Nicolaus de Lyra

Capitulum 24

Numérotation du verset Sir. 24,1 

SAPIENTIE LAUS. Sapientia
laudabit
animam
suam et in Deo honorabitur
et in medio populi sui
gloriabitur
Numérotation du verset Sir. 24,2 

et in ecclesiis
altissimi
aperiet os suum
et in conspectu virtutis illius gloriabitur
Numérotation du verset Sir. 24,3 

in medio populo
Exaltabitur
et in plenitudine sancta
Admirabitur
Numérotation du verset Sir. 24,4 

in multitudine electorum habebit laudem
et inter benedictos
benedicetur dicens
Numérotation du verset Sir. 24,5 

Ego
ex ore Altissimi
prodivi primogénita
ante omnem creaturam
Numérotation du verset Sir. 24,6 

ego in celis
feci ut oriretur lumen indeficiens
et sicut nebula texi omnem terram
Numérotation du verset Sir. 24,7 

ego in altis
habitavi et thronus meus in columna nubis
Numérotation du verset Sir. 24,8 

gyrum celi circuivi sola
et in profundum abyssi
penetravi et in fluctibus maris ambulavi
Numérotation du verset Sir. 24,9 

et in omni terra steti
et in omni populo
Numérotation du verset Sir. 24,10 

et in omni gente primatum habui
Numérotation du verset Sir. 24,11 

et omnium excellentium et humilium corda virtute calcavi
et in his omnibus requiem quesivi et in hereditate eius morabor
Numérotation du verset Sir. 24,12 

tunc precepit et dixit mihi creator omnium
et qui creavit me requievit in tabernaculo meo
Numérotation du verset Sir. 24,13 

et dixit mihi in Iacob inhabita et in Israel hereditare et in electis meis ede radices
Numérotation du verset Sir. 24,14 

ab initio ante seculum creata sum et usque ad futurum seculum non desinam et in habitatione sancta coram ipso ministravi
Numérotation du verset Sir. 24,15 

et sic in Sion firmata sum et in civitate sanctificata similiter requievi
et in Hierusalem potestas mea
Numérotation du verset Sir. 24,16 

et radicavi in populo honorificato
et in parte Dei mei hereditas illius et in plenitudine sanctorum detentio mea
Numérotation du verset Sir. 24,17 

quasi cedrus exaltata sum in Libano et quasi cypressus in monte Sion
Numérotation du verset Sir. 24,18 

et quasi palma exaltata sum
in Cades
et quasi plantatio rose
in Hiericho
Numérotation du verset Sir. 24,19 

quasi oliva speciosa in campis
et quasi platanus exaltata sum
iuxta aquam in plateis
Numérotation du verset Sir. 24,20 

Sicut
cinnamomum et balsamum1
1 balsamum] aspaltum Weber
aromatizans odorem dedi quasi myrrha electa dedi suavitatem odoris
Numérotation du verset Sir. 24,21 

et quasi storax et galbanus et ungula et gutta
et quasi libanus non incisus vaporavi habitationem meam
et quasi balsamum non mixtum odor meus
Numérotation du verset Sir. 24,22 

ego quasi terebinthus extendi ramos meos et rami mei honoris et gratie
Numérotation du verset Sir. 24,23 

ego quasi vitis
fructificavi suavitatem odoris
et flores mei fructus honoris et honestatis
Numérotation du verset Sir. 24,24 

ego mater
pulchre dilectionis
et timoris
et agnitionis
et sancte spei
Numérotation du verset Sir. 24,25 

in me gratia omnis vite
et veritatis in me omnis spes vite et virtutis
Numérotation du verset Sir. 24,26 

transite ad me omnes qui concupiscitis me
et a generationibus meis implemini
Numérotation du verset Sir. 24,27 

Spiritus
enim meus super melle dulcis
et hereditas mea super mel et favum.
Numérotation du verset Sir. 24,28 

Memoria mea
in generatione seculorum
Numérotation du verset Sir. 24,29 

qui edunt me adhuc esurient et qui bibunt me adhuc sitient
Numérotation du verset Sir. 24,30 

qui audit
me non confundetur
et qui operantur in me non peccabunt
Numérotation du verset Sir. 24,31 

qui elucidant me
vitam eternam
habebunt
Numérotation du verset Sir. 24,32 

hec
omnia liber vite et2 testamentum Altissimi
2 et] om. Weber
et agnitio veritatis
Numérotation du verset Sir. 24,33 

legem mandavit Moyses in preceptis iustitiarum
et hereditatem
domui Iacob et Israel promissionis
Numérotation du verset Sir. 24,34 

posuit David puero suo
excitare regem ex ipso fortissimum in throno honoris sedentem in sempiternum
Numérotation du verset Sir. 24,35 

qui implet quasi Phison sapientiam et sicut Tigris in diebus novorum
Numérotation du verset Sir. 24,36 

qui adimplet quasi Euphrates sensum qui multiplicat quasi Iordanis in tempore messis
Numérotation du verset Sir. 24,37 

qui mittit disciplinam sicut lucem et assistens quasi Geon in die vindemie
Numérotation du verset Sir. 24,38 

qui perficit primus scire ipsam et infirmior non investigavit eam
Numérotation du verset Sir. 24,39 

a mari enim abundavit cogitatio eius et consilium illius abysso magna
Numérotation du verset Sir. 24,40 

