Hugo de Sancto Caro

<01.284b> Hieronymi epistola ‘Frater Ambrosius’ ad Paulinum

Numérotation du verset Ep53. Prol.284b,1 

a I. Epistola Hieronymi ad Paulinum presbyterum de omnibus divine Historie libris incipit.1
a ¶Fons : <01.284> HIERONYMUS , Epistolae, Ep. 53 ad Paulinum [De studio Scripturarum], CSEL 54, p. 442-465. DE BRUYNE, Préfaces de la Bible latine, p. 1-7 ; sparsim contuli Edmaior., t. 1, p. 20 sqq. - Repertorium biblicum : RB-284. ¶Ad lectorem : La Lettre 53 de Iérôme à Paulin fait office d’introduction générale à la lecture des Écritures. Elle est absente des manuscrits de la Glose de Laon et de la plupart des manuscrits de la Glose parisienne ‘universitaire’, bien qu’elle soit souvent commentée dans les écoles et les studia, dans le contexte des inceptiones et principia magistraux universitaires, sans doute à la suite de son intégration dans les bibles portatives à partir du 13e siècle. Par la suite, elle a été intégrée dans la plupart des versions imprimées de la Glose, des Postilles d’Hugues de Saint-Cher et de Nicolas de Lyre. . Certains paragraphes ont également circulé sous forme de pièces liminaires isolées, placées en tête des livres bibliques concernés. Pour plus d’informations, voir pour chaque paragraphe la déclaration de témoin (¶Codd.:) [MM2024]
¶Codd. : <01.284> ΩJ (§ 1 tantum contuli ) Rusch ( Biblia latina cum Glossa ordinaria, ed. A. Rusch, Strasbourg, 1480, t. 1, Erfurt, f. 3ra-b; facsim., p. 5) PL22 , CSEL54 ( sparsim contuli ); om. T21
1 Epistola... incipit] Incipit epistola sancti Ieronimi ad Paulinum de omnibus divine historie libris ΩJ.
Numérotation du verset Ep53. Prol.284b,2 

II Quid loquar de seculi hominibus? Cum Apostolus Paulus vas electionisb et magister gentium, qui de conscientia tanti in se hospitis loquebatur dicens2: An experimentum queritis eius qui in me loquitur Christus?c post Damascum Arabiamque lustratam, ascenderit Hierosolymam, ut videret Petrum et manserit apud eum diebus quindecim. Hoc enim mysterio hebdomadis et ogdoadis, futurus Gentium predicator instruendus erat. Rursumque post annos quatuordecim, assumpto Barnaba et Tito exposuerit Apostolis Evangelium ne forte in vacuum curreret aut cucurrissetd. Habet nescio quid latentis energie viva vox et in aures discipuli de auctoris ore transfusa fortius sonat. Unde et Eschines, cum Rhodi exularet et legeretur illa Demosthenis oratio quam adversus eum habuerat, mirantibus cunctis atque laudantibus, suspirans ait: Quid si ipsam audissetis bestiam, sua verba resonantem?
b Act. 9, 15.
c 2Cor. 13, 3.
d Gal. 2, 2.
2 dicens] om. PL22
Numérotation du verset Ep53. Prol.284b,3 

III Nec hoc dico quod sit aliquid in me tale, quod vel possis a me audire3, vel velis discere sed quod ardor tuus et4 discendi studium etiam absque nobis per se probari debeat. Ingenium docile et sine doctore laudabile est. Non quid invenias sed quid queras, consideramus. Mollis cera et ad formandum facilis, etiam si artificis et plaste cessent manus, tamen virtute5 totum est, quicquid esse potest. Paulus apostolus ad pedes Gamalielis legem Moysi et prophetas didicisse se gloriatur, ut armatus spiritualibus telis, postea doceret6 confidenter: Arma enim nostre militie7 non carnalia sunt sed potentia Deo8 ad destructionem munitionum et consilia9 destruentes et omnem altitudinem extollentem se adversus scientiam Dei et captivantes omnem intellectum ad obediendum Christo et subiugare parati cunctam inobedientiame. Ad Timotheum scribit, ab infantia sacris litteris eruditum; et hortatur ad studium lectionis ne negligat gratiam que data sit ei per impositionem manus presbyteri10. Tito precipit ut inter ceteras virtutes episcopi quem brevi sermone depinxit, scientiam quoque non negligat11 Scripturarumf: “Obtinentem, inquit, eum qui secundum doctrinam est, fidelem sermonem ut potens sit exhortari in doctrina sana et contradicentes revincere”.
e Cf. 2Cor. 10, 4-6: « Nam arma militie nostre non carnalia sunt, sed potentia Deo ad estructionem munitionum, consilia destruentes, et omnem altitudinem extollentem se adversus scientiam Dei, et in captivitatem redigentes omnem intellectum in obsequium Christi, et in promptu habentes ulcisci omnem inobedientiam, cum impleta fuerit vestra obedientia ».
f Cf. Tit. 1, 9: « Amplectentem eum, qui secundum doctrinam est, fidelem sermonem: ut potens sit exhortari in doctrina sana, et eos qui contradicunt, arguere ».
3 a me audire] om. PL22 CSEL54 |
4 et] ac PL22 |
5 virtute] τῇ δυνάμει PL22 |
6 doceret] diceret PL22 |
7 enim nostre militie] militie nostre PL22 |
8 Deo] Dei PL22 |
9 et consilia] concilia PL22 |
10 presbyteri] presbyterii PL22 |
11 non negligat] eligat PL22 |
Numérotation du verset Ep53. Prol.284b,4 

IV Sancta quippe rusticitas solum sibi prodest et quantum edificat ex vite merito Ecclesiam Christi, tantum nocet, si destruentibus non resistat. Malachias12 propheta, immo per Malachiam13 Dominus interrogavit sacerdotes legem14 in tantum sacerdotis officium est interrogatum respondere de legeg. Et in Deuteronomio legimus:» Interroga patrem tuum et annuntiabit tibi, seniores tuos et dicent tibi»h. In Psalmo quoque centesimo decimo octavo «Cantabiles mihi erant iustificationes tue in loco peregrinationis mee»i. Et in descriptione iusti viri, cum eum arbori vite David que est in paradiso compararet, inter ceteras virtutes etiam15 hoc intulit: In lege Domini voluntas eius et in lege eius meditabitur die ac noctej. Daniel in fine sacratissime visionis ait iustos fulgere sicut16 stellas et intelligentes id17 est doctos quasi firmamentum. Vides quantum inter se distent iusta rusticitas et docta iustitia? Alii stellis alii celo comparantur. Quanquam iuxta hebraicam veritatem, utrumque de eruditis possit intelligi. Ita enim apud eos legimus: Qui autem docti fuerint, fulgebunt quasi splendor firmamenti et qui ad iustitiam erudiunt multos quasi stelle in perpetuas eternitatesk. Cur dicitur Paulus apostolus vas electionisl? Nempe quia legis et Scripturarum sanctarum armarium erat. Pharisei stupent in Domini doctrina18 et mirantur in Petro et Ioanne quomodo legem sciant, cum litteras non didicerint. Quicquid enim aliis exercitatio et quotidiana in Lege meditatio tribuere solet, illis hoc19 Spiritus Sanctus suggerebat. “Et erant, iuxta quod scriptum est, docibiles Deo”20 m. Duodecim annos Salvator impleverat et in Templo sedens21 de questionibus legis interrogans, magis docet dum prudenter interrogat.
g Cf. Mal. 2, 7: « Labia sacerdotis custodient scientiam et legem requirent ex ore eius »; cf. Agg. 2, 12 «Hec dicit Dominus exercituum interroga sacerdotes legem, dicens …».
h Dt. 32, 7.
i Ps. 118, 54.
j Ps. 1, 2.
k Dn. 12, 3: « Qui autem docti fuerint, fulgebunt quasi splendor firmamenti et qui ad iustitiam erudiunt multos, quasi stelle in perpetuas eternitates. »
l Act. 9, 15.
m Io. 6, 45.
12 Malachias] Aggeus PL22 |
13 Malachiam] Aggeum PL22 |
14 interrogavit…legem] interroga, ait, Sacerdotes Legem. Sacerdotis officium. Paulus cur vas electionis PL22 |
15 etiam] et PL22 |
16 sicut] quasi PL22 |
17 id] hoc PL22 |
18 in Domini doctrina] ad doctrinam Domini PL22 |
19 hoc] om. PL22 |
20 docibiles Deo] θεοδίδακτοι PL22 |
21 sedens] senes PL22 |
Numérotation du verset Ep53. Prol.284b,5 

