<83. Apocalypsis>

Capitulum 2

Numérotation du verset Apc. 2,1

^{{t. 4 : Erfurt, f. 1196rb ; facsim., p. 551b}
[Rusch, f. 1196rb ]} Et¹

^interl.| Iohannes

¹ Et] om. Weber

angelo

^marg.| ET ANGELO. Id est episcopo scribit, de manu cuius peccata subditorum requirit, et sine cuius consensu subditos iudicare non presumit ipse Iohannes.

^interl.| Nota quod in omnibus his non soli episcopo sed et commissis loquitur.

Ephesi Ecclesie

^marg.| EPHESI. Ephesus secundum bene persistentium partem 'voluntas' interpretatur, quorum operibus Deus delectatur de quibus proponit ut per horum exemplum qui lapsi fuerant corrigantur, secundum quod Ephesus interpretatur 'consilium', id est 'indigens consilio', sive 'lapsus profundus', vel 'voluntas mea'.

scribe : hec dicit

^interl.| licet peccaverint adhuc non dimittit eos

qui tenet septem stellas in dextera sua,

^interl.| sicut dona dividens vel nondum quietus

^marg.| SEPTEM. Incipit singulares admonitiones que singule et universales esse possunt secundum diversa membra cuiuslibet Ecclesie.

qui ambulat in medio septem candelabrorum aureorum.

^interl.| quia nondum tales ut in eis quiescat

Numérotation du verset Apc. 2,2

Scio

^interl.| id est approbo

opera tua et laborem tuum²

^interl.| tribulationem

² tuum] om. Weber

et patientiam tuam

^interl.| quia non murmuras de dilato premio

et quia non potes sustinere malos

^interl.| inhumane contra te agentes

^marg.| NON POTES SUSTINERE. Vi humanitatis. Vel non potes sustinere : malos quin emendes vel expellas.

et temptasti eos

^interl.| id est probasti doctrinam eorum

^marg.| TEMPTASTI EOS. Non temptantur nisi qui intus sunt in Ecclesia.

qui se dicunt apostolos

^interl.| missos a Deo ut facilius decipiant

et non sunt et invenisti eos mendaces.

^interl.| mala predicatione eorum et mala vita

Numérotation du verset Apc. 2,3

Et patientiam habes

^interl.| in malis que ipsi coniuncti ingerunt per terrenas potestates

et sustinuisti propter

^interl.| id est per

nomen meum

^marg.| SUSTINUISTI PROPTER NOMEN. Vel hoc non fecisti pro humana laude, sed propter nomen meum glorificandum.

et non defecisti.

^interl.| hoc ad consilium pertinet

^marg.| ET NON DEFECISTI. Notat causam humani defectus fuisse nisi auxilium prevenisset.

Numérotation du verset Apc. 2,4

Sed habeo adversus te pauca³,

^interl.| contrarium corone

^marg.| SED HABEO etc. Vel episcopus in persona sua, affectum tedio vitiorum in subditis, vel subditi amore terrenorum.

^marg.| Eli sacerdos fuit bonus et tamen damnatus est, quia filios corrigere nolebat.

³ pauca] om. Weber

quod caritatem tuam primam reliquisti.

Numérotation du verset Apc. 2,5

Memor esto

^interl.| quoniam quidem adversum te est

itaque unde excideris,

^interl.| de consortio fidelium

et age penitentiam

^interl.| dignos fructus penitentie

et prima opera fac.

^interl.| primis similia opera

Sin

^interl.| sed

autem venio tibi et movebo candelabrum tuum

^interl.| ut anima et corpore interficiam

^marg.| MOVEBO CANDELABRUM. Auferam virtutes et dona Spiritus sancti per que sunt constituta candelabra.

de loco suo,

^interl.| id est in hoc quod interpretatur voluntas

nisi penitentiam egeris.

^interl.| hic iterum voluntas

Numérotation du verset Apc. 2,6

Sed hoc habes bonum⁴ quia

^interl.| scilicet

^marg.| SED HOC HABES BONUM. Quamvis hoc est adversum te tamen non desperes, quia habes bonum.

