Capitulum 3
Numérotation du verset
Qo. 3,1
Omnia tempus habent et suis spatiis transeunt universa sub celo.
Numérotation du verset
Qo. 3,2
Tempus nascendi
et tempus
moriendi,
tempus plantandi et tempus evellendi quod plantatum est,
Numérotation du verset
Qo. 3,3
Tempus
occidendi
et tempus sanandi,
tempus destruendi
et tempus edificandi,
Numérotation du verset
Qo. 3,4
tempus flendi
et tempus ridendi,
tempus plangendi et tempus saltandi,
Numérotation du verset
Qo. 3,5
tempus spargendi lapides
et tempus colligendi,
tempus amplexandi
et tempus longe fieri ab amplexibus1,
1 ab amplexibus] a complexibus
Weber
Numérotation du verset
Qo. 3,6
tempus acquirendi
et tempus perdendi,
tempus custodiendi
et tempus abiciendi,
Numérotation du verset
Qo. 3,7
tempus scindendi
et tempus consuendi,
tempus tacendi
et tempus loquendi,
Numérotation du verset
Qo. 3,8
tempus dilectionis
et tempus odii,
tempus belli
et tempus pacis.
Numérotation du verset
Qo. 3,9
Quid habet amplius homo de labore suo ?
Numérotation du verset
Qo. 3,10
Vidi afflictionem quam dedit Deus filiis hominum ut distendantur in ea.
Numérotation du verset
Qo. 3,11
Cuncta fecit bona in tempore suo et mundum tradidit disputationi eorum ut non inveniat homo opus quod operatus est Deus ab initio usque ad finem.
Numérotation du verset
Qo. 3,12
Et cognovi quod non esset melius nisi letari
et facere bona2
2 bona] bene
Weber
in vita sua.
Numérotation du verset
Qo. 3,13
Omnis enim homo
qui comedit
et bibit
et videt bonum de labore suo hoc donum Dei est.
Numérotation du verset
Qo. 3,14
Didici quod omnia opera que fecit Deus perseverent in eternum3.
3 eternum] perpetuum
Weber
Non possumus eis quicquam addere nec auferre que fecit Deus ut timeatur.
Numérotation du verset
Qo. 3,15
Quod factum est ipsum permanet. Que futura sunt iam fuerunt
et Deus instaurat quod abiit.
Numérotation du verset
Qo. 3,16
Vidi sub sole in loco iudicii impietatem et in loco iustitie iniquitatem
Numérotation du verset
Qo. 3,17
et dixi in corde meo : iustum et impium iudicabit Dominus4
4 Dominus] Deus
Weber
et tempus omnis5 rei tunc
5 omnis] omni
Weber
erit.
Numérotation du verset
Qo. 3,18
Dixi in corde meo de filiis
Hominum
ut probaret eos Deus et ostenderet similes esse bestiis.
Numérotation du verset
Qo. 3,19
Idcirco unus
interitus est hominis et iumentorum et equa utriusque condicio. Sicut moritur homo, sic et illa moriuntur. Similiter spirant omnia
et nihil habet homo amplius iumento6. Cuncta subiacent vanitati
6 a. i.]
inv. Weber
Numérotation du verset
Qo. 3,20
et omnia pergunt ad unum locum ; de terra facta sunt
et in terram pariter revertuntur7.
7 revertuntur] -tentur
Weber
Numérotation du verset
Qo. 3,21
Quis novit si spiritus filiorum Adam ascendat sursum
et si spiritus iumentorum descendat deorsum ?
Numérotation du verset
Qo. 3,22
Et deprehendi nihil esse melius quam letari hominem in opere suo et hanc esse partem illius. Quis enim eum adducet ut post se futura cognoscat ?
Capitulum 3
Numérotation du verset
Qo. 3,ad litteram
marg.|
{3.1763}
Omnia tempus habent.
Hec est tertia pars huius libri, in qua a felicitate hominis excludit longevitatem, que ab omnibus solet desiderari exceptis paucissimis et valde perfectis, sicut Paulus Apostol. dicit Phil. primo capitulo Desiderium habens dissolvi et esse cum Christo. Et dividitur in tres partes, quia primo Salomon ponit suam deductionem. Secundo quorundam obiectorum solutionem, ibi, Vidi afflictionem. Et tertio infert intentam conclusionem, ibi : Et deprehendi. Circa primum ad suum propositum declarandum inducit alternationes plurimas de duratione et terminatione rerum corruptibilium, ostendens quod est certa periodus a natura durationis seu {3.1764} auctore nature institute, inter quas est periodus humane vite que debet homo esse contentus, sicut et cetera periodo sibi data a natura. Et dividitur in quatuor partes secundum quatuor temporum varietates, et patebunt partes prosequendo. Prima autem varietas respicit ortum et occasum, et hanc cum aliis tangit in quodam generali dicens.
marg.|
.1.
