Glossae Scripturae Sacrae-electronicae (Gloss-e)

Vitis frondosa Israel,

^interl.| subaudis: Olim fuit in patribus habens bonas propagines, bona opera facientes.

^marg.| VITIS FRONDOSA. Alia translatio: Vitis aquosa Israel , quod in malo accipitur, quia sic aquosa vitis plus in foliorum quam fructuum emissione solet luxuriari, sic Israel crevit in multitudine populorum, sed cum deberent agricole ferre uvas fecit labruscas^a.

^a Cf. Is. 5, 2-4.

^marg.| Heretici qui dum sunt in domo Dei vocantur vinea Domini et afferunt uberes fructus recedentes vero ab uno altari, id est unitate fidei, plures errorum struunt aras {t. 3: Erfurt, f. 256rb ; facsim., p. 367b} et iuxta ubertatem terre sue, iuxta acumen ingenii a Deo dati exuberant simulacris, quia quanto per naturam acutiores, tanto profundiora et inaudita proferunt dogmata.^b

^b Cf. Hieronymus , Commentarii in prophetas minores (Os.), loc. cit., CCSL 76 sententialiter.

fructus adequatus est ei:

^interl.| quia in patriarchis non fuit qui non ferret fructus bonorum operum

^interl.| sed

secundum multitudinem fructus {t. 3: Erfurt, f. 256rb ; facsim., p. 367b} sui multiplicavit altaria, iuxta ubertatem terre sue exuberavit simulacris.

^interl.| multitudinem vel abundantiam fructuum vertit in multitudinem idolatrie, ut quanto plures haberet populos, tanto plura altaria edificaret et abundantiam terre vinceret numero idolorum.

Divisum est cor eorum nunc interibunt,

^interl.| hereticorum corda interdum divisa sunt et contrariis inter se pugnant sententiis, unde interibunt et confringet Dominus simulacra eorum que finxerunt.

^marg.| DIVISUM EST. Tradunt Hebrei quod quamdiu pari consensu reges et populus colebant vitulos non venit captivitas, quia quodammodo poterat excusari populus, quod per violentiam regum ad idolatriam traheretur, sed postquam Osee^c qui fuit ultimus rex decem tribuum populo permisit ut si vellent, irent ad templum Dei Hierosolimis et ibi sacrificarent, divisum est cor eorum , quia populus in hoc regi non consensit ut ab idolatria revocaretur, et ideo carens omni excusatione nono anno ipsius Osee per Sennacherib est captivatus et in Assyrios traductus, habitans in civitatibus Medorum iuxta fluvium Gozan^d, unde ait nunc interibunt , postquam ablata est omnis occasio, statim interibunt eterna captivitate. Idem Salmanasar Salmanasar] Salmansar cacogr. Rusch qui et Sennacherib.^e

^c Cf. 4Rg. (2Rg.) 17, 1-2.

^d Cf. 4Rg. (2Rg.)16, 6.

^e Cf. Hieronymus , Commentarii in prophetas minores (Os.), loc. cit., CCSL 76 sententialiter.

ipse

^interl.| Deus omnipotens

confringet

^interl.| per Assyrios sicut per famulos

simulacra eorum depopulabitur aras eorum.

^interl.| sensus hereticorum inter se divisos destruet et ipsos eternaliter damnabit

Quia tunc¹ dicent: Non est rex nobis, non enim timemus Dominum et rex quid faciet nobis ?

¹ tunc] nunc Weber

^marg.| QUIA TUNC. Allegorice. Discipuli contrariorum dogmatum cum eorum fuerint contrita mendacia, sero dicent: Non habemus regem, id est magistros qui nobis prius imperaverant quibus decipientibus Deum non timuimus. E t rex quid faciet ? Q uasi: Quid profuit nobis sequi quorum in necessitate non sentimus auxilium. Hoc dicunt querentes aliquam occasionem, ut non per se sed per doctores errasse videantur. Unde et verba et visiones hereticorum inutiles erunt et ferient fedus non cum Deo, sed cum amaritudine ut in die iudicii germinent super sulcos agri, id est cordis eorum, ut que seminaverunt in gaudio metant in lacrimis^f.

^f Cf. Ps. 125, 5.

^marg.| Quando nono anno Osee captus erit a Sennacherib, et cum Dominus simulacra fregerit dicent non habemus regem, qui nos defendat, quia omnes principes nostri capti et interfecti, et quare hoc supponit causam ideo caremus homine regente, quia non timuimus verum regem Deum sine cuius auxilio quid valet homo rex.

