Glossae Scripturae Sacrae-electronicae (Gloss-e)

Nicolaus de Lyra

Biblia communis

Capitulum 1

Numérotation du verset Mc. 1,1

Initium¹ evangelii

¹ Initium Cor2 Cor2 CorS2 ( sic utraque correctio) Ω^F Ω^P ] principium CorS2 ( sed in aliquibus PRINCIPIUM. IERONYMUS , epistola 36 [! De optimo genere interpretandi ] habet PRINCIPIUM )

Iesu

Christi

filii Dei

Numérotation du verset Mc. 1,2

sicut scriptum est in Isaia propheta:

Ecce ego² mitto

² ego Ω^S Mt366@ Clementina ] om. Ω^L Rusch Weber

angelum meum

ante faciem tuam qui preparabit viam tuam ante te³,

³ ante te Φ Weber ( Z P G ) Ω^J Mt366@ Rusch Clementina ] ante Ω^S , om. Ω^L Weber

Numérotation du verset Mc. 1,3

vox

clamantis

in deserto

parate

viam Domini

rectas facite

semitas eius.⁴

⁴ vv. 2-3 (ubi etiam dicit quod exemplum sequens e duobus prophetis compositum est. Nam hoc “ Ecce mitto” etc. in Malachia, hoc autem “Vox clamantis” etc. in Isaia.)

Numérotation du verset Mc. 1,4

Fuit Ioannes in deserto⁵

⁵ Ioannes – in deserto] inv.

baptizans et predicans

baptismum penitentie in remissionem peccatorum.

Numérotation du verset Mc. 1,5

egrediebatur ad illum⁶ omnis Iudee regio et Hierosolymite universi⁷ et baptizabantur ab illo in Iordane⁸ flumine

⁶ egrediebatur ad illum Cor2 (Gregorius [coniec. ] anti. glos.) Ω^J Ω^R Mt366 Rusch Weber ] egrediebantur ad illum Weber (Z G C) Ω^S, egrediebatur ad eum Cor1 Mt366@ Ω^S Clementina |

⁷ omnis Iudee regio - et- Hierosomymite universi Cor1 Mt366@ Rusch Weber ] inv. Ω^S |

⁸ Iordane CorS2 (fere ubique) Ω^L] Iordanis CorS2 (al.) Ω^H Ω^S Clementina |

confitentes peccata sua.

Numérotation du verset Mc. 1,6

Et erat Ioannes

vestitus

pilis camelorum⁹

⁹ camelorum Ω^H Ω^F Ω^P Ω^S ] cameli Cor1 Cor2 (grec. anti. glos.) Ω^RΩ^L Mt366@ Rusch Weber

et zona pellicea¹⁰

¹⁰ pellicea Cor4 ] pellicia Cor2 (anti. glos.)

circa lumbos eius et locustas

et mel silvestre

edebat

Numérotation du verset Mc. 1,7

et predicabat dicens: Veniet¹¹

¹¹ veniet CorS1=Cor3 (al.) Ω^S ] venit Ω^J Ω^L Catena ( Mt366@ V10650 V10650@)

fortior me

post me cuius

non sum dignus procumbens solvere¹²

¹² solvere] solveer cacogr. Rusch

corrigiam calciamentorum

eius.

Numérotation du verset Mc. 1,8

Ego baptizavi¹³ vos

¹³ baptizavi Catena@ ] baptizo Catena

aqua¹⁴,

¹⁴ aqua Cor4 ² Catena@ ] in praem. Cor2 ( grec. anti. glos. ) Cor4* (cancel.) Catena

ille vero

baptizabit vos

in¹⁵* Spiritu sancto.

¹⁵ in Ω^S Catena ( V10650 V10650@) ] om. Catena (Li447 Li447@ @) Rusch Weber

Numérotation du verset Mc. 1,9

Et factum est in diebus illis

venit Iesus a Nazareth

Galilee

et baptizatus est in Iordane a¹⁶ Ioanne¹⁷.

