusch, f. 286va ]} tua et exultavimus \

^interl.| interl.| in laude tua||

et delectati sumus

^interl.| interl.| in re iocunda||

in omnibus diebus nostris.

^interl.| interl.| Augustinus HipponensisAUGUSTINUS. ubi omnes dies simul sunt non succedunt sibi quia unus sunt id est eternitas||

Numérotation du verset 89,15 XVII

Letati

^interl.| interl.| etiam||

sumus pro

^interl.| interl.| vel in||

diebus quibus nos humiliasti \

^interl.| interl.| scilicet||

annis quibus vidimus mala.

^interl.| interl.| angustias corporum||

^interl.| interl.| sed||

Numérotation du verset 89,16 XVIII

Respice⁹

^interl.| interl.| quasi nos humiliasti||

⁹ Respice Ps-G (plerique codd., edd.) Rusch cum Ps-R] Et praem. Ps-G

in servos tuos et in opera tua \

^interl.| interl.| pro id est||

^interl.| interl.| Augustinus HipponensisAUGUSTINUS. quia ipsi servi sunt opera tua ||

^marg.| marg.| RESPICE IN SERVOS. Quod facit Deus in se orat propheta fieri suo populo orat scilicet ut parcat Iudeis peccantibus si non pro meritis eorum saltem propter opera que in eis fecit.||

et dirige

^interl.| interl.| ut sint recti corde quibus bonus est Deus||

filios eorum.

^interl.| interl.| imitatores vel opera||

^marg.| marg.| ET DIRIGE FILIOS EORUM. Quasi et si ipsi per iniquitates dispersi sunt vel filii in fine fide corrigantur qui per se pravi et inconvertibiles.||

Numérotation du verset 89,17 XIX

Et sit splendor

^interl.| interl.| lumen vultus tui||

^interl.| interl.| gratia Spiritus Sancti reformans||

^marg.| marg.| SPLENDOR. HIERONYMUS. CASSIODORUS. Imago Dei recreans menti imprimatur. Vel splendor Dei super nos est dum crucis impressione decoramur et vexillum triunphi in fronte portamus.||

^marg.| marg.| CASSIODORUS. Triplex quippe est imago scilicet imago creationis in qua scilicet creati sumus scilicet ratio. Imago recreationis gratia per quam reformatur imago creata scilicet ratio. Imago similitudinis ad quam facti sumus scilicet Deus Trinitas per memoriam similes Patri per intellectum Filio per dilectionem Spiritui Sancto unde : meminerim te intelligam te diligam te.||

Domini Dei nostri super nos \ et opera manuum nostrarum dirige super nos

^interl.| interl.| ut non pro mercede terrenorum ea faciamus sed pro eternis||

et opus manuum nostrarum dirige.

^interl.| interl.| singulari numero||

^interl.| interl.| sed omnia bona opera nostra unum opus caritatis sunt id est ad unum finem diriguntur||

Comment citer cette page ?
Glossa ordinaria ( 89), in : Glossae Scripturae Sacrae electronicae, ed. Martin Morard, IRHT-CNRS, 2016-2018. Consultation du 22/10/2019. (permalink : http://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?livre=../sources/editions/GLOSS-liber26_6.xml&chapitre=26_6_89)

Signaler un complément d'information