Nicolaus de Lyra

Capitulum 1

Numérotation du verset Qo. 1,1 

Incipit liber Ecclesiastes1
1 Incipit... Ecclesiastes Cava X Amiatinus L M Φ ΨD ΩJ Edmaior. ] Incipit liber eiusdem Γ, Incipit eiusdem ecclesiastes ΘH (ecl.) T , Incipit ecclesiastes ΣTC ΠH Q Ed1455, Incipit liber ( om. S )ecclesiastes hoc est coheleth W S , Incipit liber ecclesiastes quod hebrei coeleth vocant Y, Incipit coeleth hebraice grece ecclesiastes quem nos latine possumus dicere concionatorem Z, Incipit cohelet qui grece ecclesiastes latine concionator dicitur qui coetum id est ecclesiam congreget et loquatur ad populum id est non specialiter ad unum sed generaliter ad universos ΘA, Hic incipit liber ecclesiastes quod latine concionator dicitur ΩG, Incipit oceleth! id est ecclesiastes ΩN, Liber Ecclesiastes incipit ΩS, Ecclesiastes qui ab Hebreis coheleth appellatur Clementina, Liber ecclesiastes Ed1530, sine titulo ΩM Rusch
Verba Ecclesiastes2
2 Ecclesiastes Cor1 Cor2 Ω Rusch Edmaior ] ecclesiastae Ed1530 Clementina
filii David
regis
Hierusalem3.
3 Hierusalem Cor2 ΩG ΩN Ω] Israel ΘH Cava X Γ , Glossa dominicana (HSC2.29.P2.2) cum LXX, cf. Hieronymus in loc. cit. et vide v. 12
Numérotation du verset Qo. 1,2 

Vanitas vanitatum dixit Ecclesiastes,
vanitas vanitatum et4 omnia vanitas.
4 et] om. Weber
Numérotation du verset Qo. 1,3 

Quid habet amplius homo de universo labore suo quo5 laborat sub sole ?
5 quo] quod Weber
Numérotation du verset Qo. 1,4 

Generatio preterit
et generatio
advenit.
Terra vero in eternum stat.
Numérotation du verset Qo. 1,5 

Oritur
sol
et occidit
et ad locum suum revertitur, ibique renascens
Numérotation du verset Qo. 1,6 

gyrat per meridiem
et flectitur ad aquilonem.
Lustrans universa in6 circuitu pergit spiritus et in circulos suos revertitur7.
6 in] om. Weber |
7 revertitur] regreditur Weber |
Numérotation du verset Qo. 1,7 

Omnia flumina intrant in8 mare et mare non redundat. Ad locum unde exeunt flumina revertuntur9 ut iterum fluant.
8 in plerique codd. Cava Z Rusch ] om. Amiatinus Σ L* Q Weber |
9 revertuntur plerique codd. Cava Z² Rusch Weber ] revertentur Amiatinus Z* T Edmaior. |
Numérotation du verset Qo. 1,8 

Cuncte res difficiles
non potest homo eas10
10 h. e. Ω A Rusch ] inv. Weber
explicare
sermone. Non saturatur oculus
visu nec auris impletur11.
11 impletur] + auditu Ω A Weber
Numérotation du verset Qo. 1,9 

Quid est quod fuit ?
Ipsum quod futurum est,
quid est quod factum est ? Ipsum quod faciendum12 est.
12 faciendum Ω A Rusch ] fiendum Weber
Numérotation du verset Qo. 1,10 

Nihil sub sole novum
nec valet quisquam dicere ecce hoc recens est.
Iam enim precessit in seculis que fuerunt ante nos.
Numérotation du verset Qo. 1,11 

Non est priorum memoria
sed nec eorum quidem que postea futura sunt, erit recordatio apud eos qui futuri sunt in novissimo.
Numérotation du verset Qo. 1,12 

