<28. Liber Proverbiorum seu de Parabolis Salomonis>

Capitulum 6

Numérotation du verset Prv. 6,1

^{{Erfurt, t. 3, f. 5rb ; facsim., t. 2, p. 661b}
[Rusch, f. 5rb ]} Fili mi si spoponderis pro amico tuo

^interl.| quem custodiendum accepisti

^marg.| FILI MI etc. Litteraliter patet quia suadet ei qui spoponderit pro amico suo, ut eum sollicitus admoneat, quatenus reddita pecunia quam debet creditori et seipsum liberet. Alias autem in hac periocha doctorem in sequente autem vacantem quemlibet ut se gerere debeat instruit. Dicitur enim preceptori. Si spoponderis pro amico ^{{Erfurt, t. 3, f. 5rb ; facsim., t. 2, p. 661b}
[Rusch, f. 5rb ]} tuo defixisti apud extraneum manum tuam. Quod est aperte dicere : si animam fratris in periculo tue conversationis acceperis, iam ligasti mentem apud curam sollicitudinis que ante deerat. Illaqueatus es verbis oris tui et captus propriis sermonibus, quia du commissis tibi cogeris bona predicando dicere teipsum prius necesse est que dixeris custodire.

defixisti apud extraneum manum tuam.

Numérotation du verset Prv. 6,2

Illaqueatus es verbis oris tui et captus propriis sermonibus tuis¹.

^interl.| quia illaqueatus

¹ tuis Q Φ^RGP² Z² Ψ^D Ω^J* Rusch ] om. Ω^M Ω^D Ω^S Ω^J² ( rubr. cancel. ) Ω^L Ω^PΩ^R Weber

Numérotation du verset Prv. 6,3

Fac ergo quod dico, fili mi, et

^interl.| sic

temetipsum libera quia incidisti

^interl.| et opus est

in manum² proximi tui.

^interl.| libera sic

² manum plerique codd. edd. Ω ^MΩ^D Ω^J Rusch ] manu Amiatinus Σ T Φ Ψ ^D Cor2 Ω^S Ω^L² Weber , manus Cava L M Θ Z² S Ω^RLXX

Discurre, festina, suscita amicum tuum.

^interl.| a somno peccati

^marg.| Suscita . Non tantum ipse bene vivendo vigilare memento, sed illum cui prees a³ peccati torpore predicando suscita.

³ a] ǝ cacogr. Rusch

Numérotation du verset Prv. 6,4

Ne dederis somnum oculis tuis,

^interl.| subditorum curam omnino negligendo

nec⁴ dormitent palpebre tue.

^interl.| pre tedio non corrigendo

^marg.| NE DEDERIS SOMNUM OCULIS. Somnum dat oculis qui subditorum curam omnino negligit. Dormitat autem qui quidem reprehensibilia eorum gesta cognoscit, sed hec propter mentis tedium digna invectione non corrigit.

⁴ nec Rusch Weber ] ne Φ^P Ω^D

Numérotation du verset Prv. 6,5

Eruere

^interl.| non dormites sed eruere

quasi damula

^interl.| mundus strenuus perspicax

de manu

^interl.| capientis

et quasi avis

^interl.| pennis virtutum

de insidiis aucupis.

^interl.| diaboli

^marg.| ERUERE. Quasi dicat : velut damula de manu captantis querit evadere sic nitere ut auditore tuo salubriter instituto ipse a sponsione vite eius liber effugies. Vel certe quia damula mundum natura est animal velox cursu, visu acerrimum. Unde grece^a apo tou dorcen ⁵ id est a videndo dorcas ^b nuncupatur. Avis autem volando alta petere consuevit et tu cum in docendis occuparis subditis mundus a peccatis omnibus strenuus in bonis operibus, perspicax in deprehendendis malorum insidiis et virtutum pennis tutus esse satage, quatenus expleto predicandi negotio ad superna transvolare et celestis vite pascua merearis intrare.^c

^a Cf. Macrobius, Saturnalia 1, 20, 3, Teubner, 1970, p. 112.9 : « Esse autem draconem inter praecipua solis argumenta etiam nominis fictione monstratur, quod sit nuncupatus ἀπὸ τοῦ δέρκειν id est videre. nam ferunt hunc serpentem acie acutissima et pervigili naturam sideris huius imitari, atque ideo aedium adytorum oraculorum thesaurorum custodiam draconibus adsignari ».