Loquimini

^marg.| LOQUIMINI. Vox prophete ex sermone Dei irridentis eos qui sibi pacem et prospera pollicebantur.

^marg.| Loquimini . Legitur in libro Regum^g Manaen regem Israel, regi Assyriorum Phut misisse argenti talenta mille, ut esset manus eius cum eo, inter que munera creduntur aurei vituli transmissi.

^g Cf. 4Rg. (2Rg.) 15, 19.

verba visionis inutilis et ferietis fedus et germinabit quasi amaritudo iudicium super sulcos agri.

^interl.| Promittite vobis prospera sicut hucusque fecistis sed omnia vobis in contrario vertentur. Unde subdit: et ferietis fedus non cum Deo sed cum mendacio dicentes: Pax erit nobis. Et ideo ipsum fedus mendacii non germinabit bonos fructus quibus satiemini, sed iudicium amaritudinis, id est captivitatis et interfectionis, et hoc super sulcos agri , id est terrena corda, de quibus malum semen exivit.

Vaccas Bethaven coluerunt habitatores Samarie,

^interl.| A Deo decem tribus subverse sunt, ut non solum deos vitulos sed etiam vaccas colerent in Bethel.

^marg.| VACCAS. HIERONYMUS. Heretici qui dicunt se habitare in Samaria, id est in custodia mandatorum Dei colunt vaccas , id est lascivas sectas. Sed in die iudicii cum amare punientur, lugebunt populi super eum vitulum, id est super dogma perversum quod habebant quasi Deum. Sed editui non dixit exultabunt, sed exultaverunt super gloria sua, quia quondam gloriosa confinxerunt eo quo transmigrasset populus a Deo, sive gloria Dei a populo a quo fuerat relicta. Quicquid autem heretici pulchro sermone loquuntur, regi suo, id est diabolo, mittunt munera ad quem cuncta referuntur, unde confundentur in eternum.

quia luxit super eum

^interl.| nota per vaccas unum vitulum significari qui in Bethel erat^h, unde singulariter ponit super eum

^h 3Rg. (1Rg.) 12, 29.

^marg.| QUIA LUXIT. HIERONYMUS. Mirum quod lugente populo exultant sacerdotes, sed {t. 3: Erfurt, f. 256va ; facsim., p. 368a} tradunt Hebreiⁱ vitulos aureos a sacerdotibus furto sublatos, et in eodem loco suppositos fuisse ereos et deauratos. Lugente ergo populo, quod inter cetera munera rex Israel misisset vitulos aureos Sennacherib regi Assyriorum, exultabant editui, quia fraus eorum non poterat deprehendi.^j

ⁱ <Non hab.> Hieronymus , Commentarii in prophetas minores (Os.), CCSL 76, p. 110, 173.

^j Cf. Hieronymus , Commentarii in prophetas minores (Os.), lib. 3 (Os. 10, 5-6), CCSL 76, p. 110.173-182: « Tradunt hebraei uitulos aureos a sacerdotibus furto esse sublatos, et pro his aeneos et deauratos repositos. cum igitur lugeret populus tempore necessitatis et angustiae, etiam uitulos aureos inter munera caetera assyriis regibus et maxime regi sennacherib ab israel rege esse directos, exsultabant aeditui, quod fraus eorum nequaquam possit argui vel deprehendi. et hoc est quod ait: aeditui eius, id est uituli, super eum exsultauerunt in gloria populi, hoc est in uitulo, quem habebant pro gloria; quia migrasset ab eo, id est a populo, et translatus esset ad assyrios ». <Attest.> Iulianus Aeclanensis, Tractatus prophetarum Osee, Iohel et Amos, lib. 3, cap. 10, CCSL 88, p. 60.65-72: « Hunc locum traditio iudaica ita consueuit exponere, illis uidelicet temporibus, quibus necdum fuerant israhelitae ad medorum arua translati, sed in propria adhuc regione sistentes assyriis tributa pendebant, exhausto aerario, etiam uitulos, quos colebant, pro uectigalibus assyrio fuisse directos; quos tamen, cum hieroboam aureos fabricasset, ab aedituis suis, quibus eorum fuerat delegata custodia, aere fuisse mutatos ».

^marg.| Deprehensa fraude quod aerei essent vituli rex Assyriorum putavit regem Israel voluisse illudere sibi, et munera que ad placandum eum data erant magis reddiderunt iratum. Unde et postea eos debellavit, ait ergo confusio, id est perditio capiet Ephraim et erubescet Israel in voluntate, id est consilio quo auxilium petierat ab alienigena.

populus

^interl.| qui eum colebat

eius

^interl.| vituli

et editui eius

^interl.| sacerdotes

super eum exultaverunt in gloria eius

^interl.| id est in vitulo que erat gloria eius populi eo quod aureos haberet deos

quia migravit ab eo.

