Nicolaus de Lyra

Capitulum 15

Numérotation du verset Sir. 15,1 

qui timet Deum
faciet illud et qui continens
est iustitie apprehendet illam
Numérotation du verset Sir. 15,2 

et obviabit illi quasi mater honorificata
et quasi mulier a virginitate
suscipiet illum
Numérotation du verset Sir. 15,3 

Cibavit1
1 Cibavit] Cibabit Weber
illum panem vite et intellectus
et aqua sapientie salutaris potabit illum et firmabitur in illo et non flectetur
Numérotation du verset Sir. 15,4 

et continebit illum
et non confundetur
et inaltabit illum apud
proximos suos
Numérotation du verset Sir. 15,5 

et in medio ecclesie aperiet os illius
adimplebit illum spiritu sapientie
et intellectus et stolam glorie
vestiet illum
Numérotation du verset Sir. 15,6 

iocunditatem et exultationem thesaurizabit super illum
et nomine eterno hereditabit illum
Numérotation du verset Sir. 15,7 

homines stulti
non apprehendent
illam
et homines sensati
obviabunt illi
homines stulti
non videbunt illam longe enim abest a superbia et dolo
Numérotation du verset Sir. 15,8 

viri mendaces non erunt illius memores
et viri veraces
inveniuntur in illa
et successum
habebunt usque ad inspectionem Dei
Numérotation du verset Sir. 15,9 

non est speciosa
Laus
in ore peccatoris
quia non est a Domino missus2
2 quia non... missus] om. Weber
Numérotation du verset Sir. 15,10 

quoniam a Deo
profecta est
Sapientia
sapientie enim Dei asstabit laus et in ore fideli abundabit et Dominator dabit eam illi
Numérotation du verset Sir. 15,11 

non dixeris per Deum abest que odit enim ne feceris
Numérotation du verset Sir. 15,12 

non dicas ille me implanabit3
3 implanabit] implanavit Weber
non enim necessarii sunt illi homines impii
Numérotation du verset Sir. 15,13 

omne execramentum erroris odit Deus
et non erit amabile timentibus illum
Numérotation du verset Sir. 15,14 

Deus ab initio constituit hominem
et reliquit illum in manu consilii sui
Numérotation du verset Sir. 15,15 

adiecit mandata et precepta sua
Numérotation du verset Sir. 15,16 

si volueris mandata conservabunt te
et in perpetuum fidem placitam facere
Numérotation du verset Sir. 15,17 

apposuit tibi aquam
et ignem
ad quod voles porrige manum tuam
Numérotation du verset Sir. 15,18 

ante hominem vita
et mors
bonum et malum quod placuerit ei dabitur illi
Numérotation du verset Sir. 15,19 

quoniam multa sapientia Dei et fortis in potentia videns omnes sine intermissione
Numérotation du verset Sir. 15,20 

oculi Dei ad timentes eum et ipse agnoscit omnem operam hominis
Numérotation du verset Sir. 15,21 

nemini mandavit impie agere
et nemini dedit spatium peccandi
Numérotation du verset Sir. 15,22 