Omnia tempus.
sue durationis limitatum. .2.
Et suis.
Corpora enim celestia sunt incorruptibilia, et ideo non habent limitationem durationis a parte post. consequenter ponit alternationem primam que est circa ortum et occasum. Et primo in animalibus generaliter inter que continetur homo, qui est nobilissimum animalium. Dicit igitur. .3.
Tempus nascendi.
quia inter conceptum hominis et aliorum {3.1765} animalium et eorum ortum, est certum tempus a natura determinatum, licet aliquando prolongetur, vel minoretur secundum maiorem vel minorem virtutem nature.
Numérotation du verset
Qo. 3,ad litteram
marg.|
.1.
Et tempus moriendi.
in senectute periodo humane vite deficiente, licet aliquando magis et minus prolongetur secundum varietatem complexionis. Et agitur hic de morte et vita naturali, secundo in vegetabilibus, cum dicitur.
marg.|
.2.
Tempus plantandi.
id est in vere.
marg.|
.3.
Et tempus evellendi,
etc. quod plantatum est in autumno, quantum ad illa que non faciunt fructum nisi semel in anno, in aliis etiam quando cessant fructum facere secundum periodum nature sue. Tertio in hominibus spiritualiter, et quantum ad mortem violentam, cum dicitur.
marg.|
.4.
Tempus occidendi.
adversarios iustitie vel reipublice.
marg.|
.5.
Et tempus sanandi.
quando aliqui ex eis remanent vulnerati, et permittitur eis vita ex aliqua causa rationabili, Tunc enim intendendum est eorum sanationi. Quarto in artificialibus, cum dicitur.
marg.|
.6.
Tempus destruendi.
edificia in quibus sunt malorum receptacula.
marg.|
.7.
Et tempus edificandi.
quando reedificatio expedit pro republica.
marg.|
.8.
Tempus flendi.
Hec est secunda pars in qua ponitur alternatio circa hominis statum, cum dicitur. Tempus flendi. in infortuniis.
marg.|
.9.
Tempus plangendi.
in funeribus defunctorum.
marg.|
.10.
Et tempus saltandi.
id est tripudiandi in nuptiis coniugatorum.
marg.|
.11.
Tempus spargendi.
in destructione fortalitiorum, in quibus adversarii habitabant.
marg.|
.12.
Et tempus colligendi,
scilicet lapides pro reedificatione, ut ibi habitent boni cives.
marg.|
.13.
Tempus amplexandi.
Hic ponitur tertia alternatio circa usum, et primo uxorum, cum dicitur, Tempusamplexandi. idest, vacandi generationi, et hoc est tempus iuventutis coniugum.
marg.|
{3.1766}
marg.|
.14.
Et tempus longe,
scilicet in senectute virtute generativa deficiente, et etiam quando est communis afflictio populi, tunc enim debent homines se retrahere a deliciis, et maxime venereorum, ut Dei misericordia facilius impetretur, unde dicunt Hebrei, quod tempore diluvii homines et bruta animalia in arca existentia continuerunt a coitu, et satis patet ex textu, quia egressis de arca dixit Deus, Crescite, et multiplicamini, etc. Gn. 9.a. Secundo quantum ad usum rerum in acquirendo et perdendo, cum dicitur.
marg.|
.15.
Tempus acquirendi,
etc. Mercatores enim uno tempore lucrantur, alio perdunt. Aliqui exponunt hoc de regno Israel, quod fuit acquisitum tribui Iude tempore David, et perditum tempore Roboam, quantum ad unam partem, et tempore Sedecie quantum ad reliquam. Tertio quantum ad usum in custodiendo, cum dicitur.
marg.|
.16.
Tempus custodiendi.
quando non imminet maius periculum ex custodia.
marg.|
.17.
Et tempus abiiciendi.
quando imminet maius periculum. Sicut quis proiicit merces in marine sub mergatur. Quarto quantum ad usum vestimentorum, cum dicitur.
marg.|
.18.
Tempus scindendi.
scilicet, pannos, ad formandum vestes.
marg.|
.19.
Tempus consuendi.
post. scis. Aliter exponunt aliqui, Tempus scindendi, scilicet regnum Israel in duo tempore Roboam. Et tempus consuendi, idest, recolligendi, et hoc in Christo.
marg.|
.20.
Tempus tacendi.
Hec est quarta pars in qua ponitur alternatio quantum ad debitum conversandi modum, qui attenditur in triplici actu. Primo in actu rationis, qui est loqui, per loquelam enim exprimitur mentis conceptus, cum dicitur. Tempus tacendi quando verbum non haberet effectum.
marg.|
.21.