⁴ bonum] om. Weber

odisti facta Nicolaitarum que et ego odi

^interl.| que ideo odisti quia et me odisse vides

^marg.| Facta Nicolaitarum id est communem usum mulierum et commestionem idolothitorum.

^marg.| NICOLAITARUM. Nicolaus stultus populus, id est gentiles Deum ignorantes, publice uxoribus utentes, qui idolothica comedunt, et Iovem regnare credunt, heretici quoque stulti apud Deum quibus error idolorum cultura imputatur, et fornicantur immundiiie carnis servientes, stultique Iudei, stulti etiam falsi Christiani qui terrenis dediti colunt mundum.

Numérotation du verset Apc. 2,7

Qui habet aures audiendi⁵

^interl.| que uni dico omnibus dico

^marg.| QUI HABET AURES etc. Cur audiendum ? Quia perseveranti Christus est lignum vite, quia umbraculum et robur et dans fructum, id est corpus et sanguinem, et hic et maxime in futuro.

⁵ aures audendi] aurem Weber

audiat

^interl.| divinum intellectum

^{{t. 4 : Erfurt, f. 1196va ; facsim., p. 552a}
[Rusch, f. 1196va ]} quid Spiritus

^interl.| id est Trinitas

dicat Ecclesiis. Vincenti dabo ei edere de ligno vite, quod est in paradiso Dei

^interl.| in horto deliciarum, id est Ecclesia

mei.

^interl.| secundum humanitatem

Numérotation du verset Apc. 2,8

Et angelo Smyrne Ecclesie scribe :

^marg.| ^{{t. 4 : Erfurt, f. 1196va ; facsim., p. 552a}
[Rusch, f. 1196va ]} SMYRNE. Smyrna canticum interpretatur, vel quasi myrrha, etiam canticum in quibus delectatur, myrrha sic est amara, ut etiam corpora a putredine servet.

hec dicit primus et novissimus qui fuit mortuus et vivit.

^marg.| HEC DICIT PRIMUS. Talem describit Christum quod valeat ad consolationem eorum quibus tribulationes ingeruntur. Hec dicit primus , quasi dicat : ne deficiatis vos quia ego tantus propter vos passus sum mortem de qua resurrexi quod idem expectetis et vos.

Numérotation du verset Apc. 2,9

Scio tribulationem tuam et paupertatem tuam,

^interl.| ad litteram

sed dives es

^interl.| in spe remunerationis

et blasphemaris

^interl.| ”Nulla pestis efficacior quam domesticus hostis”^a.

^a Cf. Boetius, Philosophiae consolatio, 3, prosa 5.14 : « Quae vero pestis efficacior ad nocendum quam familiaris inimicus? »

ab his qui se

^interl.| cumulus miserie tribulatis si infamantur

dicunt Iudeos⁶

^interl.| confitentes

⁶ Iudeos] + esse Weber

et non sunt,

^interl.| 'Si filii Abrahe essent opera Abrahe facerent' ^b

^b Cf. Io. 8, 39 : « Responderunt, et dixerunt ei : Pater noster Abraham est. Dicit eis Iesus : Si filii Abrahe estis, opera Abrahe facite ».

sed

^interl.| sed tamen

sunt synagoga Satane.

^interl.| id est congregatio Satane, id est adversarii

Numérotation du verset Apc. 2,10

Nihil horum timeas que passurus es.

^interl.| an patiar

Ecce missurus est diabolus aliquos⁷ ex vobis in carcerem,

^interl.| carcerem ponit pro omni tribulatione

^marg.| ALIQUOS EX VOBIS. Hic patet quod non de uno solo sed de pluribus intelligatur.

⁷ aliquos] om. Weber

ut tentemini

^marg.| ut tentemini id est ut probemini vel despectui habeamini a diabolo et membris eius

et habebitis tribulationes⁸ diebus decem.

