<26_6. Psalmi 80-96*>

Psalmus 95

Numérotation du verset 95,1

¹ ^{{Erfurt, f. 289rb ; facsim., p. 577b}
[Rusch, f. 289rb ]} Psalmus

^interl.| interl.| prophete qui² hic loquitur||

¹ Codd. : Ps. 95 : D30 Ω^F Ω^P Ω^R P748 Bari3 Rusch Ps-G

² qui] corr., que Ps-G

David³

^marg.| marg.| PSALMUS DAVID. CASSIODORUS. In Veteri Testamento legitur quod domus Dei id est templum a Babylonis destructum post septuaginta annos captivitatis (quando filii Israel permittente Cyro rege redierunt Hierosolymam sub Zorobabel et Iesu sacerdote magno) reedificatum est per quam reedificationem intelligitur spiritalis reedificatio temple de quo dicit apostolus : Templum Dei sanctum est quod estis vos hoc templum per peccatum a diabolo subversum est et homo in lege peccati et mortis captivatus. Sed per Christum reedificatur toto orbe et homo a captivitate ne pereat liberatur de qua spiritali non illa actuali agit hic psalmus.||

^marg.| marg.| CASSIODORUS. Premonuit Iudeos in precedenti psalmo ut deposita duritia Christum crederent sed quia erat mansura nunc omnes gentes monet. Secundus psalmus de utroque adventu. Primum ad prelatos loquitur ut ipsi cantent et annuntient.||

^marg.| marg.|+ Admonet propheta in hoc psalmo generaliter omnes ut quisque pro persona quam portat sue reparationi adgaudeat. Predicatores quidem hortatur (marg.| ) ad annuntiandum que huic edificationi sunt congrua ; ceteros vero ut fideliter exequantur que illis a predicatoribus fuerunt patefacta. | ⁴ ||

³ Psalmus David Ps-G (W V D) Rusch] Laus David Ω^S, Canticum ipsi David Clementina, om. Ps-G

⁴ Gr79 ; om. Rusch | edificationi] hedificationi Gr79

quando domus edificabatur

^interl.| interl.| toto orbe||

post captivitatem⁵.

^interl.| interl.| que sub diabolo fuit post peccatum sicut actualis sub Zorobabel post captivitatem Babylonis||

⁵ post Ps-G] per cacogr. Rusch | Psalmus... captivitatem] + canticum huic David Ps-G, Canticum huic David quando enim domus edificabatur post captivitatem D30

Numérotation du verset 95,I

Cantate

^interl.| interl.| ad omnes gentes communiter loquitur||

Domino

^interl.| interl.| Patri||

canticum novum \

^interl.| interl.| quod cantat qui amat||

^interl.| interl.| exuentes veterem hominem cum actibus suis et induentes novum||

^marg.| marg.| CANTICUM NOVUM. Augustinus Hipponensis AUGUSTINUS. Vetus cantat cupiditas novum caritas que ipsa est novum canticum. Cantare est edificare. Paries de albatus est hypocrisi que foris lucet intus lutum est de isto dicitur pariete non coniuncto aliis sed singulariter erecto ubi si ostium facias quisquis intraverit foris est.||

cantate Domino

^interl.| interl.| Filio||

omnis terra.

^interl.| interl.| omnes homines unde domus edificatur||

Numérotation du verset 95,2 II

Cantate Domino

^interl.| interl.| Spiritui Sancti||

^marg.| marg.| DOMINO. HIERONYMUS. CASSIODORUS. Ter Domino ad distinguendam personarum Trinitatem quia laus Christi honor est Trinitatis. Et est figura epimone id est crebra repetitio sententie que exaggerat in laudem vel vituperationem.||

et⁶ benedicite

^interl.| interl.| ut dicatis salutare||

⁶ et Ps-G (Ψ^B V D) Ω Bari3 P748 Ed1455 Rusch Clementina cum Ps-R] om. Cor2 (grecus et hebr. et antiq. non interponunt) Ps-G

nomini eius \

^interl.| interl.| quod est Iesus||

annuntiate

^interl.| interl.| sic crescit edificatio||

^interl.| interl.| ad prelatos loquitur||

^marg.| marg.| ANNUNTIATE. Ad prelatos loquitur annuntiate quia sic crescit edificationem domus.||

de die in diem⁷ salutare eius.

