|
<28. *Liber Proverbiorum seu de Parabolis Salomonis*>Capitulum 6
Numérotation du verset
Prv. 6,1
{Erfurt, t. 3, f. 5rb ; facsim., t. 2, p. 661b}
[Rusch, f. 5rb ] Fili mi si spoponderis pro amico tuo
interl.|
quem custodiendum accepisti
marg.|
FILI
MI etc. Litteraliter patet quia suadet ei qui spoponderit pro amico suo, ut eum sollicitus admoneat, quatenus reddita pecunia quam debet creditori et seipsum liberet. Alias autem in hac periocha doctorem in sequente autem vacantem quemlibet ut se gerere debeat instruit. Dicitur enim preceptori.
Si spoponderis pro amico
{Erfurt, t. 3, f. 5rb ; facsim., t. 2, p. 661b}
[Rusch, f. 5rb ]
tuo defixisti apud extraneum manum tuam.
Quod est aperte dicere : si animam fratris in periculo tue conversationis acceperis, iam ligasti mentem apud curam sollicitudinis que ante deerat.
Illaqueatus es verbis oris tui et captus propriis sermonibus,
quia du commissis tibi cogeris bona predicando dicere teipsum prius necesse est que dixeris custodire.
defixisti apud extraneum manum tuam.
Numérotation du verset
Prv. 6,2
Illaqueatus es verbis oris tui et captus propriis sermonibus tuis1
.
interl.|
quia
illaqueatus
1
tuis Q ΦRGP² Z² ΨD ΩJ*
Rusch
]
om.
ΩM ΩD ΩS ΩJ² (
rubr. cancel.
) ΩL ΩP ΩR
Weber
Numérotation du verset
Prv. 6,3
Fac ergo quod dico, fili mi, et
interl.|
sic
temetipsum libera quia incidisti
interl.|
et opus est
in manum2
proximi tui.
interl.|
libera sic
2
manum
plerique codd. edd. Ω
M ΩD ΩJ
Rusch
] manu
Amiatinus Σ
T
Φ Ψ
D
Cor2
ΩS ΩL²
Weber
, manus
Cava L M Θ Z² S
ΩR LXX
Discurre, festina, suscita amicum tuum.
interl.|
a somno peccati
marg.|
Suscita
. Non tantum ipse bene vivendo vigilare memento, sed illum cui prees a3
peccati torpore predicando suscita.
3
a] ǝ
cacogr. Rusch
Numérotation du verset
Prv. 6,4
Ne dederis somnum oculis tuis,
interl.|
subditorum curam omnino negligendo
nec4
dormitent palpebre tue.
interl.|
pre tedio non corrigendo
marg.|
NE DEDERIS SOMNUM OCULIS. Somnum dat oculis qui subditorum curam omnino negligit. Dormitat autem qui quidem reprehensibilia eorum gesta cognoscit, sed hec propter mentis tedium digna invectione non corrigit.
4
nec
Rusch Weber
] ne ΦP ΩD
Numérotation du verset
Prv. 6,5
Eruere
interl.|
non dormites sed
eruere
quasi damula
interl.|
mundus strenuus perspicax
de manu
interl.|
capientis
et quasi avis
interl.|
pennis virtutum
de insidiis aucupis.
interl.|
diaboli
marg.|
ERUERE. Quasi dicat : velut
damula de manu
captantis querit evadere sic nitere ut auditore tuo salubriter instituto ipse a sponsione vite eius liber effugies. Vel certe quia
damula
mundum natura est animal velox cursu, visu acerrimum. Unde grecea
apo tou dorcen
5
id est a videndo dorcas
b
nuncupatur.
Avis
autem volando alta petere consuevit et tu cum in docendis occuparis subditis mundus a peccatis omnibus strenuus in bonis operibus, perspicax in deprehendendis malorum insidiis et virtutum pennis tutus esse satage, quatenus expleto predicandi negotio ad superna transvolare et celestis vite pascua merearis intrare.c
a
Cf. Macrobius, Saturnalia 1, 20, 3, Teubner, 1970, p. 112.9 : « Esse autem draconem inter praecipua solis argumenta etiam nominis fictione monstratur, quod sit nuncupatus ἀπὸ τοῦ δέρκειν id est videre. nam ferunt hunc serpentem acie acutissima et pervigili naturam sideris huius imitari, atque ideo aedium adytorum oraculorum thesaurorum custodiam draconibus adsignari ». b
δορκὰς c
Beda Venerabilis,
In Prv. 6, 5, CCSL 119B, p. 53.23-33 : « Quantum auis de laqueo uel dammula de manu captantis quaerit euadere tantum nitere ut auditore tuo salubriter instituto ipse a sponsione uitae eius liber reddaris uel certe quia dammula mundum natura est animal uelox cursu uisu que acerrimum, unde et Graece ἀπὸ τοῦ δέρκειν, id est a uidendo, dorcas nuncupatur. Auis autem uolando alta petere consueuit. Cum in docendis occuparis subditis mundus a peccatis omnibus, strenuus in operibus bonis, perspicax in deprehendendis malorum insidiis et uirtutum pennis fultus esse satage quatenus expleto praedicandi negotio ad superna transuolare et caelestis uitae pascua merearis intrare. ». 5
apo tou dorcen]
scrips.
