Nicolaus de Lyra

Capitulum 9

Numérotation du verset Qo. 9,1 

Omnia hec tractavi in corde meo ut curiose intelligerem1. Sunt iusti
1 Omnia... intelligerem] sub capitulo 8 Rusch
atque sapientes et opera eorum in manu Dei
et tamen nescit homo
utrum amore
an odio dignus sit.
Numérotation du verset Qo. 9,2 

Sed omnia in futuro
servantur incerta eo quod universa eque eveniant
iusto et impio, bono et malo, mundo et immundo, immolanti victimas et sacrificia contemnenti.
Sicut bonus sic et peccator ut periurus ita etiam ille2 verum deierat.
2 etiam ille] et ille qui Weber
Numérotation du verset Qo. 9,3 

Hoc est pessimum inter omnia que sub sole fiunt quia eadem cunctis eveniunt. Unde et corda filiorum hominum
implentur malitia
et contemptu
in vita sua et post hec
ad inferos deducentur.
Numérotation du verset Qo. 9,4 

Nemo est qui semper vivat et qui huius rei habeat fiduciam.
Melior est canis vivus3
3 vivus] vivens Weber
leone mortuo.
Numérotation du verset Qo. 9,5 

Viventes enim sciunt se esse morituros.
Mortui vero nihil
noverunt amplius nec habent ultra mercedem
quia oblivioni tradita est memoria eorum.
Numérotation du verset Qo. 9,6 

Amor quoque et odium et invidie4 simul
4 invidie] -dia Weber
Perierunt
nec habent partem in hoc seculo et in opere quod sub sole geritur.
Numérotation du verset Qo. 9,7 

Vade
ergo et comede
in Letitia
panem
tuum et bibe cum gaudio vinum tuum
Quia
Deo placent opera tua.
Numérotation du verset Qo. 9,8 

Omni tempore sint vestimenta tua
Candida
et oleum
de capite tuo
non deficiat.
Numérotation du verset Qo. 9,9 

Perfruere vita cum uxore quam diligis
cunctis diebus vite instabilitatis tue qui dati sunt tibi sub sole omni tempore vanitatis
tue. Hec
est enim pars in vita et in labore tuo quo5 laboras sub sole.
5 quo] quod Weber
Numérotation du verset Qo. 9,10 

Quodcumque
potest facere manus tua6 instanter operare
6 facere - m. tua] inv. Weber
quia nec opus nec ratio nec scientia nec sapientia erunt apud inferos quo tu properas.
Numérotation du verset Qo. 9,11 

Verti me ad aliud7 vidique sub sole nec velocium esse cursum
7 ad aliud] alio Weber
nec fortium bellum
nec sapientium
panem
nec doctorum divitias
nec artificum gratiam
sed tempus casumque in omnibus.
Numérotation du verset Qo. 9,12 

Nescit homo finem suum
sed sicut pisces capiuntur
hamo et sicut aves comprehenduntur laqueo sic capiuntur homines tempore malo
cum eis extemplo8 supervenerit.
8 extemplo] extimplo Ruch
Numérotation du verset Qo. 9,13 

Hanc quoque sub sole vidi9 sapientiam
9 sub s. - v.] inv. X
et probavi maximam.
Numérotation du verset Qo. 9,14 

Civitas parva
et pauci in ea
Viri
venit contra eam rex magnus
et vallavit eam, extruxit10 munitiones per gyrum et perfecta est obsidio.
10 extruxit] extruxitque Weber
Numérotation du verset Qo. 9,15 

Inventusque in ea vir pauper et sapiens liberavit urbem
per sapientiam suam
et nullus
deinceps recordatus est
hominis illius pauperis
Numérotation du verset Qo. 9,16 

Et
dicebam ego
meliorem esse sapientiam
fortitudine.
Quomodo ergo
sapientia pauperis contempta est
et verba
eius non sunt audita ?
Numérotation du verset Qo. 9,17 

Verba sapientium audiuntur in silentio
plus quam clamor
principis inter stultos.
Numérotation du verset Qo. 9,18 

Melior est
sapientia quam arma bellica
et qui in uno peccaverit multa bona perdet.

