<57. Lucae evangelium**>

Capitulum 22

Numérotation du verset Lc. 22,1

Appropinquabat autem dies festus azymorum qui dicitur Pascha¹

^interl.| id est prima dies azymorum post immolationem agni scilicet quindecim dies que erat solennis

^marg.| QUI DICITUR PASCHA etc. Pascha non a passione sed sed 'a transitu' nominatur, quod illa die transivit exterminator per Egyptum, vel Dominus liberans populum suum, quo nomine significabatur agnum in hac die de mundo ad Patrem transiturum. Inter Pascha vero et azyma hoc distat, quod Pascha vocatur solus dies in quo agnus occidebatur ad vesperam, id est quattuordecim luna primi mensis. Dies azymorum erant a quindecima luna usque ad viginti unam diem eiusdem mensis. Sed evangeliste indifferenter ponunt et diem azymorum pro Pascha et Pascha pro diebus azymorum . Unde hic Lucas : Dies festus azymorum qui dicitur Pascha , quia et Pasche dies in azymis panibus celebrari precipiebatur. Et nos quasi perpetuam Pascha facientes, semper ex hoc mundo transire precipimur, uno die immolato agno ad vesperam sequuntur septem dies azymorum , quia Christus in plenitudine temporum semel pro nobis passus, toto tempore seculi quod septem diebus agitur « in azymis sinceritatis et veritatis »^a precepit esse vivendum.

^a 1Cor. 5, 8.

¹ Approbinquabat CorS1 (temporis est quod patet in greco idest venerat)

Numérotation du verset Lc. 22,2

et querebant principes sacerdotum et scribe quomodo Iesum² interficerent.

^marg.| ET QUEREBANT etc. Hec ante biduum Pasche congregatis principibus sacerdotum et scribis in atrium Caiphe, Mattheus gesta testatur.

² Iesum Li448@ Li448 Rusch ] eum Weber

Timebant vero³ plebem.

^interl.| non metuentes seditionem sed ne auxilio populi de suis manibus tolleretur

³ vero CorS1 (al.) Li448@ Li448 Rusch Weber ] enim CorS1=Cor3 (grec.)

Numérotation du verset Lc. 22,3

Intravit autem Satanas in Iudam qui cognominabatur⁴ Scarioth⁵ unum de duodecim.

^marg.| INTRAVIT. Dicit Iohannes quod post buccellam a Domino traditam intravit Satanas in Iudam. Sed et ante buccellam invaserat eum Satanas et quem prius intraverat ut deciperet postmodum intravit ut iam sibi traditum plenius possideret.

⁴ cognominabatur Rusch ] cognominatur Li448@ Li448 Weber ⁵ Scarioth Li448@ Li448 Rusch Weber ] Iscariotes Clementina

Numérotation du verset Lc. 22,4

Et abiit

^interl.| non a principibus invitatur nulla necessitate constringitur sed propria sponte scelerate mentis iniit consilium

et locutus est cum principibus sacerdotum et magistratibus quemadmodum illum traderet eis.

^interl.| sine turbis

Numérotation du verset Lc. 22,5

Et gavisi sunt et pacti sunt pecuniam illi dare.

Numérotation du verset Lc. 22,6

Et spopondit et querebat opportunitatem ut traderet illum sine turbis.

Numérotation du verset Lc. 22,7

^{{t. 4 : Erfurt, f. 1026vb ; facsim., p. 212b}
[Rusch, f. 1026vb ]} Venit autem dies azymorum

^interl.| quarta decima luna

^marg.| VENIT AUTEM DIES. Licet sequenti die, id est quindecima luna sit crucifixus, hac tamen nocte qua agnus immolabatur et carnis sanguinisque suis discipulis sacramenta celebranda tradidit et a Iudeis tentus et ligatus ipsius immolationis, id est passionis sue sacravit exordium.

in qua necesse erat occidi Pascha.

^interl.| agnus paschalis

Numérotation du verset Lc. 22,8

Et misit Petrum et Iohannem dicens : Euntes parate nobis Pascha ut manducemus.

Numérotation du verset Lc. 22,9

At illi dixerunt : Ubi vis paremus ?

^interl.| qui non habemus tabernaculum

Numérotation du verset Lc. 22,10

Et dixit ad eos : Ecce introeuntibus vobis in civitatem, occurret vobis homo amphoram aque portans.

^marg.| HOMO AMPHORAM. Sine nomine designatur ut pauper et ignobilis estimetur, qui a Domino eligitur. Cuius sanctitas in hoc apparet, quod in strato eius Dominus cum discipulis cum sublimium virtutum delectatione requiescit.

^marg.| ECCE INTROEUNTI etc. Sicut Deus cunctorum prescius cum discipulis loquitur, de his que alibi geruntur. Et bene paraturis Pascha amphoram aque portans occurrit, ut ostendatur quod huius Pasche mysterium pro ablutione mundi per ^{{t. 4 : Erfurt, f. 1026vb ; facsim., p. 212b}
[Rusch, f. 1026vb ]} aquam baptismi sit celebrandum, ubi veri Pasche cultoribus typicus de limine cruor aufertur et ad tollenda peccata vivifici fontis baptisma consecratur. Amphora significat perfectam mensuram expleti temporis quo dignum erat hec gerit.

Sequimini eum in domum in quam⁶ intrat

^marg.| SEQUIMINI EUM. Consulte pretermittuntur nomina, vel baiuli aque, vel Domini domus, ut omnibus volentibus imbui sacramentis Christi quod est Pascha celebrare. Christum sue mentis hospicio suscipere querentibus facultas danda signetur.

⁶ quam Li448@ Li448 Rusch ] qua Weber

Numérotation du verset Lc. 22,11

et dicetis patrifamilias domus : Dicit tibi magister ubi est diversorium ubi Pascha cum discipulis meis manducem ?

Numérotation du verset Lc. 22,12

Et ipse ostendet vobis⁷ cenaculum magnum stratum et ibi parate.