Ego Ecclesiastes fui rex Israel in Hierusalem
Numérotation du verset Qo. 1,13 

et proposui
in animo13 meo querere et investigare
13 animo Rusch Weber ] corde
sapienter de omnibus
que sunt14 sub sole. Hanc occupationem pessimam dedit
14 sunt] fiunt Weber
Deus filiis hominum
ut occuparentur in ea.
Numérotation du verset Qo. 1,14 

Vidi que fiunt15 cuncta sub sole et ecce universa vanitas et afflictio spiritus.
15 fiunt] + fuit Weber
Numérotation du verset Qo. 1,15 

Perversi
difficile corriguntur
et stultorum infinitus est numerus.
Numérotation du verset Qo. 1,16 

Locutus sum in corde meo dicens : Ecce magnus effectus sum et precessi omnes sapientia16
16 o. s.] inv. Weber
qui fuerunt ante me in Hierusalem
et mens mea contemplata est multa sapienter et didici17
17 didici] didicit Weber
Numérotation du verset Qo. 1,17 

dedique cor meum ut scirem prudentiam atque doctrinam erroresque et stultitiam
et agnovi quod in his quoque esset labor et afflictio spiritus
Numérotation du verset Qo. 1,18 

eo quod in multa sapientia multa sit indignatio et qui addit scientiam addit et dolorem18
18 addit et dolorem] addat et laborem Weber