Et tempus loquendi.
quando creditur oppositum. Secundo in actu concupiscibilis, cum dicitur.
marg.|
.22.
Tempus dilectionis.
quandiu ille qui diligitur est bonus et virtuosus.
Numérotation du verset
Qo. 3,ad litteram
marg.|
{3.1767} .1.
Et tempus odii.
quando efficitur malus, non tamen odiendo naturam sed culpam. Tertio, in actu irascibilis, cum dicitur.
marg.|
.2.
Tempus belli.
quando insurgunt adversarii iustitie vel reipublice.
marg.|
.3.
Et tempus pacis.
quando cessent tales adversarii. Sciendum autem, quod hic accipiuntur actus concupiscibilis et irascibilis, prout imperantur a ratione.
marg.|
.4.
Quid habet amplius homo de labore suo.
Hic removentur quedam obiectiones possibiles fieri contra predicta. Et dividitur in tres partes secundum tres obiectiones. secunda ibi, Vidi sub sole. tertia ibi, Dixi in corde meo. Contra predicta posset aliquis obiicere, quod longevitas desideranda est tanquam summum hominis bonum, quia per eam potest acquiri sapientia et scientia in perfectione sua, hoc removet per hoc quod homines quantumcumque vivant ad perfectam cognitionem etiam rei minime, non attingunt, ut plenius dictum fuit supra primo capite, et hoc est quod dicitur, Quid habet amplius. in certitudine notitie.
marg.|
.5.
Homo de labore suo.
in studii exercitio longo, quasi diceret, modicum aut nihil : imo frequenter contingit quod aliqui iuvenes studiosi credant se multa scire per demonstrationes, et procedentes ultra vident quod non sunt nisi topice vel sophistice rationes, propter quod Socrates Philosophus dixit, Hoc tantum scio, quod nescio, non ausus affirmare aliquid se scire, ideo sequitur.
marg.|
.6.
Vidi afflictionem.
scilicet in exercitio studii.
marg.|
{3.1768} .7.
Quam dedit Deus filiis.
inquantum dedit eis intellectum ad talia inquirendum.
marg.|
.8.
Ut distendantur in ea.
idest, occupentur.
marg.|
.9.
Cuncta fecit Deus,
etc. idest tempore creationis, ut dicitur Gn. 1.d. Vidit Deus cuncta que fecerat, et erant valde bona, sed angelica natura et humana per seipsam peiorata est.
marg.|
.10. Et mundum tradidit disputationi eorum. idest hominum.
marg.|
.11.
Ut non inveniat
etc. ipsum perfecte cognoscendo.
marg.|
.12.
Ab initio usque ad finem.
idest dato quod viveret per tempus longissimum. ideo concludit.
marg.|
.13.
Et cognovi, quod non esset melius nisi letari et bene facere,
etc. decenter vivere et virtuose secundum cursum nature, ita quod sit contentus termino vite, quem dedit sibi natura.
marg.|
.14.
Omnis enim homo qui comedit et bibit.
honeste vivendo et sine cura superflua.
marg.|
.15.
Et videt bonum de labore suo.
ea que acquisivit, partim liberaliter, partim misericorditer tribuendo.
marg.|
.16.
Hoc donum Dei est.
scilicet bonum in presenti.
marg.|
.17.
Didici quod omnia opera que fecit Deus perseverent,
etc. quia illa que sunt de integritate mundi, quantum ad partes principales, manent eadem numero. Sicut corpora, que sunt incorruptibilia simpliciter, et elementa, que licet corrumpantur secundum aliquas partes, non tamen secundum se tota.
marg.|
.18.
Non possumus eis quicquam
etc. sicut nec ipse addit postquam cessavit a novis operibus condendis, et eodem modo debemus esse contenti de termino vite nostre, nec solicitari de additione per longevitatem.
Numérotation du verset
Qo. 3,ad litteram
marg.|
{3.1669} .1.
Quod factum est.
a Deo incorruptibile.
marg.|
.2.
Ipsum permanet.
ut dictum est de corporibus celestibus et elementis. Alia autem que corruptibilia sunt, licet non sic maneant eadem numero, manent tamen eadem specie per successionem generationis, ideo sequitur.
marg.|
.3.
Que futura sunt, iam,
etc. et patet littera ex dictis.
marg.|
.4.
Vidi sub sole.
Hic removetur secunda obiectio, que posset fieri, scilicet si processus huius mundi melioraretur, quia sic longevitas esset appetenda, ut sic viderentur fieri maiora bona, sed hoc excludit dicens : Vidi sub sole. id est in hominum habitatione.
marg.|
.5.
In loco iudicii impietatem.
Idest ubi solebat dari rectum iudicium, datur impium.
marg.|
.6.