^marg.| CENACULUM MAGNUM. Spiritualis est lex que de angustiis littere egrediens in sublimi loco recipit salvatorem. Qui in littera remanet in imis Pascha facit, sed qui aque baiulum, id est gratie preconem in domum Ecclesie sequitur, transcendens littere superficiem in mentis solio refectionem parat Christo, dum cuncta vel Pasche sacramenta, vel cetera legis decreta, de eo intelligit scripta.

⁷ ostendet vobis Rusch ] inv. Li448@ Li448 Weber

Numérotation du verset Lc. 22,13

Euntes autem invenerunt sicut dixit illis et paraverunt Pascha.

Numérotation du verset Lc. 22,14

Et cum facta esset hora

^interl.| id est quadra decima die primi mensis ad vesperam cum quinqua decima luna iam terris apparente iuxta legis edicta instabat Pascha

discubuit et duodecim apostoli

^interl.| vel discipuli

cum eo.

Numérotation du verset Lc. 22,15

Et ait illis : Desiderio desideravi hoc Pascha manducare vobiscum antequam patiar.

^interl.| agnum manducat quia in agno ipse figurabatur

^marg.| DESIDERIO. Desiderat primo typicum Pascha manducare, et sic passionis sue mundo mysteria declarare, ut et antiqui Pasche probator existat et hic ad sue dispensationis figuram pertinuisse demonstrans, iam adveniente veritate umbra cessare debeat. In cuius rei figura defecit manna, postquam comederunt filii Israel de frugibus terre, nec usi sunt ultra cibo illo.

Numérotation du verset Lc. 22,16

Dico enim vobis quia ex hoc

^interl.| tempore

non manducabo illud

^interl.| vetus Pascha

^marg.| NON MANDUCABO. Non ultra mosaicum Pascha celebrabo, donec in Ecclesia quod est regnum Dei spiritaliter intellectum compleatur. In hoc regno usque hodie manducat Christus, cum ea que Moyses rudi populo carnaliter observanda precepit, in membris suis spiritaliter exercet.

donec impleatur in regno Dei.

^interl.| id est Ecclesia

Numérotation du verset Lc. 22,17

Et accepto calice

^interl.| bis dicitur accepisse calicem prior vetus secundus novus

^marg.| ET ACCEPTO CALICE. Hic calix ad vetus Pascha cui finem imponebat pertinet. Quo accepto, gratias agit, ideo scilicet quia vetera transierunt et nova omnia erant ventura.

gratias egit et dixit : Accipite et dividite inter vos.

^marg.| GRATIAS EGIT. Ostendit quid quisque facere debet in flagello culpe proprie cum ipse equanimiter flagella tulit aliene.

Numérotation du verset Lc. 22,18

Dico enim vobis ^{{t. 4 : Erfurt, f. 1027ra ; facsim., p. 213a}
[Rusch, f. 1027ra ]} quod non bibam de generatione vitis donec regnum Dei veniat.

^marg.| DICO ENIM VOBIS. Sicut typicum esum agni, sic et typicum Pasche potum negat se bibiturum, donec ostensa resurrectionnis gloria, regnum Dei, id est fides mundi adveniat, ut per horum duorum immutationem sacramentorum, cetera legis sacramenta vel iussa, ad spiritalem observantiam doceat transferenda. Potest tamen simpliciter accipi quod ab hora cene usque ad tempus resurrectionis quo in regno Dei erat venturus vinum non erat bibiturus. Post resurrectionem enim cum discipulis manducavit et bibit.

Numérotation du verset Lc. 22,19

Et accepto

^marg.| ^{{t. 4 : Erfurt, f. 1027ra ; facsim., p. 213a}
[Rusch, f. 1027ra ]} ET ACCEPTO. Finitis veteris Pasche solenniis transit ad novum quod in sue redemptionis memoria Ecclesiam frequentare desiderat, ut pro carne et sanguine agni, sue carnis et sanguinis sacramentum in panis et vini figura substituat, frangit et porrigit, ut ostendat sui corporis fractionem non sine sua sponte futuram, agit gratias de veteribus terminatis, et novis incipiendis.

pane,

^marg.| PANE. Quia panis corpus confirmat, vinum operatur sanguinem. MYSTICE. hoc ad corpus, illud ad sanguinem Christi refertur. Verum nec panis sine aqua conficitur, nec vinum sine aqua offertur. Per aquam 'populos' significatur qui nec Christi passione salvatur, nec sine cuius amore Christus passus. Opertet ergo ut nos ei uniamur et ipse in nobis maneat et nos in eo.

gratias egit et fregit et dedit eis dicens : Hoc est corpus meum

^interl.| quod sub specie panis apparet

quod pro vobis datur. Hoc facite in meam commemorationem.

^interl.| «Quotienscumque manducabitis panem hunc et calicem bibetis mortem Domini annuntiabitis donec veniat »^b

^b 1Cor. 11, 26.

Numérotation du verset Lc. 22,20

Similiter et calicem,

^interl.| scilicet dedit eis

postquam cenavit dicens : Hic est calix novum Testamentum

^interl.| ad distinctionem veteris quod sanguine hircorum et vitulorum dedicatum est

in sanguine meo,

^interl.| quia impossibile est sanguine hircorum peccatam tolli

qui⁸ pro vobis

^interl.| vel multis

⁸ qui Li448@ Li448 Rusch ] quod Weber

effundetur⁹.

⁹ effundetur Rusch ] fundetur Li448@ Li448 , funditur Weber

Numérotation du verset Lc. 22,21

Verumtamen ecce

^marg.| VERUMTAMEN ECCE. Sicut de passione predixit, sic predixit et de proditore, ut videns se latere non posse, peniteat facti. Nec designat ex nomine ne manifeste correctus in pudentior fiat. Mittit ergo culpam in numero, ut conscius penitentiam agat. Predicit et penam, ut quem pudor non convicerat, denuntiata supplicia coerceant.

manus tradentis

^marg.| Manus tradentis . Exemplo Iude filium hominis tradit qui illud inviolabile dominici corporis sacramentum violare presumit. Vendit qui, eius timore et amore neglecto, caduca amare convincitur et criminosa.

me mecum est in mensa.