^marg.| Decem diebus , id est tempore illius belli, Deus enim suos ad bella mittens decalago armat. Vel decem diebus , id est toto hoc tempore in quo per septem dies contra tria principalia vitia pugnatur : avaritiam, cupiditatem, vanam gloriam.

^interl.| sed, quiquid illi ingerant, tu esto

⁸ tribulationes] tribulationem Weber

Esto fidelis usque ad mortem et dabo tibi coronam vite.

Numérotation du verset Apc. 2,11

Qui habet aures audiendi⁹, audiat quid Spiritus dicat Ecclesiis.

^interl.| quia

⁹ aures audendi] aurem Weber

Qui vicerit non ledetur a morte secunda.

^interl.| que est gehenna

^marg.| A MORTE SECUNDA. Prima mors anime in peccatis. Secunda in penis, prima mors corporis quando dissolvitur, secunda quando damnabitur in iudicio.

Numérotation du verset Apc. 2,12

Et angelo Pergami

^interl.| Pergamus ‘divisio cornuum’ interpretatur

^interl.| per cornua 'pugna aliqua' significatur, ut in hac Ecclesia pars mala impugnabat bonam

^interl.| ut sint divisi a malis servantes unitatem Ecclesie

Ecclesie scribe : hec dicit qui habet rompheam

^interl.| romphea bis acuta sententia Domini qua condemnabit malos in corpore et in anima

ex¹⁰ utraque parte acutam.

^marg.| rompheam ex utraque parte acutam exigit ut isti hunc gladium habeant in electione bonorum et reprobatione malorum.

¹⁰ ex] om. Weber

Numérotation du verset Apc. 2,13

Scio ubi habitas

^interl.| in medio prave nationis

ubi

^interl.| ibi scilicet

sedes est Satane

^interl.| id est congregatio Satane, id est adversarii

et tenes

^interl.| contra disputantes

nomen meum et non negasti fidem meam.

^interl.| pro aliqua tribulatione

^interl.| tribulatio est illuminatio iustis

^marg.| NON NEGASTI. Tribulatio iustis illuminatio, contumacibus correptio, obstinatis excecatio.

Et in diebus illis¹¹

^interl.| quibus hoc fecisti

¹¹ illis] om. Weber

Antipas

^interl.| qui est

testis meus fidelis

^interl.| martyr scilicet fuit

qui occisus est apud vos,

^interl.| eius exemplo laborate

ubi Satanas habitat.

^interl.| quasi : conclusio quia illum occiderunt

Numérotation du verset Apc. 2,14

Sed

^interl.| sed quamvis in hoc constans

habeo

^interl.| si corrigaris

adversus te pauca,

^interl.| vel in paucis

quia habes illic

^interl.| pateris non expellis

tenentes doctrinam Balaam

^interl.| 'vanus populus'

^marg.| Balaam id est heretici qui docent terrenos principes qualiter subvertant videntes Deum. Vel Balaam , id est demones qui docent carnem decipere animas videntes Deum.

qui docebat Balach

^interl.| ‘elidens’

mittere scandalum coram filiis Israel,

^interl.| delectari cum variis rebus

scilicet¹² edere et fornicari.

^interl.| cum demone corporaliter vel spiritaliter

¹² scilicet] om. Weber

Numérotation du verset Apc. 2,15

Ita

^interl.| similiter

habes et ^{{t. 4 : Erfurt, f. 1196vb ; facsim., p. 552b}
[Rusch, f. 1196vb ]} tu tenentes

^interl.| contra impugnantes

doctrinam Nicolaitarum.

^interl.| interl.|+ hereticorum¹³

^interl.| in plerisque additur quam ego odi

^marg.| DOCTRINAM NICOLAITARUM. Ideo enim repetit de Nicolaitis ut ad penitentiam invitet quod superius non fecit.