Capitulum 9

Numérotation du verset Qo. 9,ad litteram 
marg.| {3.1797} .1. Sunt iusti atque sapientes, scilicet plerique inter homines.
marg.|  .2. Et opera eorum in manu Dei. quantum apparet humano sensui.
marg.|  .3. Et tamen nescit homo. quantumcumque iustus videatur.
marg.|  .4. Utrum amore an odio. scilicet Dei.
marg.|  .5. Dignus sit : sed omnia in futurum servantur incerta : Tunc enim manifeste videbitur quos diligit et quos odit. Et licet homo non possit scire certitudinaliter de seipso, et multo minus de alio via humana utrum sit dilectus a Deo, an non : potest tamen habere aliquam coniecturam, utpote si non sit peccati mortalis sibi conscius, et ad implendum Dei mandata sit voluntarius. Potest etiam scire certitudinaliter revelatione divina, sicut revelatum est aliquibus sanctis ex speciali gratia ad eorum consolationem.
marg.|  .6. Eo quod. Hic incipit versus in Hebreo, ubi ponitur dicte incertitudinis ratio, cum dicitur. Eo quod universa eque eveniantiusto et impio, etc. Sicut enim iniusti aliqui prosperantur in presenti, ita aliqui iusti in divitiis honoribus et consimilibus, et sicut aliqui iniusti tribulantur et eiiciuntur, ita similiter aliqui iusti. et ideo non potest distingui acceptus Deo, ab eo qui non est ei acceptus, per aliquod quod contingit hominibus. Dicit autem.
marg.|  .7. Iusto et impio. quantum ad ea que fiunt erga proximum modo contrario.
marg.|  .8. Bono et malo. quantum ad hoc quod respicit vitium et virtutem.
marg.|  .9. Mundo et immundo. quantum ad id quod respicit honestatem et inhonestatem.
marg.|  .10. Immolanti victimas, et sacrificia. quantum ad id quod respicit erga Deum devotionem et indevotionem.
marg.|  .11. Sicut bonus, sic et peccator. quantum ad bonitatem et malitiam operis generaliter.
marg.|  .12. Ut periurus, ita et ille. id est multum assertive iurat sicut dicitur. 1Rg. 20.g. Addidit Ionathas deierare, et hoc dicitur quantum ad id quod respicit peccatum et meritum oris specialiter in vero et falso iuramento :
marg.|  .13. Hoc est. Hic ex dictis infertur quedam conclusio, et secundo malorum comparatio, scilicet quod multi assuescunt peccato, eo quod inter iustos et impios non videtur aliqua distinctio facta a Deo, et hoc est quod dicitur : {3.1798} Hoc est pessimum. et patet littera usque ibi.
marg.|  .14. Et post hec ad inferos. quasi dicat licet in presenti vita eadem contingant iustis et iniustis, tamen in futuro non erit ita, quia soli impii ad gehennam deducentur.
marg.|  .15. Nemo est. Hic consequenter ponitur malorum quedam comparatio. Et dividitur in duas partes, quia primo ponitur hec comparatio. secundo infertur ex hoc quedam conclusio, ibi : Vade ergo. Comparatio talis est, scilicet quod mali viventes videntur melioris conditionis, licet sciant se certitudinaliter morituros, ideo dicit : Nemo est qui semper vivat. quia compositus est ex contrariis, et originali iustitia destitutus.
marg.|  .16. Et huius rei. scilicet semper vivendi.
marg.|  .17. Habeat fiduciam. quia nullus videtur evadere mortis sententiam.
marg.|  .18. Melior est canis vivus. Per canem mordacem, et leo est voracem intelliguntur homines mali, secundum tamen magis et minus, sicut leo est cane magis nocivus, et sic Salomon loquitur hic metaphorice, sicut etiam communi sermone homo iracundus dicitur canis. Est igitur sensus, quod peccator vivus melioris conditionis est quam mortuus. Et subditur ratio.
marg.|  .19. Viventes enim sciunt se esse. et hoc certitudinaliter, ut dictum est, et ex hac consideratione possunt a malis penitere, et ad bonum reverti.
marg.|  .20. Mortui vero nihil noverunt amplius. scilicet aliquid, unde possint ad bonum reverti, licet sciant multa alta.
marg.|  .21. Nec habent ultra mercedem. quia sunt extra statum merendi.
marg.|  .22. Quia oblivioni tradita. coram Deo, scilicet quantum ad hoc, quod det eis penitentie locum, licet sint in memoria eius ad puniendum.
marg.|  .23. Amor quoque. quem habuerunt ad malos in presenti vita.
marg.|  .24. Et odium et invidie. contra bonos.
marg.|  .25. Simul perierunt. quia non possunt ultra malos iuvare, nec bonis nocere.
marg.|  .26. Nec habent partem. id est in suffragiis que vivi faciunt pro defunctis que non valent eis.
marg.|  .27. Vade ergo. Hic ex dictis concluditur quedam conclusio, scilicet quod homo debet in presenti honeste vivere, et ad vitam beatam continue se preparare, et sic exponit Rabbi Salomonpartem ista. Dicit igitur. Vade ergo. tu iuste.
