Le Psautier antiphoné de la bible Porta.

 page créée par Martin Morard, le 3.7.2024, mise à jour le 3.7.2024 (version 1)

L’origine précise et la destination de la bible « Porta , bible franco-flammande du dernier tiers du 13e siècle connue des historiens sous le nom de son dernier possesseur privé, demeure une énigme (Lausanne, Bibliothèque cantonale et universitaire, ms. U 964) [1].

L’étude de J. Beer Ellen, datée 1961, reconstitue l’histoire  du manuscrit depuis le 15e siècle[2]. L’origine de sa fabrication est plus incertaine. Samuel Berger le croyait d’origine italienne. D’autres le faisaient naître en Île de France. Mais l’écriture, celle du psautier en particulier, n’a pas d’équivalent en Île de France et indique plutôt une origine flamande (p. 284). Beer Ellen situe l’origine du manuscrit dans la région franco-flamande, au nord ouest de la France, à proximité de la région « Cambrai -Tournai » (p. 282) en raison de proximités stylistiques observées avec le Psautier dit « Katherine » (New-York, Morgan Library ms. M97), daté de Thérouanne vers 1265. Elle admet cependant une « grande différence » entre les deux manuscrits et ne prétend pas apporter des conclusions définitives. Pour être franc, aujourd’hui, avec le recul et la vision panoramique que permettent la numérisation de milliers de manuscrits contemporains, le rapport iconographique entre les deux documents est loin d’être convainquant, bien qu’on ne puisse que confirmer l’aire culturelle d’origine indiquée, mais pour d’autres raisons[3].

J. Beer Ellen date le manuscrit de manière assez précise du dernier tiers du 13e siècle vers 1275 (p. 284-285). Son étude ne se présente cependant pas comme définitive. L’analyse du texte de la Bible reste à faire ainsi que celle de l’usage liturgique attesté par les éléments liturgiques insérés de première main dans le Psautier.

La clé – ou tout au moins la confirmation - de l’origine du manuscrit est à chercher dans l’analyse du texte. Plus que par l’iconographie, la localisation proposée est fortement validée par le rapprochement textuel de la bible Porta (ΩP) avec la bible de choeur des dominicains de Lille, datée de 1264 (ΩL). Le lien avec les deux documents avait déjà été signalé, sondages à l’appui, par la même étude de J. Beer Ellen. Notre collation intégrale du livre des Proverbes et de nombreux sondages[4], confirment cette parenté, la nuance aussi, car la parenté observée dans Prv. est moins étroite dans d’autres livres bibliques, notamment dans le Nouveau Testament[5]. Les deux manuscrits transmettent une version érudite ou évoluée du texte dominicain parisien, différent de celui de la Bible des Libraires de Paris, diffusée à partir du modèle exemplarisé des bibles portatives de petits formats (bibles dites « de poche »), bien que leur habillage soit en partie identique[6].

Outre son iconographie et son texte, ΩP se distingue par la nature de son psautier. Entre Job et Proverbe, l’éditeur du manuscrit a choisi d’intégrer non un psautier biblique ordinaire, mais un psautier férial liturgique avec tout l’apparat liturgique caractéristique des bréviaires. Selon J. Beer Ellen, il s’agirait d’un psautier de chanoine régulier augustin. Le seul élément apporté à l’appui de cette affirmation est l’aspect du personnage agenouillé au pied de la Vierge du f. 522r qui est probablement l’ordonnateur et / ou le commanditaire du manuscrit. Son vêtement n’a pas toutes les particularités du vêtement canonial qui prévoit, notamment à St-Victor, une tunique de couleur blanche ou grise alors que la sienne est bleu, peut-être pour des raisons symboliques[7]. L’étroitesse des manches incite à exclure les dominicains. La tonsure semble conforme aux prescription du coutumier de Saint-Victor de Paris[8]. Cependant aucun trait de cette représentation n’est vraiment déterminant ou n’indique une localisation spécifique[9]. On doit donc se reporter à une analyse liturgique en espérant qu’elle conduise à des conclusions moins hasardeuses.

Nous avons transcrit ici l’habillage liturgique du Psautier dans l’espoir de permettre d’en rapprocher les éléments et la structure d’un usage liturgique ou local précis.

L’ordre de succession des antiennes et spécialement l’office de prime et ses preces[10] laissent espérer une localisation plus précise du manuscrit. L’office monastique est bien sûr exclu par la structure de la psalmodie. On manque cependant de source publiées au sujet des Servites de Marie à cette époque, de leurs coutumes et de leur liturgie. La datation approximative du manuscrit, après 1264 (date de ΩL), correspond à une période où la liturgie dominicaine n’est pas encore vraiment fixée, puisqu’il faut attendre 1267 pour que la papauté coupe court aux dernières résistance et l’impose définitivement aux usages.

La plupart des antiennes appartiennent au vieux fond liturgique du Corpus antiphonalium officii carolingien[11].

Nous avons comparé le Psautier Porta avec le Corpus antiphonalium officii d’Hesbert, la liturgie de prime de l’office dominicain selon la liturgie unifiée d’Humbert de Romans, le bréviaire des Ermites de saint Augustin des éditions de 1718 et 1751 ainsi que le ms. du ms. Paris, BnF, latin 1050, daté de 1478[12]. Les preces présentent des analogies avec OESA1718, p. 22-23, mais ce n’est pas exactement la même séquence et le texte diverge par endroits. Aucun de ces bréviaires ne prescrit l’antienne Sede a dextris meis au Ps. 109 (premier Psaume des vêpres du dimanche) comme la Bible Porta.L’utilisation de « ipsum » comme synonyme de « idem » pour désigner le psaume à chanter quand il est la source de l’antienne qui précède se retrouve dans le psautier liturgique OESA P1050, f. 40r etc.

La comparaison ne permet pas de conclure avec certitude. Si pratiquement toutes les pièces font partie d’une façon ou d’une autre du répertoire commun, leur séquence ou leur ensemble organique ne correspond à aucun des offices liturgiques les plus immédiatement accessibles.

D’autre part, les bases de données récentes consacrées au répertoire musical liturgique ne font pas suffisamment de place à la sociologie de la réception des pièces recensées. Les mentions de provenances anciennes font cruellement défaut, ainsi que celle des offices précis. L’occurrence liturgique ne peut être réduite au jour ou à la fête où la pièce est chantée. Pour les pièces issues de la Bible, sont peu discriminantes par leur texte. La plupart des éléments liturgiques du Psautier de la bible Porta sont communs et très répandus. Mais leur séquence et l’ensemble qu’ils forment, demeure à ce jour sans équivalent repéré.

Je publie donc ce dossier en l’état, bien que l’étude des sources reste provisoirement inachevée, en espérant  permettre à d’autres des rapprochements révélateurs[MM1] .

OI3 = Ordinarium Innocentii III, p. 154 sqq.

LHR = Humbert de Romans, Ecclesiastica officia Ordinis Praedicatorum, Roma, Santa Sabina, Curia generalitia O. P., Archivum, ms. XIV-L 1.

 


 

Edition

<Pars nocturnalis>[f. 197vb]

Dominicis diebus.

In primo nocturno.

Hymnus.[13] [f. 198ra] Primo dierum omnium quo mundus exstat conditus vel quo resurgens conditor nos morte victa liberet. /[..] Quo carnis actu exules [...] / Prepsta Pater omnipotens [...] qui tecum in perpetuum regnat cum Sancto Spiritu. Amen.

Item primo nocturno dominicis diebus.

Hymnus.[14] Nocte surgentes vigilemus omnes semper in psalmis meditemur atque auribus totis Domino canamus dulciter hymnos. / [...] / Prestet hoc nobis deitas beata Patris ac Nati pariterque Sancti Spiritus cuius roboat in omni gloria mundo. Amen.