ego sapientia
effudi flumina
Numérotation du verset Sir. 24,41 

Ego
quasi tramis aque immense de fluvio,
ego quasi fluvius
Dorix3 et sicut aqueductus exivi a paradiso
3 Dorix Rusch Ed1455 ] Diorix Clementina, Doryx Weber
Numérotation du verset Sir. 24,42 

dixi rigabo meum hortum
plantationum et inebriabo pratus mei fructum
Numérotation du verset Sir. 24,43 

et ecce facta est mihi tramis
Abundans
et fluvius meus propinquavit ad mare
Numérotation du verset Sir. 24,44 

quoniam doctrinam quasi antelucanum illumino omnibus
et enarrabo illam usque in longinquo
Numérotation du verset Sir. 24,45 

penetrabo omnes4 inferiores partes terre
4 omnes] om. Weber
et inspiciam omnes dormientes
et illuminabo omnes5 sperantes in Domino6
5 omnes] om. Weber |
6 Domino] Deo Weber |
Numérotation du verset Sir. 24,46 

adhuc doctrinam quasi prophetiam effundam et relinquam illam querentibus sapientiam
et non desinam in progenies illorum usque in evum sanctum
Numérotation du verset Sir. 24,47 

videte quoniam non soli mihi laboravi sed omnibus exquirentibus veritatem

Capitulum 24

Numérotation du verset Sir. 24,ad litteram 
marg.| {3.2089} Sapientia. Superius a tertio cap. et citra, actum est de exercitio virtutum, hic consequenter agitur de statibus ecclesie, in quibus fit hoc exercitium. Et quia huiusmodi status secundum ordinem divine sapientie distinguntur : ideo primo ponitur sapientie commendatio. Secundo subditur huiusmodi statuum distinctio, cap. seq. Ad evidentiam autem dicendorum sciendum, quod aliqui exponunt hoc capitulum de lege veteri et nova que dicitur sapientia divina : quia non est humanitus inventa, sed divinitus revelata, ad hoc autem allegant quod dicitur infra eodem ca. Hec omnia liber vite et testamentum altissimi. Sed salvo meliori iudicio, hoc non videtur rationabiliter dictum. Nam in persona sapientie de qua fit hic sermo, dicitur in hoc ca. Ego feci in celis ut oriretur lumen indeficiens. Quod factum fuit a principio creationis mundi. Lex autem vetus postea fuit data. Ex. 20. quasi per duo milia annorum, et nova postea per tantum tempus et amplius. Preterea de eadem sapientia, de qua fit hic mentio dicitur. Ab initio et ante secula creata sum. Quod non potest dici de lege veteri vel nova. Item hec expositio favere videtur errori Iudeorum, qui fingunt legem veterem creatam fuisse ante mundum, ut infra plenius dicetur. Propter quod dicendum, quod hic agitur de sapientia divina personaliter dicta, que est sapientia genita. Unde in eius persona dicitur hic. Ego ex ore altissimi prodii. Et fuit plenius dictum in principio huius libri. Sic ergo proceditur : quia primo ponitur huius sapientie commendatio. secundo describitur eius generatio, ibi. Ego ex ore, etc. tertio solvitur tacita questio ibi. Adhuc doctrinam. Circa primum dicitur.
marg.|  .1. Sapientia laudabit animam suam, etc. id est seipsam, eo modo loquendi quo dicitur. Hie. 1.b. Iuravit dominus exercituum per animam suam. id est per seipsum, Gn. 22.e. Per memetipsum iuravi dicit dominus. Laudavit enim sapientia genita (que est idem quod verbum divinum) seipsam per angelos, et prophetas, et alios sanctos, et etiam per seipsam in humanitate assumpta, exprimens excellentiam quam habebat a patre, Io. 10.f. Ego et pater unum sumus. .2.   Et in domino honorabitur, etc. id est in Deo patre venerabitur quia sicut pater est in filio, et econverso, ut dicitur Io. 14. si filius honoratur in patre, et pater in filio.
marg.|  .3. Et in medio populi sui gloriabitur. id est in medio sanctorum angelorum et etiam hominum qui sunt eius populus. .4.   Et in etc. in ecclesia triumphante illuminando angelos, et docendo, et militante in humanitate assumpta predicando in templo et apostolos docendo.
marg.|  .5. Et in conspectu etc. id est in operibus miraculosis virtute altissimi factis, quia fiebant ad declarationem sue deitatis. .6.   Et in medio populi. Nam de medio apostolorum, et ipsis videntibus elevatus fuit in celum. Mt. ult. et Act. 1. .7.   Et in plenitudine sancta admirabitur. de qua dicitur Io. 1.d. Vidimus eum quasi unigenitum a patre plenum gratie et veritatis. Et ibidem subditur. Et de plenitudine eius omnes nos accepimus. .8.   Et in multitudine electorum. Nam a sanctis angelis et electis laudabitur in celis. .9.   Et inter benedictos benedicetur. id est, bona dicetur, dicendo {3.2090} illud quod sequitur de sua emanatione eterna, per quam habet bonitatem infinitam a patre sicut et deitatem : non tamen aliam numero sed eandem.
marg.| .10. Ego ex ore. Hic consequenter describitur sapientie genite generatio. Et primo generatio eternalis ex patre, secundo temporalis ex virgine ibi : Posuit David. Prima in duas, quia primo describitur generatio verbi. secundo per verbum creatio mundi, ibi. Ego feci. Et similem processum tenet beatus Ioannes in principio evangelii sui, ubi verbi divini primo ponit emanationem, dicens, Io. 1.a. In principio erat verbum, etc. Secundo, mundi creationem, dicens. Omnia per ipsum facta sunt. Tertio, verbi incarnationem, cum subditur. Et verbum caro factum est, etc. Circa primum in persona verbi vel sapientie genite dicitur. Ego ex ore altissimi. id est, Dei patris.
