Capitulum 38
Numérotation du verset
Sir. 38,1
Honora medicum propter necessitatem etenim illum creavit Altissimus
Numérotation du verset
Sir. 38,2
a Deo est omnis medella et a rege accipiet dationem
Numérotation du verset
Sir. 38,3
disciplina medici exaltabit
caput illius et in conspectu magnatorum
collaudabitur
Numérotation du verset
Sir. 38,4
Altissimus creavit de terra medicinam
et vir prudens non abhorrebit illi
Numérotation du verset
Sir. 38,5
nonne a ligno indulcata est amara aqua
Numérotation du verset
Sir. 38,6
ad agnitionem hominum virtutis illorum
et dedit homini scientiam Altissimus
honorari in mirabilibus suis
Numérotation du verset
Sir. 38,7
in his
curans mitigavit dolorem
et unguentarius facit pigmentum suavitatis et unctiones conficiet suavitatis et non consummabuntur
opera eius
Numérotation du verset
Sir. 38,8
pax enim Dei super faciem terre
Numérotation du verset
Sir. 38,9
fili in tua
infirmitate non despicias
sed ora ad Dominum
et ipse curabit te
Numérotation du verset
Sir. 38,10
averte a delicto
et dirige manus
et ab omni delicto munda cor tuum
Numérotation du verset
Sir. 38,11
da suavitatem et memoriam similaginis
et impingua
Oblationem
et da locum medico
Numérotation du verset
Sir. 38,12
etenim illum Dominus creavit
et non discedat a te
quoniam opera eius sunt necessaria
Numérotation du verset
Sir. 38,13
est enim tempus quando in manus eorum
incurras
Numérotation du verset
Sir. 38,14
ipsi vero Dominum deprecabuntur ut dirigat requiem eorum et sanitatem propter conversationem eorum1
1 eorum] illorum
Weber
Numérotation du verset
Sir. 38,15
qui delinquit in conspectu eius qui fecit eum incidat in manus medici
Numérotation du verset
Sir. 38,16
fili in mortuum produc lacrimas et quasi dira passus incipe plorare et secundum iudicium contine
corpus illius et non despicias sepulturam illius
Numérotation du verset
Sir. 38,17
propter delaturam
amare fer luctum illius
uno die
et consolare propter tristitiam
Numérotation du verset
Sir. 38,18
[ ]
Numérotation du verset
Sir. 38,19
a tristitia enim
festinat mors et cooperiet
Virtutem
et tristitia cordis flectet
Cervicem
Numérotation du verset
Sir. 38,20
in abductione
permanet tristitia
et substantia inopis secundum cor eius
Numérotation du verset
Sir. 38,21
non dederis in tristitia cor tuum
sed repelle eam a te et memento novissimorum
Numérotation du verset
Sir. 38,22
noli oblivisci
neque enim est conversio
et huic nihil proderis et te ipsum
pessimabis
Numérotation du verset
Sir. 38,23
memor esto iudicii mei
sic enim erit et tuum mihi heri et tibi hodie
Numérotation du verset
Sir. 38,24
in requie mortui requiescere fac memoriam eius et consolare illum in exitu spiritus sui
Numérotation du verset
Sir. 38,25
Sapientiam
scribe
in tempore
vacuitatis
et qui minoratur actu sapientiam percipiet
qua sapientia replebitur
Numérotation du verset
Sir. 38,26
qui tenet aratrum
et non gloriatur in iaculo
stimulo
Boves
agit
et conversatur in operibus
eorum et narratio eius in filiis taurorum
Numérotation du verset
Sir. 38,27
cor suum dabit ad versandos sulcus
et vigilia eius in sagina
vaccarum
Numérotation du verset
Sir. 38,28
sic omnis faber et architectus qui noctem tamquam diem transigit qui sculpit signacula sculptilia et assiduitas eius variat picturam cor suum dabit in similitudinem picture et vigilia sua perficit opus
Numérotation du verset
Sir. 38,29
sic faber ferrarius
sedens iuxta incudem
et considerans opus ferri vapor ignis uret carnes eius et in calore fornacis concertatur
Numérotation du verset
Sir. 38,30
vox mallei innovabit aurem eius
et contra similitudinem vasi oculi eius
Numérotation du verset
Sir. 38,31
cor suum dabit in consummationem operum et vigilia sua ornabit in consummatione
Numérotation du verset
Sir. 38,32
sic figulus sedens ad opus suum convertens pedibus suis rotam qui in sollicitudine positus est
semper propter opus suum et innumera est omnis operatio eius
Numérotation du verset
Sir. 38,33
in brachio suo formabit lutum et ante pedes suos curvabit virtutem suam
Numérotation du verset
Sir. 38,34
cor suum dabit ut consummet linitionem et vigilia sua mundabit fornacem
Numérotation du verset
Sir. 38,35
omnes hi
in manibus suis
speraverunt et unusquisque in arte sua sapiens est
Numérotation du verset
Sir. 38,36
sine his omnibus
non edificatur civitas
Numérotation du verset
Sir. 38,37
et non inhabitabunt
nec inambulabunt
et in ecclesiam
non transilient
Numérotation du verset
Sir. 38,38
super sellam iudicis non sedebunt
et testamentum iudicii non intelligent neque palam facient disciplinam et iudicium et in parabolis
non invenientur
Numérotation du verset
Sir. 38,39
sed creaturam
evi confirmabunt
et deprecatio illorum in operatione artis
Accommodantes
animam suam et conquirentes
in lege Altissimi
Capitulum 38
Numérotation du verset
Sir. 38,ad litteram
marg.|
{3.2161}
Honora medicum.
