<57.1 Proemium >
marg.|
{
CLCpro.1}
GLOSSA<TOR>
1
. − Inter
2* cetera incarnationis Christi mysteria
3
, que Isaias propheta diligenter et aperte prenuntiat
4
, dicit
a : “Induam celos tenebris et saccum ponam operimentum eorum. Dominus dedit mihi linguam eruditam ut sciam sustentare eum qui lapsus5 est verbo. Erigit mane, mane erigit mihi aurem ut audiam quasi magistrum”6
. Ex
quibus
verbis et
7
* accipere possumus evangelii
8
secundum Lucam materiam, modum scribendi, finem et conditionem scriptoris.
A
b
a Is. 50, 3-4.
b
¶Fons : Nullus dehinc inventus nisi verissimiliter Glossator ipse, Thomas de Aquino. Cf. Glossa ordinaria (Is. 50, 4) [Strasbourg, Strasbourg, 1481, t. 3, p. 76a marg.] : «
Dominus dedit.
Quamvis .possint hec referri ad Isaiam, proprie tamen referuntur ad Christum». [MM2015] [MM2020]
A
¶Codd. :
Cbg133
Ka12
La88
Li448
Mt366
Ott199
P638
Urb28
V795
Ed1470
Ed1476
Ed1546
Ed1657
Ed1660
Ed1953
{MM2015} {MM2018} {MM2024}
1 Glossa<tor> codd.] lac. V795, om. Ed1470 Ed1657
Ed1953
2 Inter] Aureum opus sancti Thome Aquinatis ordinis predicatorum super Luca evangelista incipit foeliciter
praem. Urb28,
Super evangelio sancti Luce Continuum sancti Thome
praem.
Ed1470
Ed1476,
Sancti Thomae proemium
pram. Ed1546,
Proemium sancti Thomae
praem. Ed1660,
Praefatio - Glossa
-
Induam celos tenebris et saccum ponam operimentum eorum. Dominus dedit michi linguam eruditam, ut sciam sustentare eum qui lapsus est verbo. Erigit mane, mane erigit michi aurem, ut audiam quasi magistrum
praem.
Ed1746
Ed1953
3 Christi mysteria]
inv
.
Ka12 Li448
4 prenuntiat] denunciat P638
5 lapsus] lassus
Ed1660
6 et saccum.. magistrum] etc. Ed1746
Ed1953
7 et] om. Ed1546 Ed1657 Ed1660
Ed1953
8 evangelii] evangl’m
cacogr.
P638
marg.|
{CLCpro.2}
AUGUSTINUS. De consensu evangelistarum. − [a] Lucas enim circa9 sacerdotalem Domini stirpem atque personam magis10 occupatus videtur. [b]
Unde per vitulum significatus est
11, propter maximam victoriam
12* sacerdotis.B
c
c
¶Fons : [a]
Augustinus Hipponensis
,
De consensu evangelistarum, lib. 1, c. 2, § 4, CSEL 43, p. 4.16-18 : «Lucas autem circa sacerdotalem domini stirpem adque personam magis occupatus
apparet. nam et ad ipsum dauid non regium stemma secutus ascendit, sed per eos, qui reges non fuerunt, exit ad nathan filium dauid, qui nec ipse rex fuit».
[b] Augustinus Hipponensis , De consensu evangelistarum, lib. 1, c. 6, § 9, CSEL 43, p. 9.18-19 : «Quod autem per uitulum lucas significatus sit propter maximam uictimam sacerdotis, neutri dubitauerunt». [FG2013]*
[b] Augustinus Hipponensis , De consensu evangelistarum, lib. 1, c. 6, § 9, CSEL 43, p. 9.18-19 : «Quod autem per uitulum lucas significatus sit propter maximam uictimam sacerdotis, neutri dubitauerunt». [FG2013]*
B
¶Codd. :
Cbg133
Ka12
La88
Li448
Mt366
Ott199
P638
Urb28
V795
Ed1470 Ed1476 Ed1546
Ed1953
{MM2015} {MM2018} {MM20224}
9 circa] contra
Urb28*
10 magis]
om.
P638
11 est Li448 V795 Ed1470
Ed1953
] om. Ka12
12 victoriam Cbg133 Ka12 Li448² Mt366² (marg. ut vid.) Ott199 P368] victimam Mt366* Urb28 V795 Ed1546
Ed1657
Ed1953
, victi- Li448*
¶Nota: Li448 a commencé par écrire victi- puis a continué -oriam (-t+i suscrit+oriam).
¶Nota: Li448 a commencé par écrire victi- puis a continué -oriam (-t+i suscrit+oriam).
marg.|
{CLCpro.3}
AMBROSIUS.
