Glossae Scripturae Sacrae-electronicae (Gloss-e)

^marg.| marg.| 1. Audiens Ecclesia se temptationibus probandam provisioni dilecti non contradicit, sed ne superetur auxilium illius¹ querit,"qui non patitur temptari supra² id quod possumus"^a.||

^marg.| marg.| 2. Vel potest ex voce perfectorum sic intelligi veniat dilectus meus in hortum suum quasi : sicut eum semper diligimus et ei³ servire curamus, sic ipse in temptationibus non sinat nos usque ad defectum concuti sed iam reddat nobis mercedem pie devotionis.||

^interl.| interl.|+ Ecclesia| ⁴ ||

^interl.| interl.|+ Ecclesia de Christo| ⁵ ||

^interl.| interl.|+ Vox sponse | ⁶ ||

^a Cf. 1Cor. 10, 13 .

⁴ Codd. : CM22B ; om. Rusch CM22

⁵ Codd. : CM22T ; om. Rusch CM22

⁶ Codd. : CM22T ; om. Rusch CM22

¹ illius] ipsius CM22B CM22N CM22S CM22T CM22V ² supra Rusch (=Clementina)] super CM22 (=Weber)³ ei] om. CM22

Veniat dilectus ^{{Erfurt, t. 3, f. 33rb

; facsim., t. 2, p. 717b}

[Rusch, f. 33rb

]} meus

^interl.| interl.| 9. qui me plantavit amplius irriget| ⁷ ||

^interl.| interl.| *8. qui me in fundamento fidei, spei et caritatis collocavit| ⁸ ||

^marg.| marg.| 7. veniat dilectus, qui promisit se futurum mecum « usque ad consummationem seculi »^b, modo, cum magis indigeo, maiori gratia me visitet.||

^b Mt. 28, 20 .

⁷ Codd. : Rusch CM22, om. CM22T

⁸ Codd. : Rusch, om. CM22

in hortum suum ut⁹

^interl.| interl.| vel et | ¹⁰ ||

¹⁰ Codd. : Rusch, om. CM22 | et comedat vel ut CM22V

⁹ ut CM22N CM22S Rusch] et Weber

comedat

^interl.| interl.| 10. gratanter accipiatur et aspiciat¹¹ ||

¹¹ a. – et – a.] inv. CM22 (accipiat)

fructum

^interl.| interl.|+ 11. opera| ¹² ||

¹² Codd. : CM22, om. Rusch

pomorum suorum.

^interl.| interl.| 12. sanctorum suorum| ¹³ ||

^marg.| marg.| 3. VENI IN HORTUM. Sponsus, desiderio Ecclesie respondens, eadem que petebantur¹⁴ se iam fecisse testatur, unde extranei in amorem ipsius multum possunt accendi.||

^interl.| interl.|+ Christus| ¹⁵ ||

^interl.| interl.|+ Christi dicit | ¹⁶ ||

^interl.| interl.|+ Vox sponsi | ¹⁷ ||

¹³ Codd. : Rusch CM22, om. CM22V

¹⁵ Codd. : CM22B ; om. Rusch CM22

¹⁶ Codd. : CM22T ; om. Rusch CM22

¹⁷ Codd. : CM22T ; om. Rusch CM22

¹⁴ petebantur CM22N CM22V Rusch Rusch] petebatur CM22

Veni

^marg.| marg.| 13. veni errantes corrigendo, infirmos sublevando, bene agentes confirmando, maturos mecum in requie¹⁸ collocando||

¹⁸ requie CM22T CM22V Rusch] requiem CM22

in hortum meum soror mea sponsa messui

^marg.| marg.| 14. messui quadam falce mortis ab hac vita precidi et in cellaria beatitudinis perduxi||

myrrham meam

^interl.| interl.| 15. martyres amara passos, vel etiam omnes qui"carnem suam cum vitiis et concupiscentiis crucifixerunt"^c ¹⁹.||

^c Cf. Gal. 5, 24 .

¹⁹ crucifixerunt – cum… concupiscentiis] inv. CM22

cum aromatibus meis.

^interl.| interl.| 16. cum illis omnibus qui fama bonorum operum sunt insignes||

Comedi favum²⁰ cum melle meo, bibi vinum meum²¹ cum lacte meo.

^interl.| interl.| 17. id est²² refeci me illis, vel labore attritos mihi comparavi²³ ||

^marg.| marg.| 4. Per favum : qui in Scripturis dulcedinem spiritalis intelligentie querunt et aliis dilucidant ; per mel : qui epulas divini verbi sibi appositas libenter gustant et his insatiabiliter vesci desiderant ; per vinum : fortes celestium predicatores ; per lac : infirmi adhuc auditores qui, licet diversis studiorum modis, discrepent. Una tamen superne retributionis spe communes supernus arbiter approbat.||

²⁰ favum Weber CM22] + meum CM22N CM22T ²¹ meum Weber CM22N CM22S CM22T CM22V Rusch] om. CM22

²² id est] om. CM22 ²³ mihi comparavi] incorporavi mihi CM22

Comedite

^interl.| interl.| 18. delectamini||

amici²⁴ et²⁵ bibite

^interl.| interl.| 19. faciendo precepta mea||

^marg.| marg.| 5. COMEDITE. Non solum ipse piis electorum actibus delectatur, sed etiam hortatur fideles ad congaudendum super tali convivio ut amplius mutuam inter se dilectionis curam exhibeant, et minores quod in maioribus viderint memoriter imitari satagant.||

²⁴ amici] + mei CM22N CM22P ²⁵ et] om. Weber CM22H

et inebriamini carissimi.