Antiphona. Servite Domino.

Antiphona. Pro fidei meritis.

Ps. [1-6] [f. 198vb]

Antiphona.[15] Servite Domino in timore.

Antiphona.[16] Pro fidei meritis vocitetur iure beatus legem qui Domini meditatur nocte dieque.

Antiphona. Exurge Domine.

Antiphona. Iuste Deus.

Ps. [7-10] [f. 199va]

Antiphona.[17] Exurge Domine non prevaleat homo.

Antiphona.[18] Iuste Deus iudex fortis patiensque benignus in te sperantes muni miserando fideles.

Antiphona. Respice et exaudi.

Antiphona. Surge et in eternum.

Ps. [11-14] [f. 200ra]

Antiphona.[19] Respice et exaudi me Domine Deus meus illumina oculos meos.

Antiphona.[20] Surge et in eternum serva munimine sacro custodique tuos astripotens famulos.

Versus.[21] Memor fui nocte. Responsio. Nominis tui Domine.

In secundo nocturno.

Antiphona. Benedicam Dominum.

Antiphona. Nature genitor.

Ps. [15]

Antiphona.[22] Benedicam Dominum qui mihi tribuit intellectum.

Antiphona.[23] Nature genitor conserva morte redemptos facque tuo dignos servitio famulos.

Antiphona. Pectora nostra.

Antiphona. Inclina Domine.

Ps. [16] [f. 200rb]

Antiphona.[24] Inclina Domine aurem tuam mihi et exaudi verba mea.

Antiphona.[25] Pectora nostra tibi tu conditor orbis adure igne pio purgans atque cremando probans.

Antiphona. Dominus firmamentum.

Antiphona. Tu populum.

Ps. [17] [f. 200vb]

Antiphona.[26] Dominus firmamentum meum et refugium meum.

Antiphona.[27] Tu populum humilem salvasti ab hoste redemptum atque superba tuo colla premis iaculo.

Versus. Media nocte surgebam.

In tertio nocturno.

Antiphona. Preceptum Domini.

Antiphona. Sponsus.

Ps. [18] [f. 201ra]

Antiphona.[28] Preceptum Domini lucidum illuminans oculos.

Antiphona.[29] Sponsus ut e thalamo processit Christus in orbem descendens celo iure salutifero.

Antiphona. Impleat.

Antiphona. Auxilium nobis.

Ps. [19]

Antiphona.[30] Impleat Dominus omnes petitiones tuas.

Antiphona.[31] Auxilium nobis salvator mitte salutis et tribuens vitam tempore perpetuam.

Antiphona. Domine in virtute.

Antiphona. Rex sine fine manens.

Ps. [20] [f. 201rb]

Antiphona.[32] Domine in virtute tua letabitur rex.

Antiphona.[33] Rex sine fine manens nostris[34] tu parce ruinis premia conferens[35] et tua cuncta regens.

Versus. Exaltare Domine in virtute tua. Responsio. Cantabimus et psallemus.[36]

In hyeme ad laudes.

Antiphona.[37] Regnavit Dominus precinctus fortitudine cum decore virtutum cuius sedes parata est in eternum.

Antiphona.[38] Sciamus omnes quia Dominus ipse est Deus cui iubilemus et serviamus et laudemus nomen eius in eternum.

Antiphona.[39] Benedicam te Domine in vita mea ut viderem virtutem tuam et gloriam tuam.

Antiphona.[40] Tres in fornace ignis deambulabant et collaudabant Dominum regem canentes ex uno ore hymnum dicebant Benedictus es Deus in eternum.

Antiphona.[41] Spiritus omnis laudet Dominum quia ipse dixit et facta sunt omnia mandavit et creata sunt universa.

Hymnus. Iesu labentes respice et nos videndo [...] Tu lux refulge sensibus mentisque somnum discute te nostra mens primum sonet et ore psallamus[42] tibi. Deo Patri sit gloria... et nunc et in perpetuum. Amen.

Versus. Dominus regnavit. Responsio. Decorem indutus.

In estate ad laudes. [f. 201va]

Antiphona.[43] Mirabilis in excelsis Dominus testimonia tua credibilia facta sunt nimis.

Antiphona.[44] Intrate portas Domini atria eius in hymnis confessionis.

Antiphona.[45] Sitivit in te anima mea quam multipliciter et caro mea.

Antiphona.[46] Benedictus es in firmamento celi et laudabilis et gloriosus in secula.

Antiphona.[47] Exultabunt sancti in gloria sua letabuntur in cubilibus suis.

Hymnus. Ecce iam noctis tenuatur umbra lucis aurora rutilans choruscat nisibus totis rogitemus omnes cuntipotentem. / Ut Deus noster... regna polorum. / Prestet hoc nobis deitas beata Patris a Nati pariterque sancti Spiritus cuius roboat in omni gloria mundo. Amen.

Versus. Dominus regnavit.

Ps. [21-25] [f. 202rb]

Feria secunda.

Invitatorium. Venite exultemus Domino. Ps. [94] Venite.

Hymnus. Sompno refectis artubus spreto cubili surgimus nobis pater canentibus adesse te desposcimus. Ne lingua primum [...] Precamur idem supplices noxas ut omnes amputes et ore te canentium lauderis in perpetuum. Presta Pater omnipotes per Ihesum Christum Dominum qui tecum in perpetuum regnat cum Sancto Spiritu. Amen.

Ad nocturnum super psalmos.

Antiphona. Dominus defensor. [f. 202vb]

Ps. [26-27]

Antiphona.[48] Dominus defensor vite mee.

Antiphona. Adorate Dominum.

Ps. [28-29]

Antiphona.[49] Adorate Dominum in aula sancta eius.

Antiphona. In tua iustitia.

Ps. [30-31] [f. 203rb]

Antiphona.[50] In tua iustitia libera me Domine.

Antiphona. Rectos decet.

Ps. [32-33] [f. 203vb]

Antiphona.[51] Rectos decet collaudatio.

Antiphona. Expugna.

Ps. [34-35] [f. 204rb]

Antiphona.[52] Expugna impugnantes me.

Antiphona. Revela.

Ps. [36-37] [f. 204vb]

Antiphona.[53] Revela Domino viam tuam.

Versus. Domine in celo misericordia tua. Responsio. Et veritas tua usque ad nubes.

Versus. Fiat misericordia tua Domine super nos. Responsio. Quemadmodum speravimus in te.

Ad laudes.

Antiphona.[54] Miserere mei Deus. Ps. [50] ipsum.

Antiphona.[55] Intellige clamorem meum Domine. Ps. [5] Verba mea.

Antiphona.[56] Deus Deus meus ad te de luce vigilo. Ps. [62] ipsum.

Antiphona. Conversus est. Canticum. Confitebor tibi Domine quoniam iratus es mihi conversus est furor tuus et consolatus es me[57]. Antiphona.[58] Conversus est furor tuus Domine et consolatus es me.

Antiphona.[59] Laudate Dominum de celis. Ps. [148-150] ipsum.

Hymnus. Splendor paterne glorie de luce lucem proferens [...] [f. 205ra]

Versus. In matutinis Domine meditabor in te. Responsorium. Quia fuisti adiutor.

Ad Benedictus antiphona.[60] Benedictus Deus Israel. Ps. [ipsum]

Feria tertia.

<Ad nocturnum>

Invitatorium. Iubilemus Deo salutari nostro. Ps.[94] Venite exultemus.

Hymnus. Consors paterni luminis lux ipse lucis et dies noctem canendo rumpimus assste postulantibus. Aufer tenebras [...] Sic ipse nobis omnibus [...] Presta Pater piissime Patrique compar unice.