(ἀπὸ τοῦ δέρκειν)
,
apo thoy dorchen
Rusch.
<
Parall
.>
Glossa ordinaria (Ex.)
Numérotation du verset
Prv. 6,6
Vade ad formicam, o piger,
interl.|
etsi ad erudiendum alios non sufficis saltem tui curam non negligas
marg.|
V
ade ad formicam, o piger
. Hic vacantem hortatur ut si ad alios erudiendos non sufficit, saltem suimet curam agere non negligat, etsi sapientiam docendi nequit ab homine discere, vel operandi sapientiam discat a formica.
Que cum non habeat ducem nec preceptorem nec principem parat estate sibi cibum et congregat in messe quod comedat
. Si tantillum animal principe carens rationis expers natura duce sibi in posterum providet multo magis tu ad imaginem Dei conditus ad videndam eius gloriam vocatus, doctorum tanto magisterio adiutus, ipsum conditorem habens ducem debes in presenti fructus bonorum operum congregare quibus in eternum vivas in futuro. Hec vita messi comparatur et estati, quia nunc inter ardores temptationum tempus est colligendi futurorum merita premiorum. Dies iudicii hiemi, quia nulla relinquetur facultas laborandi pro vita, sed tantum cogetur quisque de herreo prisce actionis quod recondidit proferre.
et considera vias eius et disce sapientiam.
interl.|
si non potes ab homine
Numérotation du verset
Prv. 6,7
Que cum non habeat ducem
interl.|
sicut tu Deum
nec preceptorem nec principem,
Numérotation du verset
Prv. 6,8
parat estate cibum sibi et congregat in messe quod comedat.
interl.|
vade ad formicam et usquequo
Numérotation du verset
Prv. 6,9
Usquequo piger dormies6
, quando consurges e7
somno tuo ?
interl.|
peccati
6
dormies
Cor1
ΩD ΩS ΩJ ΩR²
edd. Rusch
] dormis ΩMPL ΩR*
Weber
7
e
D
ΩD ΩS ΩJ
edd. Rusch
] ex
cett. Weber
Numérotation du verset
Prv. 6,10
Paululum
interl.|
qui dicis
dormies,
interl.|
in vitiis
paululum
interl.|
qui dicis
dormitabis, {Erfurt, t. 3, f. 5va ; facsim., t. 2, p. 662a}
[Rusch, f. 5va ] paululum
interl.|
qui dicis
conseres manus8
interl.|
vacabis a bono opere
8
manus ΩM ΩJ
etc
.
Rusch Weber
] + tuas ΩD ΩS
Ed1455
ut dormias,
marg.|
U
squequo piger dormies
.
Usquequo piger dormies
in vitiis quando potes surgere ad bene operandum, qui noxio torpore depressus semper dicis paululum adhuc iacebo et sic postea penitendo resurgam ? Fit namque ut te semper differente opus bonum repente iudex sui tua facta trutinat adsit. Hoc est enim quod sequitur : E
t veniet tibi quasi viator
.
Numérotation du verset
Prv. 6,11
et veniet tibi
interl.|
interim
quasi viator
interl.|
improvisa
egestas
interl.|
eterna
et pauperies quasi vir armatus.
interl.|
id est invincibilis
marg.|
{Erfurt, t. 3, f. 5va ; facsim., t. 2, p. 662a}
[Rusch, f. 5va ]
Egestas
etc. Patet iuxta litteram quia pigritia nutrix est egestatis et penurie.
marg.|
Egestas et paupertas pena est ultima in qua damnati nihil divitiarum merentur que quasi viator veniet quia improvisa et subitanea.
Si vero impiger fueris,
interl.|
ad laborandum
marg.|
S
i vero impiger.