^marg.| marg.| DE DIE IN DIEM. CASSIODORUS. Vetus et novum testamentum dies qui eterno sole clarescutnillud prenuntiat hoc factum indicat.||

^marg.| marg.| Hieronymus HIERONYMUS. Annuntiat ergo de die in diem qui utriusque testamenti auctoritate utitur. In annuntiatione salvatoris illa duo testamenta tamquam duo dies unam lucem faciunt. Non lucet unum sine altero. Ideoque in Levitico omne animal quod findit ungulam et ruminat mundum est id est quod duas ungulas habet quia mundus est qui duo testamenta servat quibus affectuum nostrorum pedes a vitiorum spinis muniuntur.||

⁷ de die in diem Ps-G (plerique codd., edd.) Rusch cum Ps-R] diem de die Ps-G, inter gentes praem. Bari3* (eras.)

Numérotation du verset 95,3 III

^interl.| interl.| ubi||

Annuntiate inter gentes

^interl.| interl.| pretermissis Iudeis pro contumacia||

gloriam eius \

^interl.| interl.| non vestram||

in omnibus populis

^interl.| interl.| non quibusdam gentibus||

mirabilia eius.

Numérotation du verset 95,4 IV

Quoniam magnus

^interl.| interl.| potentia||

Dominus

^interl.| interl.| etsi homo||

^interl.| interl.| Christus||

^marg.| marg.| MAGNUS DOMINUS. Augustinus Hipponensis AUGUSTINUS. Parvulus factus quia vos parvi intelligite magnum et eritis in illo magni.||

et laudabilis

^interl.| interl.| bonitate||

^interl.| interl.| non potest dici||

nimis⁸ \ terribilis est

^interl.| interl.| adversis sibi et suis qui territus fuit inter homines||

⁸ nimis Ps-G (plerique codd., edd.) Rusch cum Ps-R] valde Ps-G

super omnes deos.

^interl.| interl.| quos colebant gentes dum in captivitate erant||

Numérotation du verset 95,5 V

Quoniam

^interl.| interl.| laus per comparationem||

omnes dii gentium demonia \ ^{{t. 2 : Erfurt, f. 289va ; facsim., p. 578a}
[Rusch, f. 289va ]} Dominus autem⁹

^interl.| interl.| quia parum erat esse super demonia||

⁹ Dominus autem Ps-G (plerique codd., edd.) Rusch cum Ps-R] at vero Dominus Ps-G

celos fecit.

^interl.| interl.| ubi habitare non possunt demonia ad litteram||

^marg.| marg.| VEL CELOS. Augustinus Hipponensis AUGUSTINUS. Apostolos et angelos unde si celos fecit et angelos tunc et apostolos qui demonibus imperant.||

Numérotation du verset 95,6 VI

Confessio et pulchritudo in conspectu eius \

^interl.| interl.| CASSIODORUS. hec est utilitas que venit omnibus cantantibus||

^interl.| interl.| Augustinus HipponensisAUGUSTINUS. confitendo de fedo fit homo pulcher. Si amas pulchritudinem confitere ut sic sis pulcher id est iustus et ideo prius dicit confessio et post pulchritudo||

^marg.| marg.| IN CONSPECTU EIUS. Tales enim confitentes scilicet et iusti ipsum conspiciunt et conspiciuntur ab eo.||

sanctimonia

^interl.| interl.| vel sanctitas||

et magnificentia

^interl.| interl.| est inde scilicet ex canti||

^marg.| marg.| SANCTIMONIA ET MAGNIFICENTIA. Augustinus Hipponensis AUGUSTINUS. Quasi qui vult esse magnificus et potens ut sunt angeli prius sit sanctus quod fit ex eo sanctificante. Non enim per te postes esse sanctus. Eo ergo sanctificante aliquis fit sanctus et ita magnificus.||

in sanctificatione eius.

^interl.| interl.| et hec sanctimonia est||

Numérotation du verset 95,7 VII

Afferte

^interl.| interl.| Augustinus HipponensisAUGUSTINUS. hoc ergo debent gentes facere quibus annuntiatum est||

Domino

^interl.| interl.| vos||

^marg.| marg.| AFFERTE DOMINO. CASSIODORUS. Secunda pars ubi ad subditos loquitur. DOMINO. Non sit spes in homine non in Baptista. Maledictus enim qui ponit carnem brachium suum. Patrie ut nullus excipiatur indigena vel peregrinus.||

patrie gentium⁺ afferte Domino gloriam et honorem \

^interl.| interl.| non nobis ut qui annuntiaverunt non sibi sed Domino annuntiaverunt||

^marg.| marg.| GLORIAM. CASSIODORUS. Quando bene conversatur homo in quo glorificatur Deus.||

^marg.| marg.| HONOREM cum de bonis gratia refertur unde non est inventus qui daret honorem Deo nisi hic alienigena.||

Numérotation du verset 95,8

afferte Domino gloriam nomini eius.