non enim concupiscit multitudinem filiorum infidelium et inutilium

Capitulum 15

Numérotation du verset Sir. 15,ad litteram 
marg.| {3.2043} Qui timet Deum. Hic consequenter describitur acquisite rei fructus. Et dividitur in duas partes, nam ostenditur primo quibus et qualiter iste fructus conceditur, secundo quibus denegatur, ibi : Homines stulti. Circa primum dicitur.
marg.|  .1. Qui timet Deum faciet bona, scilicet quod predictum est de inquisitione sapientie.
marg.|  .2. Et qui continens est iustitie. id est tenens eam in corde simul et opere.
marg.|  .3. Apprehendet illam. scilicet sapientiam divinam.
marg.|  .4. Et obviabit illi. nam preoccupat eos qui se concupiscunt, ut illis prior se ostendat, Sap. 6.
marg.|  .5. Quasi mater honorificata. id est omni honore digna. Et quia fecit honorabiles illos quibus accedit.
marg.|  .6. Et quasi mulier a virginitate suscipiet illum. tanquam sponsum gratiosum.
marg.|  .7. Cibabit illum pane vite. id est verbo sacre scripture, Mt. 4.a. Non in solo pane vivit homo, sed in omni verbo quod procedit de ore Dei.
marg.|  .8. Et aqua sapientie salutaris potabit illum. id est gratia spiritussancti, de qua Iohan. 4.b. Qui biberit ex aqua, quam ego dabo ei, non sitiet in eternum, sed aqua quam ego dabo ei, fiet in eo fons aque salientis in vitam eternam.
marg.|  .9. Et firmabitur in illo. Deo firmiter adherendo.
marg.|  .10. Et non flectetur. a rectitudine iustitie.
marg.|  .11. Et continebit illum. id est Deus tenebit eum secum per perseverantiam in bono.
marg.|  .12. Et non, etc. Cum reprobis, sed honorabitur cum electis, ideo sequitur.
marg.|  .13. Et exaltabit illum apud proximos, etc. id est apud sanctos suos, qui sunt Deo propinqui. Et quia talis non sibi soli proficit ad salutem, sed etiam aliis, Sequitur.
marg.|  .14. Et in medio ecclesie aperiet, etc. ad docendum populum.
marg.|  .15. Et adimplebit eum spiritu, etc. ad degustandum divina.
marg.| {3.2044}
marg.| .16. Et intellectus. ad proponendum ea lucide in ecclesia.
marg.|  .17. Et stola, etc. id est sacerdotali dignitate.
marg.|  .18. Vestiet illum. quod frequenter in ecclesia contingit. Vel, stola glorie, idest glorie corporis et anime, quod semper sit perseverantibus in exemplari vita et salutari doctrina. Et quoniam ex salute auditorium augetur gloria doctorum, sequitur.
marg.|  .19. Iucunditatem et exultationem thesaurizabit etc. id est multiplicabit. Et quoniam hec gloria non est transitoria, subditur : Et nomine eterno, etc.
marg.|  .20. Homines stulti. Hic consequenter ostenditur quibus sapientia divina denegatur. Et quoniam opposita iuxta se posita magis elucescunt, ideo cum hoc ostenditur, quibus ex suo merito conceditur. Dicit igitur : Homines stulti. id est superbi. unde dicitur stultus ab extollo, quoniam inaniter se extollit.
marg.|  .21. Non apprehendet illam. propter suam superbiam.
marg.|  .22. Et homines sensati. idest, recurrentes ad auxilium Dei.
marg.|  .23. Obviabunt illi. Matthei. 11.d. Confitebor tibi pater domine celi et terre, quoniam abscondisti hec a sapientibus et prudentibus in oculis suis, et revelasti ea parvulis, ex hoc patet quod subditur. Homines stulti, etc. Et patet.
marg.|  .24. Viri mendaces non erunt illius memores. quia non cogitant de illa. Frequens autem meditatio de aliquo firmat memoriam de illo.
marg.|  .25. Et viri veraces invenientur, etc. Nam ab ipsa omnis veritas vite iustitie et doctrine.
marg.|  .26. Et successum. idest prosperitatem.
marg.|  .27. Habebunt usque ad inspectionem Dei. id est claram visionem in patria.
marg.|  .28. Non est speciosa laus, etc. idest Deo placita.
marg.|  .29. In ore peccatoris. quod est pollutum, quia non est a domino missus Ps. 49.e. Peccatori autem dixit Deus, quare tu enarras iustitias meas, etc.
marg.|  .30. Sapientie enim Dei. idest date a Deo doctori.
marg.|  .31. Astabit laus. nam laudabile est a Deo et hominibus.
marg.|  .32. Et in ore fideli abundabit. nam sibi et aliis proficit.
Numérotation du verset Sir. 15,ad litteram 