Antiphona.  Ut non delinquam.

Ps. [38-39] [f. 205va]

Antiphona.[61] Ut non delinquam in lingua mea.

Antiphona. Sana Domine.

Ps. [40-41] [f. 205vb]

Antiphona.[62] Sana Domine animam meam quia peccavi tibi.

Antiphona. Eructavit cor meum.

Ps. [42-43-44] [f. 206vb]

Antiphona.[63] Eructavit cor meum verbum bonum.

Antiphona. Adiutor in tribulationibus.

Ps. [45] [f. 206va]

Ps. [46]

Antiphona.[64] Adiutor in tribulationibus.

Antiphona. Auribus percipite.

Ps. [47-48] [f. 206vb]

Antiphona.[65] Auribus percipite qui habitatis orbem.

Antiphona. Deus deorum Dominus.

Ps. [49-50-51] [f. 206vb]

Antiphona.[66] Deus deorum Deus locutus est. [f. 207rb]

Versus. Immola Deo sacrificium laudis. Responsio. Et redde Altissimo.

Ad laudes.

Antiphona.[67] Secundum magnam misericordiam tuam miserere mei Deus. Ps. [50.] Miserere mei.

Antiphona.[68] Salutare vultus mei Deus meus. Ps. [42] Iudica me Deus.

Antiphona.[69] Ad te de luce vigilo Deus. Ps. [62] Deus Deus meus.

Antiphona.[70] Cunctis diebus. Canticum. Ego dixi in dimidio dierum meorum vadam ad portas inferi. [...] [f. 207va] Antiphona.[71] Cunctis diebus vite nostre salvos fac nos Domine.

Antiphona.[72] In excelsis laudate Dominum. Ps. [148] Laudate Dominum de celis.

Hymnus. Ales diei nuntius lucem propinquam precinit nos excitator nuntium iam Christus ad vitam vocat. Auferte clamat [...] Ihesu sciamus [...] Tu Christe sompnum [...] Deo Patri.

Versus. In matutinis D<omine>.

Ad Benedictus antiphona.[73] Visitavit et fecit redempionem plebis sue. Ps. Benedictus.

Feria quarta.

<Ad nocturnum>

Invitatorium. In manu tua Domine omnes fines terre. Ps. [94] Venite.

Hymnus. Rerum creator optime rectorque noster aspice nos a quiete noxia mersos sopore libera. Te sancte [...] Mentes manusque [...] [f. 207vb] censuit. Vides malum quod gessimus [...] Presta Pater.

Antiphona. Avertat Dominus.

Ps. [52-53-54]

<Antiphona. >[74] Avertat Dominus captivitatem plebis sue.

Antiphona. Quoniam in te.

Ps. [55-56] [f. 208rb]

Antiphona.[75] Quoniam in te confidit anima mea.

Antiphona. Iuste iudicate.

Ps. [57-58] [f. 208vb]

Antiphona.[76] Iuste iudicate filii hominum.

Antiphona. Da nobis Domine.

Ps. [59-60]

Antiphona.[77] Da nobis Domine auxilium de tribulatione.

Antiphona. A timore.

Ps. [61-62-63-64] [f. 209rb]

Antiphona.[78] A timore inimici eripe Domine animam meam.

Antiphona. In ecclesiis.

Ps. [65-66-67] [f. 210ra]

Antiphona.[79] In ecclesiis benedicite D<omin>o[80].

Versus. Deus vitam meam annuntiavi tibi. Responsio. Posuisti lacrimas meas in conspectus tuo.

Ad laudes.

Antiphona.[81] Amplius lava me Domine ab iniustitia mea. Ps.[50] Miserere.

Antiphona.[82] Te decet hymnus Deus in Syon. Ps.[64] ipsum.

Antiphona.[83] Labia mea laudabunt te in vita mea Deus meus. Ps.[62] Deus Deus meus.

Antiphona.[84] Dominus iudicabit. Canticum. Exultavit cor meum in Domino : et exaltatum est cornu meum in Deo meo. [...] Antiphona.[85] Dominus iudicabit fines terre.

Antiphona.[86] Celi celorum laudate Dominum. Ps.[148] Laudate Dominum de celis.

Hymnus. Nox et tenebre et nubila confusa mundi et turbida lux intrat albescit populus Christus venit discedite. Caligo [...] Te Christe solum novimus [...] Sunt multa fulcis [...] Deo Patri.

Versus. In matutinis Domine meditabor in te. [f. 210rb]

Antiphona.[87] Salutem ex inimicis nostris et de manu omnium qui oderunt nos. Ps. Benedictus.

Feria quinta.

<Ad nocturnum>

Invitatorium. Adoremus Dominum quoniam ipse fecit nos. Ps.[94] Venite.

Hymnus. Nox atra rerum continet terre colores omnium nos confitentes poscimus te iuste iudex cordium.Ut auferas [...] Mens ecce torpet [...] Repelle tu caliginem [...] Presta Pater omnipotens.

Antiphona. Domine Deus.

Ps. [68-69] [f. 210vb] ... Domine ne moreris. Gloria Patri.

Antiphona.[88] Domine Deus in adiutorium meum intende.

Antiphona. Esto mihi.

Ps. [70-71] [f. 211ra]

Antiphona.[89] Esto mihi Domine in Deum protectorem.

Antiphona. Quam bonus.

Ps. [72-73] [f. 211va]

Antiphona.[90] Quam bonus Israel Deus.

Antiphona. Et invocabimus.

Ps. [74-75] [f. 211vb] Gloria Patri

Antiphona.[91] Et invocabimus nomen tuum Domine.

Antiphona. Tu es Deus.

Ps. [76-77] [f. 212va]

Antiphona.[92] Tu es Deus qui facis mirabilia.

Antiphona. Propitius esto.

Ps. [78-79] [f. 213ra]Gloria Patri.

Antiphona.[93] Propitius esto peccatis nostris Domine.

Versus. Gaudebunt labia mea. Cum cantavero tibi.

In laudibus.

Antiphona.[94] Redde mihi letitiam salutaris tui Domine. Ps. [50] Miserere.

Antiphona.[95] Domine refugium factus es nobis. Ps. [89] ipsum.

Antiphona.[96] In matutinis Domine meditabor in te. Ps. [62] Deus Deus meus.

Antiphona. In eternum. Canticum. Cantemus Domino gloriose enim honorificatus est. [...] Gloria Patri. [f. 213rb] Antiphona.[97] In eternum Dominus regnabit et ultra.

Antiphona.[98] In sanctis eius laudate Dominum. Ps.[148-150] Laudate Dominum.

Hymnus. Lux ecce surgit aurea pallens fatiscat cecitas [...] Hec lux serenum conferat [...] Sic tota decurtat dies [...] Sepulator astat desuper qui nos diebus omnibus [...] Deo Patri.

Versus. In matutinis Domine.

Antiphona.[99] In sanctitate serviamus Domino et liberabit nos de inimicis nostris. Ps. Benedictus.

Feria sexta.

Invitatorium. Dominum qui fecit nos venite adoremus. Ps.[94] Venite exultemus.

Hymnus.[100] Tu trinitatis unitas orbem potenter qui regis attende laudum carmina que excubantes psallimus. Iam[101] lectulo consurgimus noctis quieto tempore ut flagitemus vulnerum a te medelam omnium. Quo fraude quicquid demonum in noctibus consurgimus abstergat illud celitus tue potestas glorie. [...] Ne corpus assit sordidum [...] Ob hoc redemptor [...] Presta Pater omnipotens [...] cum Sancto Spiritu. Amen.

