Glossa ordinaria cum Biblia latina Martin Morard praesidente Fabio Gibiino edidit Marie-José Sorbet adiuvante Parisiis, 2016. <44. Ionas**> ©Gloss-e.irht.cnrs.fr Martin Morard edidit, cooperante John Litteral, Parisiis, secunda editio correcta, 2012-2018. Glossa : Rusch : Biblia latina cum Glossa ordinaria, ed. A. Rusch, Strasbourg, 1480, t. 3, Erfurt, f. 271ra-275rb ; facsim. 398b-403b. Textus Bibliae : Rusch => in apparatu Weber : Biblia vulgata, ed. Weber-Gryson, Stuttgart, 1994, p. 1397-1400. Fons principalis : Hieronymus , Commentarii in prophetas minores (Ion.), CCSL 76, p. 377 – 419. Le commentaire de Jérôme sur les XII prophètes est la source commune à toute l’exégèse médiévale sur ces livres. Des liens étroits peuvent être établis avec Gilbertus Universalis, Glossae in XII prophetas, mais ce commentaire ne peut suffire à expliquer la version de la Glose ordinaire de Rusch. Celle-ci n’est pas reprise littéralement de Gilbert (sondage dans le ms. Saint-Omer, BM, ms. 220 ; pour d’autres manuscrits, voir ici ). <44.1> Incipit prologus in Ionam prophetam   {t. 3 : Erfurt, f. 271vb ; facsim., p. 398b} Sanctum Ionam Sanctum Ionam Rusch Bruyne (TR)] inv. Bruyne Hebrei affirmant filium fuisse fuisse Rusch Bruyne (TR)] om. Bruyne mulieris vidue Sareptane vidue Sareptane Rusch ] iudeae Sareptene Bruyne quem Elias propheta mortuum suscitavit, matre postea dicente ad eum : Nunc cognovi quia vir Dei es tu et verbum Dei in ore tuo est veritas 3Rg. (1Rg.) 17, 24 : « … verum est. ». Ob hanc causam etiam ipsum puerum vocant vocant] vocatum Bruyne Amathi. Amathi enim in nostra lingua veritatem sonat. Et Et Rusch Bruyne (v)] om. Bruyne ex eo quod verum Elias locutus est, ille qui suscitatus est filius dicitur esse veritatis. Ideo de veritate columba nascitur quia Iona columba columba Bruyne (MH)] columbam Bruyne sonat. In condemnationem autem Israel Ionas ad gentes mittitur quod Ninive agente penitentiam illi in malitia perseverant. Temporibus quippe Ieroboe {t. 3 : Erfurt, f. 272ra ; facsim., p. 399a} regis Israel qui Deo derelicto cum populo suo in Samaria idolis sacrificabat sacrificabat Rusch Bruyne (v)] sacrificaverat Bruyne . Ionam prophetam fuisse quartus liber Regum quartus liber Regum Rusch Bruyne (H)] historia quarti libri regnorum Bruyne indicat 4Rg. (2Rg.) 14, 25 : « Ipse restituit terminos Israhel ab introitu Emath usque ad mare solitudinis, iuxta sermonem Domini Dei Israhel quem locutus est per servum suum Ionam filium Amathi prophetam, qui erat de Geth, quae est in Opher. ». Is cum prophetia illuminante peccatores civitatis Ninive Dei misericordiam consecuturos videret ne falsa predicare videretur ad denuntiandum interitum eiusdem civitatis ire nolebat. Nam sicut Deus ad Abraham de impietate Sodomorum et Gomorreorum loquens dixit et Gomorreorum loquens dixit] locutus est Bruyne  : Clamor Sodomorum et Gomorreorum pervenit ad me Gn. 18, 20. ita et de Ninive dicitur eo quod ascenderit clamor malitie eius ad eum. Et quia sententia Dei de Sodomis facta minime revocata est, ita et Ionas adversum Niniven Ninive Rusch Bruyne ] Niniven Bruyne (Mv) prolatam sententiam sententiam] om. Bruyne revocari nolebat, divine dispensationis ignarus qui salutem hominum ad se convertentium magis vult quam interitum. Hoc illi acciderat quod et sancto Eliseo qui qui] om. Bruyne filium Sunamitis mulieris mortuum ignoravit. Ideo a conspectu Dei Ionas fugere se Ionas - fugere se Rusch Bruyne (TRH)] inv. Bruyne putabat humanum aliquid passus, dicente David Ps. 138, 7. : « Quo ibo a spiritu tuo et quo a facie tua fugiam quo - a facie tua Rusch Bruyne (v)] inv. Bruyne ? » Codd. : Rusch , Bruyne De Bruyne, Préfaces, XI : Prophetae minores, n° 6.5 ; cf. Repertorium biblicum, n° 524. <44.2> Incipit argumentum   {t. 3 : Erfurt, f. 272ra ; facsim., p. 399a} "Ionas columba pulcherrima naufragio suo passionem Domini prefigurans mundum ad penitentiam revocat et sub nomine Ninive salutem gentibus denuntiat". Cf. Hieronymus, E pistulae, Ep. 53 (Frater Ambrosius), § 8, CSEL 54, p. 458. Om. De Bruyne, Préfaces, XI : Prophetae minores.   Ionas columba et dolens filius Amathi, qui fuit de Geth, que est in Ophir, ad gentium preconium mittitur. Missus contemnit, contemnens fugit, fugiens dormit. Propter quem periclitatur navis, sed sors latentem reperit. Cetus abiectum devoravit, et orantem revomuit. Reiectus predicavit subversionem, sed contristatur in penitentia urbis et saluti gentium invidet. Gaudet etiam hedere virentis umbraculo et dolet subito arescentis. Cuius sepulcrum in quadam urbium Geth in viculo demonstratur, qui est in secundo milliario Sefforim, itinere quo pergitur Tiberiadem.  Nullus typi sui melior interpres est quam ille qui prophetas inspiravit et veritatis future in servis suis quasi per quasdam lineas perduxit qui ad Iudeos Christum Dei filium nescientes dixit : « Viri Ninivite surgent cum generatione ista in iudicio et condemnabunt eam eo quod penitentiam egerunt in predicatione Ione. Et ecce plus quam Iona hic » Mt. 12 :41 : « Viri Ninivite surgent in iudicio cum generatione ista, et condemnabunt eam quia penitentiam egerunt in predicatione Ione, et ecce plus quam Ionas hic ».. Condemnatur carnalis Iudeus credente mundo, et Ninive agente penitentiam incredulus perit. Capitulum 1 Et factum est  ET FACTUM EST. Ad ea que in mente prophete spiritu convolvebantur, continuatur hec coniunctio, scilicet et .  