^interl.| sed tamen uni de vobis non proderit per quem fundetur ipse sanguis

Numérotation du verset Lc. 22,22

Et quidem Filius hominis secundum quod diffinitum est vadit.

^interl.| "Homo pacis mee in quo sperabam qui edebat panes in meos adversum me supplantionem"^c.

^c Cf. Ps. 40, 10 : « Etenim homo pacis mee in quo speravi, qui edebat panes meos, magnificavit super me supplantationem ».

Verumtamen ve homini illi¹⁰ per quem tradetur¹¹.

¹⁰ homini illi Li448@ Li448 Rusch ] inv. Weber ¹¹ tradetur Li448@ Li448 Rusch ] traditur Weber

Numérotation du verset Lc. 22,23

Et ipsi ceperunt querere inter se quis esset ex eis qui hoc facturus esset.

^interl.| noverant undecim quod nihil tale cogitarant sed plus credunt magistro quam sibi et timentes fragilitatem suam anxii querunt de peccato cuius non habent conscientiam

Numérotation du verset Lc. 22,24

Facta est autem et contentio¹² inter eos quis eorum videretur esse maior.

^marg.| FACTA EST AUTEM CONTENTIO. Beda VenerabilisBEDA. Causa contentionis nobis incognita, sed non est incredibile quia, iuxta hoc quod alibi precipitur^d : « Contendite intrare per angustam portam », honore se invicem preveniendo certarent. Sed qualibet ex causa contenderint, non quid adhuc carnales gesserint sed quid spiritalis magister iusserit videamus.

^marg.| Ambrosius MediolanensisAMBROSIUS. Caveamus ergo impendio, id est sedulo ne qua inter nos de prelatione possit esse contentio . Si enim contendebant apostoli, non excusationi obtenditur, sed cautioni proponitur. Omnibus una datur forma sententie ut non de prelatione iactantia sit sed de humilitate contentio .

^d Lc. 13, 24.

¹² contentio] philonikia philominia (?) id est amor victorie CorS1 (gr.) , phylonikia id est amor victorie Cor3 (Gl.)

Numérotation du verset Lc. 22,25

Dixit autem eis :

^marg.| DIXIT AUTEM. Pius magister non inite contentionis arguit, sed formam humilitatis quam sequantur describit. Quasi dicat : vos more secularium per prelationem pervenire vultis ad regni possessionem. Sed ad summa virtutum non potentia venitur, sed humilitate. Necesse est autem ut correctionem subditus et matrem pietas et patrem exhibeat disciplina, aut ne districtio rigida aut pietas sit remissa.

Reges gentium dominantur eorum

^interl.| per potentiam eos humiliantes

et qui potestatem habent

^interl.| largiendi

super eos benefici vocantur.

Numérotation du verset Lc. 22,26

Vos autem non sic

^interl.| quia non eorum que distribuitis non auctores sed dispensatores estis

sed qui maior est in vobis

^interl.| in virtutibus

fiat sicut iunior

^interl.| humili reputatione

et qui ^{{t. 4 : Erfurt, f. 1027rb ; facsim., p. 213b}
[Rusch, f. 1027rb ]} precessor¹³ est

^interl.| gradu dignitatis

¹³ precessor] igumenos id est dux CorS1 (G.)= Cor3 (Gl.)

sicut ministrator.

Numérotation du verset Lc. 22,27

Nam quis maior est

^interl.| secundum iudicium seculi

^marg.| NAM QUIS MAIOR EST. Ad verba exhortationis explende exemplum de se ponit. Hinc Iohannes scribit^e : « Si ego lavi pedes vestros, Dominus et Magister, et vos debetis » etc. Possunt et in verbo ministrandi omnia que Dominus in carne gessit, non tantum predicando, vel miraculam monendo, sed etiam animam quam pro nobis accepit ponendo, ut et nos pro invicem ponere animas discamus.

^e Io. 13, 14.

qui recumbit an qui ministrat ? Nonne qui recumbit ? Ego autem in medio vestrum sum sicut qui ministrat.

^marg.| EGO AUTEM IN MEDIO. Beda VenerabilisBEDA. Ego ministro, vos autem recumbitis et proponit causam, quia permansistis mecum in temptationibus meis. Infirmitas mea non conturbavit vos, sed in bono cepto perseverastis. Sicut ergo mihi perseveranti usque ad mortem dedit Pater ^{{t. 4 : Erfurt, f. 1027rb ; facsim., p. 213b}
[Rusch, f. 1027rb ]} « Nomen quod est super omne nomen »^f, sic et ego perseverantes vos mecum ducam ad eternum regnum. Intelligendum est Iudam iam recessisse et multos alios iam retro abisse, auditis verbis incomprehensibilis sacramenti quando hec loquebatur Dominus.

^f Phil. 2, 9.

Numérotation du verset Lc. 22,28

Vos autem estis qui permansistis mecum in temptationibus meis.

Numérotation du verset Lc. 22,29

Et ego dispono vobis sicut disposuit mihi Pater meus regnum

Numérotation du verset Lc. 22,30

ut edatis et bibatis

^interl.| «Beati qui esuriunt et sitiunt iustitiam quoniam ipsi saturabuntur »^g, fruendo scilicet desiderato olim et amato gaudio veri boni

^g Mt. 5, 7.

super mensam meam in regno meo¹⁴

^interl.| mensa que omnibus sanctis est ad fruendum proposita est celestis vite gloria

¹⁴ meo Li448@ Li448 Rusch ] om. Weber

et sedeatis super thronos¹⁵

^marg.| ET SEDEATIS SUPER THRONOS. « Hec mutatio dextere excelsi »^h, ut qui humiles nunc gaudent ministrare conservis, tunc sublimes super mensam Domini perpetuis dapibus alantur, et qui in temptationibus iniuste iudicati cum Domino permanent, illic cum co super temptatores suos iusti iudices veniant. Quanto enim hic despectiores, tanto illic maiori culmine potestatis excrescent.

^h Ps. 76, 11.