Ad nocturnum.

Antiphona. Exultate Deo adiutori.

Ps. [80] [f. 213vb]

Ps. [81]

Antiphona.[102] Exultate Deo adiutori nostro.

Antiphona. Tu solus.

Ps. [82-83] [f. 214ra]

Antiphona.[103] Tu solus altissimus super omnem terram.

Antiphona. Benedixisti Domine. [f. 214rb]

Ps. [84-85]

Antiphona.[104] Benedixisti Domine terram tuam.

Antiphona. Fundamenta eius.

Ps. [86-87] [f. 214va] [...] Gloria.

Antiphona.[105] Fundamenta eius in montibus sanctis.

Antiphona. Benedictus Dominus.

Ps. [88-89-90-91-92-93] Gloria Patri. Ps.[94] [f. 215vb]

Antiphona.[106] Benedictus Dominus in eternum.

Antiphona. Cantate Domino.

Ps. [95-96] Gloria Patri.

Antiphona.[107] Cantate Domino et benedicite nomini eius.

Versus. Intret oratio mea in conspectu tuo Domine.

Ad Laudes.

Antiphona.[108] Sacrificium Deo spiritus contribulatus. Ps.[50] Miserere.

Antiphona.[109] In veritate tua exaudi me Domine. Ps.[142] Domine exaudi. secundus.

Antiphona.[110] Illumina Domine vultum tuum super nos. Ps.[62] Deus deus.

Antiphona. Domine audivi. Canticum. Domine audivi auditionem tuam et timui. [...] Antiphona.[111] Domine audivi auditum tuum et timui. [f. 216rb]

Antiphona.[112] In tympano et choro in cordis et organo laudate Dominum. Ps. [148-150] Laudate Dominum.

Hymnus. Eterna Christi gloria beata spes mortalium celsi tonantis unice casteque proles virginis. Da dexteram surgentibus [...] Quesita iam primum fides [...] Deo Patri sit gloria.

Versus. Repleti sumus mane misericordia tua.

Antiphona.[113] Per viscera misericordie Dei nostri visitavit nos Oriens ex alto. Ps. Benedictus.

Sabbato.

<Ad nocturnum>

Invitatorium. Dominum Deum nostrum venite adoremus. Ps.[94] Venite.

Hymnus. Summe Deus clementie mundique factor. [...] [f. 216va] Nostros pius [...] Lumbos iecurque [...] Ut quique horas [...] Presta Pater.

Antiphona. Quia mirabilia.

Ps. [97]

Ps. [98] Gloria Patri.

Antiphona.[114] Quia mirabilia fecit Dominus.

Antiphona. Iubilate.

Ps. [99-100]

Antiphona.[115] Iubilate Deo omnis terra.

Antiphona. Clamor meus.

Ps. [101-102] [f. 217rb]

Antiphona.[116] Clamor meus ad te veniat Deus.

Antiphona. Benedic anima.

Ps. [103] [f. 218ra]

Antiphona.[117] Benedic anima mea Domino.

Antiphona. Visita nos.

Ps. [104-105-106] [f. 218vb]

Antiphona.[118] Visita nos Domine in salutari tuo.

Antiphona. Confitebor.

Ps. [107-108] [f. 219rb]

Antiphona.[119] Confitebor Domino nimis in ore meo.

Versus. Domine exaudi orationem meam et clamavi.

Ad laudes.

Antiphona.[120] Benigne fac in bona voluntate tua Domine. Ps.[50] Miserere.

Antiphona.[121] Bonum est confiteri Domino. Ps. [91] ipsum.

Antiphona.[122] Metuant Dominum omnes fines terre. Ps. [62] Deus Deus meus.

Antiphona.[123] Et in servis suis. Canticum. Audite celi que loquor : audiat terra verba oris mei. [...] [f. 219vb]

Antiphona.[124] Et in servis suis Dominus miserebitur.

Antiphona.[125] In cymbalis benesonantibus laudate Dominum. Ps.[148-150] Laudate Dominum.

Hymnus. Aurora iam spargit polum terris dies illabitur lucis refultat spiculum discedat omne lubricum. Fantasma noctis [...] Ut mane illud ultimum [...] Deo Patri [...]
Versus. In matutinis Domine meditabor in te.

Antiphona.[126] In viam pacis dirige nos Domine. Ps. Benedictus.

<Pars diurnalis>

In dominicis diebus.

Ad vesperas.

Antiphona. Sede a dextris.

Ps. [109] [f. 220ra]

Antiphona.[127] Sede a dextris meis dixit Dominus Domino meo.

Antiphona. Fidelia.

Ps. [110]

Antiphona.[128] Fidelia omnia mandata eius confirmata in seculum seculi.

Antiphona. In mandatis.

Ps. [111]

Antiphona.[129] In mandatis eius cupit nimis.

Antiphona. Sit nomen.

Ps. [112] [f. 220rb]

Antiphona.[130] Sit nomen Domini benedictum in secula.

Antiphona. Nos qui vivimus.

Ps. [113]

Antiphona.[131] Nos qui vivimus et benedicimus Domino.

Hymnus. Lucis creator optime lucem dierum proferens [...] [f. 220va] Qui mane iunctum [...] Ne mens gravata [...] Celorum pulset [...] Presta Pater piissime.

Versus. Dirigatur Domine oratio mea. Sicut incensum.

Ad completorium.

Hymnus. Te lucis ante terminum [...] Procul recedant [...] Presta Pater omnipotens per Ihesum.

Feria secunda.

Ad vesperas.

Antiphona. Inclinavit.

Ps. [114]

Antiphona.[132] Inclinavit Dominus aurem suam mihi.

Antiphona. Credidi.

Ps. [115]

Antiphona.[133] Credidi propter quod locutus sum.

Antiphona. Laudate.

Ps. [116]

Antiphona.[134] Laudate Dominum omnes gentes.

Ad primam.

Hymnus.[135] Iam lucis orto sydere [...] [f. 220vb] Linguam refrenans [...] Sint pura cordis [...] Ut cum dies abscesserit [...] Deo Patri sit gloria.

Privatis diebus antiphone.[136] Deus exaudi.

Dominicis diebus antiphone. Gloria tibi trinitas.

Ps. [117]

Ps. [118, 1-8]

Ps. [118, 9-16]

Ps. [118, 17-24]

Ps. [118, 25-32]

[137]Psalmus supra fidem catholicam. Quicumque vult salvus esse ante omnia [...] [f. 221va] [...] salvus esse non poterit.[138]

Antiphona.[139] Deus exaudi orationem meam.

Antiphona.[140] Gloria tibi Trinitas equalis una Deitas et ante omnia secula et nunc et in perpetuum.

Capitulum. Domine miserere nostri te enim expectavimus esto brachium nostrum in mane et salus nostra in tempore tribulationis.

Responsio.[141] Christe[142] fili Dei vivi miserere nobis. Versus. Qui sedes ad dexteram patris. Miserere nobis. Gloria Patri. Christe Fili.

Versiculus.[143] Exurge Domine adiuva nos. Et libera <nos propter nomen tuum>.

Preces.[144] Kyrie eleison. Christe eleison. Kyrie eleison. Pater noster. Et ne nos.

Versus.[145] Vivet anima mea et laudabit te. Responsio. Et iudicia t<ua adiuvabunt me>

Versus. [146]  Erravi sicut ovis que periit. <Responsio>. Quere servum tuum Domine quia <mandata tua non sum oblitus>..

Versus. [147]  Credo in Deum.

Versus. [148] Carnis resurrectionem. Vitam eternam. Amen.

Versus.[149] Et ego ad te Domine clamavi. <Responsio> Et mane oratio mea <preveniet te>.