Capitulum 1

Numérotation du verset Qo. 1,ad litteram 
marg.| 1 {3.1749} Verba Ecclesiastes. Sicut dictum fuit in principio libri Proverbiorum, in tribus libris Salomonis traduntur tria sapientiam excellentia magnifice, que sunt secundum Empedoclem, mobilis affluentie contemptus, future felicitatis appetitus, et mentis illustratio. Et istud tertium in ordine doctrine est primum, quia via est compendiosa ad assecutionem aliorum : propter quod traditur in primo libro qui dicitur Parabole Salomonis, quo finito acceditur ad secundum in libro Ecclesiastes, in quo traditur mobilis affluentie contemptus.
1 Venerabilis patris fratris Nicolai de Lyra Postilla super librum Ecclesiasten incipit praem. Ed1590
marg.| Circa quod sciendum, quod tempore Salomonis sapientie studium viguit in Ierusalem, quia omnes reges terre, et potentes desiderabant audire sapientiam Salomonis, ut dicitur tertii Regum quarto. Et quia circa felicitatem hominis multi varie dixerant, et dicebant. Nam aliqui ponebant eam in divitiis, alii in deliciis, et alii in honoribus, et sic de pluribus aliis bonis, que per laborem humanum acquiri possunt in vita presenti. ideo Salomon voluit hanc questionem tractare in {3.1750} hoc libro, ostendendo quod in talibus bonis non consistit felicitas hominis, sed in Deo qui est bonum infinitum. Et dividitur liber iste in duas partes, scilicet in premium et tractatum, qui incipit ibi : Vanitas vanitatum dixit. etc. Circa primum notificatur autor huius libri ministerialis tamen : quia Deus est autor principalis. et primo quantum ad eius sapientiam, cum dicitur.
marg.|  .1. Verba Ecclesiastes. id est, Salomonis, qui Ecclesiastes dicitur, id est, concionator, quia per sapientiam sibi datam erat aptus ad concionandum et persuadendum alii veritatem. Secundo quantum ad genus, cum dicitur.
marg.|  .2. Filii David. qui fuit sanctissimus. Tertio quantum ad dignitatem, cum dicitur.
marg.|  .3. Regis Ierusalem. ita quod ly regis, refertur ad David et ad Salomonem. uterque enim regnavit in Ierusalem. Et licet regnum ipsorum ad alia loca, et ad alias civitates se extenderet : exprimitur tamen specialiter Ierusalem, quia erat metropolis in regno, et electa ad Dei cultum. .4.   Vanitas vanitatum dixit Ecclesiastes. Hic incipit tractatus et dividitur in duas partes, quia primo Salomon errores aliorum excludit. Secundo propositum concludit capite 7. Prima adhuc in duas, quia primo proponit intentum in generali. Secundo prosequitur in speciali, ibi :
marg.| {3.1751} Generatio. Propositum autem suum est, excludere, a vera felicitate illa in quibus ab aliis ponebatur, scilicet divitias, et honores, et consimilia, que habentur in presenti vita, et hoc est, quod dicitur. Vanitas vanitatum. Idest, vanitas maxima, sicut caritas dicitur virtus virtutum, quia est maxima inter virtutes, et rosa flos florum, quia pulchrior inter alios flores.
Numérotation du verset Qo. 1,ad litteram 
marg.|  .1. Ecclesiastes. idest, Salomon, qui dicitur Ecclesiastes, idest, concionator, quia pertractando opiniones aliorum de felicitate, arguit ad diversas partes, ut videbitur prosequendo, et post determinat veritatem.
marg.|  .2. Vanitas vanitatum. Repetitio est eiusdem ad maiorem assertionem. .3.   Et omnia. in quibus ab aliis ponitur felicitas.
marg.|  .4. Vanitas. idest, sunt valde vana, eo modo loquendi quo dicitur valde liberalis ipsa liberalitas, propter quod in talibus non est ponenda felicitas, de cuius ratione est firmitas, et stabilitas, cum sit ultimum hominis bonum. Et ad probationem sui dicti in generali subdit : .5.   Quid habet amplius homo de universo labore suo, quo laborat. idest, in vita presenti, quasi dicat qui libet potest experiri, quod non assequitur ex laboribus suis, nisi bonum instabile, et amissibile, saltem per mortem, quam non potest evadere. .6.   