Nisi forte rusticum Petrum, rusticum Ioannem dicimus quorum uterque dicere poterat:"Etsi imperitus sermone non tamen scientia"n. Ioannes rusticus, piscator, indoctus? Et unde illa vox obsecro? «In principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum?»o Logos22 enim grece multa significat. Nam et verbum est et ratio et supputatio et causa uniuscuiusque rei per quam sunt singula que subsistunt. Que universa recte intelligimus in Christo.
n 2Cor. 11, 6.
o Io. 1, 1.
22 Logos] Λόγος PL22
Numérotation du verset Ep53. Prol.284b,6 

V Hoc doctus Plato nescivit. Hoc Demosthenes eloquens ignoravit. Perdam, inquit, sapientiam sapientium, et prudentiam prudentium reprobabop. Vera sapientia perdet falsam sapientiam et quanquam stultitia predicationis in cruce sit, tamen Paulus sapientiam loquitur inter perfectos. Sapientiam autem non seculi huius, nec principum seculi istius, qui destruuntur sed loquitur Dei sapientiam in mysterio absconditam, quam predestinavit Deus ante seculaq. Dei sapientia Christus est. Christus enim Dei virtus, et Dei sapientiar. Hec sapientia in mysterio abscondita est de qua et noni Psalmi titulus prenotatur: Pro occultis filiis. In quo sunt omnes thesauri sapientie et scientie absconditit et qui in mysterio absconditus erat, predestinatus est ante secula. Predestinatus autem et prefiguratus in Lege et prophetis. Unde et prophete appellabantur ‘videntes’ quia videbant eum quem ceteri non videbant. Abraham vidit diem eius et letatus estu. Aperiebantur celi Ezechieli; qui populo peccatori clausi23 erant. Revela inquit David oculos meos et considerabo mirabilia de lege tuav. Lex enim spiritualis est et revelatione opus est ut intelligatur ac revelata facie Dei gloriam contemplemur.
p 1Cor. 1, 19.
q Cf. 1Cor. 2, 6-7: « Sapientiam autem loquimur inter perfectos: sapientiam vero non huius seculi, neque principum huius seculi, qui destruuntur |7| sed loquimur Dei sapientiam in mysterio, que abscondita est, quam predestinavit Deus ante secula in gloriam nostram. »
r 1Cor. 1, 24.
s Ps. 9. 1.
t Col. 2, 3.
u Cf. Io. 8, 56: « Abraham pater vester exsultavit ut videret diem meum: vidit, et gavisus est. »
v Ps. 118, 18.
23 clausi] om. PL22
Numérotation du verset Ep53. Prol.284b,7 

Liber in Apocalypsi septem sigillis signatus ostenditurw quem si dederis homini scienti litteras ut legat respondebit tibi: Non possum, signatus est enim. Quanti hodie putant se nosse litteras24, tenent signatum librum nec aperire possunt nisi ille reseraverit qui habet clavem David, qui aperit et nemo claudit, claudit et nemo aperit?x In Actibus25 Apostolorum sanctus eunuchus, immo sanctus26 vir (sic enim eum Scriptura cognominat), cum legeret Isaiam prophetam27, interrogatus a Philippo: «Putasne intelligis que legis?» respondit, Quomodo possum nisi aliquis me docuerit?y Ego, ut de me loquar interim, nec sanctior sum hoc eunucho nec studiosior qui de Ethiopia id est de extremis finibus mundi venit ad Templum, reliquit aulam regiam et tantus amator Legis fuit divine28 scientie ut etiam in vehiculo litteras legeret sacras. Et tamen cum librum teneret, et verba Domini cogitatione conciperet, lingua volveret, labiis personaret, ignorabat eum quem in libro nesciens venerabatur. Venit Philippus, ostendit ei Iesum qui clausus latebat in littera. O mira doctoris virtus. Eadem hora credit eunuchus, baptizatur, fidelis et sanctus magister efficitur de discipulo29, plus in deserto fonte Ecclesie quam in aurato Synagoge Templo reperit.
w Apc. 5, 1.
x Apc. 3, 7.
y Cf. Act. 8, 31: « Et quomodo possum, si non aliquis ostenderit mihi? »
24 litteras] + et PL22 |
25 Actibus] Actis PL22 |
26 sanctus] om. PL22 |
27 prophetam] om. PL22 |
28 divine] divineque PL22 |
29 magister efficitur de discipulo] est ac de discipulo magister PL22 |
Numérotation du verset Ep53. Prol.284b,8 

VI Hec a me perstricta sunt breviter (neque enim epistolaris angustia evagari longius patiebatur) ut intelligeres te in Scripturis sacris30, sine previo et monstrante semitam, non posse ingredi. Taceo de grammaticis, rhetoribus, philosophis, geometris, dialecticis, musicis, astronomicis31, astrologis, medicis quorum scientia mortalibus satis32 vel utilissima est. Et in tres partes scinditur in doctrina, rationem et usum33. Ad minores artes veniam et que non tam lingua34 quam manu administrantur. Agricole, cementarii, fabri metallorum, lignorumve cesores, lanarii quoque et fullones et ceteri qui variam supellectilem et vilia opuscula fabricantur absque doctore esse non possunt quod cupiunt. Quod medicorum est promittunt medici, tractant fabrilia fabriz.
z QUINTUS HORATIUS FLACCUS , Epistularum liber 2, Ep. 1, versus 115.
30 sacris] sanctis PL22 |
31 astronomicis] astronomis PL22 |
32 satis] om. PL22 |
33 in doctrina, rationem et usum] τό δὸγμα τὴν μέθοδον τὴν ἐμπειριαν PL22 |
34 lingua] scrips., ligua Rusch, λογῳ PL22 |
Numérotation du verset Ep53. Prol.284b,9 

Sola Scripturarum ars est quam sibi passim omnes vendicant35. Scribimus indocti doctique poemata passimaa. Hanc garrula anus, hanc delirus senex, hanc sophista verbosus, hanc universi presumunt, lacerant, docent, antequam discant. Alii abducto36 supercilio, grandia verba trutinantes, inter mulierculas de sacris litteris philosophantur. Alii discunt - proh pudor - a feminis, quod viros doceant et, ne parum hoc sit, quadam facilitate verborum, immo audacia edisserunt37 aliis, quod ipsi non intelligunt. Taceo de meis38 similibus, qui si forte ad Scripturas sanctas, post seculares litteras venerint et sermone composito aures39 populi mulserint, quicquid dixerint, hoc legem Dei putant. Nec scire dignantur, quid prophete, quid apostoli senserint sed ad sensum suum incongrua aptant testimonia, quasi grande sit, et non vitiosissimum dicendi40 genus, depravare sententias et ad voluntatem suam Scripturam trahere repugnantem. Quasi non legimus41 homerocentonas et virgiliocentonasab ac non sic etiam et42 Maronem sine Christo possimus dicere Christianum quia43 scripserit: «Iam redit et virgo, redeunt Saturnia regna. Iam nova progenies celo demittitur alto»ac. Et patrem loquentem ad filium: «Nate mee vires mea magna potentia solus»ad. Et post verba Salvatoris in cruce: «Talia perstabat memorans, fixusque manebat»ae. Puerilia sunt hec et circulatorum ludo similia, docere quod ignores, immo ut cum stomacho loquar, ne hoc quidem scire quod nescias.
aa QUINTUS HORATIUS FLACCUS , Epistularum liber 1, Ep. 1, versus 117.
ab Cf. PROBA , Cento, CSEL 16.1.
ac VERGILIUS , Eclogae sive bucolicae, 4, 6.
ad VERGILIUS , Aeneis, 1, 664.
ae VERGILIUS , Aeneis, 1, 650.
35 vendicant Rusch ] vindicant PL22 |
36 abducto] adduco CSEL54 PL22 |
37 edisserunt Rusch PL22 ] disserunt CSEL54 |
38 meis] mei PL22 |
39 aures] aurem PL22 |
40 dicendi] docendi PL22 |
41 legimus] legerimus PL22 CSEL54 |
42 et] om. PL22 |
43 quia] qui PL22 |
Numérotation du verset Ep53. Prol.284b,10 

VII Videlicet manifestissima est Genesis, in qua de creatura44 mundi, de exordio generis humani, de divisione terre, de confusione linguarum et gentium45, descensione usque ad Egyptum46 scribitur Hebreorum.
44 creatura] natura PL22 |
45 et gentium] et PL22 |
46 Egyptis] + gentis PL22 |
Numérotation du verset Ep53. Prol.284b,11 

Patet Exodus cum decem plagis, cum decalogo, cum mysticis divinisque preceptis.
Numérotation du verset Ep53. Prol.284b,12 

In promptu est leviticus liber, in quo singula sacrificia, immo singule pene syllabe et vestes Aaron et totus ordo leviticus spirant celestia sacramenta.
Numérotation du verset Ep53. Prol.284b,13 

Numeri vero nonne totius arithmetice et prophetie Balaam et quadraginta duarum mansionum per eremum mysteria continent?
Numérotation du verset Ep53. Prol.284b,14 