^b δορκὰς

^c Beda Venerabilis, In Prv. 6, 5, CCSL 119B, p. 53.23-33 : « Quantum auis de laqueo uel dammula de manu captantis quaerit euadere tantum nitere ut auditore tuo salubriter instituto ipse a sponsione uitae eius liber reddaris uel certe quia dammula mundum natura est animal uelox cursu uisu que acerrimum, unde et Graece ἀπὸ τοῦ δέρκειν, id est a uidendo, dorcas nuncupatur. Auis autem uolando alta petere consueuit. Cum in docendis occuparis subditis mundus a peccatis omnibus, strenuus in operibus bonis, perspicax in deprehendendis malorum insidiis et uirtutum pennis fultus esse satage quatenus expleto praedicandi negotio ad superna transuolare et caelestis uitae pascua merearis intrare. ».

⁵ apo tou dorcen] scrips. (ἀπὸ τοῦ δέρκειν) , apo thoy dorchen Rusch. < Parall .> Glossa ordinaria (Ex.)

Numérotation du verset Prv. 6,6

Vade ad formicam, o piger,

^interl.| etsi ad erudiendum alios non sufficis saltem tui curam non negligas

^marg.| V ade ad formicam, o piger . Hic vacantem hortatur ut si ad alios erudiendos non sufficit, saltem suimet curam agere non negligat, etsi sapientiam docendi nequit ab homine discere, vel operandi sapientiam discat a formica. Que cum non habeat ducem nec preceptorem nec principem parat estate sibi cibum et congregat in messe quod comedat . Si tantillum animal principe carens rationis expers natura duce sibi in posterum providet multo magis tu ad imaginem Dei conditus ad videndam eius gloriam vocatus, doctorum tanto magisterio adiutus, ipsum conditorem habens ducem debes in presenti fructus bonorum operum congregare quibus in eternum vivas in futuro. Hec vita messi comparatur et estati, quia nunc inter ardores temptationum tempus est colligendi futurorum merita premiorum. Dies iudicii hiemi, quia nulla relinquetur facultas laborandi pro vita, sed tantum cogetur quisque de herreo prisce actionis quod recondidit proferre.

et considera vias eius et disce sapientiam.

^interl.| si non potes ab homine

Numérotation du verset Prv. 6,7

Que cum non habeat ducem

^interl.| sicut tu Deum

nec preceptorem nec principem,

Numérotation du verset Prv. 6,8

parat estate cibum sibi et congregat in messe quod comedat.

^interl.| vade ad formicam et usquequo

Numérotation du verset Prv. 6,9

Usquequo piger dormies⁶, quando consurges e⁷ somno tuo ?

^interl.| peccati

⁶ dormies Cor1 Ω^DΩ^S Ω^J Ω^R² edd. Rusch ] dormis Ω^MPL Ω^R* Weber ⁷ e D Ω^DΩ^SΩ^J edd. Rusch ] ex cett. Weber

Numérotation du verset Prv. 6,10

Paululum

^interl.| qui dicis

dormies,

^interl.| in vitiis

paululum

^interl.| qui dicis

dormitabis, ^{{Erfurt, t. 3, f. 5va ; facsim., t. 2, p. 662a}
[Rusch, f. 5va ]} paululum

^interl.| qui dicis

conseres manus⁸

^interl.| vacabis a bono opere

⁸ manus Ω^MΩ^J etc . Rusch Weber ] + tuas Ω^DΩ^S Ed1455

ut dormias,

^marg.| U squequo piger dormies . Usquequo piger dormies in vitiis quando potes surgere ad bene operandum, qui noxio torpore depressus semper dicis paululum adhuc iacebo et sic postea penitendo resurgam ? Fit namque ut te semper differente opus bonum repente iudex sui tua facta trutinat adsit. Hoc est enim quod sequitur : E t veniet tibi quasi viator .