ET FACTUM EST. More prophete multa in spiritu videns de multis in hec verba prorumpit. verbum Domini  Christum super quem Spiritus in specie columbe Cf. Mt. 3, 16 ; Io. 1, 32. qui et pro nobis dolens ad Ionam filium Amathi  veritatis : Deus veritas est. Cf. Io. 14, 6 ; 17, 17. dicens  Pater ad Filium : Surge et Niniven grandem  CIVITATEM. Mundum, ut quem contempsit Iudeus totus mundus recipiat. Quem quasi pulchram domum fecit Deus homini sibi servituro, qui quia per superbiam aberravit ad penitentiam revocatur.  Ionas, qui interpretatur columba, mittitur ad Niniven que spaciosa dicitur. Sic Christus Spiritu Sancto plenus ad mundum, qui ex artificio creatoris secundum Grecam linguam cosmos, id est ornatus et pulcher dicitur ; unde « Vidit Deus cuncta que fecerat, et erant valde bona » Gn. 1 :30.. Quem ergo contempsit Israel totus mundus exaudit ut deposita superbia qua corruit per descendentem Dei filium, humilis in celum ascendat.  Cum Ionas, secundum interpretationem, ipsius Christi figuram preferat, non est necesse ut totum ordinem historie secundum allegoriam ad Christum nitamur referre, sed ea tantum que sine periculo interpretationis sane possunt intelligi. Cum enim, sicut ait Apostolus, in primis parentibus sacramentum Christi et Ecclesie premissum sit, non omnia que de ipsis parentibus dicuntur, ad hoc sacramentum possunt referri. et predica in ea quia ascendit malitia eorum eorum] eius Weber coram me.  QUIA ASCENDIT . Simile in Genesi Gn. 18, 20. : « Clamor Sodome et Gomorre multiplicatus est » ; et ad Cain Gn. 4, 10. : « Vox sanguinis fratris tui clamat ad me de terra ». Et surrexit Ionas  putans quod iram Dei vitare posset in alieno loco si Iudeam relinquat in qua solummodo Deum notum putabat et in hoc imitatus est Caim.  ET SURREXIT. Noverat propheta, revelante spiritu, quod penitentia gentium ruina sit Iudeorum. Et ideo amator patrie, non tam invidet Ninive quam cupit non perire populu suum. Sciebat enim Moyse orante Dominum occasionem liberationis Israelitarum habuisse. Viderat etiam prophetas mitti ad Iudeos ad penitentiam provocandos : Balaam etiam divinum de salute Iudeorum prophetasse. Dolet ergo se solum electum, qui ad ostium civitatem mittatur, ubi est idolorum cultus et Dei contemptus. Sciebat etiam quod quandoque gentes crederent et Iudea {t. 3 : Erfurt, f. 272rb ; facsim., p. 399b} excecaretur. Timet ergo ne suo tempore per occasionem sue predicationis conversis gentibus Iudei penitus relinquerentur, et ideo fugit. ut fugeret in Tharsis a facie Domini.  Tharsis secundum Iosephum civitas Cilicie, secundum quod in Paralipomenon legitur locus est Indie. Hebrei vero putant mare generaliter Tharsis vocari ; unde : « In spiritu vehementi conteres naves Tharsis » Ps. 47 :8. id est maris. Quod magis convenit fugitivo et timido ut non certum locum fugere eligeret, sed sufficeret ei quocumque eum mare deferret. Vel secundum, quod Tharsis Tharsis] Tharss cacogr . Rusch , contemplatio dicitur gaudii gaudii] gaudii cacogr . Rusch , propheta ad gaudium quietis ire festinat, magis volens se totum tradere theorice et perfrui pulchritudine et varietate scientie, quod significatur per Ioppen, que speciosa dicitur, quam occasione salutis gentium perire populum, de quo Christus secundum carnem erat nasciturus.  Mystice, Christus assumpta carne quodammodo fugiens patriam, id est celestia, venit in Tharsis, id est mare huius seculi in quo clamabat : « Pater, si fieri potest, transeant a me calix iste » Mt. 26 :39. ne damnato Iudeorum populo multitudo gentium credat, Et tantum dilexit populum illum, pro dilectione patrum et promissione ad Abraham ut in cruce diceret : « Pater ignosce illis quia nesciunt quid faciunt » Lc. 23 :34.. Hac enim dilectione in extremo litore quod pulcherrimum dicebatur, eo quod in iudea erat, non vult tollere panem filiorum et dare canibus. Sed quia venerat ad oves Israel, dat vectoribus pretium ut qui primum populum suum venerat salvare, salvet accolas maris et inter tempestates, id est suam passionem et crucis convitia, submersus in inferno, salvet eos quos quasi in navi dormiendo negligebat.  Per fugam prophete potest significari humanum genus, quando contemnens precepta Dei ab eius facie recessit et mundo se tradidit, et postea seviente contra se mundi naufragio compellitur reverti ad eum quem fugiebat, et que sibi salutaria putaverat vertuntur in perniciem, nec solum non prodest auxilium hominum his quibus prebetur, sed etiam prebentes pariter conteruntur, sicut legimus Egyptum vastatam ab Assyriis, quia contra voluntatem Dei prebebat auxilium Israelitis. Et descendit  secundum situm loci in Ioppen  portum Iudee in quo usque hodie monstrantur saxa in quibus Andromeda ligata Persei auxilio est liberata. et invenit navem euntem in Tharsis. Et dedit  mercedem subiectionis naulum eius et descendit in eam  ut fugitivus sollicite querens latebras ut iret cum eis in Tharsis a facie Domini. Dominus autem misit magnum ventum in mare  Deo adversante nihil securum et facta est tempestas magna in mari  cum prius omnia essent tranquilla et navis periclitabatur conteri  quia periclitantem susceperat  concutiebatur ad contritionem Et timuerunt naute et clamaverunt viri ad Deum suum  ET CLAMAVERUNT. Nescientes veritatem : non ignorant dei providentiam, et sub errore religionis sciunt esse aliquid venerandum : Israel contra nec bonis nec malis intelligit Deum et, Christo plangente, populum siccos habet oculos.  