marg.| .11. Prodivi. Et dicitur hic os altissimi potentia generativa patris, qua producitur verbum incarnatum spirituale, quod est filius Dei sicut ore carnali producitur verbum sensibile : nam intelligibilia significantur per similitudines sensibilium.
marg.|  .12. Primogenita ante omnem creaturam. Ex hoc patet, quod scriptura non loquitur hic de sapientia divina essentialiter dicta : quia hec non est generans nec genita : Nec etiam de sapientia quacumque creata, per hoc quod dicitur ante omnem creaturam. Sciendum tamen, quod Iudei moderni in suo errore obstinati negando divinitatem Christi habent per consequens negare distinctionem personalem in Deo genitoris, et geniti, que tamen hic exprimitur, sed de hoc libro non curant, quia ipsum non recipiunt. Librum autem Proverbiorum Salomonis inter sanctos libros recipiunt, ubi octavo capitulo de sapientia divina ponitur eadem sententia. Nondum erant abyssi, et ego iam concepta eram. Et ibidem. Ante omnes colles ego parturiebar, ubi vero est conceptus et partus, ibi est generans et genitus. Ratio vero, et natura non patiuntur, quod eadem simplex persona respectu suiipsius sit generans et genita, nulla enim res seipsam gignit, vel ad esse producit. Ad evitandum igitur in Deo distinctionem, et genitoris, et geniti, finxerunt quod lex fuit creata ante mundum per duo milia annorum, ut sic de ipsa dicatur : Ante omnes colles ego parturiebar, id est, creabar. Sed hoc patet manifeste falsum, quia lex non potuit per se creari, sed in mente aliqua angelica vel humana, vel in scripto, ut in lapidibus scripta fuit lex Moysi, vel in aliqua alia materia. Et uterque modus presupponit alterius creationem. Hoc etiam dictum est ita irrationabile, quod non est contra ipsum disputandum.
marg.| .13. Ego feci etc. Hic consequenter describitur processus creaturarum per sapientiam genitam sive verbum. Et primo processus iste declaratur, secundo per scripturam confirmatur, ibi : Hec omnia liber. Prima adhuc {3.2091} in duas, quia primo declaratur processus creaturarum quantum ad esse nature, secundo quantum ad esse gratie, ibi. Et in his omnibus. Circa primum dicitur in persona sapientie genite sive verbi. Ego feci in celis, ut oriretur lumen indeficiens. et de lumine corporali patet Gn. 1.a. Dixit Deus : Fiat lux, et facta est lux, sicut ibidem plenius explicavi.
Numérotation du verset Sir. 24,ad litteram 
marg.|  .1. Et sicut nebula texi omnem. Duobus enim primis diebus formationis rerum, elementa quatuor non fuerunt abinvicem plene distincta : nam aqua tunc non habuit completam densitatem, sed quasi vaporaliter erat elevata per totum aerem. Et sic per modum nebule tegebat totam terram. Tertio vero die qua distincta fuerunt elementa, accepit a Deo debitam densitatem, qui et fecit in terra concavitates ad recipiendum aque partem, et sic apparuit arida, et elementa distincta, prout dictum fuit plenius Gn. 1. .2.   Ego in altissimis. disponendo celum empyreum, quod statim factum fuit angelis repletum.
marg.|  .3. Et thronus meus. id est potestas mea. .4.   In columna. per ipsam enim disponitur generatio nubium in aere. .5.   Gyrum celi. id est celum sydereum luminaribus, et stellis ornatum. .6.   Circumivi sola. disponendo motum orbium. Sciendum tamen quod per ly sola, non excluditur pater, et spiritussanctus : namsecundumPhilosophum. 2. Elenchorum, solus idem est quod non cum alio. Et ideo quando determinat aliquod subiectum in ordine ad predicatum non excludit a consortio predicati illud quod habet identitatem cum subiecto, sed quod habet alietatem, Pater autem, et filius, et spiritussanctus sunt unum simpliciter in essentia, et distinguuntur in persona : propter quod dictio exclusiva addita uni persone in ordine ad predicatum personale, facit exclusionem aliarum personarum, ut cum dicitur : Solus pater generat : filius enim et spiritussanctus non generant. Si autem predicatum sit essentiale : tunc non excluduntur alie persone, sed magis includuntur, eo quod sunt unum in essentia : sic est in proposito : quia circumire celum per dispositionem motus orbium est commune toti trinitati, sicut et creare : et ideo cum dicitur in persona sapientie genite : Gyrum celi circumivi sola : per ly sola, non excluduntur pater, et spiritussanctus, sed magis includuntur. .7.   Et profundum abyssi penetravi, etc. Preparando concavitates in terra, ut ibi congregatis aquis appareret arida, que congregatio vocatur oceanus vel abyssus. .8.   Et in fluctibus maris ambulavi. salvando Ne, et qui cum eo erant in arca inter aquas et fluctus diluvii. .9.   Et in omni terra. stabilitatem ei dando undique circa centrum mundi.
marg.| .10. Et in omni populo, et in omni. nam omnis potestas hominum a Deo est.