Numérotation du verset Prv. 6,11

et veniet tibi

^interl.| interim

quasi viator

^interl.| improvisa

egestas

^interl.| eterna

et pauperies quasi vir armatus.

^interl.| id est invincibilis

^marg.| ^{{Erfurt, t. 3, f. 5va ; facsim., t. 2, p. 662a}
[Rusch, f. 5va ]} Egestas etc. Patet iuxta litteram quia pigritia nutrix est egestatis et penurie.

^marg.| Egestas et paupertas pena est ultima in qua damnati nihil divitiarum merentur que quasi viator veniet quia improvisa et subitanea.

Si vero impiger fueris,

^interl.| ad laborandum

^marg.| S i vero impiger. Fructus terreni quos metimus non fonti comparantur sed cisterne, quia ad tempus pascunt colligentem et in tempore deficiunt. At qui impiger fuerit pro celestibus laborare divitiis huius messis ut fons adveniet, quia mercedem laborum indeficientem percipiet.

veniet ut fons messis⁹ tua

^interl.| indeficiens

⁹ messis] mellis praem. Ω^J*( cancell.)

et egestas longe fugiet a te¹⁰.

^interl.| « Satiabor cum apparuerit gloria tua »^d.

^interl.| talis impiger , sed homo apostata

^d Ps. 16, 15.

¹⁰ Si vero… fugiet a te Amiatinus Σ^T Π^H L M D Q Y S Z² Φ Θ^H Γ^AΨ^D Ω Ω^DΩ^LΩ^P Ω^R Ed1455 Rusch Clementina ] om. Weber | vero] autem Ω^M | ut Ω^D Ω^J Rusch ] quasi L Ω^R | longe Ω^DΩ^LΩ^R] om. Ω^P

Numérotation du verset Prv. 6,12

Homo apostata

^interl.| schismaticus

^marg.| H omo apostata . Dixerat de heresi et aliis vitiorum generibus instituerat preceptorem excitaverat pigrum at nunc redarguit et schismaticum. Ubi notandum quia quem seminantem iurgia dicere voluit prius apostatam nominavit quia, nisi more superbientis angeli a conspectu conditoris, prius intus aversione mentis caderet foras postmodum usque ad seminanda iurgia non veniret. De quo recte dicitur : Qui annuit oculis terit pede, quia interior custodia est que ordinata servat exterius membra. Qui ergo statum mentis perdidit foris inconstantia motionis fluit atque exteriorum mobilitate indicat quod nulla interius radice subsistat.

vir inutilis graditur¹¹* ore perverso,

¹¹ graditur Ω Ω^D Weber etc.] gradiens Rusch tantum

Numérotation du verset Prv. 6,13

annuit oculis, terit pede, digito loquitur,

Numérotation du verset Prv. 6,14

pravo corde machinatur malum et¹² omni tempore iurgia

^interl.| supradicta¹³

¹³ Codd. : K6 , f. 14v ; Rusch

¹² et Ω^DΩ^S Ω^J edd. Rusch ] + in Ω^MΩ^PΩ^L Ω^R Weber

seminat.

Numérotation du verset Prv. 6,15

Huic

^interl.| tali¹⁴

¹⁴ Codd. : K6 , f. 14v ; Rusch

extimplo¹⁵

^interl.| « sicut fur »^e ¹⁶

^e 1Th. 5, 2 ; Apc. 16, 15.

¹⁶ Codd. : K6 , f. 14v ; Rusch

¹⁵ extimplo L M* Φ RG² Ω^D Ω^S Ω^J Ω^L* Ω^R Ed1455 Rusch ] extemplo Ω^L² Weber

veniet perditio sua et subito conteretur nec habebit ultra medicinam.