Generatio preterit, et generatio advenit. Hic prosequitur in speciali ad excludendum bona vite presentis a vera felicitate. Et dividitur in decem partes secundum numerum eorum, que excludit. Partes patebunt prosequendo. Primum autem, quod intendit excludere est scientia humanitus acquisita, que inter alia videtur maius bonum. Unde, et multi philosophi posuerunt in ea beatitudinem hominis, dicentes eum tunc esse felicem, quando in eius mente describitur totus orbis per scientiam perfectam. Hoc autem excludit in hoc capite primo, quia ipso excluso alia in quodam generali sunt exclusa, cum sint bona minora. In hoc autem sic procedit, quia propositum ostendit primo in scientia speculativa, secundo in practica, ibi : Vidi cuncta. tertio infertur conclusio intenta, ibi : Locutus sum. Prima in duas quia ostendit propositum primo per rationem. secundo per experientiam, ibi : Ego Ecclesiastes. Prima in tres secundum tres rationes, secunda ibi. Non saturatur. tertia ibi : Quid est, quod fuit. In prima parte facit talem rationem : Illa scientia, que est valde imperfecta {3.1752} non potest dici felicitas hominis, quia de ratione felicitatis est, quod sit bonum perfectum, et illud, quod modicum est, quasi nihil computatur, 2. Physicorum. Sed scientia acquisita quecumque modica est, et imperfecta, ergo, etc. Circa istam rationem sic procedit, quia primo declarat unde imperfectio, et modicitas scientie acquisite procedit. Secundo propositum concludit, ibi. Cuncte res difficiles.
marg.| Circa primum sciendum, quod omnis scientia humanitus acquisita originem habet ex cognitione sensibilium, sensibilia vero sunt in continua transmutatione, saltem quantum ad plures sui proprietates, propter quod aliqui philosophi dixerunt, quod non potest de eis aliqua veritas affirmari, 4. Metaphysicorum. Et licet eorum dictum non sit verum, tamen ex tali dicto eorum, qui fuerunt maxime inquisitores veritatis, ut dicit Philosophus ibidem, apparet difficultas reperiendi aliquam veritatem per inquisitionem humanam. Ex quo sequitur, quod talis cognitio veritatis modica est, et imperfecta. Primo igitur Salomon ostendit mutabilitatem in corporibus mistis di. Generatio preterit, et generatio advenit. scilicet alia numero, quia que corrumpuntur, non redeunt eadem numero, secundo de Generatione, et ista variatio generabilium, et corruptibilium apparet ad sensum in omnibus corporibus mistis.
marg.|  .7. Terra vero in eternum stat. immobilis a parte post, et non a parte ante, quia per creationem incepit esse. Et hec immutabilitas intelligitur quantum ad partes eius inferiores prope centrum existentes. partes autem superiores alterantur, et transmutantur, et quia talis alteratio, et transmutatio in elementis et mistis causatur ex motu orbis, et potissime ex motu solis in obliquo circulo, ideo subditur.
marg.|  .8. Oritur sol, et occidit. ut apparet ad sensum.
marg.|  .9. Et ad locum suum revertitur. idest, ad ortum, sive ad orientem.
marg.|  .10. Ibique renascens. non quia sit alius, et alius sol in numero sed idem in puncto orientis apparens de novo.
marg.|  .11. Gyrat per meridiem. In motu enim ab oriente in occidentem declinat versus polum antarcticum, sive meridionalem.
marg.|  .12. Et flectitur ad aquilonem. In motu enim suo ab occidente in orientem flectitur ad polum arcticum seu aquilonarem.
marg.|  .13. Lustrans universa in circumitum pergit spiritus. id est sol qui dicitur spiritus non quod habeat animam. Corpora enim celestia inanimata sunt secundum Damasce. Sed quia influentia eius causat vitam in istis {3.1753}inferioribus, sicut causa universalis. Homo enim generat hominem, et sol, ut dicit Philosophus. 2. Physicorum.
Numérotation du verset Qo. 1,ad litteram 
marg.|  .1. Et in circulos suos revertitur. Quod dupliciter exponitur. Uno modo, quia omni die mutatur eius circulatio appropinquando magis ad tropicum estivalem, vel ad tropicum hyemalem. Alio modo, quia secundum astronomos sol plures habet circulos, scilicet equantem, deferentem, et epicyclum. Ista tamen determinate dicere magis pertinet ad aliam scientiam. Consequenter ostendit mutabilitatem circa elementum aque dicens.
marg.|  .2. Omnia flumina intrant in mare. quia etsi aliqua flumina aliquando absorbentur a terra, alibi tamen exeunt, et usque ad mare currunt.
marg.|  .3. Et mare non redundat. exeundo propter hoc ripas suas : Cuius causa subditur, cum dicitur.