marg.| .11. Et omnium excellentium et humilium. sic habent libri correcti, et patet sensus : Nam omnes tam magni quam parui Dei filio sunt subiecti, quia toti trinitati.
marg.| .12. Et in his omnibus. Hic consequenter ponitur effectus sapientie in creaturis, quantum ad esse gratie : hic autem effectus habet locum in angelis et hominibus, et de angelis hic tacetur ad quorum confirmationem in bonum parum loquitur scriptura. Iustificatio vero hominum per gratiam facta est a tota trinitate per cognitionem Dei et amorem supernaturalem, ad quam elevati sunt patres sancti ex electione divina. Et ideo primo ponitur hec electio. secundo electionis confirmatio, ibi : Ab initio. tertio confirmationis fructificatio, ibi : Quasi cedrus. Circa primum, quod nulli homini gratia Dei denegatur, cum velit omnes homines salvos fieri, et ad agnitionem veritatis venire, ut dicitur 1. Tim. 2.b. Sed aliqui ea carent, quia non sequuntur divinum instinctum ad supernaturale bonum, et sic non datur eis gratia habitualis que datur sequentibus ipsum, sicut alias diffusius declaravi in pluribus locis : Dicit igitur Dei sapientia Et in his omnibus, s. hominibus.
marg.| .13. Requiem quesivi. in ipsis habitando per gratiam : Unde Prover. 8.d. dicit hec Sapientia. Delicie mee esse cum filiis hominum. Verumtamen quia multiplicatis hominibus post diluvium declinaverunt communiter ad idololatriam. Abraham tamen et qui ab eo descenderunt per Iacob nepotem suum in fide unius veri Dei {3.2092}steterunt : propter quod hereditas domini vocati sunt. Deut. 32.a. Pars autem domini populus eius. Iacob funiculus hereditatis eius, ideo subditur.
marg.|  .14. Et in hereditate domini morabor. per gratiam patres illos sanctificando.
marg.|  .15. Tunc precepit et dixit etc., scilicet illud quod postea subditur. Vel aliter. Tunc precepit et dixit mihi, id est figure mee, sicut imago Herculis dicitur Hercules. Creator omnium, s. illud quod postea subditur. In Iacob inhabita, etc. et interponitur. Et qui creavit me, etc. Ad intellectum huius sciendum, quod licet tota trinitas iustificet homines per gratiam, tamen ad faciendum hanc iustificationem non dicitur pater missus, sed tantum filius et spiritussanctus, quia invisibilis missio personedivine duo includit, scilicet quod persona illa novo modo inhabitet mentem rationalem per gratiam, et quod ista persona procedat ab alia. Istud secundum non convenit patri propter quod non convenit sibi mitti. Unde dicit Aug. 2. de trinitate. Pater nusquam legitur missus, sed filio, et spiritusanctoconvenit mitti, non solum visibiliter sicut filius apparuit in carne, et spiritussanctus in columbe specie, sed etiam inuisibiliter per dona quibus inhabitant mentem, s. spiritussanctus per donum caritatis, et alia que perficiunt voluntatem. Filius autem per donum sapientie, et alia que perficiunt intellectum eo quod spiritussanctus procedit per modum voluntatis, et filius per modum intellectus. Hec igitur missio sapientie genite a patre potest dici preceptum loquendo large, et sic dicit. Tunc precepit, et dixit mihi creator omnium. id est Deus pater emittens dicto modo filium. Et quia posset aliquis credere, quod per talem missionem filius separaretur a patre : propter hoc antequam ultra procedatur, istud removetur cum dicitur.
marg.|  .16. Et qui creavit me. id est eternaliter generando dedit esse, quod large quidem potest dici creatio, ut diffusius dictum fuit supra. 1. cap. exponendo illud. Prior omnium creata est sapientia.
marg.| .17. Requievit in tabernaculo meo. in meipsa : quia propter dictam missionem filius qui est sapientia genita, non desinit esse in patre, nec pater in filio. Consequenter resumit propositum. di.
marg.| .18. Et dixit mihi. Deus pater.
marg.| .19. In Iacob inhabita, et in Israel hereditare, etc. id est in populo descendente a Iacob, qui alio nomine dictus est Israel, Gn. 32. In hoc enim populo remansit fides et cultus unius veri dei, ceteris communiter ad idololatriam declinantibus. Sciendum tamen, quod iste populus magis denominatur a Iacob qui et Israel, quam ab Abraham et Isaac, quia non omnes eorum filii fuerunt fideles, ut patet de Ismaele et Esau, sed omnes filii Iacob fuerunt Dei cultores : propter quod et tribus illius populi denominatur ab eis.
marg.|  .20. Et in electis meis mitte radices. id est precepta decalogi, et alia ceremonialia, et iudicialia, que fuerunt illi populo data, ut per eorum observantiam radicaretur in sapientia divina.
marg.| .21. Ab initio. Hic consequenter ponitur electionis predicte confirmatio, que fuit facta per stabilitatem regni, et edificationem templi temporibus David et Salomonis. Premittitur tamen hic sapientie genite eternitas, ut per hoc ostendatur causa sufficiens stabilitatis in aliis. Dicit igitur. Ab initio. per hoc non potest intelligi initium temporis. quia subditur.
marg.| .22. Et ante secula. sed intelligitur ipse pater, qui est principium emanationis personarum. Et ante secula. id est, eternaliter, quia filius eternaliter procedit a patre.