^interl.| interl.| 20. integra caritate me amplectendo||

^marg.| marg.| 6. Gregorius Magnus GREGORIUS. ²⁶ Post potum gaudii ipsas virtutes bonorum retractando torporem mentis discutite, et ad amorem eternorum accensi temporales penas non sentiatis sicut ebrius qui obliviscitur omnium temporalium²⁷. Comedit nec satiatur qui epulas Scripturarum didicit et iustorum exempla novit, nec tamen vita correxit, bibit et non inebriatur qui precepta vite letabundus audit sed ad implenda piger remanet.||

²⁶ Gregorius CM22P Rusch] om. CM22 ²⁷ sicut ebrius... temporalium] om. CM22

Ego

^interl.| interl.| 25. exterius cesso| ²⁹ ||

^interl.| interl.| 26. cessante persecutione quieti et contemplationi vaco||

²⁹ Codd. : Rusch CM22, om. CM22B CM22H CM22P CM22S CM22V

dormio et

^interl.| interl.| 27. sed| ³⁰ ||

³⁰ Codd. : Rusch CM22, om. CM22B CM22H CM22S

cor meum vigilat.

^interl.| interl.| 28. intentionis et rationis oculis, ne tempore quietis per blanditias fallatur, et³¹ providet et laborat||

^marg.| marg.| 21. EGO DORMIO. Ecclesia gentilium³² multipliciter commendata, ne secura predicationem dimittat et soli contemplationi intendat, iniungitur ei de aliorum confirmatione, et hic agit de illa successione Ecclesie que est in hoc presenti, ab illo scilicet tempore quo plenitudo gentium intraverat³³ usque ad finem mundi quando Iudei intrabunt, et hic non videtur mitti ad omnino infideles, sed potius ad eos exhortandos qui sunt tepidi in Ecclesia. Et³⁴ dicit itaque ipsa Ecclesia : ego dormio etc.||

³¹ et] om. CM22 ³² gentilium] gentium CM22B CM22N CM22S CM22V Rusch | ³³ intraverat] intravit CM22 | ³⁴ Et] om. CM22 |

Vox

^interl.| interl.| 29. id est aspiratio³⁵ ||

³⁵ aspiratio] inspiratio CM22

dilecti mei pulsantis :

^interl.| interl.| 30. ad quod ratio me ducit id etiam sponsum velle intelligo||

^interl.| interl.| 31. iam³⁶ non solum moneri eos ut prius sed etiam constringi volentis||

^interl.| interl.|+ Vox sponsi| ³⁷ ||

^interl.| interl.|+ Vox Christi| ³⁸ ||

³⁷ Codd. : CM22T ; om. Rusch CM22

³⁸ Codd. : CM22T ; om. Rusch CM22

³⁶ iam CM22N Rusch] id est praem. CM22

Aperi mihi

^interl.| interl.| 32. predica me| ³⁹ ||

^marg.| marg.| 22. APERI. Surge ab otio et quiete contemplationis et aperi corda ut⁴⁰ remotis vitiorum obstaculis lucem veritatis perspicue admittant.||

^interl.| interl.| 33. ponit causas :||

³⁹ Codd. : Rusch CM22, om. CM22B CM22H CM22P CM22S

⁴⁰ ut CM22N CM22T CM22V Rusch] om. CM22

soror mea,

^interl.| interl.| 34. quia coheres||

amica mea,

^interl.| interl.| 35. quia iugum servitutis egressa, arcanorum meorum es⁴¹ conscia| ⁴² ||

⁴² Codd. : Rusch CM22, om. CM22S

⁴¹ es CM22V Rusch] om. CM22

columba mea,

^interl.| interl.| 36. quia Spiritus mei dono illustrata, non invida||

immaculata mea,

^interl.| interl.| 37. quia segregata a negotiosis actibus divinis es sublimata aspectibus||

^marg.| marg.| 23. De sanguine meo soror mea, de accessu meo proxima mea, de spiritu meo columba mea, de sermone meo quem plenius ex otio didicisti perfecta mea. | ⁴³ ||

⁴³ Codd. : Rusch CM22, om. CM22B CM22H CM22N CM22P CM22S CM22V

quia caput meum

^interl.| interl.| 38. id est come, vel ego caput, id est quoddam⁴⁴ ex membris meis||

⁴⁴ quoddam] quiddam CM22

plenum est rore

^interl.| interl.| 39. id est vitiis que pro tenebris ignorantie non sentiuntur, vel frigido torpore||

^{{Erfurt, t. 3, f. 33va

; facsim., t. 2, p. 718a}

[Rusch, f. 33va

]} et cincinni mei

^interl.| interl.| 40. id est magnis inter se vitiis⁴⁵ impliciti, et qui sunt capilli mei specietenus sed ad illicita distorti⁴⁶ ||

⁴⁵ se vitiis Rusch CM22] sevitiis coniec. cum Glossa ordinaria in loc. cit. ⁴⁶ ad illicita - distorti CM22V Rusch] inv. CM22

guttis noctium.

^interl.| interl.| 41. id est pravis sententiis quas per ignorantiam contrahunt, vel illis que mala esse sciunt sed obscurati non refugiunt||

^marg.| marg.| 24. Caput meum, id est fides mea et amor mei in cordibus eorum excecatis amore terrenorum refrixit et quasi prorsus deficit⁴⁷. Cincinni, id est amor proximorum ^{{Erfurt, t. 3, f. 33va

; facsim., t. 2, p. 718a}

[Rusch, f. 33va

]} qui sunt mei capilli capiti adherentes, sunt pleni guttis noctium, id est patiuntur grave frigus persecutionis tenebrosorum, id est erga me sunt infideles et proximos persequuntur et causa horum corrigendorum oportet te dulcedinem contemplationis interponere.||

⁴⁷ deficit] defecit CM22

^interl.| interl.|+ Ecclesia| ⁴⁸ ||

^interl.| interl.|+ Vox Ecclesie| ⁴⁹ ||

^interl.| interl.|+ sponsa ad semetipsam| ⁵⁰ ||

⁴⁸ Codd. : CM22B ; om. Rusch CM22

⁴⁹ Codd. : CM22T ; om. Rusch CM22

⁵⁰ Codd. : CM22T ; om. Rusch CM22

Expoliavi me

^interl.| interl.| 45. id est prorsus exui||

^marg.| marg.| 42. EXPOLIAVI ME. Ecclesia, non inobediens de iniuncto officio sed metuens in assumenda fratrum cura ne corruat in peccata, sine quibus non transigitur hec vita, respondet : expoliavi me. ||

tunica mea

^interl.| interl.| 46. impedimento seculari||

quomodo induar illa⁵¹ ?