¹⁶ a Ω^L Ω^S Rusch ] ab Weber |

¹⁷ a Ioanne – in Iordane Ω^J Ω^S Catena (Li447 Li447@ Mt366@) ] inv. Rusch Weber |

Numérotation du verset Mc. 1,10

Et statim ascendens de aqua vidit celos apertos¹⁸

¹⁸ celos apertos Ω^S ] inv. Rusch Weber

et Spiritum sanctum¹⁹ tamquam columbam descendentem et manentem in ipso.

¹⁹ sanctum Cor2 Cor4* Ω^S F ] om. Spiritum Cor1 (lectio certior) Cor2 ( SANCTUM grec. anti. glos. ) Cor4² ( SANCTUM cancellatum ) CorS2 ( sine SANCTUM ) Ω^J Ω^L Li447 Li447@ Rusch Weber

Numérotation du verset Mc. 1,11

Et vox facta est de celis: Tu

es Filius meus dilectus, in te complacui.

Numérotation du verset Mc. 1,12

Et statim

Spiritus

expulit eum²⁰ in desertum.

²⁰ Spiritus – expulit eum Ω^L Ω^J Ω^S Li447 Rusch ] inv. Li447@ , Spiritus expellit eum Weber

Numérotation du verset Mc. 1,13

Et erat in deserto

quadraginta diebus

et quadraginta noctibus

et temptabatur a Satana.

Eratque cum bestiis

et angeli ministrabant ei²¹.

²¹ ei Cor4 Ω^J Ω^S Li447 Li447@ ] illi Cor2 ( anti. ) Ω^L Rusch Weber

Numérotation du verset Mc. 1,14

Postquam autem traditus est Ioannes

venit Iesus

in Galileam

predicans evangelium regni Dei

Numérotation du verset Mc. 1,15

et dicens:

Quoniam impletum est tempus et appropinquabit²² regnum Dei.

²² appropinquabit Ω^L Ω^S Cor3 (al.) Rusch ] appropinquavit Ω^J Li447 Li447@ Weber

Penitemini

credite evangelio.

Numérotation du verset Mc. 1,16

Et preteriens secus mare Galilee

vidit

Simonem

et Andream

fratrem eius mittentes

retia in mare. Erant enim piscatores.

Numérotation du verset Mc. 1,17

Et dixit eis Iesus: Venite

post me²³. Faciam vos fieri piscatores hominum.

²³ me Ω^J Ω^S Li447 Li447@ ] + et Ω^L Rusch Weber

Numérotation du verset Mc. 1,18

Et protinus²⁴

²⁴ protinus Ω^J Ω^S Li447 Li447@ Weber ] statim Rusch

relictis retibus secuti sunt eum.

Numérotation du verset Mc. 1,19

Et progressus inde pusillum

vidit Iacobum

Zebedei

et Ioannem

fratrem eius et ipsos in navi componentes²⁵ retia

²⁵ in navi – componentes Ω^J Ω^L Ω^S Mt366@ Li447@ Weber ] componentes retia in navi , inv. Rusch

Numérotation du verset Mc. 1,20

et statim vocavit illos. Et relicto patre suo Zebedeo

in navi cum mercennariis secuti sunt eum.

Numérotation du verset Mc. 1,21

Et ingrediuntur²⁶ Capharnaum

²⁶ egrediuntur Cor2 ( grec. anti. glos.) Ω^L Li447 Li447@ Mt366@ Rusch Weber ] egrediebantur @

et statim sabbatis²⁷

²⁷ sabbatis Ω^J Ω^L Ω^S Li447@ Weber ] sabbato Rusch

ingressus in²⁸ synagogam docebat eos

²⁸ in Ω^L Li447 Li447@ Ω^S Rusch ] om. Weber

Numérotation du verset Mc. 1,22

et stupebant super doctrina²⁹ eius. Erat

²⁹ doctrina Ω^L Ω^J² Li447@ Ω^S Rusch Weber ] doctrinam Ω^J*

enim docens eos quasi potestatem

habens et non sicut scribe³⁰.

³⁰ scribe Ω^L Li447 Li447@ Ω^S Rusch Weber ] scribere Li447@ *

Numérotation du verset Mc. 1,23

Et erat in synagoga

eorum homo in spiritu immundo et exclamavit³¹*

³¹ exclamavit Ω^J Ω^L Li447@ Ω^S Weber ] clamavit Li447 Rusch

Numérotation du verset Mc. 1,24

dicens: Quid

nobis et tibi Iesu Nazarene?