marg.| .23. Creata sum. id est ab eo accipiens esse per generationem, que large loquendo potest dici creatio, ut plenius est dictum supra. 1. cap. Aliter exponunt aliqui. Creata sum, etc. id est, previsa creari secundum humanam naturam in unitate persone assumendam. Licet autem hec expositio contineat veritatem, non tamen videtur esse secundum auctoris libri huius intentionem, ut dictum est supra, primo capite. Hoc etiam videtur ex processu huius capituli, in quo a principio usque ad finem ponuntur prerogative sapientie genite, sic autem previderi non {3.2093} est aliqua eius prerogativa, quia convenit omni creature quantumcumque minime. Nam ab eterno previsum est, quodcumque producitur in tempore.
Numérotation du verset Sir. 24,ad litteram 
marg.|  .1. Et usque ad futurum seculum non desinam. 1. eternaliter persistam. .2.   Et in habitatione sancta. id est in mentibus sanctorum. .3.   Coram ipso. Deo patre. .4.   Ministravi. id est missionem meam invisibilem per earum sanctificationem implevi, modo supra dicto. Vel aliter, Et in habitatione sancta. id est in congregatione iustorum. Coram ipso ministravi, id est ministrare feci per Aaron et alios sacerdotes bonos, sicut dicitur Gn. 22.c. in persona domini, Nunc cognovi, quod timeas dominum, id est alios cognoscere feci. .5.   Et sic in Sion firmata sum. Hic consequenter ponitur electionis dicte confirmatio, s. per edificationem templi, et confirmationem regni tempore David, et Salomonis, et sic dicit sapientia dei. Et sic in Sion firmata sum. Ista tamen firmatio non dicit aliquam mutationem in deo, sed in creatura, in qua firmius stabiliuntur dona divina. Dicitur autem dei sapientia firmata in monte Sion eo, quod ibi fuit edificatum templum 3Rg. 6. in quo arca, et propitiatorium, que representabant sedem dei, ut dictum fuit Ex. 25. habuerunt stabilem mansionem, nec ultra fuerunt portata de loco ad locum, sicut ante fuerant per desertum, et postea in terra promissionis, ut patet in pluribus locis. 1Rg. .6.   Et in civitate, scilicet Ierusalem ad divinum cultum electa. 3Rg. 8. .7.   Similiter. per specialem habitationem, eo quod vigebat ibi cultus dei. .8.   Et in Ierusalem potestas mea. quia facta fuit civitas metropolis, et regia, et hoc ex ordinatione speciali divina. .9.   Et radicavi. id est dona mea firmius stabilivi.
marg.| .10. In populo honorificato. id est in populo Israel, qui fuit honorificatus a Deo pre ceteris populis, eo quod disposuerat ab eterno ex illo carnem assumere, propter quod dedit ei legem, et prophetas, sacerdotium, et regnum, propter quod dicitur Deu. 4.b. Que est enim alia gens sic inclyta, et Ps. 147.b. Non fecit taliter omni nationi, etc.
marg.| .11. Et in partes dei mei, scilicet populi honorificati. Ad cuius intellectum sciendum, quod li mei potest esse genitivus huius pronominis ego, et sic est sensus, Et in partes Dei mei. id est in partes dei, qui deus sum ego.
marg.|  .12. Hereditas illius. quasi dicat vita beata, que est electorum hereditas vera, est in partes meas, id est apud me, Alio modo potest esse genitivus huius pronominis meus, et sic est sensus, In partes Dei mei. id est apud patrem, qui est deus meus. Hereditas illius. id est beatitudo populi honorificati, et utroque modo continet veritatem. Nam electorum beatitudo consistit obiective in patre, et filio. Ioha. 17.a. Hec est vita eterna, ut cognoscant te solum deum, et quem misisti Iesum Christum. Per hoc tamen non excluditur spiritussanctus, {3.2094} sed magis includitur, ut patet ex supradictis. Sed remanet questio, quomodo pater dicitur deus filii, Ad quod dicendum, quod habendo respectum ad humanitatem est manifeste verum. Unde dicitur Iohan. 20.e. Ascendo ad patrem meum, et patrem vestrum, Deum meum, et Deum vestrum. Habendo vero respectum ad naturam divinam, potest etiam verificari. Dicitur enim filius secundum divinam naturam deus de deo, sicut dicitur in symbolo de ipso, Lumen de lumine, Deum verum de Deo vero, et sic, ut videtur, in persona filii de patre potest dici, In partes dei mei, idest patris, qui est deus a quo sum idem tamen deus cum ipso in essentia distinctus tantum in persona.
marg.| .13. Et in plenitudine sanctorum. idest in congregatione eorum.
marg.| .14. Detentio mea. idest mansio mea per gratiam, Mt. 18.c. Ubi sunt duo, vel tres congregati in nomine meo, in medio eorum sum.
marg.| .15. Quasi cedrus. Hic consequenter ponitur dicte confirmationis fructificatio. Et primo quantum ad fructum vite active, secundo, contemplative, ibi, Ego mater. Prima in duas, quia primo ponitur dicta fructificatio, secundo, fame diffusio, ibi, Sicut cinnamomum. Circa primum sciendum, quod terrenascentia diversarum specierum magis fructificant in una terra, quam in alia. Et sic ponuntur hic exempla plurium arborum, vel terrenascentium in diversis locis notabiliter fructificantium, cum dicitur, Quasi cedrus. Id est, sicut cedrus notabiliter crescit in monte Libani, sic exaltata sum in populo Israel per augmentationem cultus divini, per quam divina sapientia dicitur exaltari non in se, quia non potest augeri, vel minui, cum sit infinita, sed in donis, et effectibus suis. Sicut dicitur deus magnificari cum devote laudatur a nobis. Ps. 33.a. Magnificate dominum mecum. Hec autem divini cultus augmentatio facta fuit maxime tempore David, et Salo. Eze. et Iosie, ut patet ex libris Regis, et Para. et eodem modo exponuntur exempla, que sequuntur.