Quod cum suscepimus quod mare sevit, quod forte deprehenditur, quod ipse indicat quid de se fieri debeat, opus est tue voluntatis. Unde salvatori in Psalmo : “Domine ut facerem voluntatem tuam volui” Ps. 39 :9..  Ante passionem Christi errores et diversa dogmata quasi contrarii fluctus turbabant naviculam Ecclesie et totum humanum genus, sed post passionem est tranquillitas fidei, pax orbis, conversio ad Deum, omnia secura. Ita post precipitationem Ione mare fiat a fervore. et miserunt vasa que erant in navi in mare  arbitrantes navem solito onere gravari. Nesciunt totum pondus esse fugitivi prophete ut alleviaretur ab eis  ut fructus levior transiliret Et Ionas descendit ad interiora navis et dormiebat {t. 3 : Erfurt, f. 272va ; facsim., p. 399a} sopore gravi.  ET DORMIEBAT. Aliis turbatis propheta securus et tranquillus describitur, ut in interioribus navis placido somno perfruatur. Vel potest dici quod conscius fuge et peccati, aliis ignorantibus causam tempestatis, ipse fluctus contra se intumescentes videre non audet, et dormit non ex securitate sed ex tristitia, sicut apostoli in passione Domini.  Gravis somnus prophete significat hominem torpentem sopore erroris cui non sufficit surgere a facie Domini, sed insuper quadam vecordia obrutus ignorat Dei {t. 3 : Erfurt, f. 272va ; facsim., p. 399a} iram et securus dormit, et profundum somnium rauca nare sonat.  TROPOLOGIAM. Multi sunt qui, cum Iona navigantes et habentes proprios deos, ad contemplationem gaudii ire festinant. Sed postquam Ionas sorte fuerit deprehensus, et morte illius mundi sedata tempestas, et mari tranquillitas reddita reddita] scrips. , iuddita cacogr . Rusch , tunc unus adorabitur Deus, et immolabuntur spiritales victime, quas iuxta iuxta] scrips., rexta cacogr . Rusch litteram in mediis fluctibus non habebant. Et accessit ad eum  naturale est unumquemque in suo periculo plus de alio quam de se sperare gubernator  qui alios debuit consolari turbatus tanto discrimine et dixit ei : Quid tu sopore deprimeris ?  stulte securitatis arguit Surge invoca Deum tuum  contra commune periculum communis fiat oratio si forte cogitet cogitet] recogitet Weber Deus de nobis ut ut] et Weber non pereamus. et dixit vir ad collegam suum  ET DIXIT VIR AD. Sepe experti naturam ventorum et tempestatum non vident ex solitis causis fluctus consurgere. Quod si esset sorte non quererent auctorem naufragii, nec per rem incertam certum periculum vitare cuperent. Venite et mittamus sortes et sciamus quare hoc hoc] + malum Weber sit nobis.  id est afflictio Et miserunt sortes et cecidit sors super Ionam. Et dixerunt ad eum :  quem sors indicaverat cogunt propria voce confiteri  Quod Matthias sorte eligitur, et hic fugitivus sorte deprehenditur, non agitur virtute sortium, sed voluntate Dei, qui sortes regebat incertas. Non ergo hoc exemplo debemus credere vel uti sortibus, quia privilegia singulorum non possunt legem facere communem. Voluntate Dei pharao et Nabuchodonosor iudicio somniorum futura cognoscunt, non tamen ideo ubique somniis est credendum. indica nobis causa cuius istud malum sit sit] + nobis Weber  INDICA NOBIS. Sub mira brevitate interrogatur, persona, regio, civitas, ut ex his causa periculi cognoscatur. quod est opus tuum  quid operis agas que terra tua tua] + et quo vadis ? Weber vel ex quo populo es tu ?  de qua regione vel de populo cuius civitatis Et dixit ad eos : Hebreus ego sum  transitor sicut Abraham et alii patres qui fuerunt peregrini huius mundi  HEBREUS EGO SUM . Non dixit ‘Iudeus sum’, quod nomen imposuit populo scissura decem tribuum a duabus, sed ‘Hebreus’ quod nomen generale erat tam duabus quam decem tribulus. et Dominum Deum celi  non deos quos colitis sed eum qui omnia fecit et in omnibus potens est ego timeo  id est colo quem vos ignoratis, vel timeo ut servus etsi non diligo ut filius  Cum indicasset se Dominum timere, indicavit se etiam a facie ipsius Domini fugisse et eius precepta non fecisse, ideo timent viri quia intelligunt sanctum, et sancte gentis virum, et magnum esse qui fugit, sed maiorem eum qui querit non audent tradere, celare non possunt. qui fecit mare  in quo fugio et aridam.  de qua fugio  ad distinctionem maris, non terram sed aridam, eleganter vocat  Cum confiteatur creatorem maris et aride, cur aridam relinquens arbitratur se conditorem maris in mari se posse vitare ? Et timuerunt viri timore magno et dixerunt ad eum : Quid hoc fecisti ? cognoverunt enim viri quod a facie Domini fugeret quia indicaverat eis. et dixerunt dixerunt] + ad eum Weber  :  ET DIXERUNT ad eum increpando, quasi si times Deum quem tam potentem predicas, quomodo putas te eum posse evadere? Vel interrogantes dicunt volentes nosse causam fuge : cur relicta propria terra mari salutem querat ? quid faciemus tibi  QUID FACIEMUS TIBI ? Rogant ut ipsi sit remedio qui fuit auctor peccati, quasi : exposuisti causam morbi, indica et sanitatis. Ex tumore maris intelligimus iram Dei contra nos, quod fugitivum suscepimus. Sed occidemus te, ut hanc iram mitigemus? Cum vero cultor Dei sis, tuum est imperare, quid opus sit facto : nostrum est manus adhibere, ut sic aversa ira Dei cesset mare. et  eo facto cessabit mare a nobis ?  