^interl.| translatus est ad Assyrios

^interl.| ideo populus luget et sacerdotes exultant

{t. 3: Erfurt, f. 256va ; facsim., p. 368a} Siquidem et ipse in Assur delatus est,

^interl.| quod carius erat populo

munus regi ultori.

^interl.| Sennacherib quia iniuriam Dei contra idolatras vindicavit

Confusio Ephraim

^interl.| accusativus

capiet et confundetur Israel in voluntate sua.

Transire fecit Samaria regem suum quasi spumam super faciem aque.

^interl.| Sicut spuma et bulla aque cito dissolvitur, sic regnum decem tribuum cito finietur, quia noluerunt audire regem Osee ut redirent ad Hierusalem sed secum eum perire fecerunt.

^marg.| TRANSIRE. Allegorice. Samaria , id est spiritualis nequitia que se a populo Dei diviserat, facit regem suum , id est hereticorum doctrinam velociter transire, quasi spumam que dum videtur cito dissolvitur. Heretici enim spumantibus verbis tument, sed cito disperdentur in quibus peccavit Israel, et tanta erit solitudo prave doctrine ut et spine et tribuli que nascuntur in locis incultis ascendant super aras eorum, et omnibus subversis in die iudicii dicent montibus , id est magistris quos altos putabant: O perite nos .

Et disperdentur excelsa idoli

^interl.| in quibus idolis immolabant

peccatum Israel,

^interl.| que excelsa fuerunt peccatum Israel

lappa

^interl.| signum ultime desolationis

et tribulus ascendet super aras eorum,

^interl.| ut nec vestigia remaneant

et dicent

^interl.| magis optantes mori quam videre ea que afferunt mortem

^marg.| ET DICENT. Hec non solum ad captivitatem decem tribuum, sed etiam generaliter ad omnes Iudeos tempore romanorum possunt referri. Unde Dominus in evangelio^k: «Filie Hierusalem, nolite flere super me sed super vos flete». Vel in die iudicii dicent sanctis qui per altitudinem virtutum montes sunt: Operite peccata nostra precibus vestris, et collibus qui non habent naturalem altitudinem sed putabantur habere aliquid summitatis. Montes operient, colles cadent. Vel iuxta litteram imminente iudicio, tanto timore concutientur ut si fieri posset optarent effugere presentiam iudicis et temporaliter potius quam eternaliter puniri.

^k Lc. 23, 28.

montibus:

^interl.| sanctis qui vere alti

Operite nos,

^interl.| «Beati quorum tecta sunt peccata»^l.

^l Ps. 31, 1.

et

^interl.| dicent

collibus: Cadite super nos.

Ex diebus Gabaa peccavit Israel,

^interl.| quando illicito concubitu uxorem levite crudeliter interfecit^m, vel quando relicto Deo Saul regem elegitⁿ.

^m Cf. Idc. 19, 22-30.

ⁿ Cf. 1Rg. (1Sm.) 8, 5.

^marg.| EX DIEBUS. Ex quo Beniamin turpiter occidit uxorem levite^o, peccavit Israel qui contra filios iniquitatis insurrexit, magis quodam naturali impetu quam ut Deo placeret et agens vindictam hominis, iniuriam Dei non vindicavit, nec idolum in domo Michee subvertit^p. Debuisset enim prius Dei et postea hominis vindicare iniuriam. Sed quia sacrilegium in Deum vindicare contempsit, comprehendit eos prelium in Gabaa, id est ideo iuste captivati sunt in prelio Gabaa, non quia vindictam exercuit contra filios Beniamin sicut ipsi putant. Ibi enim bene fecerunt quia scelus sanguine vindicaverunt, etsi plus fecerunt ex naturali dolore quam ex amore iustitie.

^o Cf ; Idc. 19, 22-30.

^p Cf. Idc. 17, 1-13.