marg.|  .28. Et comede in letitia panem tuum. vive in iucunditate mentis ex testimonio bone conscientie procedente. Et quod sic hic debeat intelligi, patet, per hoc quod subditur.
Numérotation du verset Qo. 9,ad litteram 
marg.| {3.1799} .1. Quia Deo placent opera tua. quod dicitur magis coniecturaliter quam certitudinaliter, ut supra dictum est.
marg.|  .2. Omni tempore sint vestimenta tua candida. Hic dicit Rabi Salomon quod istud est simile regi invitanti aliquem ad festum, et non dicit sibi diem determinatum : et ideo sic invitatus si sit sapiens, sic se parat, et ornat, quod omni hora sit paratus : quia Deus vocat electos ad festum futurum, et non dicit eis tempus determinatum quod est tempus mortis, quo nihil est incertius : et ideo homo semper debet esse paratus, ut recipiatur ad Dei festum, que preparatio est per vitam sanctam, et honestam : et significatur hic per candidam vestem : et sic Salomon loquitur hic metaphorice, sicut in pluribus aliis locis.
marg.|  .3. Et oleum. divine gratie.
marg.|  .4. De capite tuo. id est, de mente tua, que est caput in viribus anime.
marg.|  .5. Non deficiat. id est, sic vive, quod Deus gratiam suam a te non subtrahat.
marg.|  .6. Perfruere vita. presenti.
marg.|  .7. Cum uxore quam diligis. id est cum sapientia divine legis, ut exponunt hic Hebrei secundum quod dicitur Sap. 8.a. Hanc amavi a iuventute mea, et quesivi sponsam mihi eam assumere.
marg.|  .8. Cunctis diebus vite. id est, vite presentis, que est instabilis, que expendenda est in exercitio divine legis.
marg.|  .9. Hec est enim pars. id est, ista tecum portabis de presenti vita, et non temporalia bona, ideo subditur.
marg.|  .10. Quodcumque potest facere manus tua, instanter operare. id est quantum potes, operibus meritoriis insta.
marg.|  .11. Quia nec opus, scilicet exterius.
marg.|  .12. Nec ratio. id est mentis meditatio.
marg.|  .13. Nec scientia. de humanis.
marg.|  .14. Nec sapientia. de divinis.
marg.|  .15. Erunt apud inferos. id est, in limbo patrum : ubi descendebant omnino purgati ante Christi passionem. de quo tempore loquitur hic Salomon, et in purgatorio ubi descendebant, et adhuc descendunt, qui descendunt in aliquibus purgandi. Ista enim duo loca a doctoribus esse dicuntur in parte inferni : et ibi non est opus, nec ratio, nec scientia, nec sapientia scilicet ad merendum, licet ibi sint ad alia.
marg.|  .16. Quo tu properas. quia omnes quantumcumque iusti descendebant{3.1800} ad alterum istorum dictorum ante Christi adventum.
marg.|  .17. Verti me. Hic consequenter ponitur incertitudo hominis circa bona fortune, cum dicitur.
marg.|  .18. Et vidi sub sole. in hominum habitatione.
marg.|  .19. Nec velocium est cursum. quia aliquando contingit, quod velocior cursor non venit prior ad terminum, eo quod aliquo casu impeditur, et sic ab alio prevenitur.
marg.|  .20. Nec fortium bellum. quia aliquando fortior forti animus vincitur.
marg.|  .21. Nec sapientium. sed aliquando sunt in egestate magna, sicut patet de sancto Iob, et pluribus aliis.
marg.|  .22. Nec doctorum. Philosophi enim apud Gentiles contempserunt divitias, ut patet de Socrate, et Diogene, et pluribus aliis. Similiter prophete qui fuerunt doctores temporeveteris testamenti et Christus, et apostoli tempore novi.
marg.|  .23. Nec artificum gratiam. Melior est artifex in mechanicis, non semper habet maiorem gratiam principis.
marg.|  .24. Sed tempus. id est incertitudinem, que ab elationis motu debet reprimere hominem.
marg.|  .25. Nescit homo. Hic ponitur incertitudo hominis circa bonum nature, quod est ipsa vita, cuius terminus est omnino incertus, ideo dicitur. Nescit homo finem suum.
marg.|  .26. Sed sicut pisces. id est ex insperato, quando estimant accipere escam.
marg.|  .27. Sic capiuntur. id est tempore mortis, quod malum dicitur inquantum privat vitam.
marg.|  .28. Cum eis extemplo. id est repente.
marg.|  .29. Supervenerit. Et talis incertitudo debet hominem retrahere ab elatione.
marg.|  .30. Hanc quoque. Hic consequenter ponitur incertitudo respectu gratitudinis humane, qua frequenter privatur beneficiis. Et dividitur in duas partes : quia primo propositum ostenditur. secundo circa hoc questio movetur, et solvitur, ibi : Quomodo ergo. Circa primum dicitur : Hanc quoque sub sole vidi sapientiam. gratitudine tamen privata.
marg.|  .31. Civitas parva. ideo poterat de facili obsideri.
marg.|  .32. Et pauci in ea viri. ideo male poterat defendi.