Venisti ante tempus perdere nos³²*?

³² ante tempus Cor2 ( Mt. 8, 29 ) Cor4* Cas574 Ω^F Ω^S ] om. Cas239 Cor1 (lectio certior) Cor2 ( ANTE TEMPUS grec. anti. glos.) Cor4² ( ANTE TEMPUS cancellatum ) CorS2 ( grec. sine ANTE TEMPUS et dicunt aliqui quod non est textus PERDERE NOS vel depressive [dep’s.] ) Ω^FΩ^P Ω^L Li447 Li447@ Rusch Sixtina Weber

Scio quia sis³³ Sanctus Dei.

³³ quia sis Wordsworth (D P9389² L T c ) Weber (D) Sarum Cor4 Ω^J Li447@ Ω^S Rusch ] qui sis plerique codd. cum graec. Cava Ф Ω^L Clementina Weber , quod sis Ω^F Li447, quis sis Cor2 ( grec. anti. glos. ), quis es Amiatinus

Numérotation du verset Mc. 1,25

Et comminatus est ei Iesus dicens: Obmutesce

et exi de³⁴*

³⁴ de Ω^J Ω^L Li447 Li447@ Ω^S Weber ] ab Rusch

homine

Numérotation du verset Mc. 1,26

et discerpens

eum spiritus immundus et exclamans voce magna exivit³⁵ ab eo.

³⁵ exivit Ω^J Ω^L Li447@ Ω^S Weber ] exiit Rusch

Numérotation du verset Mc. 1,27

Et mirati sunt omnes

ita ut conquirerent inter³⁶ se dicentes: Quidnam est hoc? Quenam³⁷ doctrina hec nova?

³⁶ inter Ω^J Ω^L Ω^S Li447@ Weber ] intra Rusch |

³⁷ Que nam Cor4* CorS2 (potest hic fieri interrogatio vel legi sub .e. usque EI. ) Li447@ Ω^S Clementina ] Que Cor2 (anti. glos.) Cor4² ( NAM cancellatum) CorS2 Ω^L Rusch Weber |

Quia in potestate et³⁸

³⁸ et Ω^J Ω^L Ω^S Li447@ Weber ] om. Rusch , etiam Clementina

spiritibus

immundis imperat

et obediunt ei.

Numérotation du verset Mc. 1,28

Et processit rumor eius

statim in omnem regionem Galilee.

Numérotation du verset Mc. 1,29

Et protinus egredientes

de synagoga venerunt in domum Simonis

et Andree cum Iacobo et Ioanne.

Numérotation du verset Mc. 1,30

Decumbebat³⁹ autem socrus Simonis

³⁹ Decumbebat Cor2 ( anti. glos.) CorS2 Ω^J Ω^L Li447 Li447@ Clementina Weber ] Recumbebat CorS2 ( al. ) Rusch , Descendebat cacogr. Ω^S

febricitans

et⁴⁰ statim dicunt ei de illa.

⁴⁰ et Ω^J Ω^L Ω^S Rusch Weber ] qui Li447 Li447@ Mt366@

Numérotation du verset Mc. 1,31

Et accedens elevavit⁴¹ eam

⁴¹ elevavit ] levavit Ω^S

apprehensa manu eius et continuo dimisit eam febris

et ministrabat eis.

Numérotation du verset Mc. 1,32

Vespere autem facto

cum occidisset

sol,

afferebant ad eum omnes male habentes et demonia habentes.

Numérotation du verset Mc. 1,33

Et erat omnis civitas congregata ad ianuam

Numérotation du verset Mc. 1,34

et curavit multos qui vexabantur variis languoribus⁴²

⁴² vex. - variis languoribus ] inv. Ω^S

et demonia multa eiciebat et non sinebat ea loqui⁴³

⁴³ ea loqui Ω^J Li447 Li447@ Ω^S ] inv. Ω^L Rusch Weber

quoniam sciebant eum⁴⁴.