13 − Vitulus enim sacerdotalis est victima. Unde bene congruit vitulo hic evangelii liber, qui a sacerdotibus inchoavit et consummavit14 in vitulo, qui omnium peccata suscipiens pro totius mundi vita est immolatus. Et ipsam vituli immolationem Lucas stylo quodam pleniore15 diffudit.C
d
d
¶Fons : [1]
Ambrosius,
Super Lucam, prol., § 7-8, CCSL 14, p. 5.115-6.142 sqq. : «Unde etiam hi qui quattuor animalium formas quae in apocalypsi reuelantur quattuor evangelii libros intellegendos arbitrati sunt hunc librum uolunt uituli specie figurari ; uitulus enim sacerdotalis est uictima. Et
bene congruit uitulo hic evangelii liber, quia a sacerdotibus inchoauit et consummauit in uitulo, qui omnium peccata suscipiens pro totius mundi uita est inmolatus ; sacerdotalis enim et ille uitulus. Idem quippe et uitulus et sacerdos : sacerdos, quia propitiator est noster aduocatum enim ipsum habemus aput patrem uitulus, quia suo sanguine nos redemit. Et bene accidit, ut quoniam evangelii librum secundum Matthaeum diximus esse moralem, opinio huiuscemodi non praetermitteretur ; mores enim proprie dicuntur humani. [§ 8] Plerique tamen putant ipsum dominum nostrum in quattuor evangelii libris quattuor formis animalium figurari, quod idem homo, idem leo, idem uitulus, idem aquila : homo, quia natus ex Maria est, leo, quia fortior est, uitulus, quia hostia est, aquila, quia resurrectio est. Atque ita in libris singulis forma animalium figuratur, ut uniuscuiusque libri series propositorum uideatur animalium aut naturae aut uirtuti aut gratiae aut miraculo conuenire. Quae licet omnia in omnibus sint, tamen plenitudo quaedam in singulis uirtutum est singularum. ortum hominis alius descripsit uberius, mores quoque hominis praeceptis uberioribus erudiuit ; alius a potentiae coepit expressione diuinae, quod ex rege rex, fortis ex forte, uerus ex uero uiuida mortem uirtute contempserit ; tertius sacrificium sacerdotale praemisit et ipsam uituli inmolationem stilo quodam pleniore diffudit ; quartus copiosius ceteris diuinae miracula resurrectionis expressit. Unus igitur omnia et unus in omnibus, sicut lectum est, non dissimilis in singulis, sed uerus in cunctis. sed iam ipsum sermonem adoriamur evangelii». [FG2013]*
C
¶Codd. :
Cbg133
Ka12
Li448
Mt366
Ott199
P638
Urb28
V795
Ed1470
Ed1476
Ed1546
Ed1953
{MM2015} {MM2018} {MM2024}
13 Ambrosius]
add.
In Luc.
Ed1953
14 inchoavit et consummavit] inchoatur et consummatur P638
15 pleniore] pleniori
Ka12,
planiore
Mt366
marg.|
{CLCpro.4}
GLOSSA<TOR>. − Quia igitur
16
passionem Christi principaliter exponere Lucas
17
intendit, huius evangelii materia signari
18
* potest in eo quod dicitur :
Induam celos tenebris et saccum ponam operimentum eorum
. Nam, ad litteram, in passione Christi « tenebre facte sunt »e
et in discipulis fides obscurata est
19.D
f
e Mt. 27, 45 ; Mc. 15, 33 ; Lc. 23, 44.
f
¶Fons : Nullus dehinc inventus nisi verissimiliter Glossator ipse, Thomas de Aquino.
<Non hab.> Glossa ordinaria ; LLT ; PL. ; Hugo de Sancto Caro, Postilla in Lc. [MM2015]
<Non hab.> Glossa ordinaria ; LLT ; PL. ; Hugo de Sancto Caro, Postilla in Lc. [MM2015]
D
¶Codd. :
Cbg133
Ka12
La88
Li448
Mt366
Ott199
Urb28
V795
Ed1470
Ed1476
Ed1546
Ed1657
Ed1660
Ed1953
{MM2018} {MM2024}
16 igitur] ergo
Urb28
17 exp. – Lucas Mt366² ] inv. Ka12 Li448 Mt366*
18 signari Cbg133 La88² Li448 (sigari) Mt366 Ott199 Urb28 V795] significari Ka12 La88* (corr. per expunc.) Ed1657
Ed1953
19 est] om. V795
marg.|
{CLCpro.5}
HIERONYMUS. Super Isaiam. − Et Christus despectus erat et ignobilis quando20 pendebat in cruce et absconditus est vultus eius atque despectus ut, humano corpore, divina potentia celaretur.E
g
g
¶Fons :
Hieronymus
, Commentarii in Isaiam, lib. 14, c. 53 § 1, CCSL 73A, lin. 45.61 sqq. : «despectus erat et ignobilis quando pendebat in cruce, et factus pro nobis maledictum, peccata nostra portabat. [...] et absconditus uultus
illius
atque despectus, ut humano corpore diuina potentia celaretur». [MM2020]
E
¶Codd. :
Cbg133
Ka12
La88
Li448
Mt366
Ott199
Urb28
V795
Ed1470
Ed1476
Ed1546
Ed1660
Ed1953
{MM2018} {MM2024}
20 quando] + et
Ed1660
marg.|
{CLCpro.6}
HIERONYMUS.