marg.| .16. Et quasi cypressus. Id est, sicut ista fructificant notabiliter in locis hic expressis, sic sapientia divina exaltata est modo predicto. Sciendum tamen, quod cum dicitur. hic.
marg.| .17. Quasi palma. Cades non est hic locus deserti ubi manserunt filii Israel per aliquod tempus, ut dicitur Deut. 1.g. Et sedisti in Cadesbarne, etc. sed est alia sita in sorte Iude, et ad distinctionem alterius dicitur Cades absolute, Iosue. 15. Alia vero Cadesbarne. Sciendum autem, quod hic ponuntur plura exempla corporalia ad exprimendum augmentum donorum spiritualium, quod est excellentius augmento corporali, sicut mater ad exprimendum excellentem amorem quem habet ad filium, utiturpluribus nominibus vocans eum aliquando filium suum, aliquando cor suum, aliquando dominum suum, et sic de pluribus aliis.
marg.| .18. Sicut cinnamomum, et balsamum aromatizans odorem dedi. Quasi myrrha. {3.2095}   electa dedi suavitatem odoris, et quasi storax galbanus, et ungula. Hic consequenter ponitur dilatatio fame divini cultus in Ierusalem augmentati, propter quod multi non solum de Iudeis, sed etiam de Gentilibus veniebant adorare deum in Ierusalem, ut habetur. 3Rg. 8. et Io. Que quidem fame diffusio significatur hic per bonum odorem, secundum quod dicitur Cantic. 1.a. Curremus in odore unguentorum tuorum. Et secunde Corinth. 2.d. Quia Christi bonus odor sumus deo, etc. Exponuntur hic plures arbores, et species aromatice, quarum proprietates explicare non est ad propositum. Nam hic solum introducuntur{3.2096} ad designandum diffusionem bone fame per suavitatem sui odoris, sicut et arbores expresse in parte precedenti. ad exprimendum augmentum cultus divini. Et similiter ponuntur hic plura aromatica, et odorifera ad maiorem expressionem diffusionis bone fame. Unum tamen vocabulum est hic exponendum cum dicitur, Et ungula, que est species aromatica, humano ungui similis, propter quod Latine nominata est ungula. Ex. vero. 30. nominata onycha. ὂνυξ enim Grece unguis est Latine, et est una de quatuor speciebus ex quibus conficiebatur thymiama boni odoris ad cremandum coram domino in altari thymiamatis, ut dicitur ibidem.
Numérotation du verset Sir. 24,ad litteram 
marg.| {3.2097} .1. Ego mater. Hic consequenter ponitur fructificationi vita contemplativa. Tempore namque ve. te. fuerunt aliqui in contemplatione divinorum notabiliter elevati, sicut patet de Moyse, qui loquebatur cum domino, sicut homo amico suo, Ex. 33. et de aliis prophetis, et hoc erat per sapientie donum. ideo dicit sapientia divina, Ego mater pulchre dilectionis. Contemplativa namque vita mundior, et pulchrior est, quam vita activa, propter quod significatur per Rachel, que erat decora facie, et venusto aspectu, Activa vero per Liam, que lippis erat oculis. Gene. 29.
marg.|  .2. Et timoris. filialis.
marg.|  .3. Et agnitionis. supernaturalis.
marg.|  .4. Et sancte spei. per expectationem future beatitudinis. Ista namque dona, et alia intellectum perficientia attribuuntur filio, qui est sapientia genita. In cuius etiam persona adhuc subditur.
marg.|  .5. In me omnis gratia vite. id est, a me procedit vita gratiosa, et notitia luminosa. ideo subditur.
marg.|  .6. Et veritatis. In me omnis spes vite. gloriose.
marg.|  .7. Et virtutis. qua possum ea dare.
marg.|  .8. Transite ad me. per cognitionem, et amorem.
marg.|  .9. Omnes, qui concupiscitis me. nam omnibus possum satisfacere. ideo subditur.
marg.|  .10. Et a generationibus meis implemini. id est, illuminatoribus divinis.
marg.|  .11. Spiritus enim meus. idest degustatio mee bonitatis.
marg.|  .12. Super mel dulcis. Ipsam enim non adequat aliqua delectatio corporalis.
marg.|  .13. Et hereditas mea. que est vita beata.
marg.|  .14. Super mel, et favum. quia quietat totaliter appetitum.
marg.|  .15. Memoria. quia namque delebitur de mentibus sanctorum.
marg.|  .16. Qui edunt me. in presenti sibi spiritualiter incorporando.
marg.|  .17. Adhuc esurient. ut plenius habeant in celo.
marg.|  .18. Et qui bibunt me adhuc sitient. Exponatur eodem modo. Refectio enim spiritualis, et celestis exprimitur per cibum, et potum, eo quod in corporalibus faciunt unam refectionem perfectam.
marg.|  .19. Qui audit me. aure mentis.
marg.|  .20. Non confundetur. in conspectu summi iudicis.
marg.| {3.2098}
marg.| .21. Et qui operantur in me. idest secundum regulam doctrine mee.
marg.|  .22. Non peccabunt. nam est regula infallibilis.