marg.|  .33. Venit contra eam rex magnus. qui poterat eam suo exercitu circumdare, et machinas contra eam erigere, et sic eam capere.
marg.|  .34. Inventusque est in ea vir pauper, etc. Tamen nullus reddidit sibi gratitudinem. Rabbi Salomon exponit hoc tamquam fuerit sic ad litteram. {3.1801} verumtamen non dixit que fuerit illa civitas, et ille pauper eam liberans, sicut nec hic exprimitur. Potuit tamen sic esse, quia sapiens mulier liberavit Abelam ab imminente excidio, ut habetur 2Rg. 20. sapientia autem magis viget in viris quam in mulieribus.
Numérotation du verset Qo. 9,ad litteram 
marg.|  .1. Et dicebam ego. ex facto pauperis dicentis.
marg.|  .2. Meliorem esse sapientiam fortitudine. Quia bellatores civitatis non poterant hoc facere.
marg.|  .3. Quomodo ergo. Hic ex predictis movetur questio, unde processit tanta ingratitudo erga pauperem sapientem, respondet ad hoc cum dicitur.
marg.|  .4. Verba sapientium. id est procedentia ab ore sapientis, et sapientibus proposita, ideo dicitur sapientium in plurali.
marg.|  .5. Audiuntur in silentio. id est, attente.
marg.|  .6. Plusquam clamor principis inter stultos. Et per hoc solvitur questio. Quod enim verba pauperis sapientis fuerunt contempta, processit ex populi stultitia. Et quia stultorum infinitus est numerus, ut dictum est supra cap. 1. Ideo frequenter contingit talis contemptus et ingratitudo. Expositores vero catholici communiter dicunt, quod Salomon hic loquitur metaphorice, per civitatem, intelligens ecclesiam, et per regem eam obsidentem, diabolum et eius militiam. Per pauperem, sapientem ipsum Christum, qui duxit pauperem vitam, et sua sapientia liberavit populum suam, quantum est in se ex demonis potestate, et nullus deinceps recordatus est, quia pauci valde sunt grati respectu ingratorum, et maxime de Iudeis, qui negant Christum, et talis ingratitudo ex humana stultitia procedit, et ad hunc intellectum potest littera de facili applicari. Aliqui vero Hebr. dicunt similiter quantum ad hoc, quod Salomon loquitur hic metaphorice. Et per civitatem parvam intelligit corpus humanum. Per viros existentes in ea, corporis membra. Per regem obsidentem ipsum, fomitem {3.1802} ad malum inclinantem, qui dicitur rex magnus eo quod multi obediunt ei. Per virum sapientem et pauperem, synderesim vel rationis dictamen ad bonum inclinantem. Et dicitur pauper, quia pauci obediunt ei. Liberatio autem ab impulsu fomitis fit per dictamen rationis, et quod contemnitur procedit ex stultitia hominis. Et ad istum intellectum potest similiter littera de facili applicari : prima tamen expositio videtur magis litteralis.
marg.|  .7. Melior est. Postquam Salomon repressit motum elationis ex incertitudine humani status, hic consequenter idem facit ex facultate sui casus, propter quod semper debet timere, et non presumere. Et dividitur in duas partes, quia primo ostendit facilitatem casus ex impulsu interioris fomitis. secundo ex defectu exterioris regiminis, ibi : Ve tibi terra. Circa primum sciendum quod fomes impellit ad malam actionem, et ad eius occasionem, et etiam ad inordinatam locutionem. Primo ergo ostenditur propositum in primo, scilicet in peccati actione. secundo in peccati occasione, ibi : Qui fodit. tertio in mala locutione, ibi : Si mordeat serpens. Prima adhuc in duas, quia primo ostendit Salomon damnum peccati. secundo monet resistere fomiti, ibi : Si spiritus. Prima adhuc in duas, quia primo ostenditur propositum. Secundo infert duplex corollarium, ibi : Pretiosior : Circa primum dicit continuando se ad precedentia : Melior est sapientia quam arma bellica. quia prius locutus fuerat de sapientia pauperis civitatem liberantis, quod fieri non poterat armis. Est etiam continuatio ad sequentia, quia per sapientiam resistitur fomiti, que est optima victoria, et multo melior quam illa, que acquiritur per arma bellica.
marg.|  .8. Et qui in uno peccaverit, multa bona perdet. Sicut enim in bellis ex modico defectu in primo congressu debellatur aliquando totus exercitus, sic ex uno peccato mortali perditur totus cumulus precedentium meritorum, qui stante illo peccato non proficit ad salutem, et ad hoc inducitur exemplum cum dicitur.


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Nicolaus de Lyra (Qo. 9), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2025. Consultation du 04/04/2025. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=lyr&numLivre=29&chapitre=29_9)
Signaler un complément d'information

Notes :