^interl.| erubescat Origenes !¹⁷

¹⁷ Codd. : K6 , f. 14v ; Rusch

Numérotation du verset Prv. 6,16

Sex sunt que odit Dominus

^interl.| omni tempore iurgia seminat quod detestatur Deus

^marg.| S ex sunt etc. De eodem quam sit odibilis Deo seminando discordiam insinuat.

et septimum detestatur anima eius.

^interl.| quia pessimum est

^marg.| D etestatur anima . Secundum consuetudinem hominum loquitur, ut eum valde tales odisse significet. Unde in Isaia^f : « Solemnitates vestras odivit anima mea ».¹⁸

^f Is. 1, 14.

¹⁸ Codd. : K6 , f. 14v ; Rusch

Numérotation du verset Prv. 6,17

Oculos sublimes,

^interl.| scilicet superbiam

linguam mendacem,

^interl.| in quolibet

manus effundentes sanguinem innoxium¹⁹,

^interl.| hic peccatum

^marg.| OCULOS etc. Enumerat sex capitalia crimina que tamen comparatione discordiam seminantis quasi minora deponit quia maius est facinus illud quo unitas et faternitas que per Spiritus sancti gratiam est connexa dissipatur. Potest enim quilibet oculos iactanter extollere, lingua mentiri, homicidio pollui et mala proximo machinari, aliis sceleribus membra subdere, falsum contra quempiam testimonium proferre. Quod non idem esse putandum est quod supra linguam mendacem nominat. Potest enim mendacium sed non contra proximum dici. Potest, inquam, perditus quisque huiusmodi mala et sibi et aliis ^{{Erfurt, t. 3, f. 5vb ; facsim., t. 2, p. 662b}
[Rusch, f. 5vb ]} inferre pace servata Ecclesie. At Donatus et Arius eorumque sequaces gravius est quod fecerunt qui concordiam fraterne unitatis sciderunt.

¹⁹ sanguinem innoxium Ω Ω^D Ω^L Ω^R Rusch ] inv. Ω^P Weber

Numérotation du verset Prv. 6,18

cor machinans cogitationes pessimas,

^interl.| in proximum

pedes veloces ad currendum in malum,

^interl.| alia scelera

Numérotation du verset Prv. 6,19

proferentem mendacia,

^interl.| scilicet

testem fallacem, et eum qui seminat inter fratres discordias.

^interl.| ad rumpendam unitatem vel veritatem

Numérotation du verset Prv. 6,20

Conserva fili mi

^interl.| ne unitatem corrumpas

^marg.| Conserva . Nunc sub adultere mulieris specie prohibet ab auditione hereseos.

precepta patris tui

^interl.| Dei²⁰

²⁰ Codd. : K6 , f. 14v ; Rusch

et ne dimittas legem matris tue.

^interl.| Ecclesie²¹

²¹ Codd. : K6 , f. 14v ; Rusch

Numérotation du verset Prv. 6,21

Liga ea²²

^interl.| conserva sic

²² ea Ω^J Ω^S Ω^LΩ^P Ω^R Rusch Weber ] eam Ψ^D Ω^M Ed1455 , illegibilis propter compacitatem ligaturae Ω^D

in corde tuo iugiter²³

^interl.| ad cogitandum

²³ in corde tuo – iugiter] inv. X* Ω^D Ω^S

et circumda

^interl.| loquelam tuam horum dulcedine undique munito ne labaris in lingua

gutturi tuo.

^interl.| ad loquendum

^marg.| L iga ea in corde etc., id est in cogitatione precepta Dei fixa tene.

Numérotation du verset Prv. 6,22

Cum ambulaveris gradiantur tecum,

^interl.| instruendo

^marg.| C um ambulaveris . Tanta sit meditatio²⁴ divine legis ut cum vigilans²⁵ aliquid operaris, hanc sedulo²⁶ mente recolas cum dormieris in huius memoria requiescas, cum evigilaveris hanc sedula mente primum ad mentem revoces. Sic enim fiet ut nec vigilans offendas, nec a timore nocturno ledaris.²⁷

^marg.| Aliter. Cum ambulaveris in profectu iustitie gradiantur tecum mandata Dei ut te instruant.