Versus.[150] Verba mea auribus percipe Domine. Intellige clamorem meum.

Versus. [151] Intende voci orationis mee rex meus et Deus meus.

Versus. [152] Iudica Domine nocentes me. Expugna impugnantes.

Versus. [153] Apprehende arma et scutum. Et exurge in adiutorium.

Versus. [154] Repleatur os meum laude. Ut cantem gloriam tuam.

Versus.[155] Domine averte faciem tuam a peccatis meis. Et omnes iniquitates.

Versus.[156] Cor mundum crea in me Deus. Et spiritum rectum innova.

Versus.[157] Ne proicias me a facie tua. Et spiritum sanctum tuum ne. [f. 221vb]

Versus.[158] Redde mihi letitiam salutaris tui. Et spiritu principipali.

Versus.[159] Eripe me Domine ab homine malo. A viro iniquo eripe.

Versus. [160] Eripe me de inimicis meis Deus meus. Et ab insurgentibus.

Versus. [161] Eripe me de operantibus iniquitatem. Et de viris sanguinum.

Versus. [162] Sic psalmum dicam nomini tuo in seculum seculi. Ut reddam.

Versus. [163] Exaudi nos salutaris noster. Spes omnium finium.

Versus. [164] Deus in adiutorium meum intende. Domine ad adiuvandum.

Versus. [165] Sanctus Deus sanctus fortis sanctus et immortalis. Agnus Dei qui tollis.

Versus. [166] Benedic anima mea Domino. Et omnia qui intra me sunt.

Versus. Benedic anima mea Domino. Et noli oblivisci.

Versus. [167] Qui propitiatur omnibus iniquitatibus tuis. Qui sanat.

Versus. [168] Qui redimit de interitu vitam tuam. Qui coronat te.

Versus. [169] Qui replet in bonis desidium tuum. Renovabitur.

Versus. [170] Confitemini Domino quoniam bonus. Quoniam in seculum misericordia.

[171]Hic dicitur confessio. Confiteor Deo celi.

<versus>.[172] Delictum meum cognitum tibi feci. Et iniustitiam.

Versus. [173] Converte nos Deus salutaris noster. Et averte iram.

Versus. [174] Dignare Domine die isto. Sine peccato nos custorire.

Versus. [175] Miserere nostri Domine. Miserere nostri.

Versus. [176] Fiat misericordia tua Domine super nos. Quemadmodum speravimus in te.

Versus. [177] Sacerdotes tui induantur iustitiam. Et sancti tui.

Versus. [178] Domine salvuum fac regem. Et exaudi nos.

Versus. [179] Salvum fac servuum tuum. Deus meus sperantem in te.

Versus. [180] Salvum fac populum tuum Domine et benedic hereditati tue. Et rege.

Versus. [181] Fiat pax in virtute tua. Et habundantia.

Versus. [182] Oremus pro fidelibus defunctis. Requiem eternam.

Versus. [183] Requiescant in pace. Amen.

Versus. [184] Ab occultis nostris munda nos Domine. Et ab alienis parce servis <tuis>.

Versus. [185] Esto nobis Domine turris fortitudinis. A facie <inimici>.

Versus. [186] Domine Deus virtutum converte nos. Et ostende <faciem tuam et salvi erimus>.

Versus. [187] Domine exaudi orationem meam. Et clamor <meus ad te veniat>.

Versus. [188] Dominus vobiscum. Et cum spiritu tuo.

Oratio. [189] Domine sancte Pater omnipotens eterne Deus qui nos ad principium huius diei pervenire fecisti, tua nos hodie salva virtute ut in hac die ad nullum declinemus mortale peccatum nec ullum incurramus periculum sed semper ad tuam iustitiam faciendam omnis nostra actio tuo moderamine dirigatur. Per Dominum.

Versus. Dominus vobiscum. Et cum spiritu tuo. Benedicamus Domino. Deo gratias.

<Pretiosa>

Versus.[190] Pretiosa est in conspectu Domini. Responsio. Mors sanctorum eius.

Oratio.[191] Sancta Dei genetrix Virgo semper Maria et omnes sancti et electi Dei intercedere dignemini pro nobis peccatoribus ad Dominum Deum nostrum ut nos misereamur ab eo adiuvari et salvari[f. 222ra] et liberari qui in trinitate perfecta vivit et regnat, Deus per omnia secula seculorum. Amen.

Versus.[192] Deus in adiutorium meum intende. ter. Gloria Patri. Kyrie eleison. Christe eleison. Kyrie eleison. Pater noster. Et ne nos.

<Versus.> [193] Domine respice in servos tuos et in opera tua et dirige filios eorum. <Responsio.> Et sit splendor Domini Dei nostri super nos.

Oratio.[194] Omnipotens sempiterne Deus dirige actus nostros in beneplacito tuo ut in nomine dilecti filii tui mereamur semper bonis operibus habundare. Qui tecum.

Oratio.[195] Dirigere et sanctificare, regere et custodire dignare Domine Deus omnipotens rex creator celi et terre hodie, quesumus, corda et corpora nostra, sensus, actus et sermones nostros in via et in lege tua, et in operibus mandatorum tuorum et angelis tuis bonus comitetur nobiscum ad dirigendos pedes nostros in viam pacis, in viam veritatis et salutis ut hic et in eternum per te et in te Domine salvi et liberi esse mereamur, salvator mundi. Qui vivis et regnas.

<Versus.>[196] Audiutorium nostrum in nomine Domini. Qui fecit celum <et terram>.

Versus. Sit nomen Domini benedictum[197]. Ex hoc nunc et usque <in seculum>.

Versus. Dominus vobiscum. Et cum spiritu tuo. Benedicamus[198] Domino. Deo gratias.

Ad tertiam.

Hymnus. Nunc sancte nobis [...] Os lingua [...] Presta Pater piissime patrique compar unice cum Spiritu Paraclyto regnans per omne seculum. Amen.

Dominicis diebus dicitur antiphona. Laus et perennis.

Feriatis diebus antiphona. Da mihi intellectum.

Ps. [118, 33-48] [f. 222rb]

Ps. [118, 49-56]

Ps. [118, 57-64]

Ps. [118, 65-72]

Ps. [118, 73-80] [f. 222va]

Antiphona.[199] Laus et perennis gloria Deo Patri et Filio sancto simul Paraclyto in secula seculorum.

Antiphona.[200] Da mihi intellectum et scrutabor legem tuam Domine.

Capitulum.[201] Benedictus Deus et Pater Domini nostri Ihesu Christi qui benedixit nos in omni benedictione spirituali in celestibus in Christo.

Responsorius. [202]  Inclina cor meum Deus in testimonia tua. Versus.[203] Averte oculos meos ne videant vanitatem in via tua vivifica me. In test<imoniis>. Gloria Patri. Inclina cor.

Versus. Ego dixi Domine miserere mei. Sana animam meam quia peccavimus tibi.

Ad sextam.

Hymnus. Rector potens [...] Et extingue [...] Presta [...]

Dominicis diebus antiphona.[204] Gloria laudis.

Feriatis diebus antiphona.[205] Adiuva me.

Ps. [118, 81]

Ps. [118, 89]

Ps. [118, 97]

Ps 118, 105]

Ps. [118, 113] [f. 223ra]

Ps. [118, 121]

Antiphona.[206] Gloria laudis resonet ab ore omnium primi geniteque proli Spiritui sancto pariter resultet laude perhenni.

Antiphona.[207] Adiuva me et salvo ero Domine.

Capitulum. Hec est voluntas Dei sanctificatio vestra ut sciat unusqusque vestrum suum vas possidere in sanctificatione et honore per Ihesum Christum Dominum nostrum.