Deuteronomium vero47 secunda lex et Evangelice legis prefiguratio, nonne sic ea habet que priora sunt, ut tamen nova sint omnia de veteribus? Hucusque Moyses, hucusque48 Pentateuchum49 quibus quinque verbis, loqui se velle Apostolus in Ecclesia gloriaturaf.
af Cf. 1Cor. 14, 19: « Sed in Ecclesia volo quinque verba sensu meo loqui ut et alios instruam quam decem millia verborum in lingua. »
47 vero] quoque PL22 |
48 Moyses hucusque] om. PL22 |
49 Pentateuchum] scrips., Pentateuchus Rusch PL22, πεντάτευχος CSEL54 |
Numérotation du verset Ep53. Prol.284b,15 

Iob50 exemplar patientie que non51 mysteria suo sermone complectitur. Prosa incipit, versu labitur, pedestri sermone finitur omnesque leges dialectice, propositione, assumptione, confirmatione, conclusione determinat. Singula in eo verba plena sunt sensibus. Et, ut de ceteris sileam, resurrectionem corporum sic prophetat ut nullus de ea52 manifestius, et53 cautius scripserit54. Scio, inquit55, quod56 redemptor meus vivit, et in novissimo die57 de terra resurrecturus sum58: et rursum circumdabor pelle mea; et in carne mea videbo Deum59. Quem visurus sum ego ipse, et oculi mei conspecturi sunt, et non alius. Reposita est hec spes mea in sinu meoag.
ag Iob. 19, 25-27.
¶Codd. : (Pr1.284.15) : Edmaior.,  t. 1, p. 20 sqq.2.4-23.6. Voir déclaration de témoins initiale à laquelle nous ajoutons ici Bam1 Bruyne (Θ= P9380 1 b=BernA9 m=Clm3301 g=Clm3901) ; non contuli . - RB-350. Cf. Edmaior. t. 9, p. X ; Berger, n° 57; BRUYNE, Préfaces.I., p. 3.40-4.5. Circule comme préface en position initiale dan V ΦV ΘAMG et en position finale dans Bam1 ΦRGP E Q.
50 Iob] quoque Bruyne (Clm3301 BernA9) |
51 non] om. Bam1 Bruyne (Clm3301 BernA9) |
52 ea] + sic Bam1 Bruyne ( P9380 1 BernA9 Clm3301 Clm3901) , + vel PL22, vel Bam1 Bruyne (praeter P9380 1 b m g) |
53 et] vel Bam1 PL22 |
54 scripserit] « quae sequuntur desunt in b » ( Bruyne) |
55 Scio inquit] Ait enim Scio Bam1, + ait enim Bruyne (m) |
56 quod] quia Bam1 |
57 die] om. Bam1 |
58 sum] sim Bam1 |
59 Deum] Dominum Bam1² |
Numérotation du verset Ep53. Prol.284b,16 

Veniam ad Iesum Nave, qui typum60 Domini non solum in gestis, verum61 etiam in nomine prefert62. Transit Iordanem, hostium regna subvertit, divisit terram victori populo, et per singulas urbes, viculos, montes, flumina, torrentes atque confinia Ecclesie celestisque Hierusalem spiritualia regna describit.
60 typum] –pus PL22 |
61 verum] sed PL22 |
62 prefert] om. PL22 |
Numérotation du verset Ep53. Prol.284b,17 

In Iudicum libro quot principes populi, tot figure sunt.
Numérotation du verset Ep53. Prol.284b,18 

Ruth Moabitis Isaie explet vaticinium dicentis: Emitte agnum, Domine, dominatorem terre, de petra deserti ad montem filie Sionah. Samuel in Eli mortuo et in occisione63 Saul veterem legem abolitam monstrat. Porro in Sadoc atque David, novi sacerdotii novique imperii sacramenta testatur.
ah Is. 16, 1
63 occisione] occisio PL22
Numérotation du verset Ep53. Prol.284b,19 

Malachim, id est tertius et quartus Regum64, liber a Salomone usque ad Iechoniam et a Ieroboam filio Nabath usque ad Osee qui ductus est in Assyrios, regnum Iuda et regnum describit Israel. Si historiam respicias, verba simplicia sunt, si in litteris sensum latentem inspexeris, Ecclesie paucitas et hereticorum contra Ecclesiam bella narrantur.
64 tertius et quartus Regum] Regum tertius et quartus PL22
Numérotation du verset Ep53. Prol.284b,20 

Duodecim prophete in unius voluminis angustias coartati, multo aliud quam sonant in littera prefigurant.
Numérotation du verset Ep53. Prol.284b,21 

Osee crebro nominat Ephraim. Samariam, Ioseph, Iezrael et uxorem fornicariam et fornicationis filios, et adulteram cubiculo clausam mariti, multo tempore sedere viduam, et sub veste lugubri mariti65 ad se reditum prestolari.
65 mariti] viri PL22
Numérotation du verset Ep53. Prol.284b,22 

Ioel filius Fatuel describit terram duodecim tribuum eruca, brucho, locusta, rubigine vastante consumptam66 et post eversionem prioris populi, effusum iri Spiritum sanctum super servos Dei et ancillas, id est super centum viginti credentium nomina, et effusum iri67 in cenaculo Sion. Qui centum viginti, ab uno usque ad quindecim paulatim et per incrementa surgentes, quindecim graduum numerum efficiunt, qui in Psalterio mystice continentur.
66 consumptam] corruptam PL22 |
67 et effusum iri] qui effundendus erat PL22 |
Numérotation du verset Ep53. Prol.284b,23 

VIII Amos68 pastor et rusticus et «ruborum mora distringens»ai paucis verbis explicari non potest. Quis enim digne exprimat tria, et69 quatuor scelera Damasci et70 Gaze, Tyri et71 Idumee et72 filiorum Ammon et Moab et in73 septimo et octavo74 gradu, Iude et Israel? Hic loquitur ad vaccas pingues que sunt in Samarie monte75 et ruituram domum maiorem minoremque testatur. Ipse cernit victorem76 locuste et stantem Dominum super murum litum vel77 adamantinum et uncinum pomorum attrahentem supplicia78 peccatoribus et famem in terra79 non famem panis nec80 sitim aque sed audiendi verbum Dei.
ai Am. 7, 14 (Vetus latina) ut laud. HIERONYMUS , Commentarii in prophetas minores (Am.), lib. 1 (Am.1, 1), CCSL 76, p. 212.22-23; ibid., lib. 3 (Am. 7, 14), p. 324.385, etc.
¶Codd. : <VIII>: Rusch ; cf. To101 ( Prol. in Am. )
68 Amos] + propheta To101 |
69 et] aut PL22 |
70 et] om. To101 |
71 et] om. To101 |
72 et] om. To101 |
73 in] om. To101 |
74 et octavo] octavoque PL22 To101 |
75 Samarie monte] inv. To101 |
76 victorem] fictorem PL22 To101 |
77 m. litum vel] latum murum vel ut To101 |
78 supplicia] supplicium To101 |
79 terra] terram PL22 |
80 nec] neque To101 |
Numérotation du verset Ep53. Prol.284b,24 

IX Abdias qui interpretatur servus Domini81 pertonat contra Edom et82 sanguineum terrenumque hominem. Fratris quoque Iacob semper emulum hasta percutit spirituali.
81 Domini] Dei PL22 |
82 et] om. PL22 |
Numérotation du verset Ep53. Prol.284b,25 

Ionas pulcherrima columba, naufragio suo passionem Domini prefigurans, mundum ad penitentiam revocat et sub nomine Ninive gentibus salutem nuntiat.
Numérotation du verset Ep53. Prol.284b,26 

Micheas de Morasthi, coheres Christi vastationem annuntiat filie latronis et obsidionem ponit contra eam quia maxillam percusserit iudicis Israel.
Numérotation du verset Ep53. Prol.284b,27 

Naum consolator orbis increpat civitatem sanguinum et post eversionem illius loquitur: Ecce super montes pedes evangelizantis et annuntiantis pacemaj.
aj Na. 1, 15.
Numérotation du verset Ep53. Prol.284b,28 

Abacuc83, luctator fortis et rigidus, stat super custodiam suam et figit gradum super munitionem ut Christum in cruce contempletur et dicat: “Operuit celos gloria eius et laudis eius plena est terra84. Splendor eius ut lux erit cornua in manibus eius ibi abscondita est fortitudo eius”ak.
ak Hab. 3, 3-4.
83 Abacuc] Abacum CSEL54 |
84 terra] + et CSEL54 |
Numérotation du verset Ep53. Prol.284b,29 

Sophonias, speculator et arcanorum Dei85 cognitor, audit clamorem a porta piscium et eiulatum a secunda et contritionem a collibus. Indicit quoque ululatum habitatoribus pile quia conticuit omnis populus Chanaan dispersi sunt86 universi qui involuti erant argento.
85 Dei] Domini PL22 |
86 dispersi sunt] disperierunt PL22 |
Numérotation du verset Ep53. Prol.284b,30 