21* − Sermo autem Luce tam in evangelio quam in Actibus apostolorum comptior22 est et seculari redolet eloquentia23.F
h
Unde subditur :
Unde subditur :
h
¶Fons :
Hieronymus
, Commentarii in Isaiam, lib. 3, c. 6 § 9, CCSL 73, lin. 36 sqq. : «Euangelistam lucam tradunt ueteres ecclesiae tractatores medicinae artis fuisse scientissimum et magis graecas litteras scisse quam hebraeas unde et sermo
eius
tam in euangelio quam in actibus apostolorum, id est, in utroque uolumine, comptior est, et
saecularem
redolet
eloquentiam, magis que testimoniis graecis utitur quam hebraeis».
<cuius fons> = Beda Venerabilis , Expositio Actuum Apostolorum, praef., CCSL 121, lin. 28 sqq.
<Non hab.> Hieronymus , De viris illustribus, cap. 7, ed. E. Richardson (Texte und Untersuchungen zur Geschichte der Altchristlichen Literatur, 14.1a), 1896, p. 11-12 ; Gennadius Massiliensis (CPL 957) ; LLT ; Glossa ordinaria (Gloss-e) ; Vincentius Bellovacensis (Speculum historiale) [MM2020]
<cuius fons> = Beda Venerabilis , Expositio Actuum Apostolorum, praef., CCSL 121, lin. 28 sqq.
<Non hab.> Hieronymus , De viris illustribus, cap. 7, ed. E. Richardson (Texte und Untersuchungen zur Geschichte der Altchristlichen Literatur, 14.1a), 1896, p. 11-12 ; Gennadius Massiliensis (CPL 957) ; LLT ; Glossa ordinaria (Gloss-e) ; Vincentius Bellovacensis (Speculum historiale) [MM2020]
F
¶Codd. :
Cbg133
Ka12
La88
Li448
Mt366
Ott199
P638
Urb28
V795
Ed1470
Ed1476
Ed1546
Ed1657
Ed1953
{MM2018} {MM2020} {MM2024}
21 Hieronymus
Cbg133 Mt366 Urb28
Ed1470 Ed1476 Ed1546
Ed1657 etc.
] + De illustribus viris
Li448 Ott199
, + De viris illustribus
Ed1953
, Augustinus de illustribus viris
Ka12
22 comptior] concior Cbg133 Li448 Ott199 Urb28 V795, concõr Mt366
23 seculari... eloquentia] saecularem... eloquentiam
Ed1657
Dominus dedit mihi linguam eruditam.
marg.|
{CLCpro.7}
AMBROSIUS. − [1] Nam, licet Scriptura divina mundane evacuet sapientie disciplinam, quod24 maiore fucata verborum ambitu, quod25* rerum ratione subnixa sit. Tamen si quis, in Scripturis divinis, etiam illa que imitanda26 illi putant, querat27, inveniet. [2] Sanctus enim Lucas velut quemdam historicum ordinem tenuit, et plura nobis gestorum Domini miracula revelavit ; ita tamen ut28 omnes sapientie virtutes evangelii ipsius complecteretur historia. Quid enim precellentius ad sapientiam naturalem, quam quod Spiritum sanctum creatorem etiam29 dominice incarnationis30 extitisse reseravit? Docet moralia in eodem libro, quemadmodum scilicet amare inimicum31 debeam. Docet etiam rationalia, cum lego32
iquoniam"qui fidelis est in33 minimo et in magna
34* fidelis est".G
j
i Cf. Lc. 16, 10.