Responsorium. In eternum Domine permanet verbum tuum. Versus. In celo et in seculum seculi veritas tua permanet. Gloria Patri.

Versus. Dominus regit me et nichil michi deerit.

Ad nonam

Hymnus. Rerum Deus tenax vigor [...] sed premium mortis sacre perennis instet gloria. Presta Pater.

Antiphona. Ex quo omnia.

Antiphona. Aspice.

Ps. [118, 129] [f. 223rb]

Ps. [118, 137]

Ps. [118, 145]

Ps. [118, 153]

Ps. [118, 161] [f. 223va]

Ps. [118, 169-176]

Antiphona.[208] Ex quo omnia per quem omnia in quo omnia ipsi gloria in secula.

Antiphona.[209] Aspice in me et miserere mei Domine.

Capitulum.[210] Non sumus positi in iram sed in acquisitionem salutis, omnis enim vos filii lucis estis et filii Dei.

Responsus.[211] Clamavi in toto corde exaudi me Domine. Versus. Iustificationes tuas requiram. Exaudi. Gloria Patri. Clamavi.

Versus.[212] Ab occultis meis munda.

Per hebdomadam capitulum : Omnia probate quod bonum est tenete ab omni specie mala abstinete vos.

Responsus. Redime me Domine et miserere mei. Versus. Pes enim meus stetit in via recta in ecclesiis benedicam te Domine.

Versus. Ab occultis nostris munda nos Domine. Et ab alienis <parce servum tuum>.

Antiphona. Clamavi.

Ps. [119]

Antiphona.[213] Clamavi et exaudivit me.

Antiphona. Auxilium.

Ps. [120] [f. 223vb]

Antiphona.[214] Auxilium meum a Domino.

Capitulum. Dominus dirigat corda vestra in caritate Dei[215] et patientia Christi.

Hymnus. Immense celi conditor que mixta ne confunderent [...] Firmans locum [...] Infunde nunc piissime donum perennis [...] Lucem fides inveniat [...] Presta Pater.

Antiphona.[216] Magnificet te semper animamea Deus meus. Ps. Magnificat.

Feria tertia.

Ad vesperas

Antiphona. In domum.

Ps. [121]

Antiphona.[217] In domum Domini letantes ibimus.

Antiphona. Qui habitas.

Ps. [122]

Antiphona.[218] Qui habitas in celis miserere nobis.

Antiphona. Adiutorium.

Ps. [123] [f. 224ra]

Antiphona.[219] Adiutorium nostrum in nomine Domini.

Antiphona. Benefac Domine.

Ps. [124]

Antiphona.[220] Benefac Domine bonis et recti corde.

Antiphona. Facti sumus.

Ps. [125]

Antiphona.[221] Facti sumus sicut consolati.

Hymnus.[222] Telluris ingens conditor mundi solum qui eruens pulsis aque molestiis terram dedisti immobilem. Ut germen aptum [...] Mentis peruste [...] Iussis tuis obtemperet nullis malis [...] Presta Pater.

Antiphona.[223] In Deo salutari meo exultavit spiritus meus. Ps. Magnificat.

Feria quarta.

Ad vesperas.

Antiphona. Beatus vir.

Ps. [126] [f. 224rb]

Antiphona.[224] Beatus vir qui implevit desiderium suum.

Antiphona. Beati omnes.

Ps. [127]

Antiphona.[225] Beati omnes qui timent Dominum.

Antiphona. Benediximus.

Ps. [128]

Antiphona.[226] Benediximus vobis in nomine Domini.

Antiphona. De profundis.

Ps. [129]

Antiphona.[227] De profundis clamavi ad te Domine.

[f. 224va]

Antiphona. Speret.

Ps. [130]

Antiphona.[228] Speret Israel in Domino.

Hymnus. Celi Deus sanctissime qui lucidum centrum poli candore pingis igneo augens decoro lumine. Quarto die qui flammeam solis ratam constituens lune ministrans ordini vagos recursus siderum. Ut noctibus vel lumine directionis [...] Illumina cor hominum absterge sordes mentium [...] Presta Pater.

Versus. Dirigatur Domine.

Antiphona.[229] Respexit Dominus humilitatem meam et fecit in me magna quia potens est. Ps. Magnificat.

Feria quinta.

Ad vesperas.

Antiphona. Et omnis.

Ps. [131] [f. 224vb]

Antiphona.[230] Et omnis mansuetudinis eius.

Antiphona. Ecce quam bonum.

Ps. [132]

Antiphona.[231] Ecce quam bonum et quam iucundum.

Ps. [133]

Antiphona. Omnia quecumque.

Ps. [134] [f. 225ra]

Antiphona.[232] Omnia quecumque voluit Dominus fecit.

Antiphona. Quoniam.

Ps. [135]

Antiphona.[233] Quoniam in eternum misericordia eius.

Antiphona. Hymnum.

Ps. [136]

Antiphona.[234] Hymnum cantate nobis de canticis Sion.

Hymnus.[235] Magne Deus potentie qui ex aquis ortum [f. 225rb] genus partim remittis gurgiti partim lavas in aera. Diversa limphis imprimens subiecta celis irrogans ut stirpe una [...]. Largire cunctis servulis quos mundat unda sanguinis [...]. Ut culpa nullum deprimet[236] [...]. Presta Pater.

Versus. Dirigatur Domine.

Antiphona.[237] Deposuit potentes sanctos persequentes et exaltavit humiles Christum servientes. Psalmus. Magnificat.

Feria sexta.

Ad vesperas.

<Antiphona. > In conspectu.

Ps. [137]

Antiphona.[238] In conspectu angelorum psallam tibi Deus meus.

Antiphona. Domine probasti.

Ps. [138]

[f. 225va]

Antiphona.[239] Domine probasti me et cognovisti me.

Antiphona. A viro iniquo.

Ps. [139]

Antiphona.[240] A viro iniquo libera me Domine.

Antiphona. Domine clamavi.

Ps. [140]

[f. 225vb]

Antiphona.[241] Domine clamavi ad te exaudi me.

Antiphona. Portio mea.

Ps. [141]

Antiphona.[242] Portio mea Domine sit in terra viventium.

Hymnus.[243] Plasmator hominis Deus qui cuncta solus ordinans hymnum iubes producem reptantis et fere genus. Qui magna rerum corpora [...]. Repelle a servis tuis quicquid per immunditiam [...]. Da gaudiorum premia da [...]. Presta Pater.

Versus. Dirigatur Domine.

Antiphona.[244] Suscepit Dominus Israel puerum suum sicut iuravit Abraham et semini eius et exaltavit humiles usque in seculum.

Antiphona.[245] Magnus.

Ps. [142]

[f. 226ra]

Sabbato.

Ad vesperas.

Antiphona.[246]  Benedictus.

Ps. [143]

Antiphona.[247] Benedictus Dominus Deus meus.

Antiphona. In eternum.

Ps. [144]

Antiphona.[248] In eternum et in seculum seculi.

Antiphona. Laudado.

Ps. [145]

[f. 226va]

Antiphona.[249] Laudabo Deum meum in vita mea.

Antiphona. Deo nostro.

Ps. [146]

Antiphona.[250] Deo nostro iucunda sit laudatio.

Antiphona. Lauda.

Ps. [147]

Antiphona.[251] Lauda Ierusalem Dominum.

Hymnus. Lux beata Trinitas et principalis unitas iam sol recedit igneus infunde lumen cordibus. Te mane laudum carmine [...]. Deo Patri sit gloria [...] et nunc et in perpetuum. Amen.

Versus. Vespertina oratio.