Fructus terreni quos metimus non fonti comparantur sed cisterne, quia ad tempus pascunt colligentem et in tempore deficiunt. At qui
impiger
fuerit pro celestibus laborare divitiis huius
messis ut fons
adveniet, quia mercedem laborum indeficientem percipiet.
veniet ut fons messis9
tua
interl.|
indeficiens
9
messis] mellis
praem.
ΩJ* (
cancell.)
et egestas longe fugiet a te10
.
interl.|
« Satiabor cum apparuerit gloria tua »d
.
interl.|
talis
impiger
, sed
homo apostata
d
Ps. 16, 15. 10
Si vero… fugiet a te
Amiatinus
ΣT ΠH
L M D Q Y S
Z² Φ ΘH ΓA ΨD Ω ΩD ΩL ΩP ΩR
Ed1455
Rusch Clementina
]
om. Weber
| vero] autem ΩM | ut ΩD ΩJ
Rusch
] quasi
L
ΩR | longe ΩD ΩL ΩR]
om.
ΩP
Numérotation du verset
Prv. 6,12
Homo apostata
interl.|
schismaticus
marg.|
H
omo apostata
. Dixerat de heresi et aliis vitiorum generibus instituerat preceptorem excitaverat pigrum at nunc redarguit et schismaticum. Ubi notandum quia quem seminantem iurgia dicere voluit prius apostatam nominavit quia, nisi more superbientis angeli a conspectu conditoris, prius intus aversione mentis caderet foras postmodum usque ad seminanda iurgia non veniret. De quo recte dicitur :
Qui annuit oculis terit pede,
quia interior custodia est que ordinata servat exterius membra. Qui ergo statum mentis perdidit foris inconstantia motionis fluit atque exteriorum mobilitate indicat quod nulla interius radice subsistat.
vir inutilis graditur11
* ore perverso,
11
graditur Ω ΩD
Weber
etc.] gradiens
Rusch tantum
Numérotation du verset
Prv. 6,13
annuit oculis, terit pede, digito loquitur,
Numérotation du verset
Prv. 6,14
pravo corde machinatur malum et12
omni tempore iurgia
interl.|
supradicta13
12
et ΩD ΩS ΩJ
edd. Rusch
] + in ΩM ΩP ΩL ΩR
Weber
seminat.
Numérotation du verset
Prv. 6,15
extimplo15
interl.|
« sicut fur »e
16
e
1Th. 5, 2 ; Apc. 16, 15. 15
extimplo
L M* Φ
RG² ΩD ΩS ΩJ ΩL* ΩR
Ed1455
Rusch
] extemplo ΩL²
Weber
veniet perditio sua et subito conteretur nec habebit ultra medicinam.
interl.|
erubescat Origenes !17
Numérotation du verset
Prv. 6,16
Sex sunt que odit Dominus
interl.|
omni tempore iurgia seminat quod detestatur Deus
marg.|
S
ex sunt
etc. De eodem quam sit odibilis Deo seminando discordiam insinuat.
et septimum detestatur anima eius.
interl.|
quia pessimum est
marg.|
D
etestatur anima
. Secundum consuetudinem hominum loquitur, ut eum valde tales odisse significet. Unde in Isaiaf
: « Solemnitates vestras odivit anima mea ».18
f
Is. 1, 14.
Numérotation du verset
Prv. 6,17
Oculos sublimes,
interl.|
scilicet superbiam
linguam mendacem,
interl.|
in quolibet
manus effundentes sanguinem innoxium19
,
interl.|
hic peccatum
marg.|
OCULOS etc. Enumerat sex capitalia crimina que tamen comparatione discordiam seminantis quasi minora deponit quia maius est facinus illud quo unitas et faternitas que per Spiritus sancti gratiam est connexa dissipatur. Potest enim quilibet oculos iactanter extollere, lingua mentiri, homicidio pollui et mala proximo machinari, aliis sceleribus membra subdere, falsum contra quempiam testimonium proferre. Quod non idem esse putandum est quod supra linguam mendacem nominat. Potest enim mendacium sed non contra proximum dici. Potest, inquam, perditus quisque huiusmodi mala et sibi et aliis {Erfurt, t. 3, f. 5vb ; facsim., t. 2, p. 662b}
[Rusch, f. 5vb ] inferre pace servata Ecclesie. At Donatus et Arius eorumque sequaces gravius est quod fecerunt qui concordiam fraterne unitatis sciderunt.
19
sanguinem innoxium Ω ΩD ΩL ΩR
Rusch
]
inv.