j
¶Fons : [1]
Ambrosius,
Super Lucam, prol., § 1, CCSL 14, p. 1.1-7 : «Scripturi in evangelii librum, quem Lucas sanctus pleniore quodam modo rerum dominicarum distinctione digessit, stilum ipsum prius exponendum putamus ; est enim historicus. Nam licet scriptura diuina mundanae euacuet sapientiae disciplinam, quod maiore fucata uerborum ambitu
quam
rerum ratione subnixa sit, tamen si quis in scripturis diuinis etiam illa quae miranda illi putant quaerit, inueniet». [2]
Ambrosius,
Super Lucam, prol., § 4, CCSL 14, p. 3.49-66 : «At uero sanctus Lucas uelut quendam historicum ordinem tenuit et plura nobis gestorum Domini miracula reuelauit, ita tamen ut
omnis
sapientiae uirtutes evangelii istius conplecteretur historia. Quid enim praecellentius ad sapientiam naturalem quam quod Spiritum sanctum creatorem etiam dominicae incarnationis exstitisse reserauit? Docet ergo naturalia, si creat spiritus. Unde et Dauid docens sapientiam naturalem emitte inquit spiritum tuum, et creabuntur. Docet moralia in eodem libro, cum me in illis beatitudinibus docet mores, quemadmodum amare inimicum debeam, quemadmodum non referire et repercutere uerberantem, quemadmodum benefacere, mutuum dare cum desperatione recuperationis et cum remuneratione mercedis ; merces enim facilius sequitur non exspectantem. Docuit
etiam rationabilia, cum lego quoniam qui fidelis est in minimo et in
maius
fidelis est. Quid adhuc de naturalibus dicam. Quod docuit uirtutes caelorum moueri, Dominum solum esse unigenitum Dei Filium, in cuius passione tenebrae per diem factae sunt, terra obscurata est, sol refugit?» [FG2013]
¶Nota : La leçon"quod... quam" retenue par l'édition critique d'Ambroise, oppose l'Ecriture à la sagesse du monde parce que cette dernière est plus verbeuse que rationnelle. La Catena, par la leçon"quod... quod", associe le verbiage et même la raison à la sagesse mondaine évacuée par l'Ecriture. Les éditions ont corrigé à partir de Nicolaï au plus tard. [MM2018]
¶Nota : La leçon"quod... quam" retenue par l'édition critique d'Ambroise, oppose l'Ecriture à la sagesse du monde parce que cette dernière est plus verbeuse que rationnelle. La Catena, par la leçon"quod... quod", associe le verbiage et même la raison à la sagesse mondaine évacuée par l'Ecriture. Les éditions ont corrigé à partir de Nicolaï au plus tard. [MM2018]
G
¶Codd. :
Cbg133
Ka12
Li448
La88
Mt366
Ott199
P638
Urb28
V795
Ed1470 Ed1476 Ed1546
Ed1660
Ed1953
{MM2018} {MM2024}
24 quod] + in Ed1470 Ed1476 Ed1546
25 quod] quam
Ed1660 Ed1953
26 imitanda] mutanda
V795
27 querat] que
V795
28 ut] quod
Ka12
29 etiam] et
Urb28
30 incarnationis] resurrectionis
Ka12
31 amare – inimicum]
inv. Urb28
32 lego] lege cacogr. Ka12
33 est in] in est
Cbg133
34 magna Urb28*] magno Ka12 Urb28² Ed1470 Ed1476 Ed546 Ed1660
Ed1953
marg.|
{CLCpro.8}
EUSEBIUS. In Ecclesiastica historia.
35 − Is ergo36, genere quidem37 Antiochenus, arte medicus, secundum hanc medicinam quam ex apostolorum vel societate vel traditione susceperat, duos nobis medicinales libros, quibus non corpora sed anime curentur, explicuit.H
k
Unde sequitur : Ut sciam sustentare eum qui lapsus est verbo.
Unde sequitur : Ut sciam sustentare eum qui lapsus est verbo.
k
¶Fons :
Eusebius Caesariensis
, Historia ecclesiastica (transl. Rufini), lib. 3, c. 4.16, GCS 9.1,
p. 193.18
-22 : «Ipse autem Lucas genere quidem Antiochenus, arte medicus, comes vero Pauli et ceterorum apostolorum socius et necessarius fuit. Is ergo secundum hanc medicinam, quam ex apostolorum vel societate vel traditione susceperat, duos nobis medicinales libros, quibus non corpora, sed animae curentur, explicuit, evangelium scilicet, in quo etiam sic praefatur : 'sicut tradiderunt nobis', inquit, 'hi, qui ab initio ipsi viderunt et ministri fuerunt verbi dei, quos et ab initio secutus sum', et Actus apostolorum, quos non iam auditu perceperat, sed oculis inspexerat».
<Non hab.> Nicetas Heracleensis, In Lc. [MM2019]
<Non hab.> Nicetas Heracleensis, In Lc. [MM2019]
H
¶Codd. :
Cbg133
Ka12
La88
Li448
Mt366
Ott199
Urb28
Ed1470 Ed1476 Ed1546
Ed1660
Ed1953
{MM2018} {MM2024}
35 In] Super
Ed1470
36 ergo] igitur
Urb28
37 quidem] quidam
Li448
marg.|
{CLCpro.9}
HIERONYMUS. Super Isaiam. − Dicit enim se a Domino38 accepisse sermonem, quoniam
39* lapsum errantemque populum sustentet et revocet ad salutem.I
l
l
¶Fons :
Hieronymus
, In Is., lib. 14, c. 50, § 4, CCSL 73A, lin. 18 sqq. : «iudaei hoc capitulum a superioribus separantes uolunt ad esaiae referre personam, quod se
dicat
a domino accepisse sermonem,
quomodo
lassum errantem que populum sustentet et reuocet ad salutem ; et in morem paruulorum, qui matutinis horis erudiuntur, a spiritu sancto audiat quid loquatur, se que non contradixisse eius imperio, sed domino sciscitante : quem mittam, et quis ibit ad populum istum?». [MM2020]*
I
¶Codd. :
Cbg133
Ka12
La88
Li448
Mt366
Ott199
Urb28
Ed1470 Ed1476 Ed1546
Ed1660
Ed1953
{MM2018} {MM2021} {MM2024}
38 se – a domino]
inv. Ka12 Urb28
39 quoniam
Li448 Mt366 Ed1470 Ed1546
] quomodo Ed1476 Ed1660 Ed953, quod? La88, quo
Ka12
marg.|
{CLCpro.10}
GRECUS EXPOSITOR. − Cum autem Lucas bone indolis esset et capacitatis strenue et40* grecorum scientiam consecutus est, grammaticam siquidem41 atque poesim adeptus perfecte, rethoricam autem et persuadendi leporem assecutus ad plenum, neque philosophie42 muneribus caruit, denique et medicinam43 acquirit et, quoniam nature velocitate satis de humana gustaverat sapientia, ad altiorem convolat. Accelerat igitur
44 ad Iudeam et visibiliter et verbotenus Christum addit. Cumque veritatem agnosceret45*, verus efficitur Christi discipulus, plurimum cum46* magistro commoratus.J
m
m
¶FonsG : <revera>
Nicetas Heracleensis,
Catena in Lc., prol. (Krikones § 2 : Simeon), ed.