^interl.| interl.| 47. quasi⁵² : induar quidem sed quomodo ? Certe grave est. | ⁵³ ||

^marg.| marg.| 44. Quomodo fieri potest ut de culmine contemplationis egrediens rursus mundi sordibus polluar? Quia recepta sollicitudine temporalium subsidiorum quamlibet eximius doctor difficile vitat peccatum.||

^marg.| marg.| 43. Gregorius Magnus GREGORIUS. ⁵⁴ Qui ad sollicitudinem regendarum animarum se accingit restat ut quibus eterna predicat ad providenda quoque eis temporalium necessitatum subsidia invigilet.||

⁵³ Codd. : Rusch CM22, om. CM22S

⁵¹ illa] eam CM22V, illam CM22B CM22B CM22T

⁵² quasi] om. CM22 ⁵⁴ Gregorius] om. CM22

Lavi pedes meos,

^interl.| interl.| 48. id est⁵⁵ cogitationes quibus aliquando terram tangere solebam secretis fletibus compunctionis ablui, ut intrare mererer in celestem patriam.||

⁵⁵ id est] om. CM22N CM22P CM22T

quomodo inquinabo illos ?

^interl.| interl.| 53. faciendum tamen est quia dilectus ||

Dilectus meus

^interl.| interl.|+ Vox Ecclesie de Christo| ⁵⁶ ||

^marg.| marg.| 49. DILECTUS MEUS. Ecclesia timente casum quia Dominus amorem erga se nostrum in proximorum maxime amore vult cognosci aperte⁵⁷ subditur dilectus meus, quasi : pertimesco quidem seculi conversationem, sed intelligo quod caritas operit multitudinem peccatorum et confido in dilecti mei auxilio, a quo iam sunt compuncta corda eorum.||

⁵⁶ Codd. : CM22T ; om. Rusch CM22

⁵⁷ aperte CM22N CM22T Rusch] apte CM22

misit manum suam

^interl.| interl.| 54. invisibiliter inspirando||

^marg.| marg.| 55. manum operantem compunctionem ; vel ad memoriam nostram reduxit operationem"quam operatus es in nobis"^d quia nullius egens de sinu patris egrediens in terra pro nobis conversari voluit. | ⁵⁸ ||

^marg.| marg.| 50. Manum per foramen mittit, cum virtute sua animum per subtilem intellectum pulsat||

^d Cf. Ps. 67, 29 .

⁵⁸ Codd. : Rusch CM22, om. CM22B CM22H CM22P CM22S CM22V

per foramen

^interl.| interl.| 56. id est rimulam resipiscenti apertam, licet tenuem⁵⁹ ||

⁵⁹ licet tenuem] om. CM22N CM22V

et venter meus

^interl.| interl.| 57. pertimescebat commissa sua te inspirante||

^marg.| marg.| 52. ET VENTER. Potest per ventrem intelligi mollities et fragilitas illorum qui predicationis officium suscipiunt, quia se minus idoneos recognoscunt et timent.||

intremuit⁶⁰ ad tactum eius.

^marg.| marg.| 51. Venter, id est mollis et fluxa pars inter nos ; vel ventris nomine cor designatur quia, sicut cibi in ventre, ita cogitationes in corde excoquuntur. Cor contremiscit⁶¹ si facere recusat pro proximis quod Deus fecit pro inimicis.||

^marg.| marg.| 50. [b] et venter intremiscit quia, infirmitas gaudens de celesti intellectu, in sua exultatione turbatur, et timet ne perdat quod tenere⁶² nescit.||

⁶⁰ intremuit] contremuit CM22P CM22T

⁶¹ contremiscit Rusch] tremiscit CM22 ⁶² tenere] tenuiter CM22

Surrexi

^interl.| interl.| 60. et quia⁶³ fretus eius auxilio surrexi ||

⁶³ et quia] quia CM22B CM22V, om. CM22N

ut aperirem dilecto meo,

^interl.| interl.| 61. predicando verbum Dei||

^interl.| interl.| 62. et ut aperire possem||

^marg.| marg.| 58. SURREXI UT APERIREM. Surrexi a dormitione ad laborem quia necesse est ut qui veritatem predicare disponit, prius ad agenda ea que predicat assurgat, ne aliis predicans ipse reprobus efficiatur, cui subiuncta verba conveniunt : manus mee distillaverunt etc.||

manus mee

^interl.| interl.| 63. operationes||

distillaverunt⁶⁴

^interl.| interl.| 64. aliis circumquaque expresserunt||

⁶⁴ distillaverunt CM22N CM22P CM22T CM22V Rusch] stillaverunt Weber CM22

myrrham⁶⁵

^interl.| interl.| 65. exemplum amara patiendi||

⁶⁵ myrrham] murra Weber

et⁶⁶ digiti mei

^marg.| marg.| 59. ET DIGITI MEI. Digiti, id est discretio ut solo contuitu superne retributionis non pro humano commodo ostendantur operari. Sicut enim in manu sunt districti⁶⁷ digiti sic in operibus oportet discretionem adhiberi, alioquin non valent.||

⁶⁶ et CM22N Rusch] om. Weber CM22

⁶⁷ districti] discreti CM22

pleni myrrha

^interl.| interl.| 66. que imputribiles facit||

probatissima.

^interl.| interl.| 67. quia⁶⁸ actus et intentio placent.||

⁶⁸ quia] + et CM22P CM22T CM22V

Pessulum ostii mei⁶⁹

^marg.| marg.| 72. PESSULUM OSTII. Causam peccati, id est incredulitatem et⁷⁰ quamlibet aliam, quia ut pessulum ostium sic causa detinet peccatum qua remota removetur et, sublato peccato, patet via Christo.||

⁶⁹ mei Rusch CM22] om. Weber

⁷⁰ et] vel CM22

aperui dilecto meo at ille declinaverat

^interl.| interl.| 73. dum aperirem illapsus erat in corda illorum||

atque transierat.