⁴⁴ eum Ω^L Li447 Li447@ Ω^S Rusch Weber ] + Christum esse Ω^J

Numérotation du verset Mc. 1,35

Et diluculo

valde surgens,

egressus abiit in desertum locum

ibique orabat.

Numérotation du verset Mc. 1,36

Et prosecutus⁴⁵ est eum Simon

⁴⁵ prosecutus Cor2 ( glos.) Cor4* Φ F Ω^L Ω^S Rusch Clementina ] persecutus Cor4² ( PROSECUTUS sed correxit PERSECUTUS et mirum certe) Ω^J Li447 Li447@ Weber , secutus Amiatinus

et qui cum illo⁴⁶ erant.

⁴⁶ illo Ω^J Ω^L Li447 Ω^S Weber ] eo Li447@ Rusch

Numérotation du verset Mc. 1,37

Et cum invenissent⁴⁷ eum dixerunt ei: Quia omnes querunt te.

⁴⁷ invenissent CorS2 Ω^F Ω^J Ω^P Ω^L Ω^S Rusch Weber ] venissent ad CorS2 ( al.) Cas239 Ω^MΩ^R Li447 Li447@ <Non hab.> Wordsworth et Weber (apparatus)

Numérotation du verset Mc. 1,38

Et ait illis:

Eamus in proximos vicos et civitates ut et⁴⁸ ibi predicem.

⁴⁸ et F Ω^J Ω^L Li447 Li447@ Ω^S Weber ] om. Rusch Weber (S P)

Ad hoc enim veni.

Numérotation du verset Mc. 1,39

Et erat predicans in synagogis eorum et⁴⁹ omni Galilea et demonia eiciens⁵⁰.

⁴⁹ et CorS2 F Ω^J Ω^S Rusch Weber ] + in Ω^P Ω^L , in Cor2 ( grec. anti. glos.) CorS2 ( al. ) Li447 Li447@ |

⁵⁰ eiciens Ω^P ] eiciebat CorS2 (al.) |

Numérotation du verset Mc. 1,40

Et venit ad eum leprosus deprecans eum⁵¹ et genuflexo

⁵¹ eum Cor2 (grec. anti. glos.) Ω^P Ω^L Li447 Li447@ Rusch Weber ] om. Ω^S

dixit: Si vis

potes me mundare.

Numérotation du verset Mc. 1,41

Iesus autem misertus eius extendit⁵² manum suam

⁵² extendit Ω^J Ω^P Ω^L Ω^S Rusch Weber ] extendens Li447@

et tangens

eum⁵³

⁵³ eum Ω^L Li447 Li447@ Ω^S Rusch Weber ] illum Ω^J

ait illi: Volo

mundare.

Numérotation du verset Mc. 1,42

Et cum⁵⁴ dixisset,

⁵⁴ cum Cas239 Ω^L Ω^S Rusch Weber ] + hoc Li447 Li447@ Mt366@

statim discessit ab eo lepra et mundatus est.

Numérotation du verset Mc. 1,43

Et comminatus est⁵⁵ ei. Statimque⁵⁶ eiecit illum

⁵⁵ est Φ Cas239 Ω^L Li447 Li447@ Ω^S Rusch Weber (PGDC) Clementina ] om. Weber |

⁵⁶ Statimque Cas239 Ω^J Ω^L Li447 Li447@ Ω^S Clementina ] + ei Rusch , Et statim Φ, Statim Weber , Statim et Weber (GDC) |

Numérotation du verset Mc. 1,44

et dixit⁵⁷ ei⁵⁸: Vide nemini dixeris

⁵⁷ dixit Ω^J Li447 Ω^S Rusch ] dicit Cas239 Ω^L Li447@ Weber |

⁵⁸ ei Cas239 Ω^J Ω^L Ω^S Rusch Weber ] illi Li447 Li447@ |

sed vade, ostende te principibus⁵⁹ sacerdotum

⁵⁹ principibus Ω^F Ω^S ] principi Cas239 Cor2 (anti. glos.) Ω^MΩ^L Li447 Li447@ Rusch Weber Clementina

et offer pro emundatione tua que⁶⁰ precepit Moyses^a

⁰ Cf. Lv. 14, 2-4.