marg.|  .23. Qui elucidant me. occulta sapientie mysteria in lege, et prophetis contenta fideliter exponendo.
marg.|  .24. Vitam eternam habebunt. in premium.
marg.|  .25. Hec omnia liber vite. Hic ponitur confirmatio predictorum per sacram scripturam, cum dicitur, Hec omnia liber vite. supple continet expresse. Et dicitur hic sacra scriptura liber vite, eo quod est instrumentum veniendi ad vitam veram, vel beatam. Illa vero, que dicta sunt de processu creaturarum a verbo quantum ad esse nature, et quantum ad esse gratie, et cetera dona hic dicta, exprimuntur in Genesi, et aliis libris legalibus, et prophetalibus, et hagiographis, ut patet intuenti.
marg.|  .26. Et testamentum altissimi, et agnitio veritatis. Hec omnia competunt sacre scripture, s. quod est liber vite, et testamentum altissimi, et agnitio veritatis, id est contentiva huius agnitionis.
marg.|  .27. Legem mandavit Moyses. non auctoritate propria, sed divina.
marg.|  .28. In preceptis iustitiarum. Nam aliqua precepta continent iustitiam in ordine hominis ad deum, alia vero iustitiam in ordine hominis ad proximum.
marg.|  .29. Et hereditatem domui Iacob. Precepit enim filiis Israel intrare terram promissionis sub Iosue duce.
marg.|  .30. Et Israel promissiones. quia non solum promisit deus illam terram filiis Israel, sed etiam multa alia bona, si fideliter ei servirent, et sub promissione illius terre principaliter intelligebatur promissio terre viventium, quia sicut dixi frequenter in superioribus libris, bona temporalia non promittuntur principaliter in premium pro operibus virtutum, que sunt meliora, quam temporalia bona. premium autem divinum maius est merito hominum, et ideo sub promissione bonorum temporalium semper intelliguntur spiritualia bona principaliter promissa, que sunt temporalibus meliora.
marg.|  .31. Posuit. Postquam actum est de sapientia eternali generatione a patre, hic consequenter agitur de temporali generatione ex virgine. Et primo ponitur huius sapientie dignitas. Secundo, sue doctrine preclaritas, ibi, Qui implet. Circa primum dicitur. Posuit, id est, statuit, vel promisit ipse deus.
marg.|  .32. David puero suo. Idest sibi servienti humiliter, et devote.
Numérotation du verset Sir. 24,ad litteram 
marg.| {3.2099} .1. Excitare. Idest producere.
marg.|  .2. Regem ex ipso fortissimum. Quod intelligitur de Christo, qui descendit de semine David secundum carnem per virginem Mariam, Mt. 1. Et ipse est rex fortissimus. Ps. 23.b. Quis est iste rex glorie, Dominus fortis, et potens dominus potens in prelio.
marg.|  .3. In throno honoris sedentem in sempiternum. sicut predixit Is. 9.b. Parvulus natus est nobis, et filius datus est nobis, et factus est principatus super humerum eius, et vocabitur nomen eius admirabilis, consiliarius, deus fortis, etc. Sequitur, Super solium David, et super regnum eius sedebit, ut confirmet illud, et corroboret in iudicio, et iustitia, amodo, et usque in sempiternum. Et Gabriel loquens Marie. Luc. primo capitulo ostendit hoc in eius filio esse complendum, dicens, Hic erit magnus et filius altissimi vocabitur, et dabit illi dominus Deus sedem David patris eius, et regnabit in domo Iacob in eternum, et regni eius non erit finis. .4.   Qui implet. Hic consequenter describitur doctrine Christi preclaritas, et primo ad viventes, secundo ad dormientes, ibi, Penetrabo. Prima adhuc in duas. Nam primo ponitur doctrine Christi eminentia. Secundo eminentie causa ibi, Qui perficit. Circa primum sciendum, quod ad ostendendum affluentiam doctrine Christi ponitur exemplum de quatuor fluminibus paradisi, que in aquis valde abundant. Et per hec quatuor flumina intelligitur fecunda Christi doctrina, in quatuor evangeliis descripta. Per cetera vero flumina et aqueductus hic posita, intelliguntur doctrine apostolorum, et aliorum sanctorum, a Christo, tamen sicut a fonte derivata. Sic ergo dicitur de Christo, Qui implet quasi Phison sapientiam. eam multiplicando per doctrinam, sicut Phison effundit aquam.
marg.|  .5. Et sicut Tigris in diebus novorum. licet enim sit magnus fluvius, tamen in vere, quod est tempus renovationis terrenascentium, magis abundat aquis.
marg.|  .6. Qui adimplet quasi Euphrates sensum. scilicet sacre scripture, ante doctrinam Christi Iudei solum utebantur sensu litterali, sed per doctrinam Christi aperti sunt sensus mystici, scilicet moralis, allegoricus, et anagogicus. Isti tres fluvii dicti sunt de fluminibus paradisi, ut patet Gene. 2.
marg.|  .7. Qui multiplicat. doctrinam evangelicam.
marg.|  .8. Quasi Iordanis in tempore messis. Tunc enim ex resolutione nivium inundat super ripas alvei sui, ut habetur Ios. 3.
marg.|  .9. Qui mittit disciplinam, sicut lucem. Idest claram, et abundantem, sicut lux clara est, et se diffundens per totum aerem.
marg.| {3.2100}
marg.| .10. Et assistens. omnibus indifferenter sine personarum acceptione.
marg.|  .11. Quasi Geon in die. Hic est quartus paradisi fluvius, qui licet sit aquis abundans valde, tamen magis abundat aquis vindemiarum tempore.