Mai
, Scriptorum vetrum nova collectio, t. 9, Romae, 1837, p.
626
= Vat. gr. 1611, f.
1ra7-23
: «Συμεῶνος. Λουκᾶς ὅς ἐξ Ἀντιοχείας μὲν προῆλθε τῆς Συρίας ἔνθα καὶ πρῶτον ἄνθρωπος τὴν τοῦ χριστιανοῦ κλῆσιν πεπλούτηκε·
φύσιν δὲ ἔχων
οἵαν
εὐγενῆ καὶ φιλότιμον· //
Ἐφήβου μὲν
ἁπτόμενος, τοῖς τε καθ' Ἑλλάδα καὶ τὴν Αἴγυπτον ἐφοίτα διδασκαλείοις·
καὶ τὴν
καλλίστην
παρ’ Ἕλλησι παιδείαν συνέλεξε, γραμματικὴν μὲν καὶ ποιητικὴν εἰς ἅπαν κατωρθωκώς, ῥητορικῆς δὲ καὶ τοῦ εὖ δύνασθαι λέγειν, ἥκων εἰς τὸ ἀκρότατον
καὶ
μὴ δὲ τῶν
τῆς
φιλοσοφίας πρεσβείων,
ἑτέρῳ
παραχωρών∙ //
Οὕτω τε πᾶσι τοῖς ἀγαθοῖς προσκείμενος,
τέλος
καὶ τὴν καλλίστην ἅμα
καὶ
φιλανθρωποτάτην
ἰατρικὴν κατορθοῖ
καὶ τοσοῦτον, ὥστε[ὅσον Sym.] τὰ πολλὰ καὶ ἀπὸ ταύτης χαρακτηρίζεσθαι∙ ἐπεὶ δὲ τάχει φύσεως καὶ
μεγέθει τέχνην ἅπασαν διῆλθε ῥᾳδίως, ἢ ἀέρα πτηνόν, ἅλις δὲ τῆς ἀνθρωπίνης εἶχε παιδείας, πρὸς τὴν ὑψηλοτέραν ἕξιν
καὶ ἀμείνω
μεταχωρεῖ. Τίς δὲ ὁ τρόπος τῆς μεταθέσεως ; Εἶχε μὲν ἄρτι τὰς ἐπὶ σωτηρίᾳ τοῦ κόσμου διατριβὰς ὁ Χριστός [ὁ ἁμαρτίας ἐλεύθερος Sym.] //
Διῄει δὲ ἀνὰ πᾶσαν Ἰουδαίαν [+ φήμη Sym.] καὶ Γαλιλαίαν· ἥπτετο δέ που καὶ τῆς ὑπερορίου τὸ κήρυγμα· ἐντεῦθεν //
ὅπως ἂν ἐγγὺς τοῦ τοιούτου [τοιοῦδε Sym.] καλοῦ γένοιτο, καὶ αὐτῇ γυμνῇ τῇ ψυχῇ τὴν πληροφορίαν εἰσδέξαιτο,
// σὺν πολλοῖς ἄλλοις, καὶ Λουκᾶς ἐπεθύμησεν, οὐκοῦν
//
τῇ μὲν Ἰουδαίᾳ ἐπιδημεῖ,
τῷ ποθουμένῳ δε προσφοιτᾷ∙ καὶ εἰς ὄψιν καὶ λόγους τῷ
Ἰησοῦ
ἐλθών, //
καὶ θᾶττον
ἐπιγνοῦς
τὴν ἀλήθειαν, γνήσιος Χριστοῦ μαθητὴς γίνεται, τὰ πολλά τε τῷ διδασκάλῳ συνών».
*ὁ Χριστός] ὁ ἁμαρτίας ἐλεύθερος Sym.
<cuius fons> Cf. Simeon Metaphrastes , Menologium, Oratio de Luca evangelista (18 october), § 2-3, PG 115, 1129A11-1132C14 . [ADL2020] [MM2020] [VS2021 rev.]
*ὁ Χριστός] ὁ ἁμαρτίας ἐλεύθερος Sym.