^interl.| interl.| 74. quia Deus nulli ad plenum patet sed incomprehensibilis sensus omnium excedit||

^marg.| marg.| 68. Dixerat quia dilectus, manu missa⁷¹ per foramen, se tetigerit ac tremore concusserit cuius tactu vehementer inflammata, cupit iam non per angustiam foraminis eius manu contingi sed, patefacta cordis ianua, felicissima⁷² eius amplexu perfrui, id est suavitate divine illustrationis quam raptim senserat plenius satiari. Sed, quia nulli electorum in hac vita conceditur perfecta visio eternorum que⁷³ in alia vita reservatur, ^{{Erfurt, t. 3, f. 33vb

; facsim., t. 2, p. 718b}

[Rusch, f. 33vb

]} subditur recte⁷⁴ : at ille declinaverat.||

⁷¹ m. m.] inv. CM22 | ⁷² felicissima] felicissimo CM22 | ⁷³ que] quod CM22H CM22T | ⁷⁴ s. r.] inv. CM22 |

Anima mea liquefacta est

^interl.| interl.| 75. prius constricta et congelata frigore infidelitatis, contacta vero sole, ad compunctionem resolvitur||

ut dilectus⁷⁵ locutus est.

^interl.| interl.| 76. intimavit se mihi et voluntatem suam mihi innotuit||

^marg.| marg.| 71. Ecce iam tertius gradus. Primitiva fuit ex Iudeis conversa, per quam et postquam hec gentilis de qua hactenus actum est, que gentilis, ut diximus, hanc tertiam instituit. De qua modo exequitur que usque ad novissimam intrationem reliquiarum Israel durabit successu prelatorum et subditorum.||

^marg.| marg.| 69. Transit⁷⁶ quidem sed tamen locutus est mihi mandata sua⁷⁷ relinquens ut patienter eum expectarem, et postquam locutus est : anima mea liquefacta est.||

⁷⁵ dilectus Rusch CM22] om. Weber

⁷⁶ Transit CM22B Rusch] transiit CM22 ⁷⁷ sua Rusch] + mihi CM22

Quesivi

^interl.| interl.| 77. investigavi perfectam de eo cognitionem||

^marg.| marg.| 70. QUESIVI ET NOMEN. Vox eiusdem Ecclesie que aperuit secundum illos quos aperuit qui prius erant venter. Vel vox ipsorum⁷⁸.||

⁷⁸ ipsorum] + id est qui aperti sunt CM22N

et non inveni illum,

^interl.| interl.| 78. quia nemo in corpore⁷⁹ plene potest noscere⁸⁰ ||

⁷⁹ nemo – in c.] inv. CM22 ⁸⁰ noscere CM22P CM22S CM22T CM22V Rusch] cognoscere CM22

vocavi

^interl.| interl.| 79. oravi intentione desiderii et bona opera feci||

et non respondit mihi.

^interl.| interl.| 80. non indicavit se mihi⁸¹ quia corruptio mea prohibebat||

⁸¹ se mihi]mihi CM22N CM22T, om. CM22

Invenerunt

^interl.| interl.| 82. ne desperatio ledat consolationem accipit et amplius querit||

^{{Erfurt, t. 3, f. 33vb

; facsim., t. 2, p. 718b}

[Rusch, f. 33vb

]} me

^interl.| interl.| 83. querentem||

custodes

^interl.| interl.| 84. curiose vigilantes⁸² ||

^marg.| marg.|+ Custodes isti possunt intelligi tam boni quam mali. Boni enim excubant civitatem ne maligni spiritus intrent, maligni autem spiritus vigilant ut nullus intret⁸³. Boni quidem percutiunt compungendo in amorem Dei, mali autem verberant querendo ut saltim per afflictionem retrahant sicut beatum Iob fecerunt | ⁸⁴ ||

⁸⁴ Codd. : CM22P ; om. Rusch CM22

⁸² curiose] + vel studiose CM22N, id est studiose CM22T | vigilantes] vel vigiles CM22N CM22P ⁸³ nullus intret] corr., nullus intrent CM22

qui circuierunt⁸⁵ civitatem.

^interl.| interl.| 85. ex officio||

^interl.| interl.| 86. ne quis procul a signis recedat||

⁸⁵ circuierunt Rusch] circumeunt Weber CM22, circueunt CM22B CM22N CM22P, custodiunt CM22V

Percusserunt me

^interl.| interl.| 87. magis compunxerunt me ad querendum||

et⁸⁶ vulneraverunt me.

^interl.| interl.| 88. Quia quicquid in ea terreni⁸⁷ remansisse deprehendunt, extinguunt eamque velut insensibilem ad queque infirma reddunt||

⁸⁶ et] om. Weber

⁸⁷ in ea - terreni] inv. CM22

Tulerunt pallium meum⁸⁸

^interl.| interl.| 89. velamen ignorantie que erat de veteri conversatione⁸⁹ ||

^interl.| interl.| 90. idem est hic⁹⁰ pallium quod superius tunica||

⁸⁸ pallium meum CM22N CM22P CM22T CM22V Rusch] + mihi Weber, mihi pallium meum CM22

⁸⁹ que... conversatione CM22T Rusch] om. CM22 ⁹⁰ hic CM22N CM22V Rusch] om. CM22

custodes murorum.