^marg.| marg.|+ Nicholaus fuit quidam qui duxit uxorem et eam dimisit propter avaritiam et ideo docuit alios ut communes haberent uxores.¹⁴

¹³ Codd. : Do369 ; om. Rusch

¹⁴ Codd. : Do369 ; om. Rusch

Numérotation du verset Apc. 2,16

Similiter

^interl.| de isto sicut de illo¹⁵

¹⁵ Codd. : Do369 Rusch

penitentiam age

^interl.| quia

si quo minus

^interl.| in aliquo feceris minus quam debeas

^interl.| interl.|+ si in aliquo minus feceris | ¹⁶

¹⁶ Codd. : Do369 ; om. Rusch

veniam¹⁷ tibi cito

^interl.| qui non corrigis

¹⁷ veniam] venio Weber

et pugnabo cum illis

^interl.| interl.|+ id est devincam | ¹⁸

^interl.| interl.|+ id est damnabo eos | ¹⁹

¹⁸ Codd. : Do369 ; om. Rusch

¹⁹ Codd. : Do369 ; om. Rusch

in gladio oris mei.

^interl.| id est convincam illos fornicarios peccasse dicendo : « Ite in ignem eternum »^c

^c Cf. Mt. 25, 41.

Numérotation du verset Apc. 2,17

qui habet aures

^interl.| cordis

audendi²⁰ audiat quid Spiritus dicat Ecclesiis. Vincenti dabo ei manna

^interl.| alia translatio habet margaritam ²¹

^marg.| MANNA. Eternam gloriam de qua omnes dicent. Quid est hoc ? 'Quoniam nec oculus vidit nec aures audivit'^d.

^d Cf. Is. 64, 4 : « A seculo non audierunt, neque auribus perceperunt ; oculus non vidit, Deus, absque te, quae preparasti exspectantibus te » ; 1Cor. 2, 9 : « Sed sicut scriptum est : Quod oculus non vidit, nec auris audivit, nec in cor hominis ascendit, quae preparavit Deus iis qui diligunt illum ».

²¹ Codd. : Do369 Rusch | habet] ponit Do369

²⁰ aures audendi] aurem Weber

absconditum.

^interl.| vel memetipsum qui fui in manna absconditus

^interl.| interim

dabo illi calculum lucidum²²

^interl.| alias 'candidum'

^interl.| id candidos faciens²³

^marg.| CALCULUM LUCIDUM. In Daniele abscisus est lapis sine manibus. In Proverbiis gemma gratissima expectatio prestolantis.

^marg.| ^{{t. 4 : Erfurt, f. 1196vb ; facsim., p. 552b}
[Rusch, f. 1196vb ]} Id est corpus solidum vel seipsum lucidum candidum virtutibus et spe immortalitatis.

²³ Codd. : As366, om. Rusch

²² lucidum] candidum Do369 Weber

et in calculo nomen

^interl.| interl.|+ id est 'Christianus' | ²⁴

²⁴ Codd. : Do369 ; om. Rusch

novum

^interl.| interl.|+ in quo nichil veteris Ade | ²⁵

²⁵ Codd. : Do369 ; om. Rusch

scriptum

^interl.| in tali corpore²⁶

^marg.| SCRIPTUM. Quinque litteris, scilicet quinque vulneribus ostensum fuit in corpore eius in cruce quod martyr fuit.

²⁶ Codd. : Do369 Rusch | in tali] coniec., uitali cod.

quod nemo scit

^interl.| Ad quid ? Per hoc nomen invitetur.²⁷

^interl.| interl.|+ Vi cuius ad quid per hoc nomen invitetur | ²⁸

^marg.| ET IN CALCULO NOMEN NOVUM QUOD NEMO. Vel super baptismum addo martyrium cuius vim non intelligit hypocrita qui pro laude hominum patitur.

²⁷ Codd. : Do369 ; om. Rusch

²⁸ Codd. : Do369 ; om. Rusch

nisi qui accipit.

^interl.| ipsum Christum vel doctrinal evangelicam.²⁹

^marg.| NISI QUI ACCIPIT. Qui opere complet, quia qui dicit se nosse Deum, et mandata eius non custodit mendax est.