marg.| {3.2045} .1. Et dominator dabit. augendo in ipso donum spiritussancti.
marg.|  .2. Non dixeris. Postquam auctor induxit ad dei cognitionem, hic consequenter inducit ad peccati detestationem. Et dividitur in duas partes, quia primo inducit ad hoc ratiocinando. secundo, de precando, c. 23. Prima adhuc in duas, quia primo inducit ad hoc ex causa peccati, secundo ex actu peccandi. 19.c. Prima adhuc in duas, quia primo declarat causam peccati, sive principium secundo ponit peccati remedium. 17.c. ibidem. Eleemosyna viri. Prima adhuc in duas, quia primo removet errorem. secundo docet veritatem, ibi : Deus ab initio. Circa causam peccati aliqui erraverunt, attribuentes eam deo . Uno modo negative, s. eo quod non dedit homini virtutem, per quam posset peccatum cavere, quod removet dicens : Non dixeris, scilicet mihi virtus vitandi peccatum.
marg.|  .3. Que enim odit deus, scilicet peccata.
marg.|  .4. Ne feceris. hoc errore deceptus. Alio modo positive, eo quod deus dederit homini fomitem peccandi. Quod removet di.
marg.|  .5. Non dicas ille me implanavit. id est errare me fecit. Et dicitur ab in, et planos, quod est error, sive deceptio. Ad quod subditur ratio.
marg.|  .6. Non enim impii. idest peccatores, propter quod non dedit fomitem peccandi, sed homo incurrit illum ex sua culpa, propter quam sublata est ei iuste originalis iustitia, que conservabat inferiores vires anime ab omni rebellione contra rationem. Homo etiam destitutus originali iustitia, per rationem potest reprimere inordinatos motus partis sensitive, que nata est rationi obedire, ut patet non solum per dicta sanctorum, sed etiam philosophorum, ut 1. Ethi.
prol.| .7. Omne execramentum erroris odit dominus. id est omnis error, qui est Deo execrabilis, et etiamhominibus bonis, ideo subditur :
marg.|  .8. Et non erit amabile, scilicet hominibus piis, et iustis.
marg.|  .9. Deus ab initio. Hic consequenter de causa peccati determinat veritatem. Circa quod ostendit primo, quod a Deo est potentia conservandi iustitiam. secundo ostendit hominem esse peccati causam, ibi : Apposuit tibi. tertio removet a Deo causalitatem istam, ibi. Nemini. Circa primum dicit : Deus ab initio. super creaturam inferiorem.
marg.|  .10. Et reliquit illum. non est per hoc intelligendum, quod subtraxerit ei conservationem suam, et gubernationem, quia statim cecidisset in nihilum, sed quia fecit eum arbitrio liberum, que libertas est conservandi iustitiam potestas. Nam posse peccare, non est libertas, nec pars libertatis, sed est defectus sequens liberum arbitrium, eo quod est de nihilo.
marg.|  .11. Adiecit mandata. id est super liberum arbitrium quo potest iustitia conservari, addidit legem naturalem impressam homini, que dirigit ad conservationem iustitie, et sic adiuvat.
marg.|  .12. Si volueris mandata. {3.2046} quasi dicat hoc est in tua potestate.
marg.|  .13. Conservabunt. ad vitam glorie. Mt. 19.c. Si vis ad vitam ingredi, serva mandata.
marg.|  .14. Apposuit tibi aquam, et ignem. Hic consequenter ostendit peccatum esse ab homine, dicens. Apposuit tibi aquam, et ignem. id est refrigerium glorie, et penam gehenne. Primum promittendo, et per consequens attrahendo ad ipsum. Secundum vero comminando, et per consequens ab ipso peccato deterrendo, et retrahendo, et sic intelligendum est de sequentibus, cum dicitur.
marg.|  .15. Ante hominem vita. gratie.
marg.|  .16. Et mors. culpe.
marg.|  .17. Bonum. meritorium.
marg.|  .18. Et malum. demeritorium.
marg.|  .19. Quod placuerit ei. id est in potestate eius est, ad bonum tendere, et a malo declinare. Et subditur causa.
marg.|  .20. Quoniam multa sapientia. Ex magnitudine enim sue sapientie processit, quod naturam angelicam, et humanam bonam, sed mutabilem fecit, ut qui per manere nollent, ruerent, et qui in conditione innocentie consisterent, tanto in ea iam dignius, quanto et ex arbitrio starent firmius, et eo maioris meriti apud deum fierent, quo mutabilitatis sue motum voluntatis sue studio fixissent, secundum quod dicit Greg. de Angelis. Mora. li. 5.