marg.|  .4. Ad locum unde exeunt flumina, revertuntur. scilicet de mari : Que quidem reversio dupliciter intelligitur. Uno modo, quia per vias subterraneas de mari fluunt aque ad loca remota, et motu naturali possunt tantum ascendere, quanta est altitudo superficiei maris, et adhuc plus, quia transeundo sic per terram efficiuntur dulces per talem collationem, et per consequens leviores, quam aque maris salse, et sic erumpunt in fontes, et flumina in loco altiori, quam sit superficies maris, et sic naturali motu iterum fluunt ad mare. Alio modo, quia per influentiam solis, et stellarum elevantur vapores humidi a mari, et condensantur in nubes, que per ventos deferuntur longe super aridam, et tandem resolvuntur in pluvias, ex quibus augmentantur flumina ad mare currentia.
marg.|  .5. Cuncte res. Hic concludunt propositum, ex quo enim cognitio humanitus acquisita ex sensibilibus habet ortum, ex quibus cum difficultate invenitur veritas. bene concludit dicens : Cuncte res difficiles ad intelligendum. Et quia dicit beatus Hieronymus in prologo super pentateuchum : Quod melius novimus, melius, et proferimus, et per oppositum, quod minus bene intelligimus, minus bene proferimus, ideo sequitur.
marg.|  .6. Non potest eas homo explicare sermone. quia non potest eas {3.1754} ad plenum intelligere, sed tantum valde imperfecte, ut patet de folio, vel fructu arboris, de quibus nullus quantumcumque studuerit potest ad plenum veritatem dicere, utpote quare est tante quantitatis precise, vel talis figure, saporis aut virtutis. Unde quod talis herba, vel fructus sanet talem infirmitatem, dicitur saltem in pluribus, quod habet a tota specie, idest, ab aliqua proprietate consequente speciem, que tamen non nominatur, eo quod ignoratur.
marg.|  .7. Non saturatur oculus visu, nec auris auditu impletur. Hic ponitur secunda ratio, que talis est : De ratione felicitatis humane est appetitum hominis totaliter quietare, aliter non haberet rationem ultimi finis, sed scientia quecumque acquisita non terminat appetitum hominis, sed magis excitat ad amplius sciendum, ut patet per experimentum, ergo, etc. Minor huius rationis ponitur, cum dicitur. Non satiatur oculus visu, etc. Inter alios sensus, visus maxime deservit in acquisitione scientie per investigationem. Auditus autem in acquisitione scientie per doctrinam, et ideo per hoc intelligitur, quod scientia utroque modo acquisita non terminat hominis appetitum, et non est alius modus acquirendi via humana, propter quod in tali scientia non est felicitas ponenda.
marg.|  .8. Quid est, quod fuit. Hic ponitur tertia ratio, que talis est. De ratione felicitatis est permanentia stabilis. unde in 1. Ethico. dicit Philosophus, quod felicitas non est, sicut myrmicoleonta, quod est animal variabile in diversos colores. Sed cognitio humanitus inventa variabilis est, quia dicta maximorum philosophorum et doctorum, que uno tempore tenentur pro firma autoritate, postea reprobantur, et iterum sub aliis verbis, vel eisdem renovantur. Unde et circa primum principium, s. De quolibet affirmatio, vel negatio, de nullo vero simul, diversis temporibus contraria senserunt philosophi, ut patet 4. Metaphy. ergo in tali notitia non est felicitas hominis ponenda. Huius rationis ponitur minor, quantum ad eius virtutem satis diffuse, cum dicitur : Quid est quod fuit. tam in rebus, quam in hominum opinionibus.
marg.|  .9. Ipsum, quod futurum est. licet tempore intermedio cesset, et datum sit oblivioni. Et ad idem pertinet, quod subditur.
marg.|  .10. Quid est, quod factum est. Est enim repetitio eiusdem sententie ad maiorem exaggerationem.
Numérotation du verset Qo. 1,ad litteram 
marg.| {3.1755} .1. Nihil sub sole novum, nec valet quicquam dicere. licet videatur hominibus modernis. Et subditur causa.
marg.|  .2. Iam enim precessit, etc. Unde dicit Philosophus. 2. Metheororum, quod opiniones et dicta sapientum, que videntur de novo inventa, fuerunt in autoritate ante per longa tempora, sed per incendia vel inundationes vel hominum mortes, libri eorum fuerunt corrupti, et dicta eorum oblivioni tradita, et sic postea videntur de novo inventa, cum tamen non sit ita. Ex dictis patet sequens littera.