Et in loco iustitie iniquitatem.
Quia pro habitu iustitie in multis partibus successit habitus nequitie, et adhuc plus succedet in futuro tempore. Unde dicit salvator, Mt. 24.a. Abundabit iniquitas, et refrigescet caritas multorum.
marg.|
.7.
Et dixi in corde meo, iustum et impium iudicabit dominus.
quia cum sit iustissimus, non permittit aliquod bonum irremuneratum, nec aliquod malum impunitum. Videntur autem in presenti mali usque ad mortem esse in prosperitate, et econtrario multi iusti in adversitate, et ideo ex divina iustitia concluditur aliam vitam esse expectandam in qua iniusti hic impuniti puniantur a domino et iusti premientur, ideo subditur.
marg.|
.8.
Et tempus omnis rei tunc erit.
quia multa que nunc videntur inordinata, ad ordinem divine iustitie reducentur.
marg.|
.9.
Dixi in corde meo de filiis.
Hic removetur tertia obiectio, que primo ponitur, et secundo tollitur, ibi, Quis novit. Obiectio autem procedit {3.1770} ex errore eorum qui negaverunt vitam aliam, cuiusmodi fuerunt Saducei, qui negaverunt spiritum, et angelum, et resurrectionem, ut habetur : Act. 23. et plures alii ante ipsos, ex quorum persona dicitur hic, Dixi in corde meo de filiis hominum. id est quod nullam excellentiam respectu alterius vite haberent magis quam bestie, quarum nihil remanet post mortem, et secundum hoc patet littera sequens. Si autem hoc dictum esset verum, longevitas esset homini maxime appetenda, ut sic acciperet quantum posset de bonis presentis vite, ex quo non expectaretur vita alia, in qua pena aliqua seu premiatio esset reddenda.
marg.|
.10.
Quis novit.
Hic removetur dicta obiectio, quia procedit ex carnalitate hominum vitam presentem tantummodo considerantium, et hoc est quod dicitur. Quis novit si spiritus filiorum Adam ascendat sursum. tanquam immortalis, quasi diceret, pauci valde, et accipit hic, si pro quia, quasi diceret, quia verum est quod ascendit. Et dictio Hbr. que ponitur hic est equivoca ad significandum si, et quia, et littera Hbr. planior est que sic habet, Quis noscens, quia spiritus filiorum Adam ascendat sursum. idest, ascendit. Hbr. enim non habent presens tempus indicativi modi, sed pro eo utuntur participio presentis temporis, unde glossa Hbr. sic habet, Quis noscens, etc. idest, qui ponit cor suum ad cogitandum, quod spiritus hominis adducitur ad divinum iudicium ad rationem reddendam, scilicet de his que agit per liberum arbitrium.
marg.|
.11.
Et si spiritus iumentorum descendat deo rsum.
id est quia non adducitur ad divinum iudicium, quia non agit per liberum arbitrium ; ideo mortalis est simul cum corpore. De immortalitate vero anime clarius dicit infra. 12.c. dicens de morte hominis. Revertatur pulvis in terram suam, unde erat, et spiritus redeat ad Deum, qui dedit illum.
marg.|
.12.
Et deprehendi.
Hic infertur conclusio intenta in hoc capitulo, et primo infertur conclusio, secundo removetur quedam obiectio, ibi. Quis {3.1771} enim eum adducet, Conclusio vero intenta est, quod longevitas non sit multum appetenda, ideo dicit ex predictis. Et deprehendi nihil esse melius. in spatio vite presentis concessa.
Numérotation du verset
Qo. 3,ad litteram
marg.|
.1.
Quam letari hominem in opere suo.
id est in operibus virtuosis, que proprie dicuntur humana, alia enim opera magis dicuntur bestialia.
marg.|
.2.
Et hanc esse partem illius.
id est quod termino vite sibi concesso sit {3.1772} contentus, sicut parte debita presenti.
marg.|
.3.
Quis enim.
Hic removetur obiectio. Posset enim aliquis obiicere dicens. Imo longevitas est multum appetenda, ut homo provideat filiis suis dicens. Quis enim adducet, scilicet hominem ad talem notitiam.
marg.|
.4.
Ut post se futura cognoscat.
id est ut sciat filios post se victuros, et si vivant qualiter bonis sibi derelictis sint usuri, quasi diceret, nullus adducet cum ad hanc notitiam, ei ideo ex hac causa non debet esse multum solicitus de longevitate.
Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Nicolaus de Lyra (Qo. 3), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 21/11/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=lyr&numLivre=29&chapitre=29_3)
Martin Morard, ed., Nicolaus de Lyra (Qo. 3), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 21/11/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=lyr&numLivre=29&chapitre=29_3)
Notes :