ecce causa quare hec querebant : quia {t. 3 : Erfurt, f. 272vb ; facsim., p. 399b} mare ibat  nutu Dei persequens fugitivum et intumescebat super eos super eos] om. Weber  dum morantur naute asperius fiebat ostendens se ultionum creatoris non posse differre et dixit ad eos  ET DIXIT AD EOS. Fugitivus deprehensus non dissimulat, non negat, sed confessus culpam libenter assumit penam, malens ex suo peccato solus perire, quam alii secum peccent et pereant. Instruitur etiam per salutem et conversionem {t. 3 : Erfurt, f. 272vb ; facsim., p. 399b} nautarum, magnam Ninive multitudinem simili confessione posse salvari.  ALLEGORICE . Hi venti, hi fluctus ad Christum et ad Ecclesiam periclitantem referuntur, vel ad Apostolos suscitates, qui eum in passione deferentes, in fluctibus turbantur. Dicit ergo Christus quia videt me mundus vobiscum ad contemplationem gaudii navigare ut « ubi ego sum et vos sitis » Io. 14 :3.. Idcirco fremit et me cupit devorare ut vos pariter occidat, nec intelligit quia velut escam in hamo capit ut mea morte moriatur. Tollite me et mittite me in mare . Tempestas que propter me contra vos sevit, me moriente sedabitur ; non est vestrum mortem arripere, sed illatam ab alio libenter suscipere, nisi ubi caritas periclitatur. Tollite me et mittite me me] om. Weber in mare et cessabit mare a vobis.  Me querit tempestas, me perdite ut mea morte vivatis Scio enim ego quoniam propter me tempestas grandis est hec grandis est hec] hæc grandis venit Weber  Non ignoro in meam penam elementa turbari ; si sensero tempestatem vos recipietis tranquillitatem super vos.  qui me recepistis Et remigaverunt remigaverunt] remigabant Weber viri ut reverterentur ad aridam et non valebant quia mare ibat et intumescebat super eos.  ET REMIGAVERUNT. Prolata contra se sententia, tamen in cultorem Dei non audent manum mittere. Ideo laborant ad terram reverti, malentes perire quam sanguinem fundere. Remigant autem quia putant, absque sacramento illius qui passurus erat, posse navem de periculo liberari, cum Ione submersio sit navis relevatio. Et clamaverunt ad Dominum  ET CLAMAVERUNT. Contestantur Deum, ut quod facturi sunt, non imputetur eis ad culpam. Quasi dicatur : nolumus interficere tuum prophetam, sed ipsi confessus est iram tuam, et templestas tua eum arguit, voluntas tua manibus nostris expletur. Simile quid facit et dicit Pilatus, qui lavans manus ait : « Mundus ego sum a sanguine iusti huius » Dn. 13 :3.. Nolunt gentes perire Christum, innocentem testantur, et Iudei dicunt : « Sanguis eius super nos et super filios nostros » Mt. 27 :25.. et dixerunt  scientes mortem peccati peiorem esse quam vite ; et ex magna fide pro anima alterius precantur cum ipsi periclitentur corpore Quesumus Domine ne pereamus in anima iusti iusti] om. Weber viri istius et ne des super nos sanguinem innocentem quia tu Domine sicut voluisti fecisti. et tulerunt  non rapiunt sed cum obsequio et honore portant Ionam  Christum  non repugnantem sed manus per voluntatem Dei prebentem et miserunt in mare et stetit mare a fervore suo.  mare quod absente Iona irascitur iam desideratum apprehendens tenet, gaudet et confovet et ex gaudio tranquilitas redit Et timuerunt viri timore magno Dominum  ex tota anima, ex toto corde, ex tota virtute  ET TIMUERUNT. Ante passionem timetes clamabant ad deos suos, post passionem timent Deum venerando et colendo, et immolant hostias quas iuxta litteram in fluctibus non habebant sed sacrificium spiritus contribulati », et vovent vota se amplius a Deo non recessuros cernentes ex fuga tempestatis verba prophete vera fuisse. et immolaverunt hostias Domino et voverunt vota. Capitulum 2 Et preparavit {t. 3 : Erfurt, f. 273ra ; facsim., p. 401a} Dominus piscem grandem ut deglutiret Ionam.  Morti et inferno precipit ut prophetam suscipiant sed quantum gaudent in devoratione tantum lugent in vomitu.  ET PREPARAVIT . Vel ab initio cum conderet, vel iuxta navem fecit venire, {t. 3 : Erfurt, f. 273ra ; facsim., p. 401a} ut precipitem susciperet et pro morte habitaculum preberet, ut qui in nave iratum senserat Deum, in morte sentiret propitium. et erat ionas in ventre piscis  ET ERAT IONAS. Sicut Ionas per hoc, quod fuit tribus diebus, et tribus noctibus in ventre ceti, indicat passionem, sic et oratio eius typus est orationis Christi. tribus diebus et tribus noctibus.  Sicut fuit Ionas tribus diebus et tribus noctibus in ventre ceti, sic erit filius hominis tribus diebus et tribus noctibus in corde terre Mt. 12, 14..  Qui credit tres pueros ita de incendio liberatos, ut nec vestimenta eorum odor ignis attingeret, non debet dubitare de salute Ione in ventre ceti.  Dicunt quidam in Parasceve, quando sole fugiente a sexta hora usque ad horam nonam, nox successit diei, duas noctes et dies ibi computandas usque ad mane sabbati, et apposito sabbato cum nocte sequenti, tres dies et noctes computari ; alii intelligunt synecdochicos synecdochicos] scrips. , synodochicos Rusch , id est a parte totum. et oravit Ionas ad dominum de utero piscis  Postquam se sospitem sensit in utero ceti convertitur ad exorandum misericordiam Dei et dixit  Christus inter mortuos liber Ps. 87, 6. in inferno vivens clamat Non derelinques in inferno animam meam nec dabis sanctum tuum videre corruptionem Ps. 15, 10.. clamavi de tribulatione mea ad dominum et exaudivit me.  