In hyeme hymnus. Deus creator omnium polique rector vestiens diem decoro lumine noctem soporis gratia. Artus [...][f. 226vb] Grates peracto iam die et noctis exortu [...]. Te cordis yma concinnant [...]. Ut cum profundo clauserit diem caligo noctium [...]. Dormire mentem nesinas [...]. Exuta sensu lubrico te cordis alta sompnient [...]. Christum rogamus [...] per omnia fove precantes Trinitas. Amen.

Versus. Vespertina oratio.

Ad completorium.

Antiphona.[252] Miserere mihi Domine et exaudi orationem meam. Ps. [4] Cum invocarem.

Hymnus. Te lucis ante terminum.
Capitulum. Tu in nobis es Domine [...] Domine Deus noster.

Versus. Custodi nos Domine ut pupillam oculi. Responsio. Sub umbra.

Antiphona.[253] Vigilate et orate in hac nocte ut non surripiat vos callidus temptator. Angelus enim Domini custodiat vos ad letitiam matutinam ante sacrum et sanctum altare. Ps. Nunc dimittis.

Antiphona.[254] Evigila super nos eterne salvator ne nos apprehendat callidus temptator quia tu solus es sempiternus adiutor. Ps. Nunc dimittis.

Hee due precedentes antiphone in Dominicis et festivitatibus sunt cantande. Subsequentes in magnis sollempnitatibus.

Antiphona.[255] Pacem tuam quesumus Domine et pax tua Christe maneat in visceribus nostris ut non timeamus a timore nocturno sive diurno sed semper inheamus cunctis operibus mandatorum tuorum. Ps. Nunc dimittis.

Hec cantatur privatis diebus.

Antiphona.[256] Salva nos, Domine, vigilantes, custodi nos dormientes, ut vigilemus cum Christo et requiescamus in pace. Ps. Nunc dimittis.

Oratio. Illumina quesumus Domine tenebras nostras et totius huius noctis insidias tu a nobis repelle propitius.

Oratio. Salva nos quesumus omnipotens Deus et intercedente beata Maria semper virgine cum omnibus sanctis tuis lucem nobis concede perpetuam. Per.

Ps. [148] [f. 227ra]

Ps. [149-150]

 



[1] Cf. aussi Roulin Alfred, « La Bible Porta », in : Mélanges Charles Gillard, Lausanne 1944, p. 180-186.

[2] Beer Ellen 1961 : Beer Ellen (J.), « Zum Problem der "Biblia Porta », in Beer Ellen J., Hofer Paul, Mojon Luc (éd.), Festschrift Hans R. Hahnloser. Zum 60. Geburtstag, Basel ; Stuttgart : Birkhäuser Verlag, 1961, p. 271-288.

[3] Sur ce manuscrit, voir désormais Alison Stones, Gothic manuscripts 1260-1320, London, Harvey Miller, 2013, I-1 p. 34, 39, 69 ; I-2 p. 301 ; II-2 p. 35, 74 n.5, 75,76-87, 234 n.55, ill. 140-146, p. 25-26.

[4] Ces sondages sont accessibles dans les apparats de l’édition dynamique de la Bible latine du Moyen Âge tardif : Biblia communis, in : Sacra Pagina, CNRS 2024 (https://gloss-e.irht.cnrs.fr).

[5] Cf. M. Morard, « Status collationum », in : Sacra Pagina. Biblia communis, CNRS 2024 (https://gloss-e.irht.cnrs.fr).

[6] Cf. Ruzzier 2022.

[7]Liber ordinis Sancti Victoris Parisiensis, cap. 18, CCCM 61, Turnhout, 1961.

[8] Liber ordinis Sancti Victoris Parisiensis, cap. 62, CCCM 61, Turnhout, 1961.

[9] La couleur bleue associée à une chape noire n’est jamais mentionnée par René Tiron, Histoire et costumes des ordres religieux, civils et militaires, Bruxelles, 2 vol., 1845.

[10] On appelle preces, les invocations de type litaniques par lesquelles se terminent chacune des heures de l’office canonial. Elles diffèrent selon les offices d’une part, selon les usages d’autre part (romains, monastiques, réguliers). Les preces de l’office de prime et de complie sont les plus longues et aussi les plus susceptibles d’aider à l’identification d’un usage liturgique.

[11] Hesbert, Corpus antiphonalium officii [CAO].

[12] Psautier (psaumes selon l’ordre des offices ) ; les antiennes fériales ne sont pas les mêmes ; f. 17 Te deum à la suite des matines du dimanche. Voir aussi Breviarium augustinianum ad usum fratrum et monialium ordinis eremitarum s. Augustini, Officia & ritus Breviarii Romani, nec non suis locis, ex conceptione Apostolica, ejusdem Ordinis propria complectens. Permissu Reverendissimi P. Fr. FRANCISCI MARIAE QUERNI Pratensis, Sacrae Theologiae Magistri, totius ejusdem Ordinis Vicarii Generalis Apostolici. PARS AESTIVA, Anvers, 1718, psautier « dispositum per hebdomadam, p. 1 sqq. - Voir  aussi Bréviaire de Paris (Cholet) fin 13e s. (datation Claire Maître) 13 3/4 (Morard2018), Leroquais, Bréviaires n° 717 le date du début 13e siècle ; Paris, Sorbonne, ms. 178, f. 204v : preces ad primam per totum annum [MF 55564].  Rouen, BM, 219 (mf. 59216), bréviaire OESA 15e s..

[13] Ordinarium Innocentii III, p. 154 (=OI3, 154) RH 15450 AH LI 24 CAO 8373

[14] =OI3, 154 ; RH 12034-12036 AH LI 26 CAO 8349

[15] =OI3, 155 ; CAO 4875 | + et exaltate ei cum tremore LHR

[16] CAO 4383 ; om. =OI3, 155 | legem] lege CAO

[17] Cf. CAO 2824 ~OESA | prevaleat] confortetur CAO (feria 4 per annum)

[18] CAO 3530 ~OESA | benignus] benige CAO

[19] CAO 4623 feria 5 per annum

[20] CAO 5072 LHR

[21] OESA

[22] CAO 1687 feria 6 per annum

[23] CAO 3855

[24] CAO 3317

[25] CAO 4259

[26] CAO 2407 feria 6 per annum

[27] CAO 5215 LHR | ab hoste CAO ] a morte Prototyp. | redemptum] redemptor CAO Prototyp.

[28] om. CAO ; OI3

[29] CAO 5011 ; om. OI3  | orbem] orbe CAO

[30] Ex Ps. 19, 7 ; om. CAO, OI3

[31] CAO 1537 ; om. OI3 | vitam tempore perpetuam] vitae tempora perpetuae CAO

[32] CAO 2349

[33] CAO 4657bis = ACO4652 | nostris] miseris CAO LHR| conferens] concedens CAO LHR

[34] nostris] miseris Prototyp.

[35] conferens] concedens Prototyp.

[36] Cf. CAO 8061 + virtutes tuas Domine

[37] CAO 4599 Prototyp. | virtutum] virtutis CAO

[38] CAO 4827 | in eternum CAO (V)] in laetitia CAO

[39] CAO 1688 | viderem] viderem CAO

[40] CAO 5177 | in eternum CAO (E)] alleluia CAO

[41] CAO 5001

[42] psallamus] sic

[43] Cantus 638419 ; om. CAO

[44] om. CAO

[45] om. CAO

[46] CAO 1728 | gloriosus] + et superexaltatus CAO

[47] CAO 2812 SS. Ioannis et Pauli, omnium sanctorum, Communis sanctorum plurium martyrum, unius / plurium confessor.

[48] CAO 2404 Prototyp.

[49] CAO 1290 Prototyp.

[50] CAO 3300 Prototyp.