^interl.| interl.| 91. superiores doctores etiam alios qui muri sunt custodientes||

^marg.| marg.| 81. TULERUNT PALLIUM MEUM. Pallium tollunt predicatores quando, si quid⁹¹ pompe secularis residuum erat, ab animo auferunt ; vel, si quod peccatum per ignorantiam inerat, detegunt.||

⁹¹ quid CM22B CM22T CM22V Rusch] quod CM22

Adiuro vos

^interl.| interl.|+ Vox adolescentularum| ⁹² ||

^marg.| marg.| 92. adiuro vos adolescentule, iam ad aliquam cognitionem promote, ad famulos Dei quos angelicam in terris vitam⁹³ agere credunt, devote veniunt, et eos exorant ut in tempore sue orationis Domino se commendent.||

⁹² Codd. : CM22N ; om. Rusch CM22

⁹³ in terris - vitam] inv. CM22

filie Hierusalem

^marg.| marg.| 92b vos filie supernorum spirituum qui iam cum Deo regnant. Vel per filias Hierusalem possumus accipere etiam inferiores in Ecclesia quos admonent⁹⁴ superiores ut secum querant quia, quod a pluribus queritur, quandoque citius reperitur et ut ubique caritas dilectionis ostendatur.||

⁹⁴ admonent] + etiam CM22

si inveneritis dilectum meum

^interl.| interl.| 93. evenit quandoque⁹⁵ ut qui nuper querere incepit citius inveniat quam ille qui dudum querere inceperat||

⁹⁵ quandoque] aliquando CM22

ut annuntietis⁹⁶ ei

^interl.| interl.| 94. intimetis cum accessu vestre orationis ut et mihi det gratiam sue inventionis||

⁹⁶ annuntietis Ω^S Ω Ω^J* CM22B CM22N CM22P CM22V Rusch (nnuntietis cacogr. )] nuntietis Weber CM22

quia amore langueo.

^interl.| interl.| 95. pre amoris magnitudine omnia temporalia sunt mihi fastidio||

Qualis est

^interl.| interl.| 99. scimus quia magnus est secundum naturam¹⁰⁰ qua est genitus ex¹⁰¹ Patre||

¹⁰⁰ naturam] natutam cacogr. CM22 ¹⁰¹ ex] a CM22B CM22N CM22P

dilectus tuus

^interl.| interl.| 100. Filius | ¹⁰² ||

¹⁰² Codd. : Rusch CM22, om. CM22H CM22B (compl. a. m. saec. XIII)

ex dilecto,

^interl.| interl.| 101. ex Patre||

^interl.| interl.| 102. id est ex ea parte¹⁰³ magis debet diligi quam timeri||

¹⁰³ parte] + qua CM22

o pulcherrima mulierum,

^interl.| interl.| 103. pulchritudo tua ostendit pulchrum eum¹⁰⁴ esse a quo tu pulchra es ||

^interl.| interl.| 104. inter omnes sectas, tua fides precessit | ¹⁰⁵ ||

¹⁰⁵ Codd. : Rusch CM22, om. CM22H CM22T

¹⁰⁴ p. e.] inv. CM22

qualis est dilectus tuus ex dilecto

^interl.| interl.| 105. secundum humanitatem qua non est¹⁰⁶ ex dilecto ||

^interl.| interl.| 106. devotio tue adiurationis ostendit eum esse magnum quem mones inquiri||

¹⁰⁶ qua non est CM22N CM22V Rusch] que non CM22

quia sic adiurasti nos ?

^interl.| interl.| 107. ut eum queramus||

^marg.| marg.| 96. QUALIS EST DILECTUS. Hec sponsa recolens intima conscientie expavescit et pigritiam suam accusans ex humilitate ad laborem festinat, dicens : obsecro quia sic adiurasti fervore divine caritatis¹⁰⁷ quem habes, me quoque fac ardere et salutari admonitione in eius amore me confirmes.||

^marg.| marg.| 97. Appetita et preconia virtutum ac potentie eius congrua laude decantans, denuo interrogatur in qualium mentibus eius soleant vestigia reperiri. | ¹⁰⁸ ||

¹⁰⁸ Codd. : Rusch CM22, om. CM22B CM22H CM22N CM22P CM22S CM22V

¹⁰⁷ d. c.] inv. CM22

^interl.| interl.|+ Ecclesia de gentibus| ¹⁰⁹ ||

^interl.| interl.|+ Vox Ecclesie de Christo responsdentis| ¹¹⁰ ||

^marg.| marg.| 108. DILECTUS MEUS CANDIDUS. Condigna querentibus a parte sponse responsio :| ¹¹¹ ||

¹⁰⁹ Codd. : CM22B ; om. Rusch CM22

¹¹⁰ Codd. : CM22T ; om. Rusch CM22

¹¹¹ Codd. : Rusch CM22; om. CM22T

Dilectus meus

^interl.| interl.| 112. Christus : ex sola dilectione¹¹² passus, alii : ex merito.||

^interl.| interl.| 113. talis est :||

¹¹² ex sola dilectione] dilectione sola CM22

candidus

^interl.| interl.| 114. quia peccatum non fecit||

et rubicundus

^interl.| interl.|+ id est Deus et homo| ¹¹³ ||

^interl.| interl.| 115. quia in sanguine suo lavit peccatores¹¹⁴ ||

^marg.| marg.| 109. DILECTUS MEUS CANDIDUS. Primo mundus et sanctus venit in mundum, postmodum passione cruentus exivit de mundo.||

^marg.| marg.| 110. Per candidum : amorem divinitatis, per rubicundum¹¹⁵ : carnem passam accipe ut Deum et hominem notet et in utroque electus.||

¹¹³ Codd. : CM22P ; om. Rusch CM22

¹¹⁴ l. p.] inv. CM22 ¹¹⁵ Per candidum... rubicundum] Per candidus candorem divinitatis per rubicundus CM22, Vel praem. CM22N CM22P CM22T

electus ex milibus.

^marg.| marg.| 111. ELECTUS EX MILIBUS. Quia « unus mediator¹¹⁶ »^e de omni numero angelorum vel hominum acceptus ; unde dicitur : « Hic est filius meus dilectus in quo mihi complacui » quia non est inventus alius neque in celo neque in terra qui acciperet librum.||

^e Cf. 1Tim. 2, 5 .