CLAMAVI DE TRIBULATIONE . Dum viderem immanem beluam, rictus apertos, recordatus sum Dei, et clamavi. Vel in aquis cedentibus, clamore locum inveniente, vel solo cordis affectu.  Quantum ad Ionam patet quod, clausus utero in medio maris fuerit, Salvator vero in carne apparens habitationem huius terre tempestatibus plene expertus est, que ad comparationem celestis habitationis mare, et tempestas dicitur. Unde : « Infixus sum in limo profundi et non est substantia » Ps. 69, 3. ; et iterum : « Veni in altitudinem maris et tempestas demersit me » Ps. 69, 3..  Iuxta anagogem in corde maris, id est in mediis tempestatibus se esse conmemorat, et tamen inter amaras aquas temptatus iuxta omnia absque peccato, non sensit amaritudinem aquarum, sed circumdatus et refocillatus est dulcedine fluminis que letificat civitatem Dei.  In persona Ione patet hec omnia ad litteram facta. In Christo omnis temptatio sine peccato que Dei voluntate contigit, non opprimens sed transiens fuit, quia in eo vires amisit ut qui ea periclitari solebant per istum vincentem liberarentur. de ventre inferi  id est de utero ceti qui pro magnitudine sua instar obtinet inferni clamavi et exaudisti  qui probas renes et corda vocem meam meam] + et Weber , proiecisti me in profundum in corde maris  id est in inferno pro quo in evangelio « in corde terre » Cf. Mt. 12, 40 : « Sicut enim fuit Ionas in ventre ceti tribus diebus, et tribus noctibus, sic erit Filius hominis in corde terrae tribus diebus et tribus noctibus »., sicut enim cor animalis in medio est, sic infernus in medio terre esse perhibetur. et flumen circumdedit me. Omnes gurgites tui et fluctus tui super me transierunt. et ego dixi : abiectus sum  ABIECTUS SUM. Qui forma servi acceperam, fragilitatem hominis imitatus, antequam clamans exaudirer, dixi. Qui in te lumine lumen eram, homo factus abiectus sum, ut per hoc humanum genus ad te reducam. a conspectu oculorum tuorum. verumtamen rursus  quamvis abiectus tempore videbo templum sanctum tuum.  in profundo maris positus prophetali spiritu alibi est  VIDEBO TEMPLUM. Hoc Ione convenit, vel optanti, vel confidenti, qui prophetico spiritu hoc futurum contemplabatur. Christo autem convenit iuxta quod legitur. « Pater clarifica me apud te claritate quam habui antequam mundus fieret » Io. 17, 5-6.. Sicut templum patris est filius, ita et templum filii est pater de quo ipse dixit : « Ego de patre exivi, et veni in mundum » Io. 16, 28.. circumdederunt me aque multe multe] om. Weber usque ad animam  aque mundi que limum trahunt secum corpus fovent sed animam occidunt ; que tamen Christo nocere non potuerunt quia non necessitate sed voluntate susceperat {t. 3 : Erfurt, f. 273rb ; facsim., p. 401b} abyssus vallavit me ;  ABYSSUS VALLAVIT. Abyssus hic accipiuntur contrarie fortitudines, vel tormentis dedite potestates ad quas in evangelio rogant demones, ne cogantur ire ut torqueantur Cf. Mt. 8 :31.. pelagus operuit caput meum. ad extrema montium descendi  PELAGUS OPERUIT. Historia patet quod Ionas venerit usque ad profunda terrarum, quibus quasi vectibus et columnis, Dei voluntate, terre globus sustentatur.  Allegorice. In Christo homine principale et quasi caput fuit anima, que descendit ad inferiora loca ubi anime hominum sub diaboli potestate tenebantur. Isti sunt vectes qui prohibent animas ab inferis exire ; hos vectes frangit Dominus et eos qui clausi tenebantur liberat. terre vectes circumdederunt circumdederunt] concluserunt Weber me in eternum.  alia littera concluserunt  opinione hominum et  et tamen  «Non dabis sanctum tuum videre corruptionem » Ps. 15, 10 ; Ac. 13, 35. sublevabis de corruptione  ne in morte corruptus in bestie cibos transeamm vitam {t. 3 : Erfurt, f. 273rb ; facsim., p. 401b} meam Domine Deus meus.  Hoc affectu blandientis quia communem omnium Deum beneficii magnitudine sibi facit proprium cum angustiaretur anima mea in me  CUM ANGUSTIARETUR. Hec Christo conveniunt dum dicit : « Tristis est anima mea usque ad mortem » Mt. 26, 38 ; Mc. 14, 34. ; et iterum : « Pater in manus tuas commendo spiritum meum » Lc. 23, 46 ; cf. Ps. 30, 6.. domini recordatus sum  Cum in ventre ceti ex fragilitate carnis nihil spei relictum esset recordatione Domini impossibilia viti ut veniat ad te oratio mea ad templum sanctum tuum.  UT VENIAT AD. Idcirco in tribulatione Dei memor fui, ut de extremo maris oratio ad celos scandat : Ut veniat ad templum sanctum tuum , in quo eterna beatitudine frueris. Petit autem quasi pontifex, ut oratio sua ascendat ad Deum, ut in corpore suo populus liberetur.  Ego ita, sed qui qui custodiunt vanitates  QUI CUSTODIUNT. Cum omnia sint vanitas, omnes ex necessitate faciunt vanitatem, sed non omnes custodiunt quasi thesaurum, nec diligunt quod faciunt. Non ergo toti humano generi misericordiam denegat.  Deus natura misericors paratus est ut salvet per clementiam quos salvare non potest per iustitiam, sed nos misericordiam se offerentem vitio nostro relinquimus. Et nota quod propheta in ventre ceti sui periculi oblitus de natura rerum generali sententia philosophatur.  Iudei dum servant traditiones hominum, mandata Dei, qui semper misertus corum fuerat, derelinquunt. frustra misericordiam suam derelinquent derelinquent] derelinquunt Weber .  