marg.|  .21. Et fortis. ad premiandum stantes, et puniendum cadentes.
marg.|  .22. Videns omnes sine intermissione. nude, et clare, speciali tamen modo iustos. nam videt ad bonum ipsorum, ideo sequitur.
marg.|  .23. Oculi domini. idest oculi sue misericordie.
marg.|  .24. Ad timentes eum. timore filiali.
marg.|  .25. Nemini mandavit. Hic consequenter ostendit deum non esse causam peccati. Et hoc ostendit duplici via. Secunda ponitur ca. se. ibi : In synagoga. Prima adhuc in duas, quia primo probat propositum. secundo infert quoddam corollarium in principio sequen. ca. Circa primum facit talem rationem : Peccatum subditi imputatur domino, vel precipiendo illud fieri, vel licentiando de fiendo. Neutrum competit Deo ergo, etc. Dicit igitur : Nemini mandavit impie. bene tamen precipit fieri aliquid, quod est iustum, quod tamen impie agitur, sicut per Nabuchodonosor captivavit filios Israel in penam sue idololatrie, Nabuchodonosor tamen hoc fecit impia voluntate, que quidem impietas non fuit a deo, sed a malitia Nabuchodonosor.
marg.|  .26. Et nemini dedit spatium. idest licentiam.
marg.|  .27. Peccandi. sed semper prohibuit, et subditur causa.
marg.|  .28. Non enim. idest imitantium patres in infidelitate respectu dei.
marg.|  .29. Et inutilium. id est nocivorum respectu proximi. Minus enim dicendo {3.2047} plus significat. Non obstantibus autem predictis posset argui, quod deus sit causa peccati, quia illud, quod est causa cause, est causa causati, Deus autem est causa efficiens liberi arbitrii, quod est causa peccati, ut dictum est, ergo, etc. Et confirmatur ratio quia liberum arbitrium equaliter se habet ad virtutem, et vitium, ut videtur ex predictis, actus autem ipsius virtuosus reducitur in deum, sicut in causam, ergo et vitiosus.
marg.|  Dicendum, quod deus nullo modo est causa peccati, nec in se cum sit prima regula iustitie, nec in altero. Aliquid enim est causa peccati alterius dupliciter. Uno modo directe inducendo ipsum ad peccatum. Alio modo indirecte, cum ipsum a peccato non retrahit, cum tamen possit. Primo modo, deus non potest esse causa peccandi hominibus, quia peccatum consistit in recessu a deo, cuius recessus deus non potest esse causa, nam omnis causa suos effectus ad seipsam convertit. Similiter, nec secundo modo, quia carentia preservationis alterius a peccato non imputatur, nisi ei, qui ad hoc obligatur. Sicut periclitatio navis per absentiam gubernatoris, non imputatur nisi ei qui ad eius gubernationem aliquo modo tenetur. {3.2048} Deus autem nulli obligatur, et ideo si non preservat aliquem a peccato quem posset preservare, nullo modo est propter hoc causa peccati, quia totum hoc facit secundum ordinationem sue sapientie, et iustitie, per quas ex malis elicit bona.
marg.|  Ad primum dicendum, quod effectus cause medie non reducitur in causam primam, nisi effectus procedat a causa media secundum ordinem secundum quem est a causa prima, sicut factum servi non imputatur Domino, nisi procedat ab eo secundum ordinem institutum a domino, peccatum autem non egreditur a libero arbitrio secundum ordinem quo liberum arbitrium est a deo, quod a Deo non est ordinatum, nisi ad bonum, quod autem procedit ad malum, hoc est ex defectibilitate propria.
marg.|  Et per hoc patet ad secundum, nam liberum arbitrium, prout est a deo, non uniformiter se habet ad bonum actum, et vitiosum. Sciendum tamen ad maiorem declarationem, quod peccatum seu actus vitiosus duo dicit scilicet actualitatem, et vitiositatem. Primum est a deo, qui est actus purus, et primus. Secundum autem a libero arbitrio et non est a deo, sicut in claudicatione quicquid est ambulationis, est a virtute motiva, defectus claudicationis reducitur in curvitatem tibie, sicut in causam, et non in virtutem motivam.


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Nicolaus de Lyra (Sir. 15), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 21/11/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=lyr&numLivre=32&chapitre=32_15)
Signaler un complément d'information

Notes :