^marg.| EX DIEBUS GABAA. Gabaa collis interpretatur. Hereticus autem putat se doctiorem quam Ecclesiam et aliquid sublimius invenisse. A diebus ergo collium peccat Israel, id est ex quo deserens montes Ecclesie descendit ad hos colles et in his collibus non comprehendet eos prelium. Quasi relicitis montibus Ecclesie generant filios iniquitatis , in his collibus, cum persecutio venerit diabolus suis parcit, aliter sub interrogatione legitur peccavit Israel {t. 3: Erfurt, f. 256vb ; facsim., p. 368b} a diebus collium et ibi stetit. Sed nonne per ecclesiasticos viros debet contra eos prelium fieri et eorum error destrui, super filios iniquitatis ? Qui si superati fuerint, promittit Deus quod eos corripiat et erudiat et contra magistros congregabuntur discipuli prius decepti, et videbunt correctionem propter duas iniquitate, quia et Ecclesiam reliquerunt et falsas doctrinas adinvenerunt.

ibi steterunt

^interl.| in ipsis peccatis perseveraverunt

^interl.| quia non est subversum idolum de domo Michee, ideo perseveravit populus in idolatria, ne reverteretur ad Dominum^q.

^q Cf. Idc. 17, 4.

non comprehendet eos in Gabaa prelium super filios iniquitatis.

Iuxta desiderium meum

^interl.| voluntatem

corripiam eos,

^interl.| tradam hostibus

^interl.| et

congregabuntur super eos populi, cum corripientur propter {t. 3: Erfurt, f. 256vb ; facsim., p. 368b} duas iniquitates suas.

^interl.| Multitudo Assyriorum per quam corripietur et corrigetur propter duas iniquitates , scilicet quod vindicavit iniuriam hominis et non Dei. Vel quod primum peccavit in idolis Michee^r, secundo in vitulis. Vel quod peccavit in duobus vitulis in Dan et in Bethel^s. Vel etiam quod Deum deseruit et idola coluit.

^r Cf. Idc. 17, 4.

^s Cf. 3Rg. (1Rg.) 12, 32.

Ephraim vitula docta diligere trituram,

^interl.| Septuaginta: contentionem .

^marg.| EPHRAIM VITULA. Allegorice. Ephraim , id est aliquis eruditus in lege Dei ut tereret aream Scripturarum et meditaret die ac nocte^t, cepit abiicere iugum legis, et contendere contra ecclesiasticos viros ad subversionem audientium. Ude Dominus elevatam cervicem et sibi sublimia promittentem et iugo premet et ipse transiens calcabit pedibus suis et ascendet super eam, ut sciet se habere Dominum. Iudas autem id est vir ecclesiasticus arabit terram cordis in bono proficiens, et Iacob id est supplantator vitiorum, glebas id est historie duritiam conteret et in partes spiritualiter dividet ut possint fruges reddere spirituales. Hanc consuetudinem habet sermo divinus ut per tropologiam et metaphoram historie exprimat veritatem. Igitur Ephraim similis est vacce que a iuventute didicit in tritura grana a paleis separare que aliquando satigata labore prosilit ab area, sed mox amore consueti laboris et cibi ad aream redit. Sic Israel propter idolatriam sepe afflictus, tamen voluntate sua et ingluvie ventris ad idolatriam redit.

^t Cf. Ps. 1, 2.

et

^interl.| ideo

ego transivi

^interl.| edomui

super pulchritudinem colli eius, ascendam super Ephraim,

^interl.| quia Ephraim non vult legem recipere, ego transivi super pulchritudinem , tumentes tauros, cervici eius imposito iugo edomui, et ascendam super Ephraim conteram imposito iugo gravi ut discat lasciviens vacca laborare quod non vult. Vel per iugum dominatio gentium quam promittit a collo eius removere, ut vel sic ad eum diret.

arabit Iudas, confringet sibi sulcos Iacob.

^marg.| ARABIT IUDAS. Decem tribubus propter idolatriam captivatis due tribus et Iacob, id est qui de aliis tribubus sunt relicti, ceperunt corda sua arare et duritias frangere, ut bonum fructum in cultura Dei possent referre.

Seminate vobis veritatem² et iustitiam³, metite in ore misericordie et⁴ innovate

² veritatem] om. Weber

³ et iustitiam] in iustitia Weber

⁴ et] om. Weber

^interl.| novum cor facite vobis

^marg.| SEMINATE VOBIS. Adhuc servat verba metaphore et iubet ut seminent in iustitia, id est observatione legis et metant in gratia evangelii, unde est^u: «Penitentiam agite» et^v: «Benefacite his qui vos oderunt».

^u Mt. 3, 4 ; Mt. 4, 17.

^v Mt. 5, 44 ; Lc. 6, 27.

^marg.| His qui ab Ecclesia separati sunt et falsi Christiani dicuntur precipitur ut agant penitentiam, et veteris Testamenti seminent iustitiam , ut in novo metant misericordiam et innovent novalia bonorum operum et querant Deum qui eos doceat viam iustitiam^w.