Aggeus festivus et letus qui seminavit in lacrimis ut in gaudio meteret, destructum Templum edificat87, Deumque88 Patrem inducit loquentem: Adhuc unum modicumque89 et ego commovebo celum et terram et mare et aridam et movebo omnes gentes et veniet desideratus cunctis gentibusal.
al Agg. 2, 7-8.
87 edificat] reedificat PL22 |
88 Deumque] Dominumque PL22 |
89 modicumque] modicum PL22 |
Numérotation du verset Ep53. Prol.284b,31 

Zacharias, memor Domini sui, multiplex in prophetia, Iesum vestibus sordidis indutum et lampadem90 oculorum septem, candelabrumque aureum cum totidem lucernis quot oculis, duas quoque olivas a sinistris lampadis cernit et a91 dextris ut post equos rufos, nigros, varios et albos92 et dissipatas quadrigas ex Ephraim et equum de Hierusalem, pauperem regem vaticinetur et predicet sedentem super pullum filium asine subiugalisam.
am Mt. 21, 5.
90 lampadem] lapidem PL22 |
91 a] om. PL22 |
92 varios et albos] et albos et varios PL22 |
Numérotation du verset Ep53. Prol.284b,32 

Malachias aperte et in fine omnium prophetarum, de abiectione Israel et vocatione gentium: «Non est mihi, ait, voluntas in vobis, dicit Dominus exercituum, et munus non suscipiam de manu vestra. Ab ortu enim solis usque ad occasum, magnum est nomen meum in gentibus et in omni loco sacrificatur et offertur nomini meo oblatio munda»an.
an Cf. Mal. 1, 10-11.
Numérotation du verset Ep53. Prol.284b,33 

Isaiam, Ieremiam, Ezechiel et Daniel93 quis potest94 vel intelligere vel exponere? Quorum primus non prophetiam videtur mihi texere sed Evangelium. Secundus virgam nuceam et ollam succensam a facie aquilonisao et pardum spoliatum suis coloribus et quadruplex diversis metris nectit alphabetumap. Tertius principia et finem tantis habet obscuritatibus involuta, ut apud Hebreos ipse95 partes cum exordio Geneseos ante annos triginta non legantur. Quartus vero qui et extremus inter quatuor prophetas, temporum conscius et totius mundi philohistoricus96, lapidem precisum de monte sine manibusaq, et regna omnia subvertentem, claro sermone pronuntiat.
ao Cf. Ier. 1, 11-13.
ap Cf. Lam.
aq Cf. Dn. 2, 34.45.
93 Ezechiel et Daniel] Ezechielem et Danielem PL22 |
94 potest] possit PL22 |
95 ipse] iste PL22 |
96 philohistoricus] φιλοΐστΩρ PL22 |
Numérotation du verset Ep53. Prol.284b,34 

David, Simonides noster, Pindarus et Alcheus, Flaccusar quoque, Catullus atque97 Serenus, Christum lyra personat et in decachordo psalterio ab inferis excitat98 resurgentem. Salomon pacificus et amabilis Domini, mores corrigit, naturam docet, Ecclesiam iungit et Christum sanctarumque nuptiarum dulce canit epithalamium.
ar QUINTUS HORATIUS FLACCUS .
97 atque] et PL22 |
98 excitat] suscitat PL22 |
Numérotation du verset Ep53. Prol.284b,35 

Esther in Ecclesie typo populum liberat de periculo et interfecto Aman qui interpretatur iniquitas, partes convivii et diem celebrem mittit in posteros.
Numérotation du verset Ep53. Prol.284b,36 

Paralipomenon liber id est Instrumenti veteris epitome99, tantus ac talis est ut absque illo, si quis scientiam Scripturarum sibi voluerit arrogare, seipsum irrideat. Per singula quippe nomina, iuncturasque verborum et pretermisse in Regum libris tanguntur historie et innumerabiles explicantur Evangelii questiones.
99 epitome] ἑπιτομὴ PL22
Numérotation du verset Ep53. Prol.284b,37 

Esdras et Neemias, adiutor videlicet et consolator a Domino in unum volumen artantur100 instaurant Templum, muros extruunt civitatis omnisque illa turba populi redeuntis in patriam et descriptio sacerdotum, levitarum, Israelis proselytorum ac per singulas familias murorum ac turrium opera divisa, aliud in cortice preferunt, aliud in medulla retinent.
100 artantur] coarctantur PL22
Numérotation du verset Ep53. Prol.284b,38 

Cernis me Scripturarum amore raptum excessisse modum epistole et tamen non implesse quod volui. Audivimus tantum quid nosse, quid cupere debeamus, ut et nos quoque possimus dicere: Concupivit anima mea desiderare iustificationes tuas in omni temporeas. Ceterum illud Socraticum impletur in nobis. Hoc tantum scio quod nescio. Tangam et novum breviter Testamentum.
as Ps. 118, 20.
Numérotation du verset Ep53. Prol.284b,39 

Mattheus, Marcus, Lucas et Ioannes, quadriga Domini et verum cherub101 quod interpretatur scientie multitudo, per totum corpus oculati sunt, scintille emicant, discurrunt fulgura, pedes habent rectos et in sublime tendentes, terga pennata et ubique volitantia. Tenent se mutuo, sibique perplexi sunt et quasi rota in rotam102 volvuntur et pergunt quocumque eos flatus Spiritus sancti perduxerit.
¶Codd. : Bern, Bürgerbibl. A.9; Cas235 (p. 7b); Cas235 (p. 7rb) ; Cava ; Clm6320 ; Clm 17040 ; Stuttgart, Bibl. fol. 8 ; Roma, Vallicelliana, B.6; Toledo. ¶Edd. : DE BRUYNE , Préfaces de la Bible latine, I, p. 6.20-25. {MM2024}
101 cherub] Cherubim PL22 |
102 rotam] rota PL22 |
Numérotation du verset Ep53. Prol.284b,40 

prol.|{RB-660}Paulus103 apostolus ad septem scribit Ecclesias. Octava enim ad Hebreos a104 plerisque extra105 numerum106 ponitur. Timotheum instruit ac Titum107 et108 Philemonem109 pro fugitivo famulo deprecatur. Super quo tacere melius puto, quam pauca110 scribere.
¶Codd. : Berger n° 6 ; RB-600. - . Cas235. - Ed.: DE BRUYNE , Préfaces de la Bible latine, I, p. 6.26-30 (K= Clm14179; p = Paris, BnF, lat. 58, M = Clm12741) ; PL 22, 548; {MM2024}
103 Paulus] Incipit prologus in epistola ad Romanos Cas235 |
104 a] om. PL22 |
105 extra] ex K |
106 numerum] numero K |
107 ac Titum] et Titum K, actum cacogr. Cas235 |
108 et Rusch ] om. Bruyne Cas235 PL22 |
109 Philemonem] filimonem M |
110 pauca] om. P58 |
Numérotation du verset Ep53. Prol.284b,41 

Actus Apostolorum nudam quidem videntur sonare historiam et nascentis Ecclesie infantiam texere sed si noverimus scriptorem eorum Lucam esse medicum, cuius Laus est in Evangelioat animadvertemus pariter omnia verba illius, anime languentis esse medicinam.
at 2Cor. 8, 18.
Numérotation du verset Ep53. Prol.284b,42 

Iacobus, Petrus, Ioannes, Iudas111, septem epistolas ediderunt tam mysticas quam succinctas et breves pariter et longas: breves in verbis, longas in sententiis, ut rarus sit qui non in earum cecutiat lectione.
111 Iudas] + Apostoli PL22
Numérotation du verset Ep53. Prol.284b,43 

Apocalypsis Ioannis tot habet sacramenta quot verba. Parum dixi et112 pro merito voluminis. Laus omnis inferior est. In verbis singulis multiplices latent intelligentie.
112 et] om. PL22
Numérotation du verset Ep53. Prol.284b,44 

Oro te, frater carissime, inter hec vivere, ista meditari, nihil aliud nosse, nihilque aliud113 querere. Nonne videtur tibi iam hic in terris regni celestis habitaculum? Nolo ut114 offendaris in Scripturis sanctis simplicitate et quasi vilitate verborum que vel vitio interpretum115, vel de industria sic prolate116 sunt ut rusticam contionem facilius instruerent et in una eademque sententia, aliter doctus, aliter sentiret117 indoctus. Non sum tam petulans et hebes, ut hec me nosse pollicear, et eorum fructus capere in terra, quorum radices in celo fixe sunt. Sed velle fateor sedenti me prefero, magistrum renuens, comitem spondeo. Petenti datur, pulsanti aperitur querens invenit. Discamus in terris quorum scientia nobis perseveret in celo.
113 nihilque aliud] nihil PL22 |
114 ut] om. PL22 |
115 interpretum PL22 ] interpertum cacogr. Rusch |
116 prolate] prolata PL22 |
117 sentiret] audiret PL22 |
Numérotation du verset Ep53. Prol.284b,45 