<cuius fons> Cf. Simeon Metaphrastes , Menologium, Oratio de Luca evangelista (18 october), § 2-3, PG 115, 1129A11-1132C14 . [ADL2020] [MM2020] [VS2021 rev.]
J
¶Codd. :
Cbg133
Ka12
La88
Li448
Mt366
Ott199
Urb28
V795
Ed1470
Ed1475C
Ed1546
Ed1657
Ed1660
Ed1953
{MM2018} {MM2024}
40 et] om. Ed1657 Ed1660
Ed1953
41 siquidem Li448 Ott199 etc.
Ed1953
] quidem Ka12
42 philosophie] prophetie
Ka12 Li448* V795
43 medicinam] medicam
Li448
44 igitur Ka12 Li448 etc.
Ed1953
] + quidem Ka12
45 agnosceret Cbg133 Ka12 Li448 Mt366 V795 ] cognosceret Ed1470 Ed1475C Ed1657
Ed1953
46 cum Cbg133 La88 Li448 Mt366 V795 Ed1657 ] om. Ed1470 Ed1475C
Ed1953
marg.|
{CLCpro.11}
GLOSSA.
47 − [c]
Unde subditur
48 :
erigit mane,
quasi a iuventute [b]
ad secularem sapientiam ;
mane erigit mihi aurem
ad divinam
49* ;
[a]
ut audiam quasi magistrum
,
scilicet ipsum Christum.K
n
n
¶Fons : Cf. Glossa ordinaria (Is. 50, 4) [Strasbourg, 1481, t. 3, facsim. p. 76a interl. et marg.=
P11546
] : «[a]
Dominus dedit
. quamvis possint hec referri ad Isaiam proprie tamen referuntur ad Christum. [b]
Linguam eruditam
: scientiam et
sapientiam. [...] [c]
mane erigit mihi :
a nativitate».
<ex quo> Cf. Hugo de Sancto Caro , Postilla in loc. cit., t. 4, p. 117 (ad sensum). [MM2015]
<ex quo> [c] Glossa dominicana in loc. cit., moraliter, Wi1112 (455), « erigit mane : mane autem dicit quia debet homo in iuventute addiscere». [MM2020]
<ex quo> Cf. Hugo de Sancto Caro , Postilla in loc. cit., t. 4, p. 117 (ad sensum). [MM2015]
<ex quo> [c] Glossa dominicana in loc. cit., moraliter, Wi1112 (455), « erigit mane : mane autem dicit quia debet homo in iuventute addiscere». [MM2020]
K
¶Codd. :
Cbg133
Ka12
La88
Li448
Mt366
Ott199
Urb28
V795
Ed1470
Ed1476
Ed1546
Ed1660
Ed1953
{MM2018} {MM2024}
47 Glossa]
om. Urb28 V795
48 subditur
Urb28 Ed1953 etc.
] subdit
V795
49 divinam] divina
Ed1470 Ed1546 Ed1660 Ed1953
marg.|
{CLCpro.12}
EUSEBIUS. In Ecclesiastica historia. − Tradunt autem quod evangelium suum ex50 Pauli ore descripserit51*, sicut et Marcus que ex52 ore Petri53 fuerant predicata conscripsit54.L
o
o
¶Fons :
Eusebius Caesariensis
, Historia ecclesiastica (transl. Rufini), lib. 3, c. 4.7, GCS 9.1, p.
195.2-5
: «tradunt autem, quod euangelium suum ex Pauli ore descripserit et ipsum sit, quod apostolus suum euangelium soleat nominare, cum dicit : secundum euangelium meum. sicut et Marcus quae ex ore Petri fuerant praedicata, conscripsit». [MM2020]
L
¶Codd. :
Cbg133
Ka12
La88
Li448
Mt366
Ott199
P638
Urb28
Ed1470
Ed1476
Ed1660
Ed1953
{MM2018} {MM2019} {MM2024}
50 ex] non Ka12 Li448 Ott199
51 descripserit
La88 Ed1953
] descripserunt P638, descripsit
Urb28
, conscripserit
Ed1470 Ed1476 Ed1660 Ed1953
52 ex
Cbg133 Ka12 Li448 etc. Ed1953
]
om. Ott199
53 ore - Petri]
inv. Cbg133 Ed1470 Ed1476 Ed1660 Ed1953
marg.|
{CLCpro.13}
CHRYSOSTOMUS. Super Mattheum.
55* − Uterque autem eorum magistrum imitatus est, hic quidem Paulum56 super flumina fluentem, ille57 autem Petrum breviloquio studentem.M
p
p
¶Fons :
Chrysostomus,
In Mt., hom. 4 § 1 (Mt. 1, 17), Burgundionis versio (Firenze, BML, Plut. 14.d.4, f. 12va ; Oxford, Merton College 30, fol. 19.8-11) : «Et quisque
autem similiter didascalum
imitatus est : hic quidem Paulum super flumina fluentem, ille autem Petrum breviloquio studentem».