^w Cf ; Ps. 118, 7 ; Ps. 118, 12.

vobis novale,

^interl.| novale est ager tunc primum procisus

^marg.| + Novale : rus noviter cultum. ¶Codd. : Lux94 ; om. Rusch ^x

^x Glossae seiunctim a textu Bibliae diffusae ; cf. CCCM189A

tempus

^interl.| causa cur hec omnia

autem requirendi

^interl.| subaudis: tunc erit

Dominum, cum venerit qui docebit vos iustitiam.

^interl.| Per incarnationem, quando omnia manifestabuntur que in lege sperabantur, «finis enim legis Christus»^y.

^y Rm. 10, 4.

Arastis impietatem, iniquitatem messuistis, frugem mendacii comedistis⁵,

⁵ frugem mendacii – comedistis] inv. Weber

^interl.| Suscipistis retributionem, somniabatis vobis bona, et venit adversitas.

^marg.| ARASTIS IMPIETATEM. Me hortante ad bonum, vos e contra cogitastis a me recedere et idola colere. Unde messuistis mortem et captivitatem fecistis venire.

^marg.| Heretici arant impietatem male docendo et merito sue iniquitatis et mendacii damnabuntur."Que enim seminat homo, hoc et metet"^z.

^z Cf. Gal. 6, 8: « Que enim seminaverit homo, hec et metet ». Cf. Cicero , De oratore, lib. 2, § 261, Teubner, 1995, p. 216.15: « Ut sementem feceris ita metes ». << Aristotiles , Rhetorica, 3, 3, 4 (1406b 9).

quia confisus es

^interl.| o Ephraim

in viis tuis

^interl.| idolatrie

et⁶ in multitudine fortium tuorum.

⁶ et] om. Weber

^interl.| in robore exercitus et non in Deo

^marg.| QUIA CONFISUS. Hereticus in falsis sententiis suis confidit et in illis quos falsa scientia roboravit. Et ideo consurget tumultus in populo , quia quicquid loquitur non ratio sed clamor et tumultus est. E t omnes munitiones tue vastabuntur, n on enim testimoniis Scripturarum sed arte diaboli et arguentis philosophorum confidit.

^marg.| In hoc notantur duces hereticorum qui altarem Dei sibi conati sunt vendicare. {t. 3: Erfurt, f. 257ra ; facsim., p. 369a} Unde qui dixerunt^aa: «Hereditate possideamus sanctuarium Dei», falsa deceptis predicantes populis ut non querant verum panem «qui descendit de celo»^ab. Sic fecit vobis Bethel a facie malitie nequitiarum vestrarum, hoc proprie hereticis aptatur, sicut faciet vobis Ecclesia vestra quam vocatis domum Dei. Sed ex quo a vobis tenetur non domus Dei sed Bethaven, id est domus idoli est, vocanda propter malitiam vestram.

^aa Ps. 82, 13.

^ab Io. 6, 59.

Consurget

^interl.| ideo

tumultus

^interl.| id est veniet sonitus ululantium Assyriorum

in populo tuo et omnes munitiones tue vastabuntur,

^interl.| In Isaia^ac scriptum est quia"ascendit Sennacherib et cepit omnes civitates Iude munitas".

^ac Cf. Is. 36, 1.

sicut vastatus est Salmana⁷

⁷ Salmana] Salman Weber

^interl.| princeps Madianitarum

a domo eius

^interl.| a familia Gedeonis^ad

^ad Cf. Idc. 8, 21.

qui vindicabit⁸ Baal

⁸ vindicabit] iudicavit Weber

^interl.| id est damnavit aram eius destruendo et locum succidendo.

in {t. 3: Erfurt, f. 257ra ; facsim., p. 369a} die prelii matre super filios allisa.

^interl.| mater alliditur super filiis, scilicet nimio dolore constringitur morte filiorum

Sic fecit vobis

^interl.| o Israel

Bethel

^interl.| in quo vitulum adorastis et deos Egyptios venerati estis

a facie malitie nequitiarum vestrarum.

^marg.| MATRE SUPER FILIOS. Ut quomodo Salmana interfecit filios coram matribus ipsis quoque matribus super filios occisis^ae, sic et filii tui, o Ephraim, tecum interficientur. Unde et Gedeon dixit^af ad principem Madian:"Quoniam absque liberis fecit gladius tuus multas matres, sic sine liberis erit mater tua".

^ae Cf. Idc. 8, 1-21.

^af Revera: Samuel: cf. 1Rg. 15, 33: « Et ait Samuel: Sicut fecit absque liberis mulieres gladius tuus sic absque liberis erit inter mulieres mater tua ».

<40. Osee**>

Capitulum 10