Obvius118 te manibus excipiam et ut inepte aliquid ac de Hermagore tumiditate effundam119, quicquid quesieris, tecum scire conabor.
118 Obvius] Obviis CSEL54 PL22 |
119 effundam] effutiam PL22 |
Numérotation du verset Ep53. Prol.284b,46 

X Habes hic amantissimum tui fratrem Eusebium, qui litterarum tuarum mihi gratiam duplicavit, referens honestatem morum tuorum, contemptum seculi, fidem amicitie, amorem Christi. Nam prudentiam et eloquii venustatem, etiam absque illo, ipsa Epistola preferebat. Festina, queso te, et herenti120 in salo navicule funem magis precide quam solve. Nemo renuntiaturus seculo bene potest vendere que contempsit ut venderet. Quicquid in sumptus de tuo tuleris, pro lucro computa Antiquum121 dictum est. Avaro deest tam122 quod habet quam quod non habet. «Credenti totus mundus divitiarum est. Infidelis autem etiam obolo indiget». Sic vivamus quasi123 nihil habentes et omnia possidentes. Victus atque124 vestitus, divitie Christianorum sunt. Si habes in potestate rem tuam vende, si non habes proiice. Tollenti tunicam et pallium relinquendum est. Nisi scilicet tu semper recrastinans et diem de die trahens125, caute et pedetentim tuas possessiunculas vendideris, non habet Christus unde alat pauperes suos. Totum Deo dedit, qui se126 obtulit. Apostoli tantum navem et retia reliquerunt. Vidua duo era misit in127 gazophylacium, et prefertur Cresi divitiis. Facile contemnit omnia qui se semper cogitat esse moriturum. Epistola sancti Hieronymi presbyteri ad Paulinum presbyterum explicit. 128
120 herenti] herentis PL22 |
121 Antiquum Cor3 (A.)] Antiqua ΩJ |
122 deest tam ΩJ] inv. Cor3 (antiq.) |
123 quasi] tamquam PL22 |
124 atque] et PL22 |
125 diem de die trahens ΩJ] et diem die trahens Cor3 (al.) |
126 se] seipsum PL22 |
127 in] ad PL22 |
128 Epistola... explicit] om. ΩJ |