¹⁵ thronos Rusch Weber ] + duodecim Li448@ Li448

iudicantes duodecim tribus Israel.

^marg.| IUDICANTES DUODECIM. Per duodecim non duodecim persone, sed multitudo iudicantium significatur, propter duas pertes septenarii, quo universitas significatur, id est tria et quattuor per quas duodecim multiplicantur.

Numérotation du verset Lc. 22,31

Ait autem Dominus Simoni :

^marg.| AIT AUTEM DOMINUS SIMONI. Ne glorientur duodecim quod soli de tot millibus cum domino in temptationibus permansisse dicerentur, admonet eos eadem procella potuisse conteri, nisi divina gratia fuissent protecti. Cum vero Satanas expetit temptare, et velut qui triti cum purgat ventilando concutere, docetur nullus a diabolo nisi Deo permittente temptari.

Simon¹⁶ ecce Satanas expetivit vos ut cribraret sicut triticum.

^marg.| ECCE SATANAS. Satanas bonos ad crebrandum petit, cum ad eorum afflictionem estibus anhelat malitie. Quo enim invidens eorum temptationem appetit, eo illorum quasi probationem deprecans petit.

¹⁶ Simoni Simon Li448@ Li448 Rusch ] CorS1 Cor3 (grec. : Dixit autem Dominus : Symon Symon ecce sathanas) , Simon Simon Weber

Numérotation du verset Lc. 22,32

Ego autem rogavi pro te ut non¹⁷ deficiat fides tua.

^marg.| EGO AUTEM. Non ut tempteris, sed ne deficiat fides tua, ut post lapsum negationis ad pristinum statum penitendo resurgas. Utile est enim sanctis et temptationibus examinari, ut vel temptati quam fortes fuerint appareat, vel cognita per temptationem sua infirmitate fortiores fieri discant, et sic cum probari fuerint accipiant coronam vite.

¹⁷ non Li448 Rusch Weber ] om. Li448@

Et tu aliquando conversus confirma fratres tuos.

^interl.| sicut ergo orando te protexi ne dificeres, sic tu infirmiores fratres exemplo tue penitentie conforta ne de venia desperent

Numérotation du verset Lc. 22,33

Qui dixit ei : Domine, tecum paratus sum¹⁸ et in carcerem et in mortem ire.

^marg.| QUI DIXIT EI DOMINE. Quia Dominus dixerat se pro Petro orasse, conscius ille presentis affectus et feruentis fidei, sed nescius casus futuri, non credit se ab eo posse deficere. Sed ille qui novit quid sit in homine, ne quis de suo statu incaute confidat, vel de casu incautius diffidat, sicut Deus modum, tempus, numerum negationis eius predicit et sicut misericors auxilium sue defensionis promittit.

¹⁸ paratus sum Li448 Rusch Weber ] inv. Li448@

Numérotation du verset Lc. 22,34

At¹⁹ ille dixit : Dico tibi, Petre, non cantabit hodie gallus donec ter abneges nosse me.

¹⁹ At Rusch ] Et Li448@ Li448 Weber

Numérotation du verset Lc. 22,35

Et dixit eis : Quando misi vos sine sacculo et pera et calciamentis

^marg.| QUANDO MISI. Non eadem regula vivendi persecutionnis tempore qua pacis discipulos informat. Missis siquidem discipulis ad predicandum, ne quid tollerent in via precepit, ordinans scilicet ut qui evangelium nuntiat de evangelio vivat. Instante vero mortis articulo, et tota illa gente pastorem simul et gregem persequente, congruam tempori regulam decernit, permittens necessaria victui, donec sopita persecutorum insania tempus evangelizandi redeat.

numquid aliquid defuit vobis ? At illi dixerunt : Nihil.

Numérotation du verset Lc. 22,36

Dixit ergo eis : Sed nunc qui habet sacculum tollat similiter et peram

^marg.| SED NUNC QUI. In hoc nobis quoque datur exemplum, ut nonnumquam causa instante, quedam de nostri propositi rigore sine culpa possimus intermittere. Verbi gratia si per inhospitales regiones iter agimus, plura viatici causa licet portare quam domi habebamus.

^{{t. 4 : Erfurt, f. 1027va ; facsim., p. 214a}
[Rusch, f. 1027va ]} et qui non habet vendat tunicam suam et emat gladium.

^marg.| ^{{t. 4 : Erfurt, f. 1027va ; facsim., p. 214a}
[Rusch, f. 1027va ]} ET QUI NON HABET. Gladium vel habitum sumere, vel non habitum iubet emere, ut sciant legentes non facultatem resistendi deesse discipulis, sed amorem magistro potius inesse paciendi, ubi et si nulla alia causa esset evaginandi gladium, sufficere potest illa, ut amputata servi auricula, tactu Domini sanareturⁱ. In quo admonemur, ne iram percussi sustineamus, sed fidem resurgentis suscipiamus. Quare vero sacculum et peram et gladium tollere iubeat subdit, scilicet quia ipse passurus et cum iniquis erat deputandus, id est cum latronibus in quorum medio est crucifixus. Vel cum inferis ad quos per mortem erat descensurus, ut educeret suos vinctos de lacu, ubi non est aqua.

^marg.| MYSTICE. Est gladius spiritalis, ut vendas patrimonium et emas verbum Dei, quo nuda mentis penetralia vestiuntur. Est etiam gladius passionis, ut exuas corpus et immolate carnis exuviis, ematur tibi corona martyrii. Denique ut scias quia de passione locutus est, ne turbaret discipulorum animos, de se exemplum supponit : Quomodo adhuc hoc quod scriptum est .

ⁱ Cf.Lc. 22, 51.

Numérotation du verset Lc. 22,37

Dico enim vobis quomodo²⁰ adhuc hoc²¹ quod scriptum est, oportet impleri in me et²² cum iniquis²³ deputatus est. Etenim ea que sunt de me

^interl.| predicta

²⁰ quomodo Rusch ] quoniam Li448@ Li448 Weber | ²¹ hoc Li448 Rusch Weber ] om. Li448@ | ²² et Li448@ Li448 Rusch ] + quod Weber | ²³ iniquis Li448@ Li448 Rusch ] iniustis Weber |

finem habent.

