Capitulum 16
Numérotation du verset
Sir. 16,1
Et ne iocunderis in filiis impiis
si multiplicentur non oblecteris super ipsos si non est timor Dei cumillis
Numérotation du verset
Sir. 16,2
non credas vite illorum et ne respexeris in labores illorum
Numérotation du verset
Sir. 16,3
melior est enim unus timens Deum
quam mille filii impii
Numérotation du verset
Sir. 16,4
et utile mori sine filiis
quam relinquere filios impios
Numérotation du verset
Sir. 16,5
ab uno sensato inhabitabitur patria
AB UNO SENSATO. Qui secundum suam regulam scripture fide et opere permanet in semita iustitie.
et a tribus impiis
deseretur
Numérotation du verset
Sir. 16,6
multa talia vidit oculus meus et fortiora horum audivit auris mea
Numérotation du verset
Sir. 16,7
in synagoga peccantium exardebit ignis
et in gente incredibili exardescit ira
Numérotation du verset
Sir. 16,8
non exoraverunt pro peccatis suis antiquis gigantibus qui destruxerunt confidentes sue virtuti
Numérotation du verset
Sir. 16,9
et non pepercit peregrinationi illorum et execratus est illos pre superbia verbi illorum
Numérotation du verset
Sir. 16,10
non misertus est illis gentem totam perdens et extollentes se in suis peccatis
Numérotation du verset
Sir. 16,11
et sicut sexcenta millia peditum qui congregati sunt in duritia cordis sui
et si unus fuisset cervicatus
mirum si fuisset immunis
Numérotation du verset
Sir. 16,12
misericordia enim
et ira est cum illo
potens exoratio
et effundens iram
Numérotation du verset
Sir. 16,13
secundum misericordiam suam
sic correptio illius hominem secundum operam suam iudicat
Numérotation du verset
Sir. 16,14
non effugiet
in rapinam peccator et non retardabit sufferentia misericordiam facientis
Numérotation du verset
Sir. 16,15
omnis misericordia faciet locum unicuique secundum meritum operum suorum et secundum intellectum peregrinationis ipsius
Numérotation du verset
Sir. 16,16
non dicas a Deo abscondar et ex summo quis mei memorabitur
Numérotation du verset
Sir. 16,17
in populo magno non agnoscar que est enim anima mea in tam immensa creatura
Numérotation du verset
Sir. 16,18
ecce celum et celi celorum
Abyssus
et universa terra
et que in eis sunt in conspectu illius commovebuntur
Numérotation du verset
Sir. 16,19
Montes
simul et colles
et fundamenta terre
et cum conspexerit illa Deus
tremore concutientur
Numérotation du verset
Sir. 16,20
et omne cor
intelligitur ab illo1
1 intelligitur ab illo] intelligetur
Weber
Numérotation du verset
Sir. 16,21
et vias illius
quis intelligit et procella
quam nec oculus videbit hominis
Numérotation du verset
Sir. 16,22
nam plurima opera illius sunt in absconsis
opera iustitie quis enuntiabitaut quis sustinebit longe enim est testamentum a quibusdam et interrogatio omnium in consummatione est
Numérotation du verset
Sir. 16,23
qui minoratur
corde cogitat
Inania
et vir imprudens et errans cogitat stulta
Numérotation du verset
Sir. 16,24
audi me fili et disce disciplinam
sensus et in verbis meis attende in corde
Numérotation du verset
Sir. 16,25
edicam in equitate disciplinam et scrutabor enarrare sapientiam et in verbis meis attende in corde tuo et dico in equitate spiritus virtutes quas posuit Deus in opera sua ab initio
et in veritate enuntio scientiam eius
Numérotation du verset
Sir. 16,26
in iudicio Dei opera ipsius ab initio et ab institutione ipsorum distinxit partes illorum et initia
ipsorum in gentibus suis
Numérotation du verset
Sir. 16,27
ornavit in eternum opera illorum nec esurierunt nec laboraverunt et non destiterunt ab operibus suis
Numérotation du verset
Sir. 16,28
unusquisque proximum sibi non angustiavit usque in evum
Numérotation du verset
Sir. 16,29
non incredibiles verbo illius
Numérotation du verset
Sir. 16,30
post hec Deus in terram respexit
et implevit illam bonis suis
Numérotation du verset
Sir. 16,31
Anima autem2 omnis vitalis denuntiavit3 ante faciem ipsius et ipsa iterum reversio illorum
2 autem Ω
Rusch
Sixtina]
om. Clementina Weber
|
3 denuntiavit nonnulli
codd. Edmaior. Rusch
] denudavit
Weber
|
Capitulum 16
Numérotation du verset
Sir. 16,ad litteram
marg.|
{3.2047} .1.