<01.284b> Hieronymi epistola ‘Frater Ambrosius’ ad Paulinum

Numérotation du verset Ep53. Prol.284b,1 
marg.| {1.A2ra}  {a} Epistolae Hieronymi ad Paulinum expositio de omnibus divinae Historiae libris.
marg.| Frater Ambrosius] etc. Premittitur autem Epistola Hieronymi ad Paulinum, que dici potest quasi proemium, sive principium galeatum. Sicut enim galea ceteris armis superponitur, et supereminet, ita hoc proemium omnibus libris sacre Scripture preponitur. In quo HIERONYMUS primo communiter Scripturam multipliciter commendat. Secundo sacram Scripturam specialiter commendans, locum excellentissimum obtinere demonstrat. Tertio a se removens arrogantie suspicionem, doctrinam magistrorum laudat. Quarto invehitur contra magistros indoctos, qui prius sunt canalis quam concha, et contra exponentes sacram Scripturam ex sensu suo, non iuxta Sanctorum auctoritatem, et etiam contra illos, qui student Philosophis, sacre Scripture studiis pretermissis. Quinto propriam materiam omnium librorum sacre Scripture breviter ostendit. Dicit ergo :   Frater Ambrosius.
marg.| {a} Fidem] id est certitudinem. {b}   Fidei] id est fidelitatis. {c}   Necessitudo] id est amoris vinculum indissolubile. {d}   Glutino] scilicet caritatis. {e}   Subdola] id est ficta.
marg.| {f} Sed Dei timor] Poeta , Non odium fecere metus, non orta resolvit Gratia, diligimus pariter, pariterque timemus. Ipse metus fit noster amor.
marg.| {g} Studia] id est amor.
marg.| {h} Legimus] Hic incipit generalis commendatio Scripture.
marg.| {i} Novos] id est sibi ignotos.
marg.| {k} Coram] personaliter, et presentialiter.
marg.| {l} Memphiticos] Memphis, viros Egypti.
marg.| {m} Egyptum] ubi vidit libros Moysi, ubi multa didicit.
marg.| {n} Gymnasia] id est studia. Gymnasium dicitur a gymnas gymnadis, quod est lucta ; vel a gymnos, quod est nudus : et dicitur proprie locus lucte, quia nudi solent colluctari. {1.2rb} Inde dictum est studium, quia ibi fit colluctatio mentalis. Unde Eccl. 51.c. Colluctata est anima mea cum Sapientia, et in faciendo illam confirmatus sum. Et item dicit de hac lucta Gregorius: Cum ad studendi agonem venimus, contra malignos Spiritus luctam sumimus. Maligni autem Spiritus nihil proprium in hoc mundo possident. Nudi ergo cum nudis luctari debemus : quia si vestitus quisquam cum nudo congreditur, citius ad terram deiicitur, quia habet unde teneatur. Unde de beato Gregorio dicitur, quod quando accedebat ad studendum, dicebat illum versum, Declinate a me maligni, etc.
marg.| {o} Maiore mente] id est maioris mentis fuit tunc quam prius. Simile 2Rg. 3.a. David proficiens, et semper seipso robustior. Et est modus loquendi, ut mulier egregia forma, id est   [egregie forme] Vel maior emente se, id est illo, qui emit. Vel maior emente se.
marg.| {p} Ad Titum] id est Patavinum.
marg.| {q} Celebrandum] id est memorandum.
marg.| {r} Extra] id est preter.
marg.| {s} Persas] id est populos.
marg.| {t} Caucasum] id est montem.
marg.| {u} Albanos] populos.
marg.| {x} Scythas] populos.
marg.| {y} Massagetas] populos.
marg.| {z} Phison amne] id est flumine,   [a Transmisso] id est transito.
marg.| {b} Ad Brachmanas] id est populos.
marg.| {c} Hiarcham] id est philosophum.
marg.| {d} Et de Tantali fonte] id est sapientia seculi, que sic dicitur, quia semper sui sitim parit. « Tantalus a labris sitiens fugentia captat flumina »a. « Quo plus sunt pote plus sitiuntur aque »b. Sacra Scriptura sitiat, quia est puteus aquarum viventium. Sed puteus altus est, ut haurire quis nequeat sine hauritorio caritatis. In malevolam enim animam non introibit sapientia, Sap. c. 1.a. Hec sola litteratum facit. Hier. Nescit litteras, qui sacras ignorat.
a ¶Fons : Horatius , Sermones (Saturae), lib. 1, satura 1, versus 68-69, Teuber, p. 167 : « Tantalus a labris sitiens fugientia captat flumina - quid rides?» [MM2022]
b ¶Fons : Ovidius, Fasti, lib. 1, 5 216, Teubner, p. 7 : « quaerere ut absumant, absumpta requirere certant, atque ipsae vitiis sunt alimenta vices: sic quibus intumuit suffusa venter ab unda, quo plus sunt potae, plus sitiuntur aquae ». [MM2022]
marg.| {e} Potantem] discipulos suos.   [Elamitas] populos.
marg.| {g} Babylonios] populos. {h}   Chaldeos] populos,
marg.| {i} Medos] populos.
marg.| {1.2va} {a} Assyrios] populos. {b}   Parthos] populos. {c}   Syros] populos. {d}   Phenices] populos. {e}   Arabes] populos. {f}   Palestinos] populos. {g}   Alexandriam] civitatem. {h}   Ethiopiam] regionem, scilicet.
marg.| {i} Ut Gymnosophistas] id est philosophos studio luctantes.
marg.| {k} Famosissimam] Legitur in Valerio Maximo, quod cum quidam emisset iactum retis a quibusdam piscantibus in mari iuxta templum Delphici Apollinis, et contigisset, quod piscatores in illo iactu mensam auream extraxissent : emptor iactus eam voluit habere ; piscatores autem contradixerunt, dicentes tantum de piscibus intercessisse pactionem : tandem in hanc cessere sententiam, quod septem Sapientes consulerent super hoc, cuius esse deberet. Sapientes vero super hoc oraculum Apollinis petierunt. Et responsum est eis, ut sapientissimo omnium daretur, et ita consilio illorum septem Sapientum data est, et consecrata illa mensa Apollini.
marg.| {l} In sabulo] id est in littore Sabuloso, ubi erat templum Apollinis. Et super hoc tanta excrevit fama, quod Apollonius ad eam videndam perrexit. Dicunt tamen quidam, quod sex Sapientum illorum adiudicaverunt eam Soloni, qui erat septimus, quem sapientissimum reputabant ; sed ipse dedit eam Apollini, qui honorem ei fecerat.
marg.| {m} Plenissime] de philosophis scilicet ita sequentibus litteras per Orbem terrarum.
Numérotation du verset Ep53. Prol.284b,2 
marg.| {n} Quid loquar] In hoc secundo capitulo commendat specialiter sacram Scripturam a viris sanctis, qui in ea laboraverunt. {o}   Vas electionis] Act. 9.c. {p}   Magister Gentium] 2Tim.1.c. {q}   Hospitis] id est Christi.
marg.| {r} Queritis] 2Cor. ult. a. {s}   Ascendit] Gal. 1.d.
marg.| {t} Hebdomadis] id est Veteris Testamenti, cui deservit hebdoas, id est septenarius.
marg.| {u} Ogdoadis] id est Novi Testamenti, cui deservit ogdoas, id est octonarius propter octavam resurrectionis. Vel hebdoadis, id est septenarii, et ogdoadis, id est octonarii ; et tunc construuntur cum hoc ablativo (mysterio.)
marg.| {x} Instruendus] in hoc, quod intellige per mansionem septem, et octo dierum apud Petrum, se constitutum doctorem Veteris ac Novi Testamenti, aliter esset contrarium, quod dicitur Gal. cap. 1.d. veni videre Petrum. Interlinear. Non discere. {y}   Post annos] id est a conversione Pauli, scilicet annos 14. Gal. 2.a. {z}   Exposuerit] id est contulerit.
marg.| {a} Energie] id est {1.2vb} interioris operationis, ab eo quod est in ; et ergo, quod est labor, sive operatio. {b}   Eschines] orator. {c}   Rhodi] insule.
marg.| {d} Laudantibus] eam. {e}   Ipsam audissetis] Eschines, et Demosthenes fuerunt duo oratores adinvicem altercantes, ut sepe faciunt rhetores, et poete. Eschines victus, postea Eschine exulante apud Rhodos insulam, cum legeretur oratio illa, qua victus fuit, commendavit orationem Demosthenis, dicens.
marg.| {e} Quid, si ipsam] etc. Et fuit laus magna ab hoste laudari. Sed Eschines in hoc laudabilior fuit ; quia in hoc ostendit ipse omnem invidiam a se penitus relegatam.
Numérotation du verset Ep53. Prol.284b,3.1 
marg.| {f} Nec hoc dico] In hoc capitulo tertio removens a se arrogantie suspicionem, commendat magistrorum doctrinam. Prius enim debet quis discere a magistris, quam docere, et frequens exercitatio discipuli sibi exercitium comparabit.
marg.| {g} Quo] id est ut {h}   Probari] id est exercitari.
marg.| {i} Et] id est etiam.
marg.| {k} Sed quid queras] Ambros. Intentio tua operi tuo nomen imponit. {l}   Mollis cera] Per simile probat, quod ingenium licet docile, tamen doctore indiget : sicut cera mollis licet potestate sit quelibet figurarum, tamen actu nulla, donec plastes, vel artifex manum apposuerit.
marg.| {m} Et plaste] formatoris.
marg.| {n} Virtute] id est potestate.
marg.| {o} Gloriatur] Act. 22.a.
marg.| {p} Nostre militie] 2Cor. cap. 10.b.
marg.| {q} Dei, vel Deo] id est per Deum. {r}   Munitionum] id est rationum, quibus se muniunt heretici.
marg.| {s} Destruentes] et militamus. Repete, nos dico destruentes cogitationes, id est concilia eorum mala. Vel ratione suppositi fiat constructio, ut ibi, Preneste sub ipsa.
marg.| {t} Captivantes omnem intellectum ad obediendum] etc. Hoc contra presumentes de ingenio suo, et nolentes audire ab alio.
marg.| {u} Ab infantia] contra senes elementarios. Qui semel est imbuta recens, etc. Lam. 3.c. Bonum est viro, cum portaverit iugum Domini ab adolescentia sua. Philosophus : Non parum refert a iuventute assuescere. Prv. cap. 22.a. Proverbium est, Adolescens iuxta viam suam, etiam cum senuerit, non recedet ab ea. Eccles. 7.c.   [Filii tibi sunt ? erudi illos] et curva illos a pueritia eorum.