^interl.| interl.| non nomini hominum||

Numérotation du verset 95,VIII

Tollite

^interl.| interl.| ne vacui intretis||

hostias

^interl.| interl.| sacrificium Deo spiritus contribulatus superbus inanis intrat||

et introite in atria eius \

^interl.| interl.| prophetica vel que sunt in terra id est sitis conformes populo eius||

^marg.| marg.| IN ATRIA. CASSIODORUS. Atria prophete vel apostoli quibus itur ad Dominum de atriis prophetis vel apostolis venitur in atrium catholice Ecclesie ubi maiestas adoratur.||

^marg.| marg.| Augustinus Hipponensis AUGUSTINUS. Vel introite in atria id est in doctrinam prophetarum et apostolorum. Adorate in atrio sancto eius id est in catholica Ecclesia vel per atria prophetiam per atrium evangelium.||

Numérotation du verset 95,9

adorate Dominum in atrio sancto eius.

^interl.| interl.| in catholica Ecclesia||

Numérotation du verset 95,IX

Commoveatur

^interl.| interl.| ut convertatur ad penitentiam vel a facie submoveatur||

^marg.| marg.| COMMOVEATUR. Omnibus admonitis moveri optat. Quasi diceret introite et adorate vos boni. Terra autem etc.||

a facie eius

^interl.| interl.| a presentia gratie||

universa terra \

^interl.| interl.| amatores seculi||

^marg.| marg.| UNIVERSA TERRA. CASSIODORUS. Non pars aliqua. Ne quis ergo dicat. Ecce hic Christus ecce illic subdit. Etenim correxit orbem terre etc.||

Numérotation du verset 95,10

dicite

^interl.| interl.| ut hoc sit||

^interl.| interl.| vos boni||

^marg.| marg.| DICITE. CASSIODORUS. Quod regnavit et correxit et iudicavit.||

^marg.| marg.| REGNAVIT A LIGNO. Alia littera. Augustinus Hipponensis AUGUSTINUS. crucis quo transit homo mare et fit orbis qui non movetur.||

in gentibus quia Dominus

^interl.| interl.| Christus victo diabolo||

regnavit.

^interl.| interl.| innotuit rex mundo qui semper regnat apud Patrem||

Numérotation du verset 95,X

Etenim correxit

^interl.| interl.| Ecclesiam toto orbe ubi fit edificatio||

^interl.| interl.| post resurrectionem||

orbem terre¹⁰ qui

^interl.| interl.| Augustinus HipponensisAUGUSTINUS. cur ergo dicit hereticus non solum motum sed et diminutum||

¹⁰ terre Ps-G (C I Ψ^B D) Ω^M Ω^S Ω^F Ω^R Rusch edd. cum Ps-R] om. Ps-G D30 P748 Cor2 (hebr. et antiq. et Ieron. non interponunt terre neque grecus) Ω^P

non commovebitur¹¹ \ iudicabit

^interl.| interl.| post||

¹¹ commovebitur Ps-G (plerique codd., edd.) Rusch cum Ps-R] movebitur Ps-G

populos in equitate.

^interl.| interl.| Augustinus HipponensisAUGUSTINUS. etiam dolebunt qui equitatem eligere noluerunt||

^marg.| marg.| POPULOS IN EQUITATE. CASSIODORUS. Alii addunt. Et gentes in ira sua populos ergo id est bonos iudicabit in equitate. Gentes vero id est malos in ira sua.||

^interl.| interl.| unde||

Numérotation du verset 95,11 XI

Letentur celi

^interl.| interl.| qui narrant gloriam Dei||

et ^{{t. 2 : Erfurt, f. 289vb ; facsim., p. 578b}
[Rusch, f. 289vb ]} exultet terra⁺