²⁷ Codd. : K6 , f. 14v ( sine lemma ) ; Rusch

²⁴ meditatio] + tibi K6 | ²⁵ vigilans] evigilans K- | ²⁶ sedulo] sedula K6 |

cum dormieris

^interl.| in morte

^marg.| C um dormieris . Cum dormieris in morte custodiant animam tuam ne rapiat hostis, cum evigilaveris in resurrectione loquere cum eis expectando premia que tibi, si ea servasses, promissa erant.

custodiant te,

^interl.| ne rapiat hostis

et evigilans

^interl.| in resurrectione

loquere cum eis.

^interl.| expectando que promiserant

Numérotation du verset Prv. 6,23

Quia mandatum²⁸ lucerna est

^interl.| minoribus

²⁸ mandatum Ω^D Ω^JΩ^L Rusch Weber ] mandata Ω^R tantum

et lex lux

^interl.| maioribus

et via vite increpatio discipline,

^interl.| incipientibus

Numérotation du verset Prv. 6,24

ut custodiant te²⁹ a muliere mala et a blanda lingua extranee.

²⁹ ut Ω^D K6 Rusch Weber ] et X Ψ^DΩ^M | custodiant Cor2=Cor3 (alii) Ω^D Ω^J Ω^R K6 Rusch Weber ] custodiat Cava M Q² Y* Φ Z² Ψ D Cor2=Cor3 (al<iter> ut custodiat te et sic loquitur de lege) Ω^L

Numérotation du verset Prv. 6,25

Non ^{{Erfurt, t. 3, f. 5vb ; facsim., t. 2, p. 662b}
[Rusch, f. 5vb ]} concupiscat pulchritudinem eius³⁰ cor tuum, ne capiaris³¹ nutibus illius.

^interl.| « Averte oculos tuos ne videant vanitatem »^g.³²

^marg.| N on concupiscat . Patet de adultera. Sed heretici si bene vivere et apte se agere videntur vide ne seducaris eorum doctrinis.

^g Ps. 118, 37.

³² Codd. : K6 , f. 15r ; Rusch

³⁰ eius Ω^D Rusch Weber etc. ] illius Ω^J²( in ras.) ³¹ ne capiaris plerique codd. edd. Ω^D K6 Rusch ] nec capiaris X Σ ^T M D Φ P Θ T a S Γ A Clementina Weber , nec rapiaris Ω^S

Numérotation du verset Prv. 6,26

Pretium enim scorti vix est unius³³ panis,

^interl.| sed tamen

^marg.| P retium enim scorti etc. Brevis voluptas fornicationis et perpetua pena fornicatoris, sicut enim ieiunus diurnam solum effugit esuriem, et nihilo minus postmodum esurit, qui comesto pane saturatus abscesserat sic qui intrat ad scortum, ad horam quidem evaporat libidinem sed post paululum ardentior redit.

³³ est unius Ω Ω^D Ω^L Ω^R Ed1455 Rusch Clementina ] inv. Ω^P Weber

mulier autem viri pretiosam animam capit.

^interl.| ad imaginem Dei factam

^interl.| fuge ergo quia numquid

Numérotation du verset Prv. 6,27

Numquid potest homo abscondere³⁴ ignem in sinu suo

^interl.| meretricis aut heretici confabulationem

^marg.| N umquid potest . Soli ei conceditur hereticorum libros legere qui adeo solidatus est in fide catholica ut verborum dulcedine vel astutia nequeat ab ea separari.

³⁴ potest homo – abscondere Ω^D Ω^S Ω^J Ω^R Ed1455 Rusch Clementina ] abscondere homo potest Ω^M ( inv. ), inv. Ω^PΩ^L Weber

ut vestimenta illius³⁵ non ardeant,

³⁵ illius Ω^M Ω^L Ω^P Ω^R Rusch Weber ] eius X Θ Ω^D Ω^S Ω^J

Numérotation du verset Prv. 6,28

aut ambulare super prunas et non comburentur³⁶ plante eius.