¹¹⁶ mediator Rusch CM22 (cett.)] + Dei et hominum CM22H

Caput eius

^interl.| interl.| 118. id est ipse qui est « caput corporis Ecclesie »^f ||

^interl.| interl.| 119. divina sapientia plenum||

^f Cf. Col. 1, 18 .

aurum optimum,

^interl.| interl.| 120. splendidum morum¹¹⁷ ||

^marg.| marg.| 117. CAPUT EIUS AURUM. Alia translatio : crines eius abietes. Abies grece elates vocatur, unde hic elate non latinum sed grecum videtur. | ¹¹⁸ ||

^marg.| marg.| 116. Vel caput, id est divinitas quia caput Christi Deus ; come, id est cogitationes eius sancte et recte, et tamen stultis despicabiles. [=>124]||

¹¹⁸ Codd. : Rusch CM22, om. CM22S

¹¹⁷ morum] merum CM22

come eius

^interl.| interl.| 121. capiti eius¹¹⁹ adherentes||

¹¹⁹ eius] om. CM22

sicut elate palmarum

^interl.| interl.| 122. rectitudine et victoria||

^{{Erfurt, t. 3, f. 34ra

; facsim., t. 2, p. 719a}

[Rusch, f. 34ra

]} nigre quasi corvus.

^marg.| marg.| 123. nigre : despicabiles mundo, quasi illa clamosa et improba avis, vel¹²⁰ quasi corvus, ut nulli sacramenta Ecclesie committant donec sibi matri similari videant ; vel quia, cum pulchri sint, se fuisse intelligunt nigros ex natura sua.||

¹²⁰ vel CM22N CM22T CM22V Rusch] et CM22

Oculi eius

^interl.| interl.| 127. eum intuentes et per quos eum alii¹²¹ intuentur||

^marg.| marg.| [116.=>] 124. Oculi, id est dona Spiritus sancti¹²² que ipse dat, que amatores suos non in ceno more porcorum volui permittunt sed in similitudine¹²³ aquarum claros et perspicuos reddunt, nil tenebrosum habentes, unde et rivulis et mundis aquis, non stagnis turbulentis, comparantur quia Deum vident et divinorum charismatum luce replentur, que charismata quia sola gratia dantur, subditur que lacte lote sunt, quia sicut mater sola naturali dilectione lac filiis ministrat, sic Deus sola gratia dona charismatum filiis donat¹²⁴, que resident iuxta fluenta plenissima ^{{Erfurt, t. 3, f. 34ra

; facsim., t. 2, p. 719a}

[Rusch, f. 34ra

]} aquarum¹²⁵ quia quanto de Deo clarius vident tanto magis ad altiora cognoscenda intendunt. [=> 133]||

¹²¹ e. a.] inv. CM22 ¹²² S. s.] inv. CM22 | ¹²³ similitudine CM22N CM22V Rusch] similitudinem CM22 | ¹²⁴ f. d.] inv. CM22 | ¹²⁵ aquarum] om. CM22 |

sicut columbe

^interl.| interl.| 128. innixe| ¹²⁶ ||

^marg.| marg.| 125. OCULI EIUS SICUT COLUMBE. Solent columbe iuxta fluenta aquarum¹²⁷ residere ut volantium avium in aqua umbram videant, et sic ungues vitent. Sic sancti in Scripturis fraudes demonum prospiciunt et ex deceptione quam attendunt quasi ex umbra hostem cognoscunt et fugiunt, que fluenta plenissima dicuntur quia de quibuscumque in Scriptura consilium queritur per illa ad plenum invenitur.||

¹²⁶ Codd. : Rusch CM22, om. CM22S

¹²⁷ aquarum] om. CM22

super rivulos aquarum

^interl.| interl.| 129. super Scripturas, divino munere fluentes in morem aque, vel¹²⁸ minores quidem||

¹²⁸ munere fluentes in morem aque vel Rusch] fluentes in morem aque vel CM22N, spiritu fluentes CM22

que lacte sunt lote

^interl.| interl.| 130. in primis tenera doctrina vel dulcissima gratia mundate| ¹²⁹ ||

¹²⁹ Codd. : Rusch CM22, om. CM22S

et resident

^interl.| interl.| 131. firmiter||

iuxta fluenta plenissima.

^interl.| interl.| 132. altiores Scripturas sicut evangelium||

^marg.| marg.| 126. Potest in rivulis Veteris Legis eruditio, in fluentis evangelica perfectio intelligi, quia predicatores et nova et vetera proferunt.||

Gene illius

^interl.| interl.| 135. pudibundi prelati quos pudet audire turpia nedum facere||

sicut areole

^interl.| interl.|+ unde alii sumant exemplum virtutum| ¹³⁰ ||

¹³⁰ Codd. : CM22P ; om. Rusch CM22

aromatum consite

^interl.| interl.| 136. multarum germine virtutum||

a pigmentariis,

^interl.| interl.| 137. apostolis vel quibuslibet precedentibus patribus||

^marg.| marg.| [=> 116. =>124.] 133. Gene, id est modestia et pietas salvatoris que in illo singulariter refulsit que sunt sicut areole aromatum quam ordinate sunt areole ab hominibus expectantibus odoris suavitatem¹³¹ et aspectus gratiam, ita mediator in carne apparens doctrine modestia et dulcedine delectabat presentes, attrahebat absentes. Consite a pigmentariis, hoc est apostolis et prophetis, qui concordi voce non solum eius sermones sed etiam mores Sacris Paginis descripsere in futura eius arcana¹³² incarnatione. Ex modestia Lazarum flevit, sicut agnus obmutuit, et alia.||

¹³¹ suavitatem CM22T Rusch] om. CM22 ¹³² eius archana] inv. CM22

labia eius lilia¹³³

^interl.| interl.| 138. prolocutores||

¹³³ labia eius lilia] eius lilia CM22S CM22V, labia eius labia CM22B CM22P

distillantia

^interl.| interl.| 139. verbo et exemplo||

myrrham primam.