marg.|  .12. Qui perficit. Hic consequenter describitur abundantie dicte causa, que est ex hoc, quod patris, et filii una est sapientia, propter quod sapientia filii est infinita in se. idcirco potest abundanter doctrinam influere, Sic ergo dicitur. Qui perficit. Idest perfecte facit.
marg.|  .13. Primus scire illam. scilicet sapientiam Nam ante Christum sapientia fuit hominibus communicata sub velaminibus, et figuris in lege, et prophetis, sed ipse per doctrinam suam abundanter, et lucide declaravit veritatem.
marg.|  .14. Et infirmior non investigabit eam. Homo enim purus, et infirmus non potuit hoc facere. Mt. 11.d. Nemo novit filium, nisi pater, neque patrem quis novit, nisi filius, et cui voluerit filius revelare.
marg.|  .15. A mari enim abundabit cogitatio eius. idest notitia est abundantior mari, quia notitia Christi divina est simpliciter infinita. Notitia vero eius humana est etiam secundum quid infinita, inquantum se extendit ad omnia, que cognoscit deus notitia visionis, ideo subditur.
marg.|  .16. Et consilium illius in abysso magna. quia non est comprehensibile a pura creatura. Ex quo sequitur, quod abundanter effundere potest sapientie dona, propter quod subditur in eius persona.
marg.|  .17. Ego sapientia effudi flumina. sapientie.
marg.|  .18. Ego quasi trames aque. idest cursus fortis. Et est eadem sententia replicata pluribus exemplis ad maiorem assertionem.
marg.|  .19. Et sicut aqueductus exivi de paradiso. idest a patre in quo est omne donum, et omnis dulcedo, Io. 16.f. Exivi a patre, et veni in mundum.
marg.|  .20. Dixi, Rigabo hortum plantationum. idest hortum militantis ecclesie, in quo apostoli fuerunt plantule prime, prout ecclesia dividitur contra synagogam, has vero plantulas rigavit Christus frequenter sua doctrina, ut patet in evangeliis.
marg.|  .21. Et inebriabo partus mei fructum. idest cetum apostolorum, et aliorum credentium in die pentecostes abundanter mittendo spiritussancti donum, que abundantia ebrietatis nomine aliquando designatur in scriptura. Ct. 5.a. Inebriamini charissimi, unde et tunc reputati fuerunt ebrii, ut patet Act. 2.b.
Numérotation du verset Sir. 24,ad litteram 
marg.| {3.2101} .1. Et factus est mihi trames abundans. idest diffusio doctrine per predicationem apostolorum, et aliorum discipulorum.
marg.|  .2. Et fluvius meus. idest doctrina mea. .3.   Appropinquavit ad mare. idest ad multitudinem gentium, et populorum, nam mare est congregatio aquarum, et Apoc. 17.d. dicitur, Aque multe populi multi. Hanc autem predicationem iniunxit Christus apostolis, Act. 1.a. dicens. Eritis mihi testes in Ierusalem, et in omni Iudea atque Samaria, et usque ad ultimum terre. .4.   Quoniam doctrinam quasi antelucanum. idest auroram, que lucet ante solem. .5.   Illumino omnibus. sine personarum acceptione. .6.   Et enarrabo illam. per apostolos aliosque discipulos. .7.   Usque in longinquum. idest usque ad ultimum terre, ut dictum est. .8.   Penetrabo omnes inferiores partes terre. Hic ponitur doctrine Christi claritas ad defunctos. Nam anima Christi a corpore separata divinitati tamen coniuncta, descendit ad inferos, et illuminavit patres illic detentos, et quantum ad hoc dixit, Penetrabo omnes inferiores partes terre. Et in fine mundi omnes mortuos suscitabit ad iudicium, et quantum ad hoc subdit.
marg.| {3.2102} .9. Et inspiciam omnes dormientes. et quia soli iusti tunc illuminabuntur lumine glorie, subditur : Et illuminabo omnes sperantes in domino. iniusti vero in inferni tenebris retrudentur.
marg.|  .10. Adhuc doctrinam. Hic solvitur tacita questio, quia scriptor huius libri immediate locutus est de iudicio finali. Posset aliquis dubitans querere, Intendis tu hic librum tuum finire ? Ad quod respondet dicens, Adhuc cum predictis.
marg.| .11. Doctrinam quasi prophetiam effundam. id est doctrinam certam, et veram, sicut et prophetia vera est, cui nulla subest falsitas,cum sit a Deo revelata, et sic pars ista continuat precedentibus sequentia.
marg.| .12. Et relinquam illam. in scripto.
marg.| .13. Querentibus sapientiam. Istis enim, et non aliis proficiunt libri sapientiales.
marg.|  .14. Et non desinam. eos instruere per scripturam.
marg.| .15. Usque in evum sanctum. id est seculum futurum, tunc enim cessabit omnis humana doctrina secundum quod scribitur Ier. 31.f. Et non docebit ultra vir proximum suum, et vir fratrem suum dicens, Cognoscite dominum. omnes enim cognoscent me a minimo eorum usque ad maximum, ait dominus.
marg.| .16. Videte. id est considerate vos studiosi.
marg.|  .17. Quoniam non soli. quasi dicat in hoc vos hortor ad consimilia facienda.


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Nicolaus de Lyra (Sir. 24), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 21/11/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=lyr&numLivre=32&chapitre=32_24)
Signaler un complément d'information

Notes :