²⁹ Codd. : Do369 ; om. Rusch

Numérotation du verset Apc. 2,18

Et angelo Thyatire Ecclesie

^interl.| illuminata interpretatur, vel vivens hostia

^interl.| interl.|+ Thyatira: hostia ; unde^e :"Exhibete corpora vestra hostiam viventem". Vel Thyatira : illuminata et per eam notatur universa Ecclesia illuminata per Christum qui est"lux vera illuminans omnem hominem venientem in hunc mundum". Vel Thyatira : inflammata quia in hac quidam vere inflammati sunt et quidam mali. | ³⁰

^e Cf. Rm. 12, 1.

³⁰ Codd. : Do369 ; om. Rusch

scribe : hec dicit Filius Dei qui habet oculos tamquam³¹ flammam ignis, et pedes eius

^interl.| quos necesse est imitari

^interl.| id est ultimi fideles

³¹ tamquam] ut Weber

similes orichalco.

Numérotation du verset Apc. 2,19

Novi

^interl.| id est recepi

opera tua et fidem³² et caritatem

^marg.| NOVI OPERA TUA ET FIDEM ET CARITATEM. Filius Dei dona Spiritus sancti habet, id est dat cui vult vel aufert. Ideo videant isti qui iam receperunt illa dona, ne per consensum malorum perdant ea. Vel caritatem et fidem ordo retrogradus, non quod prius sit caritas quam fides.

^interl.| Prius fides, ex fide caritas, ex caritate bona opera.

³² et fidem] om. Weber

et ministerium

^interl.| in eleemosynis

et patientiam tuam

^interl.| quia ex his tribulatio

et opera tua

^interl.| in omnibus adversis

novissima plura prioribus.

^interl.| quia rudis Ecclesia a levioribus ad perfectionem venit

Numérotation du verset Apc. 2,20

Sed habeo adversus te pauca³³ quia permittis

^interl.| non excommunicas

³³ pauca] om. Weber

mulierem Iezabel

^interl.| mollem et lascivam

^marg.| IEZABEL. 'Fluxus sanguinis', vel 'fluens' vel 'sterquilinium', ut mulieres tempore menstrui fluxum sanguinis patiuntur, sic reprobus qui male concipit, mox ut tempus est perficit et cum post flamma augetur, totus fluens dicitur, dum vero in consuetudinem ducit, fetorem late spargit. Et hi sunt tres mortui suscitati, unus in domo, alius extra portam, tertius in sepulcro.

^marg.| IEZABEL. Uxor Achab, vel huius episcopi, et per hanc intelliguntur heretici qui fingunt se bonos, sed ad mollitiem et lasciviam inducunt.

que se dicit

^interl.| secundum quod dicitur

propheten docere et seducere

^interl.| in re

servos meos,

^interl.| sese imitantes

fornicari et manducare de idolothicis.

^interl.| cum mulieribus vel cum demone

^marg.| FORNICARI. Fornicatio dicitur quadriformis : in animo “si videris mulierem ad concupiscendam eam”^f, in actu ipso, in amore terrenorum, in cultu idolorum.

^f Cf. Mt. 5, 28 : « Ego autem dico vobis : quia omnis qui viderit mulierem ad concupiscendum eam, iam mechatus est eam in corde suo ».

Numérotation du verset Apc. 2,21

Et dedi illi tempus ut penitentiam ageret, et non vult peniteri a fornicatione sua.

^interl.| et quia non vult penitere

Numérotation du verset Apc. 2,22

Et ecce ego mitto³⁴ eam

^interl.| excecando

^interl.| id est eam cum suis operibus mittam in perditione

³⁴ et...mitto] ecce mitto Weber

in lectum,

^interl.| in securitatem peccandi

^marg.| IN LECTUM. In securitatem peccandi, vel lectum doloris.

^interl.| Alia translatio ponit 'luctum' pro 'lecto', quo eternam miseriam designavit.

et qui mechantur cum ea

^interl.| id est conformes sibi fiunt per opera pro quibus punientur

in tribulationem maximam erunt³⁵, nisi penitentiam egerint ab operibus eius,

³⁵ erunt] om. Weber

Numérotation du verset Apc. 2,23

et filios eius interficiam in morte.