^interl.| interl.| 140. exemplum perfecte amaricationis sue||

^marg.| marg.| 134. Labia, verba doctrine eius que claritatem regni celestis promittunt gravia patientibus ; primam myrrham, quia contemptum voluptatum predicant.||

Manus illius

^interl.| interl.| 142. quorum officium est tantum bene operari¹³⁴ ||

¹³⁴ operari] + ubi nulla pars eminentior CM22P

tornatiles

^interl.| interl.| 143. in nullo reprehensibiles||

auree

^interl.| interl.|+ 144. celesti sapientia pleni| ¹³⁵ ||

^interl.| interl.| 145. sola spe et desiderio celestium laborantes||

¹³⁵ Codd. : CM22 ; om. CM22B CM22H CM22P CM22S CM22V Rusch

plene hyacinthis.

^interl.| interl.| 146. pro aereo colore vel ethereo| ¹³⁶ ||

¹³⁶ Codd. : Rusch CM22, om. CM22B CM22H CM22S CM22T CM22V

Venter eius

^interl.| interl.| 147. etiam illi qui utuntur carnalibus et uxoribus non contra Deum¹³⁷ ||

¹³⁷ Deum] + sed tamen molliores quam alii CM22P

eburneus

^interl.| interl.| 148. candore¹³⁸ vel duritia, vel frigiditate¹³⁹ ||

¹³⁸ candore] vel praem. CM22 ¹³⁹ frigiditate CM22] + contra estus CM22, frigitate Rusch

distinctus

^interl.| interl.| 149. quia mundo quidem utuntur sed tamen celestia non obliviscuntur||

saphiris.

^marg.| marg.| 141. Manus, id est opera Christi¹⁴⁰ que enim verbo docuit, opere complevit, ut de doctrina sua mirantes operibus confirmaret ; tornatiles quia in promptu habet facere quod vult¹⁴¹, sicut tornatura ceteris est promptior artibus et quia in se omnem regulam iustitie tenet, unde dicitur : « Oportet in me impleri omnem iustitiam » ; auree qui¹⁴² virtutes quas in homine gessit, divinitatis gloria perfecit, que nos ad spem et ad¹⁴³ amorem celestium excitant. Hyacinthus enim aerii coloris¹⁴⁴ est. Venter id est fragilitas humanitatis, eburneus, pro decore castitatis, quia ab omni peccato immunis. Distinctus scilicet¹⁴⁵ non totus eburneus nec totus saphirinus. Saphirus sublimitatem celestium significat, distinctus ergo quia partim humana fragilitas esurie, temptatione, fatigatione, morte, partim divina celsitudo miraculis, resurrectione et ascensione intelligitur. Saphirus habet speciem sereni celi¹⁴⁶.||

Crura illius

^interl.| interl.| 152. [a] id est inferiores¹⁴⁷ in sequentibus temporibus ut crura inferior pars¹⁴⁸ ||

^marg.| marg.| [141.=>] 150. Crura, id est itinera passionis¹⁴⁹ incarnationis que columne dicuntur propter rectitudinem et firmitatem, quia quicquid per eum gestum est ante tempora a Deo dispositum est. Fundate super bases, id est super prophetas, quia talis apparuit qualis predictus ab illis in divina dispositione legentibus. Vel bases : ipsa dispositio Dei que ordinavit¹⁵⁰.||

¹⁴⁷ inferiores CM22N CM22S Rusch] infirmiores CM22 ¹⁴⁸ pars] + vel apostoli qui eum per mundum tulerunt CM22 ¹⁴⁹ passionis] om. CM22 ¹⁵⁰ Fundate... ordinavit] om. CM22S

columne marmoree

^interl.| interl.| 153. fortes et sustentantes||

^interl.| interl.| 152. [b] vel apostoli qui eum per mundum tulerunt | ¹⁵¹ ||

¹⁵¹ Codd. : CM22 §152b ; Rusch

que fundate sunt super bases aureas.

^interl.| interl.| 154. super fidem patriarcharum¹⁵² et apostolorum||

¹⁵² patriarcharum] + prophetarum CM22N

Species eius

^interl.| interl.| 155. id est omnia¹⁵³ membra||

^interl.| interl.| 156. quid per singula?||

¹⁵³ omnia CM22N Rusch] + eius CM22

ut Libani,

^interl.| interl.| 157. quia per eum omnes dealbantur||

electus

^interl.| interl.|+ electio| ¹⁵⁴ ||

^interl.| interl.| 158. electior est¹⁵⁵ inter speciosos||

¹⁵⁴ Codd. : CM22P ; om. Rusch CM22

¹⁵⁵ electior est] electiores CM22

ut cedri.

^interl.| interl.| 159. altitudine¹⁵⁶ imputribilitate et odore¹⁵⁷ ||

^marg.| marg.| 151. SPECIES. Quid per¹⁵⁸ singula ipsius redemptoris membra laudo? Totum brevi comprehendam. Quomodo Libanus altitudine et amplitudine est insignis, ita Dominus inter omnes qui de terra orti sunt antecellit, et sicut ille mons nobilium ferax arborum ita ille omnes sanctos in se radicatos extollit et conservat, et sicut cedrus pulchritudine, fortitudine, sublimitate, odore omne decus silvarum antecedit, sic dilectus"speciosus forma est pre filiis hominum"^g, quia ipse non accepit ad mensuram et « de plenitudine eius omnes accepimus¹⁵⁹ ».||

^g Ps. 44, 3.