marg.|  .3. Ego Ecclesiastes fui rex Israel. Hic consequenter Salomon ostendit propositum per experimentum, quia sicut dictum est supra, et hic iterum dicitur ipse fuit sapientior aliis sui temporis, et etiam precedentibus, quorum erat memoria, et tamen tanquam expertus dicit hic, quod talis scientia habet annexam anxietatem animi et laborem. et per consequens licet talis scientia sit bona, non tamen est tantum bonum, quod in ea felicitas hominis sit ponenda. et hoc est quod dicit. Ego Ecclesiastes fui rex Israel, id est super omnes tribus Israel, ut patet. 3Rg.
marg.|  .4. In Ierusalem. que est metropolis illius regni.
marg.|  .5. Et proposui in animo meo querere et investigare, etc. scientia acquisita.
marg.| {3.1756} .6. Hanc occupationem. In Hebreo habetur, malam. Licet enim scientia acquisita sit bona, et per consequens occupatio ad eam consequendam est bona per se, dicitur tamen mala per accidens, inquantum habet laborem et afflictionem studii annexam. vel quia aliquando est impeditiva maioris boni, scilicet devotionis et orationis.
marg.|  .7. Vidi cuncta que sub sole. Hic ostendit Salomon, quod in scientia practica non est hominis felicitas. et facit talem rationem : Inter scientias practicas illa melior est, que ordinatur ad bonum regimen communitatis, s. politica : quanto bonum commune melius est bono singularis persone. Sed in hac non consistit felicitas hominis : quia habet multam afflictionem et vanitatem annexam : ergo in nulla scientia alia practica consistit felicitas hominis humana. Medium autem huius rationis cum sua probatione ponit cum dicit : Vidi cuncta que sub sole fiunt. per scientiam practicam, cuius finis est opus.
marg.|  .8. Et ecce universa vanitas. Dicitur autem aliquid vanum, quod non attingit finem intentum. Sicut medicina dicitur vana, que non inducit sanitatem, et sic frequenter contingit in scientia politica, cuius finis est cives facere bonos et studiosos. ideo subditur.
marg.|  .9. Perversi difficile corriguntur. per scientiam politicam a communitatis rectoribus.
Numérotation du verset Qo. 1,ad litteram 
marg.| {3.1757} .1. Et stultorum infinitus est numerus. id est, valde excedens numerum aliorum, et sic politica que ordinatur ad hoc, quod cives fiant boni et studiosi, habet effectum in paucioribus, et sic habet afflictionem annexam in regentibus.
marg.|  .2. Locutus sum in corde meo dicens. Hic Salomon concludit conclusionem intentam : s. felicitatem hominis non consistere in scientia speculativa seu practica, dicens. Locutus sum in corde meo dicens. Ecce magnus effectus sum. ut patet tertii Regum, quod nullus ex regibus precedentibus fuit ei similis in potentia et divitiis.
marg.|  .3. Et precessi omnes sapientia qui fuerunt ante me in Ierusalem. sicut dicitur tertii Regum. 4.d. Et precedebat sapientia Salomonis sapientiam omnium orientalium, et Egyptiorum, et erat sapientior cunctis hominibus.
marg.|  .4. Et mens mea contemplata est multa sapienter. quia disseruit de animalibus et plantis a cedro que est in Libano, usque ad hyssopum{3.1758} que egreditur de pariete.
marg.|  .5. Et didici. quia non solum habuit scientiam infusam a Deo, sed etiam acquisitam.
marg.|  .6. Dedique cor meum ut scirem prudentiam. que dirigit in agibilibus humanis.
marg.|  .7. Atque doctrinam. id est, veritatem divine legis.
marg.|  .8. Erroresque. circa divina.
marg.|  .9. Et stultitiam. Circa humana, ad evitandum, s. et impugnandum.
marg.|  .10. Et agnovi quod in his quoque esset labor. Sicut patet per predicta. Et adhuc ratio alia inducitur, cum subditur.
marg.|  .11. Eo quod in multa sapientia. scilicet humana.
marg.|  .12. Multa sit indignatio. talis enim scientia instat. id est Corin. 8.a. Superbia vero inflativa indignatur de facili.
marg.|  .13. Et qui addit scientiam. scilicet talem.
marg.|  .14. Addit et laborem. quia indignativi, et impatientes intra se sentiunt multas anxietates.


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Nicolaus de Lyra (Qo. 1), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 23/11/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=lyr&numLivre=29&chapitre=29_1)
Signaler un complément d'information

Notes :