^interl.| impletorum

Numérotation du verset Lc. 22,38

At illi dixerunt : Domine, ecce gladii duo hic.

^marg.| ECCE GLADII DUO. Duo gladii promuntur : unus novi, alter veteris Testamenti, quibus adversus diaboli munimur insidias. Et dicitur : Satis est , quia nihil deest ei, quem utriusque Testamenti doctrina munierit.

At ille dixit eis : Satis est.

^marg.| SATIS EST. Duo gladii sufficiunt ad testimonium sponte passi salvatoris. Unus qui et apostolis audaciam certandi pro Domino et evulsa ictu ensis auricula Domino etiam morituro pietatem virtutemque medicandi inesse doceret. Alter qui nequaquam exemptus vagina, ostenderet eos, non totum quod potuere pro eius defensione facere permissos.

Numérotation du verset Lc. 22,39

Et egressus ibat secundum consuetudinem in montem Oliveti²⁴

^interl.| vel Olivarum

^interl.| secundum alios in villam que dicitur Gethsemani

^marg.| ET EGRESSUS IBAT. Tradendus a discipulo Domini, consuetum locum adit, ubi facile posset inveniri, ne mortem putaretur timuisse. Et bene discipulos sanguinis et corporis sui mysteriis imbutos, in montem Oliveti educit ut omnes in morte ipsius baptizatos designaret, altissimo sancti Spiritus charismate confirmandos.

²⁴ Oliveti Rusch ] Olivarum Li448@ Li448 Weber

Secuti sunt autem illum et discipuli.

Numérotation du verset Lc. 22,40

Et cum pervenisset ad locum dixit illis : Orate ne intretis in temptationem.

^marg.| ORATE NE INTRETIS etc. Impossibile est hominem non temptari, nec ait ut non temptemini, sed ne intretis in temptationem. Orate , id est ne temptatio vos superet et intra casses suos teneat.

Numérotation du verset Lc. 22,41

Et ipse avulsus²⁵ est ab eis

^marg.| ET IPSE AVULSUS EST. Dato apostolis precepto orandi, et ipse avulsus est ab eis. Solus orat pro omnibus, qui solus pro omnibus passurus erat, innuens orationem suam tantum, quantum et passionem a nostra distare.

²⁵ avulsus Li448 Rusch Weber ] evulsus Li448@

quantum iactus est lapidis

^marg.| IACTUS EST LAPIDIS. In hoc mystice innuit, ut in idipsum dirigant lapidem, id est usque ad ipsum perducant intentionem legis, que scripta erat lapide usque ad illum enim potest pervenire ille lapis, quoniam finis legis est Christus omni credenti ad iustitiam.

et positis genubus orabat

^interl.| ut humilitatem mentis habitu corporis ostendat

^marg.| ^{{t. 4 : Erfurt, f. 1027vb ; facsim., p. 214b}
[Rusch, f. 1027vb ]} ORABAT. Orat non tam timore patiendi, quam misericordia prioris populi, ne ab illo bibat calicem propinatum. Unde et signanter dicit 'istum', id est populi Iudeorum qui non habent excusationem ignorantie in meam mortem, quia quotidie annuntior illis in lege et prophetis. Si ergo fieri potest, ut sine interitu Iudeorum credat multitudo gentium, recuso passionem. Si vero illi excecandi sunt ut alii videant, non mea sed tua fiat voluntas.

Numérotation du verset Lc. 22,42

dicens : Pater, si vis, transfer calicem istum a me.

^marg.| PATER, SI VIS. Ambrosius MediolanensisAMBROSIUS. Pro me doluit, cum pro se nihil habuit quod doleret. Suscepit enim tristitiam mea, ut mihi largiretur suam letitiam. Confidenter ergo tristitiam nomino, qui crucem predico.

Verumtamen non mea voluntas

^marg.| VERUMTAMEN NON MEA. Appropinquans Dominus passioni, infirmantium vocem et timorem ut abstraheret in se suscepit et rursus per obedientiam fortitudinem mentis ostendit, ut cum nobis imminet quod fieri nolumus, sic per infirmitatem petamus ne fiat, ut tamen per fortitudinem parati simus ad implendam conditoris voluntatem potius quam nostram.

sed tua fiat.

^interl.| in se revertens, quod ex hominis persona renuerat trepidanter, ex Dei Filii potestate confirmat.

Numérotation du verset Lc. 22,43

Apparuit autem illi angelus de celo confortans eum.

^interl.| Homo factus eo modo est confortatus quo et contristatus. Nam si nobis tristis est, id est propter nos tristis est, necesse est ut etiam propter nos confortatus sit et nobis.

Numérotation du verset Lc. 22,44

Et factus in agonia prolixius orabat. Et factus est sudor eius

^marg.| ET FACTUS EST SUDOR. Appropinquante morte certamen mentis nostre in se expressit, qui merito quamdam vim terroris patimur, cum post pusillum sumus inventuri quod ineternum duret.

^{{t. 4 : Erfurt, f. 1027vb ; facsim., p. 214b}
[Rusch, f. 1027vb ]} sicut gutte sanguinis decurrentis²⁶ in terram.

^marg.| SANGUINIS DE CURRENTIS IN TERRAM. Per terram sanguine irrigatam declaratur, quod effectum sue precis iam obtineret, ut fidem scilicet discipulorum quam terrena adhuc fragilitas arguebat, suo sanguine purgaret, et quidquid illa scandali de morte eius pertulisset, hoc totum ipse moriendo deleret, sed et totum mundum peccatis mortuum, ad vitam resuscitaret.

²⁶ decurrentis] decurrentes CorS1 Cor3 (grec.)

Numérotation du verset Lc. 22,45

Et cum surrexisset ab oratione et venisset ad discipulos suos invenit eos²⁷ dormientes pre tristitia.

^interl.| pre tristitia somnum vincere non possunt

²⁷ eos Li448 Rusch Weber ] illos Li448@

Numérotation du verset Lc. 22,46

Et ait illis :

^interl.| vicina iam negatione

Quid dormitis ?