³⁶ et non comburentur Ω^L Rusch Weber ] et non comburantur Π^H Z Γ^A Ω^P, illegibilis propter compacitatem ligaturae Ω^D, ut non comburantur Ω^M Ed1455 Ed1530 Clementina

Numérotation du verset Prv. 6,29

Sic

^interl.| sicut illud non potest

qui ingreditur ad mulierem proximi sui

^interl.| quod impium

non erit mundus

^interl.| quia

cum tetigerit

^interl.| etiam

eam.

Numérotation du verset Prv. 6,30

Non grandis est³⁷ culpa³⁸

^interl.| ad comparationem adulterii

³⁷ g. e. Ω Ω^D Ω^PΩ^LΩ^R Rusch Weber ] inv. Ω^M ³⁸ culpa X Φ Ω Ω^D Ω^PΩ^L Ω^R edd. Rusch ] culpe Weber

cum quis furatus fuerit, furatur enim ut esurientem impleat animam.

^interl.| non grandis est quod patet quia deprehensus

^marg.| N on grandis . Furtum non ex se sed ex comparatione peccati maioris, id est adulterii, non grandis esse culpe perhibetur. Sic Hierusalem gravius peccanti dicitur : « Iustificata est Sodoma ex te »³⁹ ^h non quia Sodoma nulla vel pauca sed quia Hierusalem plura commisit.

^h Ez. 16, 52.

³⁹ te] sic Rusch

Numérotation du verset Prv. 6,31

Deprehensus quoque reddet septuplum et

^interl.| insuper

omnem substantiam domus sue tradet et liberabit se⁴⁰.

⁴⁰ et liberabit se Θ Ω^D Ω^JΩ^LΩ^SΩ^P Ω^R Ed1455 Rusch cum LXX ] om. Weber Ω^M Cor2=Cor3 (hebr. et anti. non habent), del . Ω^L²( va-cat )

Numérotation du verset Prv. 6,32

Qui autem adulter est

^interl.| quod contigit propter cordis

propter cordis inopiam

^interl.| insipientiam

perdet animam suam.

^interl.| non tantum sua sed et

^interl.| in hoc

Numérotation du verset Prv. 6,33

Turpitudinem

^interl.| in hac vita

et ignominiam

^interl.| in futuro

congregat sibi et opprobrium illius non delebitur.

^interl.| in morte

Numérotation du verset Prv. 6,34

Quia zelus et furor viri

^interl.| proprii vel Christi

non parcet in die vindicte,

^interl.| iudicii

^marg.| Q uia zelus etc. Et de Domino intelligendum est quia quod nunc parcit reprobis non parcit in die mortis nec acquiescit precibus sero clamantium ad se, nec dona quorum non est ibi tempus vel facultas suscipit. Zelatus enim si quis sponsam suam, id est Ecclesiam sive animam quamque fidelem, corrumpere presumit.

Numérotation du verset Prv. 6,35

nec acquiescet

^interl.| non aspiciet me misericorditer visus hominis.

cuiusquam precibus,

^interl.| » Domine, Domine, aperi nobis »ⁱ.

ⁱ Mt. 25, 11.

nec suscipiet⁴¹

^interl.| quia non tempus orandi sed remunerandi.

⁴¹ suscipiet Ω Ω^D Ω^L Ω^R Rusch Weber ] recipiet Ω^P tantum

pro redemptione dona plurima.

Comment citer cette page ?
Glossa ordinaria (Prv. 6), in : Glossae Scripturae Sacrae electronicae, ed. Martin Morard, IRHT-CNRS, 2016-2018. Consultation du 22/04/2019. (permalink : http://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?livre=../sources/editions/GLOSS-liber28.xml&chapitre=28_6)

Signaler un complément d'information

<28. *Liber Proverbiorum seu de Parabolis Salomonis*>

Capitulum 6

<28. Liber Proverbiorum seu de Parabolis Salomonis>