<cuius fons> Chrysostomus, In Mt., hom. 4 § 1, Field p. 39.46A8-10 ; PG 57, 40.41-44 : «Καὶ ἕκαστος δὲ ὁμοίως τὸν διδάσκαλον ἐμιμήσατο· ὁ μὲν τὸν Παῦλον, ὑπὲρ τοὺς ποταμοὺς ῥέοντα· ὁ δὲ τὸν Πέτρον, βραχυλογίας ἐπιμελούμενον».
<Non hab.> Nicetas, Catena in Lc. (iuxta Krikones) [MM2015] [MM2020] [VS2021 rev.]
<cuius fons> Chrysostomus, In Mt., hom. 4 § 1, Field p. 39.46A8-10 ; PG 57, 40.41-44 : «Καὶ ἕκαστος δὲ ὁμοίως τὸν διδάσκαλον ἐμιμήσατο· ὁ μὲν τὸν Παῦλον, ὑπὲρ τοὺς ποταμοὺς ῥέοντα· ὁ δὲ τὸν Πέτρον, βραχυλογίας ἐπιμελούμενον».
<Non hab.> Nicetas, Catena in Lc. (iuxta Krikones) [MM2015] [MM2020] [VS2021 rev.]
M
¶Codd. :
Cbg133
La88
Mt366
P638
Urb28
V795
Ed1470
Ed1476
Ed1660
Ed1953
. -
Post
CLCpro.14.Augustinus
:
Ka12
Li448
Ott199
{MM2018} {MM2024}
55 Chrysostomus super Mattheum
La88 Mt366 P638 Ed1470 Ed476 Ed1657 Ed1953
] Super Matheum (
vide notam editoris)
Li448 Ott199, Chrysostomus
Ka12
56 Paulum] om. Ka12 Li448
Ott199
57 ille
Mt366 V795 Ed1953
] hic
Ka12 Li448 Ott199
marg.|
{CLCpro.14}
AUGUSTINUS. De consensu evangelistarum.
58 − Eo autem tempore scripserunt quo non solum ab Ecclesia Christi, verum etiam ab ipsis adhuc in carne manentibus apostolis probari meruerunt.N
q
{CLCpro.15} Et hec proemialiter dicta sufficiant 59.O
{CLCpro.15} Et hec proemialiter dicta sufficiant 59.O
q
¶Fons :
Augustinus Hipponensis
,
De consensu evangelistarum, lib. 4, c. 8, § 9, CSEL 43, p. 405.19-22 : «Eo quippe tempore scripserunt Marcus et lucas, quo non solum ab ecclesia christi, uerum etiam ab ipsis adhuc in carne manentibus apostolis probari
potuerunt». [FG2013]*
N
¶Codd. :
Cbg133
La88
Mt366
P638
Urb28
Ed1470
Ed1476
Ed1953
.
-
Ante
prol.13.Chrysostomus:
Ka12
Li448
Ott199
.
–
Post
CLC1d1.1.Eusebius :
V795
{MM2018} {MM2024}
O
¶Codd. :
Cbg133
Ka12
La88
Li448
Mt366
Ott199
P638
Urb28
V795
Ed1470
Ed1476
Ed1660
Ed1953
. –
Prohemium
def.
in
Arag5
Wi1391
{MM2018} {MM2024}
¶Nota : L’ordre des sentences CLCpro.13.Chrysostome et CLCpro.14.Augustinus est perturbé dans plusieurs manuscrits. Il est inversé au moins dans Ka12 Li448 Ott199 . Ces manuscrits forment la famille λ parce qu’ils partagent de nombreuses leçons communes. La série de Linz est l’antigraphe de la série Ka qui en reproduit les fautes individuelles les plus caractéristiques ; pour chacun des quatre évangiles, les accords de Ka12 et Li448 sont étroits, constants et se vérifient dans de menus accidents de copies (v.g. CLCpro.10 : Ka12 a recopié prophetie de Li448, au lieu de philosophie, Li448 a été par un grattage qui est donc postérieur à la copie de Ka12 qui, lui, n’a jamais été corrigé). La majorité des leçons de la série Ottoboni la rattachent à l’exemplar corrigé π² et au texte médiéval majoritaire ; cependant Ott véhicule un nombre significatif d’accords avec Li448 ou avec le groupe Li-Ka . A première vue, la logique du texte demande de placer CLCpro.13.Chrysostome à la suite de CLCpro.1 (Eusèbe) puisque eorum de CLCpro.13 a pour antécédent les apôtres Pierre et Paul mentionnés par Eusèbe. La disposition de Ott199 indique que CLCpro.14 est un ajout marginal inséré tardivement dans le texte par certains copistes. Dans l’antigraphe λ (tel que nous proposons de reconstituer), CLCpro.14.Augustin a été ajouté en marge et son point d’insertion indiqué par un renvoi maladroitement implanté entre “Super Matheum” et le texte de la sentence de Chrysostome . Dans Li448 et Ott199, la sentence d’Eusèbe (CLCpro.12) est suivie par la rubrique “Super Matheum” (sans “Chrysostomus”) et la sentence CLCpro.13. Dans Ott199 un signe placé après “Super Matheum” renvoie à la marge de pied où le même signe est précédé (et non suivi) de la sentence CLCpro.14.Augustinus suivie de la rubrique “Cris<os>tomus”. CLCpro.14.Augustin est donc ou bien un ajout marginal fait sur l’archétype de Thomas et reporté comme tel sur l’exemplar parisien, ou bien une addition faite directement sur l’exemplar. Li448, bien que probablement copié avant Ott199, a intégré l’exacte teneur de l’ajout marginal dans la colonne de texte, entre “Super Matheum » et “Uterque”. Comme