^interl.| apparet quia pro illis oraverat quos monet orationum suarum vigilando et orando participes existere

Surgite et²⁸ orate, ne intretis in temptationem.

^interl.| id est ne in vos calix mee passionis incumbat

²⁸ et Li448@ Li448 Rusch ] om. Weber

Numérotation du verset Lc. 22,47

Adhuc eo loquente, ecce turba et qui vocabatur Iudas, unus de duodecim, antecedebat eos

^interl.| factum congruit mutate menti iam enim cum fustibus qui quamdiu cum pace fuit tranquillius se egit

et appropinquavit Iesu ut oscularetur eum.

^interl.| ut hoc signo dinoscerent eum quem tenerent

^marg.| UT OSCULARETUR. Suscipit Dominus osculum, non quod simulare nos doceat, sed ut nec proditorem refugere videretur et plus afficeret proditorem, cui amoris officia non negaret. Unde dicitur : « Cum his qui oderunt pacem eram pacificus »^j.

^j Ps. 119, 7.

Numérotation du verset Lc. 22,48

Iesus autem dixit ei : Iuda, osculo Filium hominis tradis ?

^interl.| instrumento pacis mortem irrogas servus Dominum discipulus magistrum prodis

Numérotation du verset Lc. 22,49

Videntes autem hi qui circa ipsum erant quod futurum erat dixerunt ei : Domine, si percutimus in gladio ?

^marg.| D omine, si percutimus gladio . Ordo : cum interrogassent dicentes : Domine, si percutimus in gladio , tunc respondit : Sinite usque huc , id est non vos moveat quod futurum est. Permittendi sunt hucusque progredi, ut me apprehendant et impleantur que de me scripta sunt. Sed inter moras verborum interrogantium et respondentis. Petrus aviditate defensionis, maiore commotione pro Domino percussit. Sed non potuerunt simul dici que potuerunt simul fieri. Non ergo dicitur : sinite usque huc , quasi Domino placuerit factum Petri cum apud Mattheum legatur dixisse^k : « Converte gladium tuum in locum suum », quod post factum apparet dixisse Iesum.

^k Mt. 26, 52.

Numérotation du verset Lc. 22,50

Et percussit unus ex illis

^interl.| Petrus eodem ardore mentis quo cetera zelatus sicut Phinees

servum principis sacerdotum et amputavit auriculam eius dexteram.

^marg.| SERVUM PRINCIPIS SACERDOTUM. MYSTICE. Servus est 'populus Iudeorum', principibus, scilicet indebite mancipatus, qui in passione Domini dexteram aurem, id est spiritalem intelligentiam perdidit. Sinistra, id est vilitate littere ^{{t. 4 : Erfurt, f. 1028ra ; facsim., p. 215a}
[Rusch, f. 1028ra ]} contentus, non Petro tollente, sed divino iudicio ablatam pandente. Que auris in his qui credere maluerunt, pietate Domini restituitur. Vel auris amputata et sanata, significat auditum ablata vetustate innovatum, ut sit in novitate spiritus et non in vetustate littere. Quia servus inventus est, pertinet ad illam vetustatem que generat in servitutem que est Agar. Sed cum accessit sanitas, figurata est libertas. Unde et nomen servi Malchus id est 'rex' vel 'regnaturus', quia regnabit cum Christo, cui auditus innovatur.

Numérotation du verset Lc. 22,51

Respondens autem Iesus ait : Sinite usque huc.

^interl.| id est non moveat vos quod futurum est

Et cum tetigisset ^{{t. 4 : Erfurt, f. 1028ra ; facsim., p. 215a}
[Rusch, f. 1028ra ]} auriculam eius sanavit eum.

^interl.| numquam pietatis obliviscitur qui nec hostes suos patitur vulnerari

Numérotation du verset Lc. 22,52

Dixit autem Iesus ad eos qui venerant ad se principes sacerdotum et magistratus templi et seniores :

^marg.| VENERANT AD SE PRINCIPES. Iuxta alios evangelistas non venerant ad Iesum principes sacerdotum et magisteratus, sed in atrio Caiphe expectaverant. Sed quia illi de nece Domini ita agebant ut quasi innoxii viderentur, cum per discipulum traditus, a tribuno et turbis comprehensus, a preside damnatus, a Romanis crucifixus, a populis etiam Barabbas est electus, volens evangelista eos maxime esse reos, quorum consilio cuncta gerebantur, dicit eos venisse ad comprehendem dum salvatorem qui sue iussionis potestate venerunt.

Quasi ad latronem existis cum gladiis et fustibus ?

^marg.| QUASI AD LATRONEM. Stultum est cum gladiis et fustibus querere, qui ultro se eorum offert manibus, et in nocte quasi latitantem et vestros oculos declinantem investigare per proditorem, qui quotidie in templo docet. Sed ideo adversum me in tenebris congregamini, quia potestas vestra qua contra lucem armamini in tenebris est.

Numérotation du verset Lc. 22,53

Cum quotidie vobiscum fuerim in templo non extendistis manus in me, sed hec est hora vestra

^interl.| noctis nequitie vestre congrua

et potestas tenebrarum.

Numérotation du verset Lc. 22,54

Comprehendentes autem eum duxerunt ad domum principis sacerdotum.

^interl.| in hoc diversus a ceteris

^marg.| PRINCIPIS SACERDOTUM. Caiphe qui pontificatum unius anni pretio sibi emerat a romano principe prius tamen ad Annam ut Iohannes ait.

Petrus vero

^interl.| divisus ab aliis

sequebatur eum²⁹

^interl.| hoc est devotionis

²⁹ eum Li448@ Li448 Rusch ] om. Weber

a longe.

^interl.| hoc est timoris nature

^marg.| SEQUEBATUR A LONGE. Merito a longe qui in proximo fuerat negaturus. Significat Ecclesiam imitaturam Christi passionem longe differenter, quia Ecclesia patitur pro se, Christus pro Ecclesia.

Numérotation du verset Lc. 22,55

Accenso autem igne in medio atrii³⁰ et circumsedentibus³¹ illis

^marg.| IGNE IN MEDIO. Ignis cupiditatis instinctu maligni spiritus accensus, in atrio Caiphe ad negandum et blasphemandum Deum linguas perfidorum armabat. Quod enim intus in domo principis sacerdotum maligna synodus gerebat, hoc ignis inter frigora noctis foris accensus typice demonstrabat. Hoc frigore ad horam torpens Petrus, quasi prunis ministrorum calefieri cupiebat, quia temporalis commodi solacium perfidorum societate querebat. Sed hanc infidelitatem Domino respiciente reliquit et post resurrectionem in captura piscium, cum prunas positas et piscem super positum vidisset, cor suum prunis amoris inflammavit.

³⁰ atrii Rusch ] atrio Li448@ Li448 Weber ³¹ circumsedentibus Rusch Weber ] circumstantibus Li448@ Li448

erat Petrus in medio eorum.

Numérotation du verset Lc. 22,56

Quem cum vidisset ancilla quedam

^marg.| ANCILLA QUEDAM. Cur prima ancilla prodit cum viri magis poterant cognoscere nisi ut iste sexus ostendatur in nece Domini peccasse, per passionem redempturus ? Et ideo mulier prima resurrectionnis mysterium accepit et mandata custodit, ut veterem prevaricationis errorem aboleret.

sedentem ad lumen et eum fuisset intuita dixit : Et hic cum illo erat.

Numérotation du verset Lc. 22,57

At ille negavit eum

^interl.| quod negat Petrus obreptionis est, quod penitet fidei

^marg.| AT ILLE NEGAVIT. Non in monte, non in templo, non in domo sua Petrus negat, sed in pretorio Iudeorum, in domo principis sacerdotum ubi non est ^{{t. 4 : Erfurt, f. 1028rb ; facsim., p. 215b}
[Rusch, f. 1028rb ]} veritas, ubi Christus captus et ligatus. Quid nisi erraret quem intromisit ostiaria Iudeorum ? Eva male induxit Adam, Petrum male introduxit femina.

dicens : Mulier, non novi illum³².

³² illum Li448@ Li448 Rusch ] eum Li448@

Numérotation du verset Lc. 22,58

Et post pusillum alius videns eum dixit : Et tu de illis es. Petrus vero ait : O homo, non sum.

Numérotation du verset Lc. 22,59

Et intervallo ^{{t. 4 : Erfurt, f. 1028rb ; facsim., p. 215b}
[Rusch, f. 1028rb ]} facto quasi hore unius, alius quidam affirmabat dicens : Vere et hic cum illo erat. Nam et Galileus est.

^marg.| GALILEUS EST etc. Hierosolomite et Galilei eque sunt Hebrei et unius lingue, sed una queque provincia habet suas proprietates, vernaculum loquendi, sonum mutare non potest.

Numérotation du verset Lc. 22,60

Et ait Petrus : Homo³³, nescio quid³⁴ dicis.

^marg.| HOMO NESCIO QUID DICIS etc. Non solum negat Christum qui dicit illum non esse Christum, sed etiam qui cum sit negat se esse christianum et ita impletur quod dicit Dominus : Tu me negabis .

³³ Homo Li448 Rusch Weber ] O praem. Li448@ ³⁴ quid Li448@ Li448 Rusch ] quod Weber

Et continuo adhuc illo loquente cantavit gallus³⁵.

^marg.| ET CONTINUO. Post tertiam negationem sequitur galli cantus. Sacramenta rerum per statum temporum designantur media nocte negat, galli cantu penitet. Et post resurrectionem quem sub luce tunc negaverat, tunc se amare professus est, quia qui in tenebris oblivionis erravit sperate iam lucis rememoratione correxit et eiusdem vere lucis presentia plene quidquid mutaverat erexit. MYSTICE. Gallus aliquis doctorum est qui somnolentos increpans ait^l : « Evigilate iusti et nolite peccare ». Quod Petrus ante primum galli cantum negat, eos significat qui Christum ante resurrectionem Domini esse non putaverunt, morte eius turbati. Quod bis ante secundum galli cantum negat illos significat, qui vere in illo secundum hominem, vel secundum Deum in utraque substantia errant et ideo veritatem negant. Primus galli cantus est Domini resurrectio in ipso. Secundus eiusdem in corpore Ecclesie.

^l 1Cor. 15, 34 ; cf. Ps. 4, 5.

³⁵ cantavit gallus Rusch Weber ] inv. Li448@ Li448

Numérotation du verset Lc. 22,61

Et conversus Dominus respexit Petrum.

^interl.| respexit Dominus ut recordaretur Petrus quia misericordia ad penitentiam vocat

^marg.| ET CONVERSUS DOMINUS. Intuitu provocavit ad lacrimas, quasi in mentem ei reducens quotiens negaverat, quod ei pre dixerat, nec potuit in tenebris remanere, quem lux mundi respexit.

Et recordatus est Petrus verbi Domini sicut dixerat³⁶ : Quia priusquam gallus cantet ter me³⁷ negabis.

³⁶ sicut dixerat Rusch ] quod dixerat Li448@ Li448 , sicut dixit Weber ³⁷ me Li448 Rusch Weber ] om. Li448@

Numérotation du verset Lc. 22,62

Et egressus foras Petrus flevit amare.

^marg.| ET EGRESSUS FORAS. Ab impiorum concilio seclusus culpam lavat que non intus ob hoc permissus est hesitare, ut in Ecclesie principe conderetur remedium penitentie et nemo auderet de sua virtute confidere.

Numérotation du verset Lc. 22,63

Et viri qui tenebant illum illudebant ei cedentes.

^marg.| ILLUDEBANT EI CEDENTES. Impleta est prophetia^m : « In virga percutietur maxilla iudicis Israel ». Et itemⁿ :"Dedi maxillam meam alapis". Sed qui tunc cedebatur colaphis Iudeorum, nunc ceditur blasphemiis falsorum Christianorum. Velaverunt faciem, non ut eorum scelera non viderent sed ut a se (sicut quondam Moysi fecerunt) gratiam cognitionis eius abscondant : Si enim crederent Moysi crederent et Domino^o. Hoc velamen usque hodie manet super corda eorum sed credentibus est ablatum, cum illo moriente velum templi scissum est.^p

^m Mich. 5, 1.

ⁿ Dedi.. alapis] sententia ex Lam. 3, 30 : « Dabit percutienti se maxillam, saturabitur opprobriis », et Is. 51, 6 : « Corpus meum dedi percutientibus, et genas meas vellentibus ; faciem meam non averti ab increpantibus et conspuentibus in me », ut ref. Hieronymus , Commentarii in evangelium Matthaei, lib. 4, CCSL 77, lin. 1428 : « Dedi maxillas meas alapis et faciem meam non averti a confusione sputorum » = Beda Venerabilis , In Marci evangelium expositio, lib. 4, cap. 14, CCSL 120/3, lin. 1101 = Rabanus Maurus , Expositio in Matthaeum, lib. 8, CCCM 174A, p. 720.64.

^o Cf. Io. 5, 46 : « Si enim crederetis Moysi, crederetis forsitan et mihi, de me enim ille scripsit ».

^p Beda Venerabilis , In Marci evangelium expositio, lib. 4, cap. 14, CCSL 120/3, lin. 1101 sqq. : « Impleta est hoc loco prophetia quae ait : dedi maxillas meas alapis et faciem meam non auerti a confusione sputorum. Sed qui tunc caesus est colaphis siue alapis iudaeorum caeditur etiam nunc blasphemiis falsorum christianorum qui tunc consputus est saliuis infidelium nunc usque uesanis nomine tenus fidelium exhonoratur atque irritatur opprobriis. Velauerunt autem faciem eius non ut eorum ille scelera non uideat sed ut a se ipsi sicut quondam Moysi fecerunt gratiam cognitionis eius abscondant. Si enim crederent moysi, crederent forsitan et domino. Quod uelamentum usque hodie manet super cor eorum non reuelatum nobis autem in christum credentibus ablatum est ». Cf. Rabanus Maurus , Expositio in Matthaeum, lib. 8, CCCM 174A, p. 720.

Numérotation du verset Lc. 22,64

Et velaverunt eum et percutiebant faciem eius et interrogaverunt³⁸ eum dicentes : Prophetiza, quis est qui te percussit ?

^marg.| PROPHETIZA. Contumelia in eum qui se prophetam dicebat. Sed et heretici et Iudei qui usque hodie Christum negant et mali Christiani qui reprobis actibus exacerbant, dum suas cogitationes et opera tenebrarum ab illo videri non putant, quasi illudentes aiunt : Prophetiza, quis est qui te percussit ?

³⁸ interrogaverunt Li448@ Rusch ] interrogabant Weber

Numérotation du verset Lc. 22,65

Et alia multa blasphemantes dicebant in eum.

Numérotation du verset Lc. 22,66

Et ut factus est dies

^interl.| vide quam solliciti in malo tota nocte vigilaverunt ut facerent homicidium

convenerunt seniores plebis et principes sacerdotum, et scribe et duxerunt illum in concilium suum dicentes : Si tu es Christus, dic nobis.

^marg.| SI TU ES CHRISTUS. Non veritatem desiderant, sed calumniam parant. Intelligebant Christum purum hominem de David nasciturum. Secundum hoc ergo ^{{t. 4 : Erfurt, f. 1028va ; facsim., p. 216a}
[Rusch, f. 1028va ]} querunt, ut si diceret : ego sum Christus, calumniarentur quod sibi arrogaret regiam potestatem.

Numérotation du verset Lc. 22,67

Et ait illis : ^{{t. 4 : Erfurt, f. 1028va ; facsim., p. 216a}
[Rusch, f. 1028va ]} Si vobis dixero

^marg.| SI VOBIS DIXERO. Sepe dixerat se esse Christum. Interrogaverat etiam eos quomodo dicerent Christum filium David cum eum David Dominum vocet, ut per hoc ad credendum Deum provocaret. Sed illi nec dicenti credere, nec interroganti respondere, nec eum qui innoxius erat dimittere volebant.

non creditis mihi,

Numérotation du verset Lc. 22,68

si autem et interrogavero non respondebitis mihi neque dimittetis.

Numérotation du verset Lc. 22,69

Ex hoc autem

^marg.| ego quem ut hominem despicitis per supplicium crucis ero exaltatus et habens nomen quod est super omne nomen

^marg.| EX HOC AUTEM etc. Qui semen David calumniari querebant plus etiam audiunt, quod per contemtum sit venturus ad gloriam.

erit Filius hominis sedens a dextris virtutis Dei.

^interl.| cum hic infirmus appaream

Numérotation du verset Lc. 22,70

Dixerunt autem omnes : Tu ergo es Filius Dei ? Qui ait : Vos dicitis quia ego sum.

^interl.| VOS DICITIS etc. Ita temperat responsionem, ut et verum dicat, et sermo calumnie non pateat. Maluit se Christum filium Dei probare quam dicere, ut condemnandi causa tolleretur his qui fatentur quod obiiciunt.

Numérotation du verset Lc. 22,71

At illi dixerunt : Quid adhuc desideramus testimonium ? Ipsi enim audivimus de ore eius.

^marg.| quod se Christum et Filium Dei dicat

^interl.| IPSI ENIM AUDIVIMUS. Ubi dixit : Erit filius hominis sedens ad dexteram virtutis Dei et vos dicitis, quia ego sum . Sua se sententia damnant qui eum morti tradunt quem oris et operis sui testimonio Deum esse cognoscunt.

Comment citer cette page ?
Glossa ordinaria (Lc. 22), in : Glossae Scripturae Sacrae electronicae, ed. Martin Morard, IRHT-CNRS, 2016-2018. Consultation du 27/02/2021. (permalink : http://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?livre=../sources/editions/GLOSS-liber57.xml&chapitre=57_22)

Signaler un complément d'information