sibi paratam  que non relinquit hominem in vanitate sed expectat ut redeat ego autem  qui pro salute multorum devoratus in voce laudis  EGO AUTEM IN VOCE. Christus ante passionem quodammodo fugerat obedire Deo dum dicit : Non est bonum dare panem filiorum canibus Cf. Mt. 15, 26 ; Mc. 7, 27.. Et iterum : « Pater si possibile est transeat a me calix iste » Mt. 26, 39.. Sed post resurrectionem perfidos relinquens sponte predicat mundo quod fuerat imperatum ante passionem. immolabo tibi  meipsum qui sum hostia et pontifex quecumque vovi reddam pro salute domino.  QUECUMQUE VOVI. In passione nos omnes vovit Patri ut non periret aliquis de his qui sibi erant dati ; pro salute omnium promisit nec faciamus eum mendacem, mundi simus, ut offerat patri. Et dixit Dominus pisci : evome illum Evome illi] om. Weber  ;  Precipitur ceto abyssis et inferno ut terris restituant salvatorem, ut mortuos secum plurimos educat qui mortis vinculis tenebantur et evomuit Ionam in aridam.  ex imis vitalibus mortis victrix vita processit Capitulum 3  Non dicitur prophete : ‘Quare non fecisti quod preceperam ?’ Sufficit ad correctionem naufragii devoratio ut qui imperantem non senserat sentiat Dominum liberantem. Et factum est verbum Domini ad Ionam secundo dicens  ET FACTUM EST. Hoc totum quod iubetur, quod obedit, quod non vult, quod iterum velle cogitur, quod secundo Patris voluntatem exequitur. Christo convenit ex forma servi. surge et vade ad ad] in Weber Niniven  mundum civitatem magnam et predica in ea predicationem quam ego  Pater  Ego a meipso non loquor Io. 14, 10. ; loquor ad te  Filium et surrexit  a morte  sine mora obediens  ET SURREXIT. Allegorice. Christus post inferos proprie surgere dicitur et predicare, quando apostolos mittit ad baptizandum homines in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti. Hoc est iter trium dierum. Hoc tamen sacramentum humane salutis via unius diei, id est unius Dei confessione perficitur Iona, id est Christo, in apostolis predicante, qui dixit : « Ego vobiscum sum usque ad consummationem seculi » Mt. 28, 20.. Ionas  Christus et abiit  per apostolos in Niniven iuxta verbum  preceptum {t. 3 : Erfurt, f. 273va ; facsim., p. 402a} Domini. Et Ninive erat  ET NINEVE ERAT. Tam ampla erat Ninive ut vix posset circuiri itinere dierum trium. At ille memor precepti et sui naufragii inter trium dierum festinatione unius diei complevit. Quidam vero dicunt quod in tertia parte civitatis tantum predicaverit et statim predicationis sermo ad reliquos pervenerit.  Non dixit tribus diebus et noctibus, vel uno die et nocte, sed absolute, diebus, et die : ut ostenderet in mysterio Trinitatis et confessione unius Dei nihil esse tenebrosum. {t. 3 : Erfurt, f. 273va ; facsim., p. 402a} civitas magna itinere dierum trium. et cepit Ionas introire introire] + in Weber civitatem itinere diei unius. Et clamavit  Christus stans in templo clamat Io. 7, 37. : « Qui sitit veniat ad me et bibat ». Omnis vero sermo Christi, quia de magnis agit, clamor dicitur. et dixit : adhuc quadraginta dies et Ninive subvertetur.  ADHUC QUADRAGINTA DIES . « Adhuc tres dies et Ninive subvertetur » secundum Septuaginta. Sive per quadraginta dies, sive per triduum, idem Christus significatus est per quadraginta, scilicet quia peregit cum discipulis suis post resurrectionem quadraginta dies, et ascendit in celum per triduum, quia tertia die resurrexit.  Non est prophetia descendens de prescientia Dei, ubi omnia sicut sunt ita permanent sed est comminatio ad correctionem, proponens iustam ultionem secundum presentia peccata Ninivitarum.  Quadragenarius convenit peccatoribus ad penitentiam et ieiunium et orationem, et saccum et Iacrimas, et deprecandi perseverantiam : Hoc numero Moyses et Elias, et ipse Christus ieiunaverunt. Hic numerus nobis indicitur ad preparandas animas nostras ad esum corporis Christi.  Pulcher ordo : precipit Deus prophete, propheta predicat civitati. Prius viri credunt ; illis predicantibus ieiunium, omnis etas induitur sacco. Viri non saccum, sed ieiunium predicant tantum sed illi quibus penitentia precipitur, ieiunio saccum addunt ut, inanis venter et luctuosus habitus, Deum fortius deprecentur.  Qui offenderant Deum luxu et ambitione, eorum damnatione placant, per que prius offenderant. Prius ieiunium, quod Deo in occulto offertur, deinde saccus qui exterius hominibus exhibetur.  HIERONYMUS. Ninive, scilicet eversa est Ninive, que mala erat et bona edificata, que non erat, stantibus menibus et domibus, eversa est civitas in perditis moribus. Et quamvis non sit factum quod illi homines timuerunt Iona prophetante futurum, factum est tamen quod fuerat Deo precipiente predictum. et crediderunt  prepucium credit circumcisio infidelis manet viri Ninivite  qui veniunt « in perfectum virum in etatem Christi » cf. Eph. 4, 13 : « .. in virum perfectum, in mensuram etatis plenitudinis Christi ».. in Domino Domino] Deum Weber et predicaverunt ieiunium et vestiti sunt saccis  saccus et ieiunium arma sunt penitentium a maiore usque ad minorem.  quia nullus sine peccato nec infans unius diei Et pervenit verbum ad regem Ninive.  