⁶⁰ que Ω^J Ω^L Li447 Ω^S Rusch Weber ] quod Li447@

in testimonium

illis.

Numérotation du verset Mc. 1,45

Et egressus⁶¹

⁶¹ Et Cor4 F Ω^S ] At ille Cas239 Cor2 ( anti. glos. ) Ω^J Rusch Weber

cepit⁶² predicare et diffamare sermonem ita ut iam non posset manifeste

⁶² cepit Ω^J Li447 Ω^S Rusch Weber ] + et Li447@ * (expunct.)

in civitatem introire⁶³ sed foris

⁶³ in civitatem – introire Ω^J Ω^L Rusch Weber ] inv. Li447 Li447@ , in civitatem Ω^S

in desertis⁶⁴ locis esse

⁶⁴ desertis] desetis cacogr. Rusch

et conveniebant ad eum undique.

Capitulum 1

Numérotation du verset Mc. 1,1

^marg.| {5.481} Initium Evangelii Iesu Christi. Evangelium secundum Marcum in duas partes dividitur, scilicet in prologum et tractatum, secunda ibi. Fuit in deserto Ioannes. Sicut patet ex predictis Marcus brevitati studuit in scribendo, et ego similiter intendo brevitati studere ipsum exponendo, ea que repetit dicta in Mattheo omittendo, et ad expositionem ibi positam remittendo, maxime ubi esset immorandum. Dicit ergo.

^marg.| {1 } Initium evangelii. Evangelium idem est quod bona annunciatio, quia ibi annunciatur inenarrabile bonum, quod ab antiquis patribus fuit summe desideratum, secundum quod dicit Salvator Luc. 10.d. Multi prophete et reges voluerunt videre que vos videtis et non viderunt, et audire que vos auditis, et non audierunt.

^marg.| {5.482} {2 } Iesu. Idest, Salvatoris.

^marg.| {3 } Christi, id est uncti, quia est rex et sacerdos, quibus in lege debebatur unctio.

^marg.| {4 } Filii Dei. Mattheus autem in principio sui evangelii dicit. Filii David filii Abraham, quia eius genealogiam secundum humanam naturam enarrare volebat, ut patet in principio evangelii sui. Marcus vero illam tanquam sufficienter enarratam dimittens, vocat eum filium Dei, scilicet naturalem, non adoptivum, divinam naturam (in qua est idem patri) ostendens. Sciendum etiam, quod Marcus ante conversionem ad fidem, erat instructus in lege et prophetis de Christo testimonium perhibentibus, et ideo a prophetis de Christo incipit suum evangelium, sub uno contextu duas prophetias coniungens. Quarum prima scribitur Malach. 3. Secunda Esa. 40. quarum intellectus patet ex predictis in prologo, verumtamen Marcus hic solum exprimit Isaiam prophetam dicens.

^marg.| {5 } Sicut scriptum . Quia licet ambo prophete uno spiritu prophetaverint, Isaias tamen principalior est altero, ideo solus nominatur. Et quia auctoritas ultima est ipsius Isaie, res autem denominatur a fine. Item quia Marcus brevitati studebat, ut dictum est in prologo.

^marg.| {5.483} {1 } Fuit Ioannes in. Hic ponitur tractatus sive narratio. Circa quod considerandum, quod intentio evangeliste est ostendere reductionem peccatoris in Deum per opus mediatoris, et ideo primo ostendit personam mediatoris, secundo, reductionem peccatoris, ibi. Et statim spiritus expulit.

^marg.| Circa primum mediator ostenditur dupliciter. Primo verbo precursoris, secundo, facto et verbo Dei patris, ibi. Et factum est in diebus. Circa primum describitur locus ubi Ioannes predicabat, cum dicitur. Fuit Io. in. d. Quia predicabat penitentiam agendam. Ut homines essent dispositi ad Christi de proximo venturi receptionem : Et sic loci conditio congruebat sue predicationi. Asperitas enim deserti, austeritatem penitentie designat.