^interl.| interl.| quam compluunt celi||

commoveatur mare

^interl.| interl.| seculum||

^interl.| interl.| Augustinus HipponensisAUGUSTINUS. omne seculum concitatum est contra Ecclesiam cum dilataretur toto orbe vel commoveatur in melius vel ad gaudium in secundo adventu||

et plenitudo eius \

^interl.| interl.| a maximo ad minimum||

Numérotation du verset 95,12

gaudebunt campi

^interl.| interl.| omnes leves mites equi||

et omnia que in eis sunt.¹²

^interl.| interl.| omnes vires sensus ratio||

^interl.| interl.|+ diversorum officiorum ministri| ¹³ ||

¹² vv. XI : Letentur... sunt] om. Ω^F

¹³ Gr79 ; om. Rusch

Numérotation du verset 95,XII

Tunc exultabunt

^interl.| interl.| quia precisi ab oleastro et inserti in olivam||

^interl.| interl.|+ Cum sic edificatur domus| ¹⁴ ||

^marg.| marg.|+ Tunc ¹⁵ exultabunt omnia ligna silvarum. Ligna enim silve gentes vocate sunt quia in infidelitate sua torte infructuose semper fuerunt.| ¹⁶ ^a ||

^marg.| marg.| TUNC EXULTABUNT. CASSIODORUS. HIERONYMUS. Tunc quando corriget vel hec omnia de secundo adventu. Mare seculum et plenitudo eius commoveatur ad gaudium in secundo adventu quod erit quia gaudebunt campi et omnia que in eis ut in littera. Tunc id est in secundo adventu exultabunt omnia ligna silvarum id est gentes converse que fuerunt invente « in campis silve »^b a facie Domini quoniam venit id est veniet iudicare terram.||

^a < Non hab. > Bernardus Claraevallensis ; Bruno Remensis (pseudo), In Ps., ps. cit., PL 152 ; Patrologia Latina ; Library of Latin Texts [MM2017].

^b Ps. 131, 6.

¹⁶ Codd. : Gr79 ; om. Rusch

¹⁴ Gr79 ; om. Rusch ¹⁵ Tunc] BB. praem. auctor. Gr79 | gentes vocate] coniec., gt^’s vocate marg.| Gr79

omnia ligna silvarum

^interl.| interl.| pagani gentes||

^interl.| interl.| abscisa in edificium Ecclesie modo domus Dei||

^interl.| interl.|+ pagani inculti more silvestri assumpti in edificium| ¹⁷ ||

¹⁷ Gr79 ; om. Rusch

Numérotation du verset 95,13

a facie Domini

^interl.| interl.| vel ante faciem||

^interl.| interl.|+ de presentia Domini| ¹⁸ ||

¹⁸ Gr79 ; om. Rusch

quia venit \

^interl.| interl.|+ primo redimere| ¹⁹ ||

¹⁹ Codd. : Gr79 ; om. Rusch

quoniam venit

^interl.| interl.|+ secundo iudicare| ²⁰ ||

^interl.| interl.| id est postea « venturus est iudicare vivos et mortuos »^c ||

^marg.| marg.| QUONIAM VENIT. Augustinus Hipponensis AUGUSTINUS. [b] Primo venit in Ecclesia in nubibus, id est apostolis, et implevit totum orbem. [a] Unde^d : « Amodo videbitis filium hominis venientem in nubibus » cui adventui qui credit exultabit in²¹ ultimo adventu.| ²² ^e ||

^c Symbolum fidei Apostolorum nuncupatum.

^d Mt. 26, 24 ut ref. Augustinus infra laud.

^e Cf. Augustinus Hipponensis, Enarrationes in Psalmos (Ps. 95, 14), CCSL 39, p. 1351.9-13 sqq. : « [a] Haec primo uox ipsius sonuit in euangelio : amodo uidebitis filium hominis uenientem in nubibus. quid est : amodo? nonne dominus postea uenturus est, quando se plangent omnes tribus terrae? prius uenit in praedicatoribus suis, et impleuit totum orbem terrarum. Non resistamus primo adventui ut non expavescamus secundum […] [b] Prius uenit in praedicatoribus suis, et impleuit totum orbem terrarum. non resistamus primo aduentui, ut non expauescamus secundum ».

²⁰ Codd. : Gr79 ; om. Rusch

²² Codd. : P106 (sine lem.) Rusch

²¹ exultabit in] et exultabit et P106

iudicare terram.²³

^interl.| interl.| venit iudicare et vere iudicabit||

^interl.| interl.| enim||

^interl.| interl.|+ Quomodo ?| ²⁴ ||

²⁴ Codd. : Gr79 ; om. Rusch

²³ <divisio.> silvarum... venit\ D30 Ω^F Ω^R Bari3, silvarum... domini\... venit P748, silvarum\... venit’ P15613