ET PERVENIT VERBUM. Electis infirmis et ignobilibus mundi, tandem ad philosophos et potentes, qui mundum regere videbantur, pervenit verbum Christi. Prius Petrus piscator intrat, deinde Cyprianus. Prius idololatra, tandem credit et factus assertor veritatis, post auditum sermonem Ione Carthaginenses ad penitentiam vocat et Christum publice predicat. Ecce rex Ninive de solio surgit, purpuram sacco, unguenta luto, munditias sordibus commutat : Difficile est potentes et eloquentes in mundo ad Christi humilitatem converti. Et surrexit de solio suo  humiliavit se, deponens altitudinem potentie et eloquentie et abiecit vestimentum suum a se et indutus est sacco  penitentie pro preteritis malis et sedit in cinere  sordidibus non sensuum sed verborum {t. 3 : Erfurt, f. 273vb ; facsim., p. 402b} et clamavit  ET CLAMAVIT. Clamavit dicens in Ninive quod erat constitutum ex ore regis et principum eius, unde Septuaginta : « Et predicatum est in Ninive a rege et ab omnibus maioribus eius. » et dixit in Ninive ex ore regis et principum eius dicens : homines  rationales et iumenta  stulti  «Homines et iumenta salvabis Domine ». Ps. 35, 7. et boves  prudentes et pecora  simplices non gustent quidquam nec pascantur et aquam non bibant. Et operiantur saccis  lugubri habitu merore et tristitia que metaphorice saccus dicitur homines et iumenta et clament ad Dominum in fortitudine et convertatur  ad Dominum vir a via sua mala  que ex se et ab iniquitate que est in manibus eorum.  non tantum in cogitatione sed et in opere quis scit  QUIS SCIT. Sub ambiguitate dicit ut, dum homines dubii sunt de salute, fortius agant penitentiam ad misericordiam] corr. , pamisericordiam cacogr . Rusch et Deum magis ad misericordiam provocent. si convertatur  conversis et ignoscat  sic Deus et revertatur a furore ire sue  quem iam pene cepit effundere et  eo conv<erso non peribimus ? Et vidit Deus opera eorum quia conversi sunt de via sua mala et misertus est Deus  ET VIDIT DEUS. Et nunc Ninivitis, et quotidie populis mundi cominatur Deus ut agant penitentiam. Qui, si conversi fuerint, ipse quoque sententiam convertit et populi conversione mutatur.  Non audivit verba que Israel sepe solebat promittere : « Faciemus omnia quecumque dixerit nobis Dominus » Ier. 42 :20., sed opera conspexit quia mavult vitam quam mortem peccatoris Cf. sententia ex Ez. 33, 11 : « Dic ad eos : Vivo ego dicit Dominus Deus, nolo mortem impii sed ut convertatur impius a via sua et vivat » ; cf. Ez. 18, 32 Corpus antiphonalium officii (n° 7472, respons. Qui cognoscis) : « Peccatoris nolo mortem sed ut convertatur et vivat » ; cf. Corpus antiphonalium officii (n° 5481) : « Vivo ego dicit Dominus, nolo mortem peccatoris sed ut magis convertatur et vivat ».. Videns mutata opera libenter mutat sententiam. Potius dicamus quod perseveravit in proposito suo, a principio volens misereri. Non enim punire volebat, nec puniturus erat quod comminabatur. super malitiam  afflictionem quam locutus fuerat ut faceret eis et non fecit. Capitulum 4 Et afflictus est Ionas afflictione magna et iratus est  ET AFFLICTUS EST. Non contristatur quod gentium multitudo salvatur, sed quod videt gentem suam perire, et se de tanto numero prophetarum electum, qui per salutem aliorum, ruinam populi sui nuntiaret, iam quodammodo de salute desperans Israelis. Sic Dominus flevit super Hierusalem et noluit panem filiom mittere canibus Mt. 15, 26 ; Mc. 7, 27.. Apostoli quoque primum predicant Israeli. Paulus etiam optat anathema esse pro fratribus suis.  Pulchre Ionas, id est dolens, tristis est usque ad mortem, quia ne periret populus Iudeorum, quantum in se fuit, multa perpessus fuit, laboriosus propheta peregrinatione et naufragio pregravatus. et oravit ad Dominum et dixit :  Dicturus se iuste voluisse effugere, quodammodo in iustitie arguit Deum. Querelas ergo suas obsecrationis exordio temperat. Quod enim ait obsecro, blandientis affectu legendum est ; pro quo in hebreo legitur Anna que est interiectio blandientis. Obsecro Domine numquid non hoc est verbum meum cum adhuc essem in terra mea ? Propter hoc preoccupavi ut fugerem in Tharsis ? Scio enim quia tu Deus clemens et misericors es, patiens et multe miserationis et ignoscens super malitia.  SCIO ENIM QUIA. Sciebam te misericordem, et hoc esse facturum. Nolui nuntiare truculentum, sed volui fugere in Tharsis, id est vacare contemplationi, et in mare huius seculi quiete, et otio perfrui, dimisi domum meam egressus de tuo sinu. Si dicerem te ignoscentem et misericordem, nullus ageret penitentiam. Si crudelem iudicem sciebam hoc non esse tue nature. In hoc ergo ambiguo malui fugere quam vel impenitentes lenitate decipere, vel de te predicare quod non eras. Tolle ergo animam meam.  Propheta tristatus vult mori, ne conversa multitudine gentium Israel pereat in eternum. Et nunc Domine  Tristis est anima mea usque ad mortem Mt. 26, 38 ; Mc. 14, 34.. Et iterum Ps. 30, 6. : « In manus tuas Domine commendo spiritum meum ». tolle queso animam meam a me quia  vivens, unam gentem Israelis salvare non potui ; moriar et totus mundus salvabitur. melior est mihi mors quam vita. Et dixit Dominus : putasne bene irasceris tu ?  PUTASNE. Non ait male iratus es, ne videatur reprehendere contristatum. Nec ait, bene iratus es, ne sue sententie contrairet : sed interrogat ipsum iratum ut vel causas ire respondeat, vel si ille tacuerit, verum Dei iudicium ex eius silentio comprobetur. Et egressus est Ionas  ET EGRESSUS EST. Ionas, id est columba vel dolens, egreditur de civitate quam edificavit Caim et habitat contra orientem unde sol oritur et ibi est in tabernaculo suo, labentiaque tempora expectat, contemplatus quid civitati mundi eveniat. Antequam Ninive salvaretur per evangelium Christi et are et cucurbita et versus oriens  {t. 3 : Erfurt, f. 274ra ; facsim., p. 403a} manifestaretur. Ionas erat sub umbraculo quia nondum erat aperta veritas. de civitate  mundi et sedit contra orientem civitatis.  