ΩP
Weber
Numérotation du verset
Prv. 6,18
cor machinans cogitationes pessimas,
interl.|
in proximum
pedes veloces ad currendum in malum,
interl.|
alia scelera
Numérotation du verset
Prv. 6,19
proferentem mendacia,
interl.|
scilicet
testem fallacem, et eum qui seminat inter fratres discordias.
interl.|
ad rumpendam unitatem vel veritatem
Numérotation du verset
Prv. 6,20
Conserva fili mi
interl.|
ne unitatem corrumpas
marg.|
Conserva
. Nunc sub adultere mulieris specie prohibet ab auditione hereseos.
Numérotation du verset
Prv. 6,21
Liga ea22
interl.|
conserva sic
22
ea ΩJ ΩS ΩL ΩP ΩR
Rusch Weber
] eam ΨD ΩM
Ed1455
, illegibilis propter compacitatem ligaturae
ΩD
in corde tuo iugiter23
interl.|
ad cogitandum
23
in corde tuo – iugiter]
inv. X*
ΩD ΩS
et circumda
interl.|
loquelam tuam horum dulcedine undique munito ne labaris in lingua
gutturi tuo.
interl.|
ad loquendum
marg.|
L
iga ea in corde
etc., id est in cogitatione precepta Dei fixa tene.
Numérotation du verset
Prv. 6,22
Cum ambulaveris gradiantur tecum,
interl.|
instruendo
marg.|
C
um ambulaveris
. Tanta sit meditatio24
divine legis ut cum vigilans25
aliquid operaris, hanc sedulo26
mente recolas
cum dormieris
in huius memoria requiescas, cum evigilaveris hanc sedula mente primum ad mentem revoces. Sic enim fiet ut nec vigilans offendas, nec a timore nocturno ledaris.27
marg.|
Aliter.
Cum ambulaveris
in profectu iustitie
gradiantur tecum
mandata Dei ut te instruant.
cum dormieris
interl.|
in morte
marg.|
C
um dormieris
.
Cum dormieris
in morte custodiant animam tuam ne rapiat hostis, cum evigilaveris in resurrectione loquere cum eis expectando premia que tibi, si ea servasses, promissa erant.
custodiant te,
interl.|
ne rapiat hostis
et evigilans
interl.|
in resurrectione
loquere cum eis.
interl.|
expectando que promiserant
Numérotation du verset
Prv. 6,23
Quia mandatum28
lucerna est
interl.|
minoribus
28
mandatum ΩD ΩJ ΩL
Rusch Weber
] mandata ΩR
tantum
et lex lux
interl.|
maioribus
et via vite increpatio discipline,
interl.|
incipientibus
Numérotation du verset
Prv. 6,24
ut custodiant te29
a muliere mala et a blanda lingua extranee.
29
ut ΩD
K6 Rusch Weber
] et X ΨD ΩM | custodiant
Cor2=Cor3
(alii) ΩD ΩJ ΩR
K6 Rusch Weber
] custodiat
Cava M Q² Y* Φ Z² Ψ
D
Cor2=Cor3
(al<iter> ut custodiat te
et sic loquitur de lege) ΩL
Numérotation du verset
Prv. 6,25
Non {Erfurt, t. 3, f. 5vb ; facsim., t. 2, p. 662b}
[Rusch, f. 5vb ] concupiscat pulchritudinem eius30
cor tuum, ne capiaris31
nutibus illius.
interl.|
« Averte oculos tuos ne videant vanitatem »g
.32
marg.|
N
on concupiscat
. Patet de adultera. Sed heretici si bene vivere et apte se agere videntur vide ne seducaris eorum doctrinis.
g
Ps. 118, 37. 30
eius ΩD
Rusch Weber etc.
] illius ΩJ² (
in ras.)
31
ne capiaris
plerique codd. edd.
ΩD
K6 Rusch
] nec capiaris
X Σ
T
M D Φ
P Θ
T
a
S Γ
A
Clementina Weber
, nec rapiaris ΩS
Numérotation du verset
Prv. 6,26
Pretium enim scorti vix est unius33
panis,
interl.|
sed tamen
marg.|
P
retium enim scorti
etc. Brevis voluptas fornicationis et perpetua pena fornicatoris, sicut enim ieiunus diurnam solum effugit esuriem, et nihilo minus postmodum esurit, qui comesto pane saturatus abscesserat sic qui intrat ad scortum, ad horam quidem evaporat libidinem sed post paululum ardentior redit.
33
est unius Ω ΩD ΩL ΩR
Ed1455
Rusch Clementina
]
inv.