Postquam actum est de prelatorum officio, hic consequenter agitur de honore eis exhibendo, quia medii sunt inter populum et Deum. Et quoniam ex sensibilibus et magis notis procedendum est ad spiritualia que sunt minus nota, et prelatus est spiritualis medicus, ideo primo agitur de honore medici corporalis, secundo spiritualis, ibi : Fili in tua infirmitate. Circa primum dicitur.
marg.|
.1.
Honora medicum.
corporalem. .2.
Propter necessitatem.
corporis tui. .3.
Et enim.
non solum inquantum est homo, sed etiam inquantum medicus, nam Deus est autor principalis artis medicine, ideo subditur.
marg.|
.4.
A Deo .
hic tamen non accipitur creatio proprie que est de nihilo, sed large, sicut rex dicitur creari, quando promovetur ad dignitatem regni. .5.
Et a rege accipiet donationem.
nam potentes huius seculi communiter sunt magis soliciti de sanitate corporali, quam spirituali, ideo subditur.
marg.|
{3.2162}
.6.
Disciplina medici.
id est eius ars : Exaltabit caput illius.
marg.|
.7.
Altissimus.
quia de terrenascentibus, scilicet herbis et radicibus et huiusmodi conficiuntur medicine. Et ad hoc inducit exemplum, di.
marg.|
.8.
Nonne a ligno.
id est per lignum.
marg.|
.9.
Indulcata est aqua amara.
quasi dicat sic, ut patet Ex. 15. ubi dicitur, quod dominus ostendit lignum Moysi, quod cum misisset in aquas amaras in dulcedinem verse sunt.
marg.|
.10.
Ad agnitionem.
pervenit per experientiam. Ex hoc enim, quod talis herba sanavit Socratem et Platonem, et plures alios, accipitur una propositio universalis, que est principium artis et scientie, ut dicitur. 1. Metaphy.
marg.|
.11.
Et dedit hominibus scientiam.
nam aliquando revelat virtutes herbarum, et radicum sine tali experientia, sicut factum fuit Salomon. 3Rg. 4.d. Et disputavit super lignis a cedro que in Libano est, usque ad hyssopum que egreditur de pariete.
Numérotation du verset
Sir. 38,ad litteram
marg.|
{3.2163}
.1.
Honorari in mirabilibus.
id est, ut honoretur ab hominibus propter virtutes mirabiles, quas dedit creaturis.
marg.|
.2.
In his curans.
medicus.
marg.|
.3.
Mitigabit dolorem.
infirmi.
marg.|
.4.
Et unguentarius.
id est, apothecarius.
marg.|
.5.
Faciet.
ex terrenascentibus.
marg.|
.6.
Pigmenta suavitatis.
in talibus species aromatice frequenter ponuntur.
marg.|
.7.
Et unctiones conficiet.
id est ad conferendum et conservandum sanitatem.
marg.|
.8.
Et non consummabuntur opera.
id est non habebunt intentum effectum per ipsum medicum vel apothecarium : nam ad hoc requiritur actio Dei, qui est medicus principalis. ideo sequitur.
marg.|
.9.