Ne iucunderis in filiis impiis.
In fine precedentis capituli dixit autor, quod deus non concupiscit multitudinem filiorum malorum, ideo concluditur ex hoc corollarium, scilicet quod parentes boni, sive corporales, sive spirituales, cum in hoc Deo debeant conformari, non debent de multitudine talium filiorum letari. Et patet littera usque ibi.
marg.|
.2.
Non credas vite illorum.
credendo, quod emendari debeant in senectute, nam hoc est valde raro. Prover. 22. Adolescens iuxta viam suam graditur, et cum senuerit, non recedet ab ea.
marg.|
.3.
Et ne respexeris in labores.
idest, quod debeant pro te laborare in senectute tua, ratione dicta.
marg.|
.4.
Melior est enim unus timens deum.
Hec est comparatio abusiva, quia quanto plures sunt mali, tanto peius est, ideo sequitur :
marg.|
.5.
Et utile est mori sine filiis, quam relinquere.
idest utilius.
marg.|
.6.
Ab uno sensato inhabitabitur.
id est hereditas a patre derelicta.
marg.|
.7.
Et a tribus impiis.
quia quanto plures sunt tales, tanto citius alienabitur per venditionem, vel fore facturam.
marg.|
.8.
Multa talia vidit oculus meus.
quasi diceret : Mihi credendum est, nam in talibus, et maioribus sum expertus.
marg.|
.9.
In synagoga peccantium exardebit ignis.
Hic consequenter ponitur secunda via ad probandum, quod deus non sit peccati causa, que procedit ex divina iustitia, propter quod primo ponitur iustitie divine rigor, secundo circa hoc removetur error, ibi : Non dicas. prima adhuc in duas. Nam primo declaratur rigor divine iustitie. Secundo subditur temperamentum{3.2048} sue misericordie, ibi : Misericordia enim. Circa primum ponitur talis ratio : Nullus sapiens, et iustus punit id, quod facit, deus autem punit peccatores, et puniet, ut patet ex decursu veteris ac novi testamenti, igitur cum sit sapiens, et iustus, non est causa peccati. Huius rationis supponit maiorem tanquam notam, et ponit minorem dicens : In synagoga peccantium exardebit. divine punitionis. Et inducit ad hoc exemplum de diluvio, di<cens>:
marg.|
.10.
Non exoraverunt pro peccatis suis.
qui erant tempore Ne, ut habetur, Gn. 6.c.
marg.|
.11.
Qui destructi sunt.
in diluvio.
marg.|
.12.
Confidentes sue virtuti.
quod non possent per diluvium sic puniri, propter quod non credebant Ne predicanti.
marg.|
.13.
Et non pepercit peregrinationi illorum.
idest eorum vite, que est quedam peregrinatio super terram.
marg.|
.14.
Sed percussit eos.
in diluvio submergendo.
marg.|
.15.
Gentem totam perdens.
quia solus Ne remansit cum filiis suis, et uxoribus eorum. Gn. 7. Consequenter ponit aliud exemplum de filiis Israel in deserto, qui propter rebellionem suam mortui sunt in deserto, ut habetur, Nm. 14. dicens.
marg.|
.16. Et sicut sexcenta milia peditum. Ex. 12.
marg.|
.17.