^interl.| eterna scilicet pena condemnans omnes sequaces

Et hec³⁶ scient omnes Ecclesie,

^interl.| in futuro scient in re, quod tantum hic fide

³⁶ hec] om. Weber

quia ego sum scrutans renes et corda

^interl.| puniens carnales concupiscentias et malas cogitationes

^interl.| scient quia

dabo unicuique vestrum secundum opera

^interl.| bonis bona malis mala

vestra.

^interl.| vel 'sua'

^interl.| hoc illis facio

Numérotation du verset Apc. 2,24

Vobis autem dico

^interl.| commutatio persone interpositio sententie

ceteris ^{{t. 4 : Erfurt, f. 1197ra ; facsim., p. 553a}
[Rusch, f. 1197ra ]} qui Thyatire³⁷ estis, quicumque

^interl.| ex vobis

³⁷ Thyatire Weber ] Tiathire Rusch

non habent doctrinam hanc,

^interl.| quod sine lege non sit salus

qui³⁸ cognoverunt

^interl.| approbaverint

³⁸ qui] + Weber

altitudinem³⁹

^interl.| superbiam

³⁹ altitudinem] altitudines Weber

Satane quemadmodum dicunt

^interl.| quidam egressi de Iudea

non mittam

^interl.| me missurum

^marg.| ^{{t. 4 : Erfurt, f. 1197ra ; facsim., p. 553a}
[Rusch, f. 1197ra ]} NON MITTAM. Quidam pseudo terrebant eos, quia adhuc missurus erat Dominus maiores tribulationes quam passi essent contra hoc dicit quod non mittet, vel legales observantias.

super vos aliud pondus,

^interl.| Veteris Legis

Numérotation du verset Apc. 2,25

tamen

^interl.| quamvis illi hoc dicunt 'tamen'

id quod habetis tenete,

^interl.| quasi diceret : laborate ne perdatis que iam dedit sed ad maiora nitimini

donec veniam.

^interl.| retribuere

Numérotation du verset Apc. 2,26

Et qui vicerit,

^interl.| non cedens eis

et⁴⁰

^interl.| et cum hoc

⁴⁰ et] + qui Weber

custodierit usque in finem opera mea,

^interl.| vite sue vel usque ad perfectionem

dabo illi potestatem

^interl.| in hoc seculo

super gentes,

^interl.| gentiliter viventes

Numérotation du verset Apc. 2,27

et reget illas in virga ferrea

^interl.| iustitia inflexibili

et⁴¹ tamquam vas figuli confringentur,

^interl.| quidam ut omnino pereant quidam ut in melius immutentur

⁴¹ et] om. Weber

Numérotation du verset Apc. 2,28

sicut et ego accepi a Patre meo

^interl.| secundum humanitatem

et dabo illis⁴²

^interl.| in futuro

⁴² illis] illi Weber

stellam matutinam.

Numérotation du verset Apc. 2,29

Qui habet aures audendi⁴³ audiat quid Spiritus dicat Ecclesiis.

^marg.| DABO ILLIS STELLAM MATUTINAM. Stella matutina lucifer qui ortus diem nuntiat, id est Christus qui resurgens fidei lucem et immortalitatis intulit mundo, dabit ergo stellam matutinam seipsum et gloriam resurrectionis, vel stella matutina resurrectio prima.

⁴³ aures audendi] aurem Weber

Comment citer cette page ?
Glossa ordinaria (Apc. 2), in : Glossae Scripturae Sacrae electronicae, ed. Martin Morard, IRHT-CNRS, 2016-2018. Consultation du 18/01/2020. (permalink : http://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?livre=../sources/editions/GLOSS-liber83.xml&chapitre=83_2)

Signaler un complément d'information

<83. *Apocalypsis*>

Capitulum 2

<83. Apocalypsis>