Pax enim Dei super.
id est requies a dolore infirmitatis, est a Deo in hominibus, qui habitant super terram.
marg.|
.10.
Fili in tua.
Hic consequenter agitur de honore impendendo medico spirituali. Et dividitur in tres partes secundum tres causas ipsum honorandi. secunda ponitur ibi : Sapientiam scribe. tertia ibi : Qui tenet aratrum. Prima in duas, s. in partem principalem et incidentalem, que incipit ibi : Fili in tua. Prima causa honorandi medicum spiritualem, est sanitas anime, que melior est corporis sanitate, et per consequens prelatus magis honorandus est quam medicus corporalis. ideo sequitur.
marg.|
.11.
Non despicias.
negligendo querere remedium, sicut negligunt aliqui.
marg.|
.12.
Sed ora dominum.
devote.
marg.|
.13.
Et ipse curabit.
unguento sue gratie.
marg.|
.14.
Averte a delicto.
cor tuum.
marg.|
.15.
Et dirige manus.
id est opera tua ad Deum.
marg.|
.16.
Et ab omni delicto.
per veram et puram contritionem.
marg.|
.17.
Da suavitatem.
id est fac oblationem Deo de speciebus aromaticis, quibus conficiebatur thymiama suavis odoris.
marg.|
.18.
Et memoriam.
id est oblationem farine tritici delicatissime.
marg.|
.19.
Et impingua.
offerendo oleum de lignis olivarum purissimum, ad continuandas lucernas.
marg.|
.20.
Et da locum.
honorando sacerdotem pro te orantem. unde in Levit. ubi agitur de oblationibus variis pro peccato, semper {3.2164} additur in fine. Et orabit pro eo sacerdos, et dimittetur ei.
marg.|
.21.
Et enim illum.
id est ad officium sacerdotii promovit.
marg.|
.22.
Et non discedat.
id est a corde tuo, quia semper debes eum diligere et venerari.
marg.|
.23.
Quia opera eius sunt.
scilicet offerre sacrificia, et orare pro peccatis populi.
marg.|
.24.
Est enim tempus.
quia sine peccatis non transitur presens vita.
marg.|
.25.
Ipsi vero dominum.
Ex hoc apparet, quod non loquitur hic de medicis corporis, qui non curant infirmos per orationes, sed de sacerdotibus.
marg.|
.26.
Ut dirigat requiem.
non requiem corporis, sed requiem cordis ipsorum, quia gaudent de curatione peccatorum.
marg.|
.27.
Et sanitatem.
scilicet anime tue.
marg.|
.28.
Propter conversationem.
id est propter bonam vitam ipsorum, propter quam orationes eorum exaudiuntur.
marg.|
.29.
Qui delinquit.
incidet in manus medici, scilicet spiritualis, ad quem pertinet cura delicti.
marg.|
.30.
Fili in mortuum.
Hec est pars incidentalis : in qua primo ex hoc quod induxit ad honorem prelati propter eius excellentem statum, hoc occasionaliter, et quasi per oppositum inducit ad fletum mortui propter vite presentis defectum. Et secundo, in persona mortui loquens inducit ad bonum, ibi : Memor esto. Circa primum dicit : Fili in mortuum. id est super mortuum.
marg.|
.31.
Produc lachrymas.
compassionis.
marg.|
.32.
Et secundum iudicium contege.
id est discrete et honeste secundum morem patrie et merita defuncti corpus illius sepeli.
marg.|
.33.
Propter delaturam.
id est propter detractionem vitandam, ne dicatur contra te, quod odisti viventem, si non lugeas defunctum.
marg.|
.34.
Et consolare propter.
ne nimia tristitia tibi noceat. ideo sequitur.
marg.|
.35.
A tristitia.
Est enim tristitia passio mortificativa.
marg.|
.36.
Et cooperit.
id est suffocat virtutem nature.
marg.|
.37.
Et tristitia cordis.
Nam debilitata virtute nature, caput flectitur, sicut per fortitudinem eius erigitur.
marg.|
.38.
In abductione.
id est, deviatione a bono.
marg.|
.39.
Permanet tristitia.
ita quod nocet non solum corpori, sed etiam anime inducens aliquando ad desperationem et alia mala.
Numérotation du verset
Sir. 38,ad litteram
marg.|
{3.2165}
.1.