Qui congregati sunt.
volentes in Egyptum reverti, Nu. 14. Sed quia posset aliquis dicere, propter hoc puniti fuerunt, quia erant in tanta multitudine, ideo subditur.
marg.|
.18.
Et si unus fuisset cervicatus.
id est, si unus solus fuisset Deo rebellis.
marg.|
.19.
Mirum si fuisset immunis.
a pena. nam, et Cain, qui fuerat solus peccator, fuit a Deo punitus.
Numérotation du verset
Sir. 16,ad litteram
marg.|
{3.2049} .1.
Misericordia enim.
Hic consequenter ponitur temperamentum divine misericordie, cum dicitur : Misericordia enim, parcens.
marg.|
.2.
Et ira.
puniens.
marg.|
.3.
Cum illo.
scilicet in deo, in quo misericordia, et iustitia semper concomitantur.
marg.|
.4.
Potens est exoratio.
id est, deprecatio iustorum potens est apud deum, quia relaxat, vel saltem temperat penam comminatam, ideo subditur.
marg.|
.5.
Et effundens iram.
idest faciens inferre penam.
marg.|
.6.
Secundum misericordiam.
idest cum temperamento divine misericordie.
marg.|
.7.
Sic correctio.
id est punitio cuiuscumque hominis, nam illius hominis ponitur hic pro individuo vago.
marg.|
.8.
Secundum opera sua iudicat.
idest punit.
marg.|
.9.
Non effugiet.
punitionem dei.
marg.|
.10.
In rapinam.
idest homo crudelis exercens peccatum rapine.
marg.|
.11.
Et non retardabit sufferentia misericordiam facientis.
patientiam misericordis viri adversa patientis, quin a Deo remuneretur tempore opportuno.
marg.|
.12.
Omnis misericordia.
tam maior, quam minor.
marg.|
.13.
Faciet locum unicuique secundum.
quibus correspondet premium.
marg.|
.14.
Et secundum intellectum peregrinationis ipsius.
idest secundum intentionem, quam habet in presenti vita, que dicitur peregrinatio hominis.
marg.|
.15.
Non dicas : A Deo abscondar.
Hic circa divinam iustitiam removetur error, qui primo dissuadendo proponitur. Secundo, propositus destruitur, ibi : Ecce celum. Tertio, ad contrariam veritatem discipulus inducitur, ibi : Audi me fili. Circa primum sciendum, quod aliqui errantes dixerunt divinam providentiam ad hec inferiora non extendi, nec per consequens eius iustitiam : ex quorum persona dicitur Iob. 22.b. Circa cardines celi perambulat, nec nostra considerat. Alii vero dixerunt, quod licet eius providentia se extendat ad hec inferiora, hoc tamen est in generali tantum, quia secundum eos non habet notitiam singularium, ne vilescat eius intellectus. Et secundum primum errorem, similiter, et secundum tolleretur punitio peccatorum, que respicit facta particularia. Dissuadendo igitur primum errorem dicitur : Non dicas : A Deo abscondar. quia non habet mei notitiam. Et subditur ratio secundum errorem eorum.
marg.|
.16.
Et ex summo.
idest de celo.
marg.|
.17.
Quis mei memorabitur ?
quasi dicat deus habet notitiam tantum de superioribus, dissuadendo secundum dicitur.
marg.|
.18.
In populo magno non agnoscar.
resumatur. Non dicas in populo magno. quasi dicat deus non habet notitiam singularium.
marg.|
.19.
Que est enim anima mea in tam immensa creatura.
quasi dicat {3.2050} nihil, propter quod videretur intellectus dei vilescere, si cognosceret eam in singulari.
marg.|
.20.
Ecce celum.
Hic removetur error predictus per hoc, quod dei effectus attingit a summo celo usque ad centrum terre, quantum ad omnia, que in eis sunt particulariter, ipse vero non agit a casu, sed sciens, et cognoscens, ergo, etc. Et hoc est, quod dicitur : Ecce celum. aereum.
marg.|
.21.
Et celi.
idest, celum sydereum, crystallinum, et empyreum.
marg.|
.22.