quia tunc de Ninivitis cum eo nullus habitare poterat Et fecit sibimet umbraculum ibi et sedebat  sedet tamquam iudex iudex] scrips. , index Rusch vel a maiestate sua contractus subter illud in umbra donec  more Scripture humanos Deo iugit affectus videret quid accideret {t. 3 : Erfurt, f. 274ra ; facsim., p. 403a} civitati. Et preparavit Dominus Deus hederam  ET PREPARAVIT. In hebreo ciceion ciceion] cici on cacogr . Rusch legitur pro cucurbita Cf. Hieronymus , Commentarii in prophetas minores (Ion.), Ion. 4, 6, CCSL 76, p. 414.125-126 : « Pro cucurbita, siue hedera in hebraeo legimus ciceion, quae etiam lingua syra et punica ciceia dicitur ».,que cito surgit et cito arescit. Comparatur Israeli parvas radices mittenti in terram, et conanti ut in altum sustollatur, sed altitudinem cedrorum Dei vel abietum non equanti.  Cucurbita vel hedera, genus virgulti vel arbuscule lata habentis folia, et densissimam umbram sustinentis, que per terram serpit et sine adminiculis quibus innitatur altiora, non appetit. Sed hanc preparavit Deus, ut sine aliquibus sustentamentis in altum subito consurgens, umbraculum preberet prophete, in quo ostensa Dei virtus est. Huic hedere vel cucurbite comparatur Israel qui quondam sub umbra sua protexit Ionam in Christum, conversionem gentium prestolantem, nec parvam letitiam tribuit ei faciens umbraculum potius quam domum, habens tectorum imaginem, non habens fundamenta. et ascendit  subito mira Dei virtute super caput Ione ut esset umbra super caput eius et protegeret eum. Laboraverat enim. Et letatus est Ionas super hedera letitia magna. Et paravit Deus  ET PARAVIT. Quidam vermem et ventum urentem Romanos intelligunt, qui post resurrectionem Christi Israel deleverunt. vermem vermem] vermen Weber  Christum qui dicit : « Ego sum vermis et non homo » Ps. 21, 7.. ascensu diluculi in crastinum et percussit hederam  que antequam oriretur sol iustitie virebat sed surgente Christo desertum est umbraculum ab auxilio Dei et omnem virorem perdidit. et exaruit. Et cum ortus fuisset sol  cuius luce discusse sunt tenebre Ninivitarum precepit Dominus vento callido  Unde in Osee Os. 13, 15. : « Adducet Dominus ventum urentem de deserto ascendentem et siccabit venas eius et desolabit fontes eius ». et urenti et percussit sol super caput Ione et estuabat  cum Israele Et petiit petiit] petivit Weber anime sue ut moreretur.  In baptismate ut in lavacro recipiat humorem quem in negatione perdiderat. Unde Petrus arentibus Iudeis loquitur : « Penitentiam agite et baptizetur unusquisque vestrum et accipietis donum Spiritus Sancti. » Act. 2, 38. Et dixit : Melius est mihi mori quam vivere. Et dixit Dominus  Pater ad Ionam :  Filium Filium] scripsi, illi Rusch Putasne bene irasceris irasceris] + tu Weber super hederam ? Et dixit : Bene irascor ego usque ad mortem.  PUTASNE BENE. Supra Ninivitis penitentibus et salvatis, similiter interrogatus, propheta nihil respondit, sed interrogationem Dei silentio comprobavit, sciens enim Deum clementem et ignoscentem malitiis, de salute gentium non dolebat, sed hic quia insiccata cucurbita aret Israel, et cum distinctione interrogatus est : ‘Bene irasceris tu super hederam ?’ Confidenter dicit : ‘Bene contristor ego usque ad mortem ; non enim sic volui salvare alios, ut perirent alii, non sic lucrari alienos ut perirem meos. Sic Christus plangit Hierusalem Cf. Lc. 19, 41. usque ad mortem, non suam sed Iudeorum, ut moriantur negantes et resurgant Dei filium confitentes. Et dixit Dominus : tu  Fili doles super hedera hedera] scrips. hic et ubique, edera Rusch , hederam Weber  Iudeis damnatis in qua non laborasti neque fecisti ut cresceret que  NON LABORASTI. Quantum in populo gentium ; unde Israel confitenter loquitur : Ecce tot annis servio tibi et numquam dedisti mihi hedum, sed huic qui devoravit substantiam cum meretricibus, occidisti vitulum saginatum. Qui non confutatur in hoc, sed audit : « Omnia mea tua sunt » Lc. 15, 31 ; Io. 17, 10.. Epulari autem oportebat pro reversione fratris. Pro gentibus siquidem pretiosus sanguis Christi effusus est et ipse ad inferos descendit, ut populus ille celos ascenderet. Nullus tantus labor {t. 3 : Erfurt, f. 274rb ; facsim., p. 403b} fuit pro fillis Israel ; unde et ipse minori fratri invidet. sub una nocte  id est tempore ante adventum Christi nata est et sub una nocte periit  quando sol iustitie occubuit ei Et ego non parcam Ninive civitati magne  per quam significatur Ecclesia in qua maior est numerus quam duodecim tribuum Israel in qua sunt plus quam centum viginti millia hominum qui nesciunt quid sit inter dexteram et sinistram suam et iumenta multa ?  multus numerus irrationabilium  PLUS QUAM CENTUM VIGINTI. Hoc potest intelligi de etate lactentium que innocens et simplex et, cum tantus sit numerus parvulorum, patet quod magna esset multitudo provectioris etatis. Vel cum Ninive sit magna urbs, et in domo magna sint vasa non solum aurea, sed et fictilia, potest dici quod erat plurima multitudo que ante actam penitentiam ignorabat quid esset inter bonum, et malum.