Et substantia inopis.
quia si habet cor gaudens et virile, dicitur dives, et dives languidus et tristis, dicitur pauper, Prv. 14.a. Et est quasi dives cum nihil habeat, et est quasi pauper, cum in multis divitiis sit : ideo sequitur.
marg.|
.2.
Ne dederis in tristitia.
scilicet nimia.
marg.|
.3.
Cor tuum.
propter mortuum. Et subditur causa, cum dicitur.
marg.|
.4.
Et memento novissimorum.
id est mortis tue, et omnium aliorum, a qua nullus revertitur ad vitam presentem. ideo subditur.
marg.|
.5.
Neque enim est conversio.
id est per afflictionem tuam ipsum mortuum non revocabis.
marg.|
.6.
Et teipsum pessimabis.
nimio dolore affectus, propter quod dolor de morte amici debet esse moderatus. Sic enim fecit David. 2Rg. 12.f. Audita enim morte filii sui surrexit ab afflictione. et luctu di. Cum adhuc viveret puer ieiunavi et flevi, dicebam enim : quis scit si forte donet mihi eum Deus et vivat : tunc autem quia mortuus est, quare ieiuno ? numquid potero eum revocare amplius ? ego vadam magis ad eum.
marg.|
.7.
Memor esto iudicii.
Hic ponitur secundum incidens occasione dictorum ex persona mortui exhortans ad bonum. Memor esto iudicii. id est mortis mee, que dicitur hominis iudicium, quia qualis in morte reperitur, talis in iudicio presentabitur.
marg.|
.8.
Sic enim erit et tuum.
quasi dicat festines operari bonum dum vivis, quia post mortem non poteris.
marg.|
.9.
Mihi heri.
id est preterito.
marg.|
.10.
Et tibi hodie.
id est in presenti, quia nullus habet aliquid certum de futuro.
marg.|
.11.
In requie.
id est in sepulchro eius, ubi requiescit corpus suum.
marg.|
.12.
Requiescere fac memoriam.
id est pone quid stabile ad memoriam eius. unde. j. Mach. 13.d. dicitur, quod Simon Machabeus super sepulchrum patris sui et fratrum suorum fecit edificium altum visu, et circumposuit columnas magnas, et super columnas arma ad memoriam sempiternam, s. quod pater, et fratres sui fuissent mortui in exercitio armorum pro defensione populi sui.
marg.|
.13.
Et consolare illum in exitu.
dicendo ei bona verba de futura vita, ad quam transeunt morientes.
marg.|
.14.
Sapientiam scribe.
Hic ponitur secunda causa honorandi {3.2166} prelatum sive doctorem, nam ad eius officium non solum pertinet docere presentes verbo, sed etiam absentes et futuros scripto, propter quod ei dicitur : Sapientiam scribe. id est libros sapientiam continentes.
marg.|
.15.
In tempore vacuitatis.
id est in tempore quo vacas ab aliis operibus necessitatis. Alio modo tempore vacuitatis, id est ieiunus a cibo et potu, quia tunc magis viget intellectus ad scribendum ardua, de quibus est sapientia. Vel aliter, tempore vacuitatis, id est paupertatis. unde dicit Secundus philosophus, quod paupertas est scientie repertrix. Unde videmus quod a longo tempore religiosi mendicantes plura scripserunt in theologia, que est vera sapientia quam alii : et aliquando concurrunt iste tres conditiones in eodem scriptore.
marg.|
.16.
Et qui minoratur.
id est se retrahit quantum potest bono modo ab exterioribus actibus.
marg.|
.17.
Sapientiam percipiet.
et sic poterit eam docere verbo et scripto.
marg.|
.18.
Qui tenet aratrum.
Hic ponitur tertia causa honorandi prelatum, que est solicitudo ipsius circa regimen populi. Ad bonum enim statum civitatis requiritur solicitudo diversorum artificum in artibus suis, sine quarum usu non posset civitas bene stare, ut carpentariorum, latomorum, pannificum, et huiusmodi, et multo fortius requiritur diligentia regentis civitatem in temporalibus vel spiritualibus. Primo igitur ponitur exemplum de artificibus, incipiendo ab agricolis, di. Qui tenet aratrum. id est in virga longa, in cuius extremitate est stimulus ad pungendum boves.
marg.|
.19.
Et enarratio.
id est in bobus, quos frequenter nominat excitando ad opus.
marg.|
.20.
Cor suum dabit.
solicitudinem apponendo.
marg.|
.21.