Abyssus.
idest oceanus.
marg.|
.23.
Et universa.
commovebuntur. Nam eius actio pertingit ad omnia.
marg.|
.24.
Et cum conspexerit.
sua ordinatione volens aliquid agere.
marg.|
.25.
Tremore concutientur.
idest obedient ei ad nutum, unde frequenter visum est aliqua fieri in ipsis contra nature solitum cursum, ut in descensu ignis in Sodomorum punitione, Ge. 19. Et in elevatione aque grandis quindecim cubitis super cacumina montium in diluvii inundatione, Gn. 7.
marg.|
.26.
Et in omnibus his insensatum.
scilicet negantis divinam scientiam, et iustitiam extendi ad peccatorum punitionem.
marg.|
.27.
Et omne cor.
iustum, et iniustum.
marg.|
.27.
Intelligitur ab illo.
perfecte.
marg.|
.28.
Et vias illius.
scilicet dei.
marg.|
.29.
Quis intelligit.
quasi dicat nullus nisi valde imperfecte.
marg.|
.30.
Et procellam.
quia frequenter fit tempestas in locis ab omni habitatione hominum remotis, et sic non potest videri ab eis.
marg.|
.31.
Nam plurima.
id est celata hominibus.
marg.|
.32.
Sed opera iustitie.
quasi dicat nullus, quia iudicia dei sunt abyssus multa.
marg.|
.33.
Aut quis sustinebit.
quasi dicat pauci, quia iusti, qui possunt sustinere, sunt in numero minori, ideo subditur.
marg.|
.34.
Longe enim est testamentum.
vetus, et novum.
marg.|
.35.
A quibusdam.
idest ab omnibus infidelibus, et a pluribus credentibus est longe quantum ad operationem, licet non quantum ad cognitionem.
marg.|
.36.
Et interrogatio.
idest reservatur in finali iudicio, ubi de omni verbo otioso reddent homines rationem, ut dicitur Mt. 12.c. Et multo fortius de omni facto.
marg.|
.37.
Qui minoratur corde.
Ille corde minoratur, qui finem in bonis temporalibus constituit, que sunt homine minora.
marg.|
.38.
Cogitat inania.
nam cogitationes sue deficiunt a debito fine, et sic sunt inanes, sicut medicina dicitur inanis, que deficit a sanitate introducenda.
marg.|
.39.
Vir imprudens.
idest in agibilibus deficiens, quorum agibilium prudentia est, que est recta ratio rerum agibilium.
Numérotation du verset
Sir. 16,ad litteram
marg.|
{3.2051} .1.
Et errans.
in speculabilibus.
marg.|
.2.
Cogitat stulta.
a sapientia vera oberrans quantum ad divinorum cognitionem.
marg.|
.3.
Audi me.
Hic consequenter discipulus inducitur ad contrariam veritatem, que ex hoc apparet maxime, quod deus est creator omnium, et sic omnia perfecte cognoscit usque ad minima queque agit precognoscens. Sic ergo proceditur, quia primo ponitur excitatio discipuli. Secundo, doctrina magistri, ibi : Et dico in equitate. Circa primum dicitur : Audi me fili. aure corporis, et aure mentis.
marg.|
.4.
Et disce disciplinam.
et non verba ad mulcendum aures composita.
marg.|
.5.
Et dicam in equitate.
absque personarum acceptione.
marg.|
.6.
Disciplinam.
circa mores.
marg.|
.7.
Et scrutabor enarrare.
quantum ad divinorum cognitionem.
marg.|
.8.
Et in verbis.
Pluries repetit excitationem discipuli ad maiorem impressionem.
marg.|
.9.
Et dico in equitate spiritus.
Hic consequenter ponitur doctrina magistri, et primo de productione creaturarum in generali. Secundo de productione hominis in speciali, in principio sequentis capi. Circa primum dicitur : Et dico in equitate. idest absque depressione aliqua veritatis.
marg.|
.10.