marg.| {x} Presbyterii] id est collectionis Presbyterorum. Ad consecrationem enim Episcopi tres ad minus debent esse Episcopi.
marg.| {y} Sermone] id est Timoth. 3.a.
marg.| {z} Depinxit] id est descripsit.
marg.| {a} Eligat] id est eligendam ostendat.
marg.| {b} Inquit] ad Titum 1.b.
Numérotation du verset Ep53. Prol.284b,3.2 
marg.| {1.A3ra} {a} Sancta quippe] Hic assignat HIERONYMUS differentiam inter iustitiam simplicem, et eruditam, eruditam preferens. Unde GLOSSA super Timotheum 5. Innocens conversatio quantum prodest exemplo, tantum nocet silentio.
marg.| {b} Si non resistat] cum possit.
marg.| {c} Per Malachiam] cap. 1. et 2.
marg.| {d} Sacerdotes legem] Ibi GLOSSA Si sacerdos de lege interrogetur, doceat ; resistentes convincat : alioquin frustra iactat dignitatem, cuius non exhibet operationem.
marg.| {e} Deuteronomio] cap. 32.a.
marg.| {f} Daniel] cap. 12.b.
marg.| {g} Sacratissime] id est secretissime propter difficultatem, vel sacratissime ; quia de incarnatione Verbi, et morte eius, et die iudicii agit.
marg.| {h} Firmamentum] quod plus est, subaudi : iuxta illud prime Corinth. 15.f. Differt stella a stella in claritate.
marg.| {i} Electionis] Act. cap. 9.c.
marg.| {k} Quia vas legis, et Scripturarum sanctarum] Ergo Dominus elegit Paulum, quia vidit eum idoneum, quod falsum est, quia gratuita penitus est electio Dei : ergo hic agitur de electione predicationis, non predestinationis.
marg.| {l} Pharisei stupent in Domini doctrina] Mt. cap. 7.d.
marg.| {m} In Petro] Act. cap. 4.c.
marg.| {n} Enim] id est sed.
marg.| {o} Iuxta quod scriptum est ϑεοδιδάκτοι] id est docibiles, vel dociles Dei. Revera docibiles Deo erant.
Numérotation du verset Ep53. Prol.284b,4.1 
marg.| {p} Nisi forte rusticum] Forte vos vultis dicere eos imperitos quasi rusticos : sed improbat HIERONYMUS probans quod a Deo edocti sunt.
marg.| {q} Imperitus] 2Cor. 11.b.
marg.| {r} Sermone] lingua materna.
marg.| {s} Scientia] inspirata, supple.
marg.| {t} Ioannes rusticus] genere.
marg.| {1.A3rb} {u} Piscator] etc. supple, officio.
marg.| {x} Et unde illa vox ?] quasi dicat : Non didicit hoc ab homine, quia indoctus piscator erat, quando vocatus fuit ; ergo a Deo habuit hoc, et ita verum est, quod fuerunt docibiles Deo.
marg.| {y} Λόγος ] logos. Logos, et verbum idem sunt, et sicut logos multa significat, sic et verbum. Et quia posset aliquis credere, quod verbum in una significatione conveniret Christo, et non omni : ostendit HIERONYMUS quod in omni.
Numérotation du verset Ep53. Prol.284b,4.2 
marg.| {z} Hoc doctus Plato] etc. Sapientiam divinam removet a Philosophis, dicens hic ad commendationem sacre Scripture, quod nescit litteras, qui eam ignorat. Sed quod dicit hic Platonem ignorare, videtur contrarium Augustino dicenti super Epistolam ad Col. 3. quod Plato habuit notitiam de patre, et filio ; sed incarnationem non novit. Sed non est ; quia quod hic dicitur nescire, intelligi debet ante descensum in Egyptum : vel supplendum, nescivit per se, sed in libris Moysi hoc didicit, vel nescivit, quia imperfecte scivit ; vel nescivit, id est inutiliter scivit : vel nescivit distincte, et proprie.
marg.| {a} Perdam inquit] 1Cor. 1.c. Abdias ante medium : Perdam sapientes de Idumea, et prudentiam de monte Esau. Is. 29.e. Peribit sapientia a sapientibus eius ; et intellectus prudentium eius abscondetur : contra Hierusalem loquitur.
marg.| {b} Et quanquam stultitia] id est quamvis predicatio crucis stultitia reputetur.
marg.| {c} Tamen Paulus sapientiam loquitur inter perfectos] 1Cor. 2.b.
marg.| {d} Principum] id est Philosophorum.
marg.| {e} Christus enim Dei virtus] 1Cor. c. 1.d.
marg.| {f} Thesauri sapientie] etc. Coloss. 2.a.
marg.| {g} Predestinatus est] Rm. 1.a.
marg.| {h} Videntes] Regum 9.b.
marg.| {i} Abraham vidit] etc. Io. cap. 8.g.
marg.| {1.A3va} {a} Ezechieli, qui populo peccatori] etc. Ezechiel. cap. 1.a.
marg.| {b} Revelatione opus est, ut intelligatur] Rm. 7.c.
marg.| {c} Facie Domini gloriam contemplemur] secunde Corinthior. cap. 3.d.
Numérotation du verset Ep53. Prol.284b,5 
marg.| {d} In Apocalypsi septem sigillis] id est septem Sacramentis.
marg.| {e} Homini scienti] Is. 29.d.
marg.| {f} Qui aperit, et nemo claudit] etc. Isaie cap. 21.g. Apocalypsi. cap. 3.b.
marg.| {g} In Actibus Apostolorum] cap. 8.e.
marg.| {h} Docuerit] Ecce quomodo probat, quod necessaria est magistri doctrina.
marg.| {i} Latebat in littera] Hoc est contra Glossarum superfluitatem. In littera enim est Iesus, sed clausus ; ideo qui vult invenire eum, litteram inspiciat.
marg.| {k} In deserto] id est in sacra Scriptura ; que quasi deserta tunc erat, et inculta ; sed postea per sanctos Expositores declarata est, et ornata : sicut fons prius desertus, et incultus, pedetentim ebullit, et inde in magnum fluvium excrescit. Vel Philippus plus reperit in Eunucho, qui fuit fons Ecclesie, sed tunc desertus ; et per ipsum Philippum eruditus reperit Eunuchus.
Numérotation du verset Ep53. Prol.284b,6 
marg.| {l} Perstricta sunt] hoc est, de commendatione sacre Scripture, et doctrine.
marg.| {m} Taceo de Grammaticis] etc. In hoc capitulo invehitur HIERONYMUS contra indoctos magistros, qui prius sunt canalis, quam concha ; et contra ampullose loquentes ; et contra exponentes sacram Scripturam ex suo sensu, non iuxta Sanctorum auctoritatem ; et contra eos, qui student Philosophis, {1.A3vb} sacre Scripture studiis postpositis.
marg.| {n} Vel utilissima] id est multum utilis.
marg.| {o} Τὸ μάθνμα ] id est Mathematicam.
marg.| {p} Rationem] id est Logicam.
marg.| {q} Usum] id est Physicam, vel Ethicam.
marg.| {r} Minores artes] scilicet Mechanicas.
marg.| {s} Lanarii] qui faciunt pannos.
marg.| {t} Et fullones] qui tingunt pannos.
Numérotation du verset Ep53. Prol.284b,7 
marg.| {u} Vindicant] id est vindicare putant.
marg.| {x} Delirus] discors, scilicet.
marg.| {y} A feminis] ad litteram : vel feminis, id est effeminatis.
marg.| {z} Audacia] id est temeritate : Putant.
marg.| {a} Nec scire dignantur] etc. quasi dicat Sensum Scripture ad sensum suum retorquent, cum
marg.| {e} converso debeat esse. Sensus enim sacre Scripture studio querendus est, non faciendus.
marg.| {b} Quasi non legerimus] Continua : Incongrua aptant testimonia, quasi non legerimus Homerocentonas : quos scilicet incongrue adaptare conantur incarnationi Christi.
marg.| {c} Homerocentonas, et Virgiliocentonas] In Isidoro legitur quod Proba uxor Adelphi Proconsulis in laude Christi versata composuit Virgiliocentonas, id est Virgilianis versibus carmen de Christo contextum. Eadem, ut dicunt, dicta est Centona, et quosdam versus Homeri incarnationi Christi conata est adaptare et hoc est Homerocento, id est carmen versibus Homeri contextum, et a centona scilicet compositum. Vel a centum tractum est Homerocentonas, et Virgiliocentonas : quia plurima volumina composuit illa Centona centum talibus versibus distincta. Vel a centro, quia huiusmodi carmen quibusdam punctis quasi centris distinguitur. Vel a Centone quod est filtrum, {1.A4ra} unde IUVENALIS, Intravit calidum veteri centone lupanar.
marg.| {a} Et circulatorum] quia sicut circulus fine caret, et principio ; ita in huiusmodi inquisitionibus non est principium, neque finis. Unde ARISTOTELES huiusmodi poetarum carmina circulos vocat. Vel ludum circulatorum dicit in quo pueri in circulo sedent, et unus in circuitu post terga currit portans aliquid quod ponit retro aliquem nescientem, sic isti faciunt ; nesciunt, ubi ponant adaptationes suasc.
c Jeu et divertissement.
Numérotation du verset Ep53. Prol.284b,8 
marg.| {b} Videlicet manifestissima] etc. In hoc capitulo HIERONYMUS descendit ad propositum, ostendens materiam uniuscuiusque Libri totius Biblie breviter ; sicut fit in proemio super librum Regum. Unde et Galeatum proemium, seu principium dicitur, sicut et istud.
marg.| {c} Creatura mundi] cap. 1.
marg.| {d} Generis humani] cap. 1. et 2.
marg.| {e} De divisione terre] 10. et 11.
marg.| {f} Confusione linguarum] cap. 11.
marg.| {g} Usque ad exitum] cap. 46.
marg.| {h} Decem plagis] 9. 10. 11. et 12.
marg.| {i} Decalogo] cap. 20.
marg.| {k} Balaam] capit. 22. et 23.
marg.| {l} Quadraginta duarum] cap. 33.
marg.| {m} Secunda] secundo data.
marg.| {n} Priora sunt] etc. in aliis 4. 51.
marg.| {o} Quinque verbis] id est Pentateucho.
marg.| {p} Ecclesia gloriatur] prime Corinth. cap. 14.d.
marg.| {q} Iob exemplar] Hunc librum, ut dicunt, composuit Moyses : ideo statim post Pentateuchum ponitur.
marg.| {1.A4rb} {r} Prosa] usque ad tertium capitulum.
marg.| {s} Versu] a tertio usque ad principium 42. quod nostra translatio non potuit observare.
marg.| {t} Pedestri] id est humili sermone, a principio 42. usque ad finem.
marg.| {u} De ceteris] supradictis ab eo.
marg.| {x} Vel cautius] id est fidelius.
marg.| {y} Inquit, quod Redemptor meus vivat] capitulo 19.d.