Ad versandos.
quia fiunt per eversionem terre cum ferro aratri.
marg.|
.22.
Et vigilia.
Solicitus est enim, ut impinguentur bene.
marg.|
.23.
Sic omnis faber.
id est carpentator vel latomus, et huiusmodi, qui dicuntur generaliter fabri, sed distinguuntur per materiam circa quam operantur, ut faber ferrarius, faber lignarius, et sic de aliis.
marg.|
.24.
Et architectus.
id est principalis operarius, ab archonquod est princeps.
marg.|
.25.
Qui noctem.
meditando, de nocte que operaturus est in die.
marg.|
.26.
Qui sculpit.
id est imagines aliquid significantes vel representantes.
marg.|
.27.
Et assiduitas eius.
in opere.
marg.|
.28.
Variat picturam.
apponendo diversos colores.
marg.|
.29.
Cor suum.
id est solicitus erit, quod pictura imaginis assimiletur bene ei qui representatur.
Numérotation du verset
Sir. 38,ad litteram
marg.|
{3.2167}
.1.
Sic faber.
dum ferrum calefit.
marg.|
.2.
Et considerans opus ferri.
qualiter debeat fieri.
marg.|
.3.
Vapor ignis.
et tamen ex hoc non dimittit opus.
marg.|
.4.
Et in calore fornacis.
carbones apponendo, et folles movendo, ut ignis fortiter accendatur.
marg.|
.5.
Vox mallei.
id est, martelli.
marg.|
.6.
Innovat aurem eius.
id est immutat.
marg.|
.7.
Et contra similitudinem vasis.
attendens ad exemplar, ne deficiat.
marg.|
.8.
Cor suum dabit.
propter lucrum.
marg.|
.9.
Et vigilia sua ornabit.
id est materiam, quam deducit ad forme perfectionem.
marg.|
.10.
Sic figulus.
et patet littera usque ibi.
marg.|
.11.
Et innumera est.
id est multiplex valde in numero et figura.
marg.|
.12.
In brachio suo formabit.
id est manu propria a brachio mota.
marg.|
.13.
Et ante pedes.
id est fortiter curvabit se ad movendum rotam.
marg.|
.14.
Cor suum dabit.
que fit de plumbo super lutum apposito.
marg.|
.15.
Et vigilia sua mundavit.
a lapillis, cineribus, et huiusmodi.
marg.|
.16.
Omnes hi.
artifices.
marg.|
.17.
In manibus suis speraverunt.
consequi victum et vestitum per opera manuum suarum.
marg.|
{3.2168}
marg.|
.18.
Sine his omnibus non edificabitur civitas.
nam eorum artes sunt necessarie civitati.
marg.|
.19.
Et non inhabitabunt.
Hic consequenter ostenditur solicitudo prelati vel rectoris magis necessaria predictis. Et non inhabitabunt. predicti artifices inter principes et consules civitatis.
marg.|
.20.
Nec in ambulabunt.
ad consilia inter eos.
marg.|
.21.
Et in ecclesiam.
id est sapientum convocationem.
marg.|
.22.
Non transilient.
quia non sunt ad hoc apti.
marg.|
.23.
Super sellam.
ad iudicandum.
marg.|
.24.
Et testamentum.
id est sententiam diffinitivam.
marg.|
.25.
Et in parabolis.
id est nesciunt occulta declarare.
marg.|
.26.
Sed creaturam evi.
alias : confirma. Non accipitur hic evum proprie, prout est mensura esse incorruptibilium, que ad sui conservationem non indigent artibus predictis : sed accipitur pro etate hominis, que conservatur per opera artium predictarum, que necessaria sunt ad conservationem humane vite.
marg.|
.27.
Et deprecatio.
Deum enim orant, ut operationes sue bene procedant.
marg.|
.28.
Accommodantes.
cure sacerdotum et prelatorum.
marg.|
.29.
Et conquerentes.
quia querunt ab eis de modo sue salutis, ex quo patet, quod sunt ab omnibus predictis honorandi.
Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Nicolaus de Lyra (Sir. 38), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2025. Consultation du 06/04/2025. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=lyr&numLivre=32&chapitre=32_38)
Martin Morard, ed., Nicolaus de Lyra (Sir. 38), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2025. Consultation du 06/04/2025. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=lyr&numLivre=32&chapitre=32_38)
Notes :