¹⁵⁶ altitudine] + et CM22H CM22T ¹⁵⁷ odore] + quo serpentes necantur CM22P ¹⁵⁸ per] om. CM22H CM22S CM22T ¹⁵⁹ o. a.] inv. CM22

Guttur illius

^interl.| interl.| 162. id est ipsa doctrina eorum||

^interl.| interl.|+ 163. id est occulta dispositio qua foris nobis loquitur| ¹⁶⁰ ||

¹⁶⁰ Codd. : CM22 ; om. CM22B CM22H CM22S CM22V Rusch

suavissimum

^interl.| interl.|+ comparatione Veteris Legis | ¹⁶¹ ||

^interl.| interl.| 164. quia Spiritu iuvantur¹⁶² ad implendum||

^marg.| marg.| [151.] 160. Guttur, id est internus sapor et dulcedo verborum Christi quam pauci gustant, qui autem gustant amplius esuriunt. Aliter, sicut per guttur ad labia ^{{Erfurt, t. 3, f. 34rb

; facsim., t. 2, p. 719b}

[Rusch, f. 34rb

]} vitalis flatus ut loqui valeant procedit, sic in labiis Domini verba que dicebat. In gutture vero potest occulta dispositio bonitatis eius intelligi qua¹⁶³ factum est ut nobis foras¹⁶⁴ loqueretur. Totus, id est Deus et homo, desiderabilis, non solum secundum divinitatem sed etiam secundum humanitatem ab ipso initio conceptionis usque ad triumphum passionis, resurrectionis, ascensionis. Talis est quasi : et necesse est si amas eum et vis ab eo amari ut eum intelligas talem¹⁶⁵ et tali affectione ei cohereas.||

¹⁶¹ Codd. : CM22P ; om. CM22 Rusch

¹⁶² iuvantur] adiuvantur CM22 ¹⁶³ qua] quia CM22N CM22S | ¹⁶⁴ n. f.] inv. CM22 | ¹⁶⁵ i. tamen] inv. CM22 |

et

^interl.| interl.| 165. ita | ¹⁶⁶ ||

¹⁶⁶ Codd. : Rusch CM22, om. CM22S

totus

^interl.| em] interl.| 166. in singulis membris||

^{{Erfurt, t. 3, f. 34rb

; facsim., t. 2, p. 719b}

[Rusch, f. 34rb

]} desiderabilis.

^interl.| interl.| 167. dignus queri||

Talis est dilectus meus

^interl.| interl.| 168. quem diligo||

et ipse¹⁶⁷ est amicus meus,

^interl.| interl.| 169. qui secreta sua¹⁶⁸ mihi aperit et cui ego secreta cordis mei aperio||

¹⁶⁷ ipse CM22N CM22S CM22V Rusch] iste Weber CM22

¹⁶⁸ qui CM22N CM22V Rusch] quia CM22 | s. s.] inv. CM22

filie Hierusalem.

^marg.| marg.| 161. FILIE HIERUSALEM. Pro decore carminis variantur persone colloquentium, sed eadem Christi Ecclesia notatur et nomine sponse et nomine filiarum. Cum ad patriam celestem suspirat filia, cum nihil nisi Deum curat audire vel loqui, sponsa dicitur.||

^interl.| interl.|+ Ecclesia de Iudeis| ¹⁶⁹ ||

^interl.| interl.|+ Vox Ecclesie de Iudeis| ¹⁷⁰ ||

^interl.| interl.|+ Vox Synagoge ad Ecclesiam| ¹⁷¹ ||

¹⁶⁹ Codd. : CM22B ; om. Rusch CM22

¹⁷⁰ Codd. : CM22T ; om. Rusch CM22

¹⁷¹ Codd. : CM22T ; om. Rusch CM22

Quo abiit

^interl.| interl.| 174. quantum ad incomprehensibilitatem||

dilectus tuus o pulcherrima

^interl.| interl.| 175. fecunditate||

mulierum, quo declinavit

^interl.| interl.| 176. quantum ad gratiam||

dilectus tuus et queremus eum tecum ?

^interl.| interl.| 177. Quicumque sine consortio Ecclesie Christum querit, non inter filias debet computari.||

^marg.| marg.| 170. QUO ABIIT. Audita qualitate dilecti, de qua quesierant filie Hierusalem, addunt aliam questionem, quia enumeratis tot laudibus quis audiens non concupiscat? Et hoc in unitate sancte Ecclesie inquiri oportet in qualium corde potissimum et in quo genere conversationis Dominus soleat inveniri.||

^marg.| marg.| 171. quo abiit non relinquendo eos¹⁷² in quibus erat sed ubi¹⁷³ alios associet et¹⁷⁴ post alios etiam alios invitet¹⁷⁵, et sic abire et declinare dicitur ad modum candele, que cum accensa sit multas alias circumquaque accendit ipsa tamen nihil patiens detrimenti.||

^marg.| marg.| 173. QUO ABIIT. Gregorius Magnus GREGORIUS. ¹⁷⁶ . Sciendum quod Deus qui ubique est in loco est sed localis non est. Locale dicitur quod circumscribitur secundum partes loci, supra et infra, ante et retro, dextera et sinistra. Cum vero angeli et humane anime locales circumscribi non possunt, longe minus illa incomprehensibilis substantia. Maior vero agnitio¹⁷⁷ que in presenti de Deo haberi potest, est secundum sola opera¹⁷⁸ quia quod altius est in carne possumus mirificentiam operum Dei subtiliter attendere.| ¹⁷⁹ ||

^marg.| marg.| 172. QUO. Licet¹⁸⁰ Deus communi modo omnibus rebus insit presentia, potentia, substantia, tamen familiari¹⁸¹ modo dicitur inesse, id est per gratiam illis quibus opera sua videntur mirabiliora. Qui licet plenam Dei notitiam non habeant, tamen mirificentiam operum Dei acutius considerant.||

¹⁷⁹ Codd. : Rusch CM22, om. CM22S

¹⁷² eos] om. CM22 | ¹⁷³ ubi] ut CM22 | ¹⁷⁴ et] om. CM22 | ¹⁷⁵ invitet Rusch] visitet CM22N, visitat CM22P CM22S CM22T CM22V, + vel invitat CM22T, invitat CM22 | ¹⁷⁶ Gregorius CM22V Rusch] om. CM22 | ¹⁷⁷ agnitio] cognitio CM22 | ¹⁷⁸ opera] + eius CM22 | ¹⁸⁰ Licet] Gregorius praem. CM22N CM22V ¹⁸¹ familiari CM22P Rusch] familiori CM22N CM22S, familiariori CM22

Glossae Scripturae Sacrae-electronicae (Gloss-e)

<30. Cantica**>

Capitulum 5