Virtutes quas posuit deus.
nam omnibus creaturis dedit virtutes per quas assequuntur suos fines, ut igni levitatem, terre gravitatem, per quas feruntur naturaliter ad sua loca, et sic de aliis.
marg.|
.11.
Et in iudicio dei.
recto, licet nobis occulto.
marg.|
.12.
Opera ipsius ab initio.
Nam omnia disposuit in pondere, numero, et mensura, Sap. 11.d.
marg.|
.13.
Et ab institutione.
sicut patet Ge. 1.a. quia primo die divisit lucem a tenebris. Secundo vero die, aquas que sunt super firmamentum scilicet celum crystallinum, ab aquis, que sunt sub firmamento, scilicet et a materia quatuor elementorum, per celum sydereum intermedium. Tertio die distinxit elementa ab invicem per congregationem aquarum in locum unum, et sic apparuit arida, et aeris elementum, sicut fuit plenius ibi dictum.
marg.|
.14.
Et initia ipsorum.
supple distinxit, nam initiales possessiones partium terre per tres filios Ne distincte seminavit. Sic exponunt aliqui, sed quia postea subditur : Post hec deus in terram respexit, etc. videtur mihi, quod istud sit intelligendum {3.2052} de angelis, per quos administratur tota corporalis creatura, sicut dicit Aug. super Ge. et secundum philosophos, intelligentie movent orbes. Est igitur sensus : Et initia ipsorum in gentibus. quia corpora superiora, et inferiora assignavit deus distinctis angelis per eos regenda. Nec obstat, quod dicitur : Gentibus suis. nam angeli dicuntur in scriptura filii dei Iob. 1.b. Quadam autem die cum venissent filii dei, ut assisterent coram domino, etc. Dicuntur autem eius milites Iob. 25.a. Numquid est numerus militum eius ? et Lc. 2.b. Facta est cum angelo multitudo celestis militie, etc. Milites autem, et filii alicuius sunt proprie gentes eius.
marg.|
.15.
Ornavit in eternum.
nam celos ornavit stellis, et luminaribus, aerem avibus, aquam piscibus, et terramanimalibus. Et dicuntur celi, et elementa, angelorum opera, non quia sint eorum factores, sed administratores, eo modo loquendi quo vinea dicitur opus vinitoris, et domus gubernanda, opus dispensatoris. Et ponitur hic eternum proprie quantum ad celos, quorum ornamenta permanebunt, quantum autem ad generabilia, et corruptibilia, que cessabunt in fine mundi, accipitur pro tempore longo, sicut dicuntur montes eterni, Ps. 75. Illuminans tu mirabiliter a montibus eternis.
marg.|
.16.
Nec esurierunt.
nam angeli non sunt cibo corporali indigentes.
marg.|
.17.
Nec laboraverunt.
quia sine fatigatione administrant corporalem creaturam, et etiam continue, ideo subditur.
marg.|
.18.
Et non destiterunt.
sive molestia, sive discordia conturbati. Et subditur.
marg.|
.19.
Unusquisque proximum sibi.
unde dicitur Iob. 25.a. Qui facit concordiam in sublimibus suis.
marg.|
.20.
Post hec deus.
implevit illam bonis suis multiplicando homines in ea, et ex ea fructus producendo ad sustentationem hominum, et animalium, ideo subditur.
marg.|
.21.
Anima autem omnis.
tam rationalis, quam sensibilis.
marg.|
.22.
Denuntiavit ante faciem.
idest facto ostendit, quod propter eam erant illa bona a Deo producta, quia usa est ipsis.
marg.|
.23.
Et ipsa iterum reversio illorum.
nam per animam rationalem ista reducuntur in deum ipsum de bonis suis laudando, et per animam sensitivam suo modo, quia est materia divine laudis.
Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Nicolaus de Lyra (Sir. 16), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 23/11/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=lyr&numLivre=32&chapitre=32_16)
Martin Morard, ed., Nicolaus de Lyra (Sir. 16), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 23/11/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=lyr&numLivre=32&chapitre=32_16)
Notes :