^marg.| {2 } Et predicans baptismum . Hoc exponitur dupliciter. Uno modo de Baptismo Christi, virtute cuius dimittuntur peccata. Et quia tale baptismum Ioannes dare non poterat, ideo ipsum predicabat dandum per Christum in proximo venturum, et secundum hoc ly baptizans, refertur ad baptismum Ioannis. Et quod sequitur. Predicans baptismum. ad baptismum Christi {5.484} futurum. Alio modo exponitur de baptismo Ioannis, et sic baptizans et predicans referuntur ad predicationem Ioannis et baptismum eius, quia licet baptismo Ioannis non dimitterentur peccata, tamen susceptio illius baptismi erat quedam protestatio agendi veram penitentiam de peccato, per quam dimittuntur peccata.

^marg.| {3 } Egrediebatur ad illum omnis Iudea, etc, id est multi de illa regione et de Ierosolymis. Et est hyperbolica loquutio, sicut in communi modo loquendi dicitur de aliquo spectaculo. Tota civitas vadit ad tale spectaculum, licet aliquando maior pars populi non vadat.

^marg.| {4 } Et baptizabantur ab illo in Iordane flumine . Per illud enim flumen filii Israel transierunt ad terram promissionis, et ideo baptismus Ioannis convenienter factus est in Iordane flumine, quia erat quedam protestatio penitentie agende, per quam est transitus ad terram viventium, secundum quod dicitur Matt. 3.a. Penitentiam agite, appropinquabit enim regnum celorum. Et quia predicatorem decet austeritas vite secundum quod dicit Paulus apostolus 1. Cor. 9.d. Castigo corpus meum, et in servitutem redigo, ne forte cum aliis predicaverim, ipse reprobus efficiar, et ideo subditur.

^marg.| {5.485} {1 } Et erat Ioannes vestitus pilis camelorum. In quo ostenditur austeritas vestitus. Et etiam quia Ioannes veniebat in spiritu et virtute Elie, ut habetur Luce 1. ideo describitur in consimili habitu, prout habetur 4Rg. 1.

^marg.| {2 } Et locustas et mel silvestre edebat. In quo ostenditur austeritas victus. Iste est enim cibus pauperum in terra illa.

^marg.| {3 } Et predicabat dicens, veniet fortior me. Hoc autem dicebat Ioannes ad removendam falsam opinionem populi, quia credebant ipsum esse Christum.

^marg.| {4 } Cuius non sum dignus procumbens solvere corrigiam calceamentorum eius. Matt. 3.c. dicitur : Cuius non sum dignus portare calceamenta, potuit enim Ioannes utrumque dicere. Mattheus tamen expressit deportationem, Marcus autem solutionem, tamen per utrumque idem intelligitur. Quasi dicat Ioannes : Tante excellentie est Christus respectu {5.486} mei, quod non sum dignus ei exhibere etiam minimum obsequium non enim Christus habebat calceamenta portanda vel solvenda, quia scribitur Act. 1.a. Cepit Iesus facere et docere. Ipse autem discipulis ad predicandum missis imposuit sine calceamentis incedere, ut habetur Luce. 10. et ideo non est credibile, quod calceamentis uteretur.

^marg.| {5 } Ego baptizo vos aqua. Quia baptismus Ioannis lavabat tantum corpora.

^marg.| {6 } Ille vero baptizabit vos spiritusancto. Quia in baptismo Christi confertur gratia spiritussancti.

^marg.| {7 } Et factum est. Hic consequenter ostenditur mediatoris persone testimonio Dei patris, cum baptizaretur a Ioanne, et hoc est quod dicitur.

^marg.| {8 } In diebus illis. Scilicet in quibus Ioannes baptizabat et predicabat, antequam in carcere clauderetur.

^marg.| {9 } Venit Iesus a Nazareth Galilee. In illa civitate fuit nutritus, ut habetur Luce 2.

^marg.| {5.487} {1 } Et baptizatus est a Ioanne in Iordane. Quamvis enim non indigeret aliquo baptismate, venit tamen ad baptismum Ioannis. Primo ut illum approbaret, et ipsum a Deo ordinatum ostenderet contra malitiam aliquorum Iudeorum, qui dicebant ipsum humana fictione adinventum. