<76. Epistola Iacobi**>

Capitulum 3

Numérotation du verset Iac. 3,1

Nolite

^interl.| nisi tantum discreti et in Scripturis edocti

^marg.| NOLITE. Sicut monui vos ad opera facienda sic moneo ad vitanda stulta magisteria.

^marg.| NOLITE PLURES etc. Multi fuere temporibus apostolorum qui descendentes de Iudea Antiochiam, non bene eruditi in lege fidei, docebant credentes ex gentibus debere circumcidi, et alios errores inducebant que veribus predicatoribus non parvum laborem questionis contulerunt. Hos ergo ab officio verbi removet ne impediant veros predicatores.

plures magistri fieri

^interl.| vel in pluribus Ecclesiis vel plures in una ne velitis esse magistri

fratres mei,

^interl.| quibus bona cupio

scientes quoniam maius iudicium

^marg.| MAIUS IUDICIUM.Qui indoctus officium docendi usurpat, et Christum non sinceriter nuntiat maiorem damnationem meretur quam si solus suo scelere periret. Sicut contra qui bene ministrat gradum sibi bonum acquirit.

sumitis.

^interl.| usurpando magisterium

Numérotation du verset Iac. 3,2

In multis enim offendimus omnes.

^interl.| quia et in verbo et in ceteris et ita non sumus perfecti quia ille tantum est perfectus qui in verbo non offendit

^marg.| IN MULTIS etc. Vere periculosum est, quia non tantum vos minus eruditi sed nos omnes predicatores etiam maiores, in multis offendimus alii male docendo, alii male vivendo et allis modis. Se illis connumerat ut liberius arguat. ^{{t. 4 : Erfurt, f. 1178va ; facsim., p. 516a}
[Rusch, f. 1178va ]} Aliter iustus, aliter malus offendit. Iustus carnis fragilitate nec iustus esse desinit. Unde Salomon : « Septies in die cadit iustus et resurget »^a. Sicut quotidiana est offensio, ita quotidiana est medela orationum et bonorum operum. Sed impii corruunt in malum.

^a Prv. 24, 16.

^{{t. 4 : Erfurt, f. 1178va ; facsim., p. 516a}
[Rusch, f. 1178va ]} Si quis

^marg.| SI QUIS. Vult ostendere inevitabilem verbi offensionem ut imperitos deterreat ne cupiant prelationem, quia qui cupit preesse oportet aliis perfectiorem esse, ne offendat dum debet prodesse. Sed imperiti non possunt in predicando non offendere.

in verbo

^marg.| IN VERBO. Illo videlicet cuius offensionem humana potest vitare fragilitas. Ut verbum doli detractionis superbie iactantie. Sed et otiose et superflue locutionis.

non offendit hic

^interl.| non alius

perfectus est vir. Potest enim¹ freno circumducere totum corpus.

^interl.| qui potest offensionem verbi cavere potest omnia menbra corporis que facilius corrigunt ad bona opera circumducere ne a recto itinere divertatur

¹ Potest enim] Potens etiam Weber

Numérotation du verset Iac. 3,3

Si autem frenos equis² in ora mittimus

^marg.| SI AUTEM FRENOS EQUIS IN ORA MITTIMUS. Subaudis et in ora nostra multomagis debemus mittere. Quidam libri habent : Sicut autem frenos equis etc. et coniungitur ad sequentia. Sicut autem equis frena in ora mittimus etc. ita et lingua modicum quidem membrum est et magna exaltat.

^marg.| Similitudo de equis ad linguam, convenientiam et facultatem refrenande lingue ostendit. Similitudo de navibus etiam premium continentie vel penam in continentie proponit, dum dicit linguam magna exaltare.

^marg.| Alleg<orice>. Magne naves in mari, mentes hominum in mundo venti a quibus minantur appetitus mentium per quos naturaliter coguntur aliquid agere per quod perveniant ad bonum finem vel ad malum. Gubernaculum, cordis intentio qua boni transgressis seculi fluctibus salutis portum petunt reprobi quasi Scilla vel Caribdi intereunt. Et quia ex abundantia cordis os loquitur, recte subiungit : Ita et lingua modicum .

² frenos equis] equorum frenos Weber

ad consentiendum nobis,

^interl.| convenit ut in ora nostra frenos continentie immittamus ad consentiendum nostro creatori, ut per lingue custodiam operum quoque rectitudinem obtineamus quia ita est in hoc simili

et omne corpus eorum³

^interl.| vel illorum

³ eorum] illorum Weber

circumferimus.

Numérotation du verset Iac. 3,4

Et ecce⁴

^interl.| aliam similitudinem ad idem probandum induco

⁴ Et ecce] inv. Weber

naves cum magne sint et a ventis valentibus⁵

^interl.| vel : validis

⁵ valentibus] validis Weber

minentur, circumferuntur autem⁶ a modico gubernaculo ubi impetus dirigentis voluerit.

⁶ autem] om. Weber

Numérotation du verset Iac. 3,5

Ita et lingua modicum quidem membrum est et magna exaltat⁷.

^interl.| vel : <ex>ul<tat>

^marg.| ET MAGNA EXALTAT. Id est premia si impetus dirigentis bene eam gubernat. Si male sibi suisque magna perditionis exaltat. Unde Salomon : « Mors et vita in manibus lingue »^b vitam exaltat si bene docet Ecclesiam. Mortem si male. Agit namque contra illos qui et vita et scientia destituti docere presumebant.

^marg.| MAGNA EXALTAT. Quidam libri et magna exultat, quia ceterorum verba et sensus despiciens singulariter se sapientem iactat et facundum. Contra quod : « Nolite multiplicare loqui sublimia gloriantes »^c.

^b Prv. 18, 21.

^c 1Rg. (1Sm.) 2, 3.

⁷ exaltat] exultat Weber

Ecce quantus ignis

^interl.| quam parvus vel exilis

^interl.| vel ecce modicus ignis

^marg.| ECCE QUANTUS IGNIS. Sic et lingua incontinens magnam materiam bonorum operum perire facit. Et cum fere sit impossibile vitari peccatum etiam lingue a perfectis, non quivis debet appetre magisterium.

quam magnam silvam⁸ incendit.

⁸ silvam] magnam praem. Weber

Numérotation du verset Iac. 3,6

Et lingua

^interl.| virtutum silvam male loquendo devorat

ignis est,

^interl.| ipsa est

universitas

^marg.| UNIVERSITAS. Quia per eam cuncta fere facinora aut concinantur ut latrocinia stupra, aut patrantur ut periuria falsa testimonia, aut defenduntur ut cum quilibet impurus excusando scelus quod admisit, simulat bonum quod non fecit.

iniquitatis. Lingua constituitur in membris

^interl.| inter membra

nostris que maculat totum corpus,

^interl.| peierando et aliis modis

^marg.| QUE MACULAT TOTUM CORPUS. Et quia talis est lingua totum corpus maculat et immundum facit reputari in conspectu Dei, et ideo grave est subire magisterium quia constituitur in membris nostris una est de membris nostris nimis propinqua nobis.

et inflammat rotam nativitatis nostre

^marg.| INFLAMMAT ROTAM NATIVITATIS NOSTRE. Contaminat totum procursum vite temporalis quousque ^{{t. 4 : Erfurt, f. 1178vb ; facsim., p. 516b}
[Rusch, f. 1178vb ]} ad mortem, vel ut currente rota agimur. Vel rotam nativitatis nostre, quia merito prime prevaricationis ab interna felicitate proiecti, huc illuc vaga mente raptamur, ut ubi periculum ubi sit salus ignoremus. Inflammatur hec rota nativitatis igne lingue cum vitium native perturbationis ineptis etiam noxiis sermonibus accumulatur.

inflammata a gehenna.

^interl.| id est suggestione diaboli

^interl.| et vere mala lingua

^marg.| GEHENNA. Diabolus propter quem facta est gehenna . Sicut gehenna semper ardet, sic diabolus ubicumque sit vel in aere vel sub terra secum fert tormenta suarum flammarum, et hac pena commotus flammam vitiorum suggerit hominibus, et ea que eis invidendo suggessit per lingue incontinentiam aperit per cetera membra ad effectum perducere cogit.

Numérotation du verset Iac. 3,7

Omnis enim natura bestiarum et volucrum et serpentium etiam ceterorum domantur

^interl.| quotidie

^marg.| OMNIS ENIM NATURA. Legimus in Plinio immanissimam aspidem, in Egypto a quodam patrefamilias domitam, quotidie de caverna sua egressam et a mensa eius annonam percipere solitam. Legimus in Marcellino^d tigridem mansuetam factam ab India Anastasio principi missam.^e

^marg.| OMNIS ENIM. Lingua pravorum bestiis ferocitate, volucribus levitate, serpentibus virulentia precellit. Sunt bestiales qui exacuerunt in gladium linguas suas. Sunt volatiles qui posuerunt in celum os suum et : « Quorum os locutum est vanitatem »^f. Sunt serpentini de quibus dicitur : « Venenum aspidum sub labiis eorum »^g.

^marg.| Aliter. Aliqui bestiales sensu et opere, aliqui volucres instabilitate, alii serpentes astutia nocendi, facilius possunt converti quam lingua a magistro refrenari.

^d Non inveni [MM2016]

^e Beda Venerabilis, In epistulas septem catholicas [CPL 1362], lib. 1 (Iac.), cap. 3, CCSL 121 (D. Hurst, 1983), p. 181-342, lin. 146-149 (quasi ad litteram). Cf. Plinius maior, Naturalis historia, lib. 10, par. 208, Teubner, L. Ian/C. Mayhoff, 1892-1909, t. 2, p. 282 : « De aspide miraculum Phylarcho reddatur. Is enim auctor est, cum ad mensam cuiusdam veniens in Aegypto aleretur adsidue enixa catulos, quorum ab uno filium hospitis interemptum, illam reversam ad consuetudinem cibi intellexisse culpam et necem intulisse catulo nec postea in tectum id reversam ».

^f Ps. 143, 8.

^g Ps. 139, 4.

^{{t. 4 : Erfurt, f. 1178vb ; facsim., p. 516b}
[Rusch, f. 1178vb ]} et domita sunt

^interl.| iam antea

a natura humana.

Numérotation du verset Iac. 3,8

Linguam autem nullus hominum domare potest.

^interl.| nullus doctor potest cohibere linguam verbosam subditorum nullus est qui aliquando in lingua non delinquat

Inquietum malum

^interl.| non quiescit in uno, ut solus linguosus peccet sed more veneni serpit de uno in alium transeundo qui detrahit fratri, provocat illum ad maledicendum de cuius veneni atrocitate plura subnectit

^interl.| non potest domari quia est

plena veneno mortifero.

Numérotation du verset Iac. 3,9

In ipsa benedicimus Deum⁹ et Patrem

^interl.| gratias agendo vel laudando

⁹ Deum] Dominum Weber

et in ipsa maledicimus

^interl.| detrahendo

homines qui ad similitudinem Dei facti sunt.

^interl.| rationales ut ipse est, vel sicut ipse principaliter preest omnibus, ita et homines presunt ceteris creaturis

^interl.| in vituperio creature creatorem offendimus

Numérotation du verset Iac. 3,10

Ex ipso ore

^interl.| et quia Deum benedicimus et homines maledicimus

procedit benedictio et maledictio.

^interl.| quod est inconveniens

^interl.| sed

^marg.| EX IPSO ORE PROCEDIT BENEDICTIO ET MALEDICTIO. Alii videntes quod agimus exemplo nostro inducuntur, ut similiter benedicant et maledicant.

^marg.| NON OPORTET FRATRES etc. Vere non oportet, ut eodem ore benedicamus de capite, et maledicamus de membris quia amaritudine maledictionis consumitur dulcedo benedictionis.

^marg.| Quod per simile. Si simul misces dulcem et amaram aquam per idem foramen exeant, dulcis commixtione amare in amaram convertitur non amara in dulcem commixtione dulcis. Sic non placet dulcedo lingue si mixta est amaritudini. Modicum enim fermentum totam massam corrumpit et non est speciosa laus in ore peccatoris.

Non oportet,

^interl.| non est utile

fratres, mei hec ita fieri.

Numérotation du verset Iac. 3,11

Numquid fons

^marg.| NUMQUID FONS. Aliter. Oportet predicatorem aliquando dulci aliquando amara predicatione uti, attrahendo increpando quod satis difficile est ut diversis verbis ad idem tendentibus utrumque facere possit.

de eodem foramine emanat dulcem et amaram aquam ?

^interl.| sicut arbor amisso naturali fructu alterius arboris non fert fructum sic maledicus et si bene loqui videatur fructum benedictionis non habet

Numérotation du verset Iac. 3,12

Numquid potest fratres mei ficus uvas¹⁰ facere aut vitis ficus ?

^marg.| NUMQUID POTEST FICUS. Numquid oportet, ut doctor sit ficus dulcedine beatitudinis ad quam monet et dulcibus utatur verbis, et ut sit vitis faciens oblivisci omnium temporalium in quo oportet asperis uti ? Sed numquid idem doctor potest esse ficus dulcibus attrahendo, et potest esse vitis asperioribus ab amore terrenorum retrahendo ? Quasi : difficile est. Sic neque salsa dulcem potest facere aquam, id est aliquis predicator acriter mordens mores aliorum, in eadem doctrina non potest esse dulcis eisdem.

¹⁰ uvas] olivas Weber

Sic neque salsa dulcem potest facere aquam.

Numérotation du verset Iac. 3,13

Quis sapiens et disciplinatus

^marg.| QUIS SAPIENS ET DISCIPLINATUS. Confutatis illis qui nec vite sanctitatem, nec lingue continentiam habent monet illos qui sibi sapientes videbantur, vel etiam erant ut sapientiam suam magis ostendant disciplinate vivendo, quam alios docendo quia ^{{t. 4 : Erfurt, f. 1179ra ; facsim., p. 517a}
[Rusch, f. 1179ra ]} qui proclivior est ad docendum, quam ad faciendum aliquando iactantiam, vel contemptionem incurrit, vel invidiam contra alios doctores et alia multa mala.

^marg.| Non debetis cito effici doctores, quia quis ex vobis est adeo sapiens cognitione et disciplinatus exercitatione, ut audeat magisterium sibi assumere ? Prius discat bene operari quam alios docere ut conversando inter vos exemplum aliorum possit esse, et hoc in mansuetudine ne propter suam sapientiam et bonam operationem alios despiciat.

inter vos ostendat ex bona conversatione opera sua¹¹ in mansuetudine sapientie.

¹¹ opera sua] operationem suam Weber

Numérotation du verset Iac. 3,14

^{{t. 4 : Erfurt, f. 1179ra ; facsim., p. 517a}
[Rusch, f. 1179ra ]} Quod

^interl.| quo ad Deum et quo ad proximum

si zelum animarum¹² habetis,

^interl.| si zelum Dei habentes bona facitis et ex conscientia bonorum operum amari erga proximos estis et eos despicitis et indignantibus verbis deturpatis

¹² animarum] amarum Weber

^interl.| quod minus est

contentiones sunt¹³ in cordibus vestris.

^interl.| etsi non prorumpunt in verba

¹³ sunt] om. Weber

Nolite gloriari

^interl.| ne putetis vos habituros gloriam pro his que fiunt ex superbia et ad depressionem aliorum

et mendaces

^marg.| ET MENDACES. Et nolite mentiri Deo cui in baptismo promisistis abrenuntiare pompis diaboli, quod non facitis cum de bonis superbitis.

esse adversus veritatem.

Numérotation du verset Iac. 3,15

Non est enim¹⁴ ista

^interl.| inflata et indignans

¹⁴ enim] om. Weber

desursum sapientia¹⁵ descendens a Patre luminum¹⁶,

^interl.| a Deo qui est spiritalium bonorum dator

¹⁵ desursum sapientia] inv. Weber ¹⁶ a…luminum] om. Weber

sed terrena,

^interl.| terrene glorie cupida

animalis,

^interl.| non spiritalis sed more animalium sola sensibilia querens

diabolica.

^interl.| id solum sapit et agit quod diabolus in natura humana per prevaricationem infudit, scilicet quia ad vesana et noxia se convertit

Numérotation du verset Iac. 3,16

Ubi enim

^interl.| vere non est a Deo quia ubi est zelus Dei et contentio contra proximos

zelus

^interl.| in animo

et contentio

^interl.| in verbis

ibi inconstantia

^interl.| mentis huc illucque fluctuantis quia se ad unam superni intuitus ancoram figere neglexit

et omne opus pravum.

^interl.| in conspectu Dei etsi hominibus rectum videatur

Numérotation du verset Iac. 3,17

Que autem desursum est sapientia

^marg.| QUE AUTEM etc. Hec est mansuetudo quam superius habendam esse percepit zelo amaritudinis et contentionibus adversa.

primum quidem pudica est,

^interl.| caste intelligit et operatur

^marg.| PRIMUM QUIDEM PUDICA. Nisi primum pudicitia sedeat in mente, nulla perfectio sequetur in opere.

deinde autem¹⁷ pacifica,

^interl.| per elationem se a Deo, vel proximorum societate non disiungit

¹⁷ autem] om. Weber

modesta

^interl.| in quibuscumque non ultra modum, nec infra subsistit

suadibilis, bonis consentiens¹⁸,

^interl.| quod bonis placere videt sibi non displicet

^marg.| SUADIBILIS BONIS CONSENTIENS. Si quo minus agit, vel propter ignorantiam, vel propter negligentiam bonorum suasioni assensum prebeat.

¹⁸ bonis consentiens] om. Weber

plena misericordia

^interl.| in animo

et fructibus bonis.

^interl.| operibus misericordie ieiunus vigilus orationibus

Iudicans¹⁹ sine simulatione.

¹⁹ Iudicans] non praem. Weber

Numérotation du verset Iac. 3,18

Fructus autem

^marg.| FRUCTUS AUTEM. Postquam sapientiam per singulas virtutes distinxit, ut facilius invitet ad hanc fructum eius subiungit.

iustitie in pace

^marg.| IN PACE. Non postulat videri doctior vel sanctior quam est, non lacerat proximum ad commendationem sui quod contentiosa facit sapientia.

^marg.| Non solum propter predicta debetis huiusmodi sapientiam appetere, sed etiam ideo quia a facientibus pacem quasi iacientibus hoc semen seminatur et preparatur in pace eterne beatitudinis fructus, id est merces iustitie que pro iustis operibus retribuitur. Qui hic studet paci et terram cordis sui operibus pacis quasi semente aspergit iustum est ut habeat eternam pacem quasi fructum huius seminis.

seminatur facientibus pacem.

^interl.| opera pacis

Comment citer cette page ?
Glossa ordinaria (Iac. 3), in : Glossae Scripturae Sacrae electronicae, ed. Martin Morard, IRHT-CNRS, 2016-2018. Consultation du 19/01/2021. (permalink : http://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?livre=../sources/editions/GLOSS-liber76.xml&chapitre=76_3)

Signaler un complément d'information