Numérotation du verset 95,XII

Iudicabit orbem terre

^interl.| interl.| non partem||

^interl.| interl.|+ Populum gentium per orbem diffusum| ²⁵ ||

^marg.| marg.| ORBEM. CASSIODORUS. Omnem hominem generaliter includit secundum equitatem Dei iudicandum. Sed quomodo exponit populos. In veritate quia in separatione duo erunt populi quibus dabit scientiam²⁶ veritatis ut alii in vitam alii in penas eant.| ²⁷ ||

^marg.| marg.| Augustinus Hipponensis AUGUSTINUS. Orbem dicit omnes filios Adam, id est omnes homines qui fuerunt in eo unus homo qui tunc fuit in uno loco sed modo dispersus est per totum orbem quem Adam significat secundum grecam linguam. Quattuor enim littere sunt in hoc nomine : alpha, delta, alpha, mu ²⁸ et quattuor partes orbis has in capite litteras habent. Anatole dicunt <esse> orientem, dysis occidentem, arctos aquilonem²⁹, mesembria meridiem.| ³⁰ ^f ||

^f Cf. v. g. Alcuinus, In Io. 2, 20, PL 100, 777A -B : « Sparsus vero fuit primus Adam per universum mundum, qui in secundo collectus est; quod significat nomen Adam, qui quatuor litteris scribitur, id est : Alpha, Delta, iterum Alpha, et My : quae quatuor litterae, quatuor partes [777B] orbis designant, in quas sparsus est Adam in filiis suis. Ideo in principiis nominum partium mundi hae quatuor litterae leguntur; nam ἄρκτος, quod est Septentrio, ab Alpha incipit; et δυσις, quod est Occidens, a Delta incipit; et ἀνατολή, quod est Oriens, ab Alpha incipit; μεσημβρίος, quod est Meridies, a My incipit : quae sunt quatuor partes orbis, ab his quatuor litteris incipientes ». > Augustinus Hipponensis, In Iohannis evangelium, tract. 10, par. 12, CCSL 36, lin. 1-11 : « Quid ergo sibi uult numerus quadragenarius senarius? interim ipse adam quia per totum orbem terrarum est, audistis iam hesterno die in quatuor litteris graecis quatuor uerborum graecorum. si enim ista uerba quatuor scribas sub inuicem, id est, nomina quatuor partium mundi, orientis, occidentis, aquilonis et meridiani, quod est totus orbis (unde dicit dominus a quatuor uentis collecturum se electos suos, cum uenerit ad iudicium), si enim facias ista quatuor nomina graeca, ἀνατολὴ, quod est oriens; δύσις, quod est occidens; ἄρκτος, quod est septentrio; μεσημβρία, quod est meridies; anatole, dysis, arctos, mesembria, capita uerborum adam habent ». Potius quam Isidorus Hispalensis (pseudo), Testimonia diuinae scripturae <et patrum> ( CPL 0385), Test. patrum, c. 11, CCSL 108D, A. Lehner, 1987), p. 55-127, lin. 7. < Parall . > Glossa ordinaria (Io. 2, 20)

²⁵ Codd. : Gr79 ; om. Rusch

²⁷ Codd. : P106 sine auctor. et lem., Rusch

³⁰ Codd. : Rusch ; om. P106

²⁶ scientiam] sententiam P106 ²⁸ mu] scrips., mie Rusch ²⁹ anatole] anatholeti cacogr. forte pro anatolen Rusch | arctos] corr., arcton Rusch

in equitate \

^interl.| interl.|+ quia “in auditu auris obedivit” ^g evangelio| ³¹ ||

^interl.| interl.| Augustinus HipponensisAUGUSTINUS. Quid verius et equius quam electos secum congregare ad iudicandum ceteros dividere hos ad dexteram qui fecerunt misericordiam illos qui non fecerunt ad sinistram||

^interl.| interl.|+ Iudeos qui legem habentes per legem iudicabuntur.| ³² ||

^g 1Cor. 2, 9.

³¹ Codd. : Gr79 ; om. Rusch

³² Codd. : Gr79 ; om. Rusch

et populos

^interl.| interl.|+ quos utrosque a Deo separaverat primi parentis in obedientia | ³³ ||

³³ Codd. : Gr79 ; om. Rusch

in veritate sua.

Comment citer cette page ?
Glossa ordinaria ( 95), in : Glossae Scripturae Sacrae electronicae, ed. Martin Morard, IRHT-CNRS, 2016-2018. Consultation du 23/08/2019. (permalink : http://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?livre=../sources/editions/GLOSS-liber26_6.xml&chapitre=26_6_95)

Signaler un complément d'information