marg.| {z} Alius] licet alteratus.
marg.| {a} Sinu] id est mente.
marg.| {b} Ad Iesum] id est Iosue, qui et Iesus dictus est, filius Nave.
marg.| {c} Transit Iordanem] capitulo 3.
marg.| {d} Hostium] a 7. usque ad 13.
marg.| {e} Terram victori populo] etc. a 14. usque ad 23.
marg.| {f} Emitte Agnum, Domine, dominatorem terre] 16.a.
marg.| {g} De petra] id est de Ruth.
marg.| {h} Samuel in Heli] Liber Regum secundum nos distinguitur in quatuor libros ; secundum Hebreos in duos : quorum primus dicitur Samuel, continens duos primos ; alter dicitur Malachim, id est Regum, continens duos ultimos.
marg.| {i} Mortuo] 1Rg. 4.d.
marg.| {k} Occisione] 1Rg. fine b.
marg.| {l} Sadoch] 2Rg. 8.d.   [David] 2Rg. capit. 2.a.
marg.| {m} Salomone] 3Rg. 3.
marg.| {n} Iechoniam] 4Rg. 24.
marg.| {o} Ieroboam] 3Rg. 12.
marg.| {p} Assyrios] 4Rg. 17.
marg.| {q} Hereticorum contra Ecclesiam bella narrantur] Per regnum Iuda Ecclesia ; per regnum Israel heretici intelliguntur.
marg.| {r} Osee crebro nominat Ephraim, Samariam] etc. capitulo 1.   [Iezrael] civitas est.
marg.| {s} Et adulteram cubiculo clausam mariti] capitulo 2.
marg.| {1.A4va} {a} Reditum] 3.
marg.| {b} Prestolari] id est expectare.
marg.| {c} Eruca, brucho, locusta] etc. id est quibus designantur quatuor vitia quatuor virtutibus contraria.
marg.| {d} Servos Dei, et ancillas] 2.g.
marg.| {e} Et effusum]  ; scilicet Spiritum sanctum effusum nunc, tunc effundendum ad Eph. 1.c. Spiritus promissionis sancto, qui est pignus hereditatis nostre.
marg.| {f} Qui centum viginti] etc. Ad quindecim ascendit, qui caritatem implet, que quindecim affectus habet, 1Cor. 13.b. ibi, Caritas patiens est, benigna, etc. Unde et dalmatica debet habere altrinsecus quindecim ordines fimbriarum. Item ab quindecim ascendit, qui mandata Veteris, ac Novi Testamenti custodit : iuxta illud Ecclesiast. 11.a. Da partes septem, nec non et octo. Talis ascendit per quindecim gradus, qui erant in templo. Michee cap. 5.b. Suscitabit Dominus super eum septem pastores, et octo primates. Item, qui per virtutes quindecim graduum ascendit (ut dicitur super Psalmos.) habebit Spiritum sanctum, qui in centum viginti Discipulos missus est.
marg.| {g} Ab uno usque ad] Numera ab uno usque ad quindecim omnes numeros colligendo, et summa est centum viginti. Et hoc est.
Numérotation du verset Ep53. Prol.284b,VIII 
marg.| {h} Quatuor scelera] 1. et 2.
marg.| {i} Gradu] id est loco.
marg.| {k} Pingues] 4.
marg.| {l} Maiorem] 6.
marg.| {m} Cernit fictorem] 7.
marg.| {n} Adamantinum] secundum Septuaginta.
marg.| {1.A4vb} {o} Uncinum] 8.
marg.| {p} Famem panis] 8.
Numérotation du verset Ep53. Prol.284b,IX 
marg.| {q} Terrenum] id est fratrem.
marg.| {r} Percutit] id est unum solum capitulum habet Abdias.
marg.| {s} Naufragio] 1.
marg.| {t} Salutem] 3.
marg.| {u} Coheres] id est qui interpretatur coheres Christi.
marg.| {x} Latronis] 5.
marg.| {y} Nahum consolator Orbis] supple, interpretatur.
marg.| {z} Increpat] 3.
marg.| {a} Evangelizantis] 1. in fine.
marg.| {b} Fortis] 1.
marg.| {c} Super custodiam] 2.
marg.| {d} Operuit] 3.
marg.| {e} Cornua in manibus] id est seculi potestates. Vel ad litteram cornua in manibus eius, id est manus eius in cornibus crucis : hypallage.
marg.| {f} A Porta piscium] id est curiosorum.
marg.| {g} A secunda] carnis concupiscentia.
marg.| {h} Collibus] scilicet superbie.
marg.| {i} Pile] Hierusalem.
marg.| {k} Templum] 1.
marg.| {l} Et ego] 2.
marg.| {m} Iesum vestibus] id est Sacerdotem magnum.
marg.| {n} Sordidis] 3.
marg.| {o} Aureum] 4.
marg.| {p} Nigros] 6.
marg.| {q} Filium] 9.
marg.| {r} Non est mihi] 1.
marg.| {s} Secundus] scilicet Ieremias.
marg.| {t} A facie] 1.
marg.| {u} Pardum] 13.
marg.| {x} Tertius] scilicet Ezechiel.
marg.| {y} Et finem tantis habet] etc. a quadragesimo usque ad finem.
marg.| {z} Geneseos ante annos triginta] id est usque ad iudicium rationis. Hoc est, contra novellos magistros. Sed est senectus mentis : de qua Sap. 4.b. Senectus venerabilis est, non diuturna, neque numero annorum computata. Cani sunt sensus hominis ; et etas senectutis vita immaculata.
marg.| {1.A5ra} {a} Quartus] Daniel scilicet.
marg.| {b} Temporum] 9.
marg.| {c} Et totius mundi] id est 10. 11. et 12.
marg.| {d} Philo historicus] id est amator historiarum.
marg.| {e} Precisum] 2.e.
marg.| {f} Simonides] lyricus Poeta fuit. Alii dicunt, Symphonides a symphonia.
marg.| {g} Pindarus] fuit symphonista, vel secundum alios Grecus Poeta .
marg.| {h} Alceus] lyricus Poeta .
marg.| {i} Flaccus] id est HORATIUS.
marg.| {k} Catullus] Poeta VERONENSIS de quo dicit OVIDIUS, Mantua VIRGILIO gaudet : etc.
marg.| {l} Mores] in Proverbiis.
marg.| {m} Naturam] in Ecclesiaste.
marg.| {n} Ecclesiam] in Canticis.
marg.| {o} Epithalamium] carmen nuptiale.
marg.| {p} Interfecto Aman] septimo.
marg.| {q} Epitome] id est summa, vel recapitulatio.
marg.| {r} Questiones] de diversitate Genealogie.
marg.| {s} Instaurant] 3.
marg.| {i} Muros] a 3. Nehemie usque ad 7.
marg.| {u} In cortice] littere, supple.
marg.| {x} In medulla] id est in sensu spirituali.
Numérotation du verset Ep53. Prol.284b,9 
marg.| {y} Ceterum] id est preterea.
marg.| {z} Quod nescio] id est me nihil scire. Sed quomodo poterat hoc Socrates, vel HIERONYMUS dicere, cum esset falsum ? Solutio. Nihil scit homo plene, dum est in via : et est, Scio, quod nihil scio perfecte.
marg.| {a} Quadriga] Ct. 6.d.
marg.| {b} Et verum] id est verus Cherubim. Cherubim improprie accipitur : est enim numeri pluralis, et generis masculini ; hic autem ponitur singulariter, et neutri generis.
marg.| {c} Quod] id est qui.
marg.| {d} Oculati sunt]  ; id est preterita declarant, et presentia, et futura.
marg.| {e} Scintille micant] exemplo alios accendunt ad bonum.
marg.| {f} Discurrunt fulgura] id est comminationes, quibus a malo revocant.
marg.| {1.A5rb} {g} Pedes habent rectos] Pedes sunt amor Dei, et proximi, recti per intentionem ad Deum.
marg.| {h} Tendentes] Ez. cap. 1.b.
marg.| {i} Terga] onerati labore propter Deum.
marg.| {k} Pennata] virtutibus.
marg.| {l} Tenent se mutuo] quia idem dixerunt ; unde et unus per alium exponitur.
marg.| {m} Pergunt quocumque] quia in omnibus abiecta propria voluntate, implere voluntatem eius cupiunt.
marg.| {n} Paulus Apostolus ad septem] id est Romanos, Corinthios, Galathas, Ephesinos, Philippenses, Colossenses, Thessalonicenses.
marg.| {o} Extra numerum ponitur] quia dicunt eam non esse Pauli, sed Luce, vel Clementis, sed male.
marg.| {p} Cecutiat] id est parum videat.
Numérotation du verset Ep53. Prol.284b,10 
marg.| {q} Ista meditari] Sir. 50. in fin. Beatus, qui in istis versatur bonis : qui ponit illa in corde suo, sapiens erit semper.
marg.| {r} Iam hec] id est in his.
marg.| {s} Contionem] id est plebem.
marg.| {i} Petulans] id est petulantia, et hebetudo faciunt sepe, ut quis putet se scire, quod nescit.
marg.| {u} Radices] id est virtutes.
marg.| {x} In celo fixe sunt] per intentionem.
marg.| {y} Sedenti] id est audienti : quasi diceret, Vellem esse plus quam audiens. Aliqui libri habent hanc litteram : Sed velle me fateor, sed eniti me profiteor. Et est sensus. Non polliceor me nosse, sed fateor me velle hoc, scilicet nosse ; sed profiteor me eniti, ad hoc scilicet cognoscendum. Et quasi diceretur. Quis tuus esset magister ? Ipse respondet. Non magistrum renuens, etc. Aliqui libri habent : Sedenti me prefero, et tunc est ibi punctus. Velle me fateor, scilicet nosse hoc : sedenti etiam, id est torpenti me prefero, in hoc, quod volo hoc ; nec tamen volo esse magister, sed comes.
marg.| {1.A5va} {a} Aperitur] Mt. 7.a. Lc. 11.b.
marg.| {b} Discamus in terris, quorum nobis scientia perseveret] id est non vana, quorum scientia perit. Contra, quoniam omnis scientia destruetur. 1Cor. 13.c. Solutio. Destruetur scientia secundum imperfectionem, et modum ; manebit secundum substantiam. Vel dic, scientia perseveret, id est fructus scientie.
Numérotation du verset Ep53. Prol.284b,X 
marg.| {c} Nemo] Et quia tardum videtur ei, ut spolietur eis, que sibi cursuro ad bravium sunt impedimento, presertim si vult renunciare seculo, vel iam mente renunciavit.
marg.| {d} Renunciaturus seculo] ubi etiam mora.
marg.| {e} Bene potest vendere, que contempsit] etc. quia negotiatio vix sine peccato fit. Aut contempsit in tantum, ut venderet, in sumptus supple, faciendos.
marg.| {f} Quasi nihil habentes] 2Cor. 6.b.
marg.| {g} Tunicam] Mt. 5.f.
marg.| {h} Unde alat] immo habet, et habebit   [navem] Mt. 4.d.


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Hugo de Sancto Caro. Postilla in totam Bibliam (Ep53. Hieronymi epistola ‘Frater Ambrosius’ ad Paulinum), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 26/12/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=hug&numLivre=01&chapitre=01_Prol.284b)
Signaler un complément d'information

Notes :