[51] CAO 4580 Prototyp.

[52] CAO 2801

[53] CAO 4643

[54] CAO 3773

[55] CAO 3359

[56] CAO 2169 | Deus²] + meus CAO

[57] Cf. Is 12, 1-6

[58] CAO 1918

[59] CAO 3585

[60] CAO 1717

[61] CAO 5294

[62] CAO

[63] CAO

[64] CAO

[65] CAO

[66] CAO 2168

[67] CAO 4845

[68] CAO

[69] CAO

[70] CAO

[71] CAO

[72] CAO

[73] CAO

[74] CAO | avertet LHRp. 396v

[75] CAO

[76] CAO

[77] CAO

[78] CAO

[79] CAO

[80] CAO 3230.

[81] CAO

[82] CAO

[83] CAO

[84] CAO

[85] CAO

[86] CAO

[87] CAO

[88] CAO

[89] CAO

[90] CAO

[91] CAO

[92] CAO 5203

[93] CAO 4394

[94] CAO 4582

[95] CAO 2373

[96] CAO 3252

[97] CAO 3203 Feria V per annum

[98] CAO 3282 Feria V per annum ; Feria VI per annum ; Sabbato per annum

[99] CAO 3285

[100] CAO 8404

[101] Iam] sic pro Nam CAO

[102] CAO 2814

[103] CAO 5219

[104] CAO 1733

[105] CAO 2911

[106] CAO 1721

[107] CAO 1764

[108] CAO 4678

[109] CAO

[110] CAO

[111] CAO

[112] CAO

[113] CAO

[114] CAO

[116] CAO

[117] CAO

[118] CAO

[119] CAO

[120] CAO

[121] CAO

[122] CAO

[123] CAO

[124] CAO

[125] CAO

[126] CAO

[127] Prototype : Dixit Dominus Domino meo sede a dextris meis

[128] CAO

[129] CAO

[130] CAO

[131] CAO

[132] CAO

[133] CAO

[134] CAO

[135] OESA1050, f. 185rv

[136] OrdinariumOP

[137] OESA1050, f. 185rv

[138] Vide : Symbolum Quicumque in : Biblia communis, Sacra Pagina, CNRS 2024 (ΩP collationné)

[139] om. CAO

[140] CAO 2948 ; OrdinariumOP

[141] OESA1050, f. 185rv ; OrdinariumOP | Christe] Ihesu praem. Ordinarium OP

[142] Christe] spatium vacuum praem.

[143] OESA1050, f. 185rv= OrdinariumOP

[144] OESA1050, f. 185rv= OrdinariumOP

[145] OESA1050, f. 185rv = OrdinariumOP

[146] OESA1050, f. 185rv = OrdinariumOP

[147] OESA1050, f. 185rv = OrdinariumOP

[148] OESA1050, f. 185rv Amen] + deinde confiteor OrdinariumOP (ab hinc differt)

[149] OESA1050, f. 185rv

[150] om. OESA1050, f. 185rv

[151] om. OESA1050, f. 185rv

[152] om. OESA1050, f. 185rv

[153] om. OESA1050, f. 185rv

[154] OESA1050, f. 185v

[155] OESA1050, f. 185v

[156] OESA1050, f. 185va

[157] OESA1050, f. 185va

[158] OESA1050, f. 185va

[159] om. OESA1050, f. 185rv

[160] om. OESA1050, f. 185rv

[161] om. OESA1050, f. 185rv

[162] om. OESA1050, f. 185rv

[163] om. OESA1050, f. 185rv

[164] om. OESA1050, f. 185rv

[165] om. OESA1050, f. 185rv

[166] om. OESA1050, f. 185rv

[167] om. OESA1050, f. 185rv

[168] om. OESA1050, f. 185rv

[169] om. OESA1050, f. 185rv

[170] om. OESA1050, f. 185rv

[171] = OESA1050, f. 185rv

[172] om. OESA1050, f. 185rv

[173] om. OESA1050, f. 185rv

[174] OESA1050, f. 185rv

[175] OESA1050, f. 185rv

[176]  OESA1050, f. 185rv

[177] om. OESA1050, f. 185rv

[178] om. OESA1050, f. 185rv

[179] om. OESA1050, f. 185rv

[180] om. OESA1050, f. 185rv

[181] om. OESA1050, f. 185rv

[182] om. OESA1050, f. 185rv

[183] om. OESA1050, f. 185rv

[184] om. OESA1050, f. 185rv

[185] om. OESA1050, f. 185rv

[186] om. OESA1050, f. 185rv

[187] OESA1050, f. 185rv

[188] OESA1050, f. 185rv

[189] OESA1050, f. 185rv : autre formulation : Domine Deus omnipotens qui ad principium huius diei nos pervenire fecisti tua nos hodie salva virtute ut in hac die ad nullum declinemus  peccatum sed semper ad tuam iustitiam faciendam nostra procedat eloquia dirigantur cogitationes et opera.

[190] OI3 p. 96

[191] OI3 p. 96 : Sancta Maria et omnes

[192] OI3 p. 96

[193] OESA 23 ; OI3 p. 96 | Domine] om. OI3

[194] OESA1050, f. 186rb : autre formulation : Sacramentarium gregoriane, Missale Sarum (autre contexte liturgique) etc. Non habet OI3

[195] OESA 23 ; OI3 p. 96 | et sanctificare] sanctificare OI3

[196] OESA1050, f. 186va ; la suite de la conclusion diffère

[197] S deest

[198] B initialis vacat

[199] CAO = OrdinariumOP | et] om. OP

[200] CAO

[201] Ordinarium OP : Deus caritas

[202] = OrdinariumOP

[203] OrdinariumOP : Adiutor

[204] CAO ; = OrdinariumOP

[205] CAO

[206] CAO

[207] CAO

[208] CAO ; = OrdinariumOP

[209] CAO

[210] OrdinariumOP differt : Tres fratres...

[211] = OrdinariumOP

[212] = OrdinariumOP

[213] CAO

[214] CAO

[215] Dei] om. pr. m.

[216] CAO

[217] CAO

[218] CAO

[219] CAO

[220] CAO 1735

[221] CAO 2839

[222] Hymnus.] corr., psalmus David ms.

[223] CAO 3220

[224] om. CAO

[225] CAO 1587

[226] CAO 1732

[227] CAO 2116

[228] CAO 4990

[229] CAO 4620

[230] CAO 2713

[231] CAO 2537

[232] CAO 4139

[233] CAO 4567

[234] CAO 3151

[235] Hymnus] corr., psalmus ms.

[236] deprimet] deprimat corr. sec. m.

[237] CAO

[238] CAO

[239] CAO

[240] CAO

[241] CAO

[242] CAO

[243] Hymnus] corr., psalmus ms.

[244] CAO

[245] CAO

[246] CAO

[247] CAO

[248] CAO 3204

[249] CAO

[250] CAO

[251] CAO

[252] CAO

[253] CAO 5419 | vos callidus] nos ullus CAO | enim] om. CAO | custodiat vos ad letitiam matutinam] nos custodiat in hac nocte et perducat nos ad laetitia ! matutina ! CAO

[254] CAO 2742 | solus] nobis CAO

[255] CAO 4206 | visceribus] mentibus CAO | inheamus] vigilemus CAO | cunctis] + in CAO | operibus] + seu et in moribus CAO

[256] om. CAO


 [MM1]Psautier liturgisé, structuration : Martin Morard ; transcription : Andrea Pistoia et Martin Morard, décembre 2017 (partiellement révisée). interventions en 2018 et 2024


Comment citer cette page ?
Martin Morard, Le Psautier antiphoné de la bible Porta. in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 24/10/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/page.php?id=208)