Li448 a un texte meilleur que Ott199, on suppose que les deux manuscrits ont cherché à reproduire cette particularité de l’archétype / exemplar, avant que l’exemplar π² ne stabilise l’implantation de l’ajout en l’implantant à la fin du prohemium, afin d’éviter les formes variantes observées dans le groupe λ. V795 témoigne d’une autre implantation de l’ajout tardif de CLCpro.14.Augustin, cette fois-ci plus bas, après CLC1d1.1. Cette position indique une fois de plus que V795 a eu recours à un manuscrit où CLCpro.14.Augustin avait été ajouté dans la marge de pied, juste sous le texte de CLC1d1.1. [Martin Morard 21.10.2024]
¶Nota : L’ordre des sentences CLCpro.13.Chrysostome et CLCpro.14.Augustinus est perturbé dans plusieurs manuscrits. Il est inversé au moins dans Ka12 Li448 Ott199 . Ces manuscrits forment la famille λ parce qu’ils partagent de nombreuses leçons communes. La série de Linz est l’antigraphe de la série Ka qui en reproduit les fautes individuelles les plus caractéristiques ; pour chacun des quatre évangiles, les accords de Ka12 et Li448 sont étroits, constants et se vérifient dans de menus accidents de copies (v.g. CLCpro.10 : Ka12 a recopié prophetie de Li448, au lieu de philosophie, Li448 a été par un grattage qui est donc postérieur à la copie de Ka12 qui, lui, n’a jamais été corrigé). La majorité des leçons de la série Ottoboni la rattachent à l’exemplar corrigé π² et au texte médiéval majoritaire ; cependant Ott véhicule un nombre significatif d’accords avec Li448 ou avec le groupe Li-Ka . A première vue, la logique du texte demande de placer CLCpro.13.Chrysostome à la suite de CLCpro.1 (Eusèbe) puisque eorum de CLCpro.13 a pour antécédent les apôtres Pierre et Paul mentionnés par Eusèbe. La disposition de Ott199 indique que CLCpro.14 est un ajout marginal inséré tardivement dans le texte par certains copistes. Dans l’antigraphe λ (tel que nous proposons de reconstituer), CLCpro.14.Augustin a été ajouté en marge et son point d’insertion indiqué par un renvoi maladroitement implanté entre “Super Matheum” et le texte de la sentence de Chrysostome . Dans Li448 et Ott199, la sentence d’Eusèbe (CLCpro.12) est suivie par la rubrique “Super Matheum” (sans “Chrysostomus”) et la sentence CLCpro.13. Dans Ott199 un signe placé après “Super Matheum” renvoie à la marge de pied où le même signe est précédé (et non suivi) de la sentence CLCpro.14.Augustinus suivie de la rubrique “Cris<os>tomus”. CLCpro.14.Augustin est donc ou bien un ajout marginal fait sur l’archétype de Thomas et reporté comme tel sur l’exemplar parisien, ou bien une addition faite directement sur l’exemplar. Li448, bien que probablement copié avant Ott199, a intégré l’exacte teneur de l’ajout marginal dans la colonne de texte, entre “Super Matheum » et “Uterque”. Comme Li448 a un texte meilleur que Ott199, on suppose que les deux manuscrits ont cherché à reproduire cette particularité de l’archétype / exemplar, avant que l’exemplar π² ne stabilise l’implantation de l’ajout en l’implantant à la fin du prohemium, afin d’éviter les formes variantes observées dans le groupe λ. V795 témoigne d’une autre implantation de l’ajout tardif de CLCpro.14.Augustin, cette fois-ci plus bas, après CLC1d1.1. Cette position indique une fois de plus que V795 a eu recours à un manuscrit où CLCpro.14.Augustin avait été ajouté dans la marge de pied, juste sous le texte de CLC1d1.1. [Martin Morard 21.10.2024]
58 consensu] concordantia
Ed1476
59 sufficiant] + Explicit prologus
Urb28
Comment citer cette page ?
Martin Morard et alii, ed., Thomas de Aquino. Catena aurea (Lc. ), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2025. Consultation du 10/02/2025. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=catena&numLivre=57&chapitre=57_Prol.1 Proemium)
Martin Morard et alii, ed., Thomas de Aquino. Catena aurea (Lc. ), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2025. Consultation du 10/02/2025. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=catena&numLivre=57&chapitre=57_Prol.1 Proemium)
Notes :