ΩP
Weber
mulier autem viri pretiosam animam capit.
interl.|
ad imaginem Dei factam
interl.|
fuge ergo quia
numquid
Numérotation du verset
Prv. 6,27
Numquid potest homo abscondere34
ignem in sinu suo
interl.|
meretricis aut heretici confabulationem
marg.|
N
umquid potest
. Soli ei conceditur hereticorum libros legere qui adeo solidatus est in fide catholica ut verborum dulcedine vel astutia nequeat ab ea separari.
34
potest homo – abscondere ΩD ΩS ΩJ ΩR
Ed1455
Rusch Clementina
] abscondere homo potest ΩM (
inv.
),
inv.
ΩP ΩL
Weber
ut vestimenta illius35
non ardeant,
35
illius ΩM ΩL ΩP ΩR
Rusch Weber
] eius X Θ ΩD ΩS ΩJ
Numérotation du verset
Prv. 6,28
aut ambulare super prunas et non comburentur36
plante eius.
36
et non comburentur ΩL
Rusch Weber
] et non comburantur ΠH
Z
ΓA ΩP,
illegibilis propter compacitatem ligaturae
ΩD, ut non comburantur ΩM
Ed1455
Ed1530 Clementina
Numérotation du verset
Prv. 6,29
Sic
interl.|
sicut illud non potest
qui ingreditur ad mulierem proximi sui
interl.|
quod impium
non erit mundus
interl.|
quia
cum tetigerit
interl.|
etiam
eam.
Numérotation du verset
Prv. 6,30
Non grandis est37
culpa38
interl.|
ad comparationem adulterii
37
g. e. Ω ΩD ΩP ΩL ΩR
Rusch Weber
]
inv.
ΩM
38
culpa
X
Φ Ω ΩD ΩP ΩL ΩR
edd. Rusch
] culpe
Weber
cum quis furatus fuerit, furatur enim ut esurientem impleat animam.
interl.|
non grandis est quod patet quia
deprehensus
marg.|
N
on grandis
. Furtum non ex se sed ex comparatione peccati maioris, id est adulterii, non grandis esse culpe perhibetur. Sic Hierusalem gravius peccanti dicitur : « Iustificata est Sodoma ex te »39
h
non quia Sodoma nulla vel pauca sed quia Hierusalem plura commisit.
h
Ez. 16, 52. 39
te] sic
Rusch
Numérotation du verset
Prv. 6,31
Deprehensus quoque reddet septuplum et
interl.|
insuper
omnem substantiam domus sue tradet et liberabit se40
.
40
et liberabit se Θ ΩD ΩJ ΩL ΩS ΩP ΩR
Ed1455
Rusch cum LXX
]
om. Weber
ΩM
Cor2=Cor3
(hebr. et anti. non habent),
del
. ΩL²(
va-cat
)
Numérotation du verset
Prv. 6,32
Qui autem adulter est
interl.|
quod contigit propter cordis
propter cordis inopiam
interl.|
insipientiam
perdet animam suam.
interl.|
non tantum sua sed et
interl.|
in hoc
Numérotation du verset
Prv. 6,33
Turpitudinem
interl.|
in hac vita
et ignominiam
interl.|
in futuro
congregat sibi et opprobrium illius non delebitur.
interl.|
in morte
Numérotation du verset
Prv. 6,34
Quia zelus et furor viri
interl.|
proprii vel Christi
non parcet in die vindicte,
interl.|
iudicii
marg.|
Q
uia zelus
etc. Et de Domino intelligendum est quia quod nunc parcit reprobis non parcit in die mortis nec acquiescit precibus sero clamantium ad se, nec dona quorum non est ibi tempus vel facultas suscipit. Zelatus enim si quis sponsam suam, id est Ecclesiam sive animam quamque fidelem, corrumpere presumit.
Numérotation du verset
Prv. 6,35
nec acquiescet
interl.|
non aspiciet me misericorditer visus hominis.
cuiusquam precibus,
interl.|
» Domine, Domine, aperi nobis »i
.
i
Mt. 25, 11.
nec suscipiet41
interl.|
quia non tempus orandi sed remunerandi.
41
suscipiet Ω ΩD ΩL ΩR
Rusch Weber
] recipiet ΩP
tantum
pro redemptione dona plurima.
Comment citer cette page ?
Glossa ordinaria (Prv. 6), in : Glossae Scripturae Sacrae electronicae, ed. Martin Morard, IRHT-CNRS, 2016-2018. Consultation du 21/02/2019. (permalink : http://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?livre=../sources/editions/GLOSS-liber28.xml&chapitre=28_6) |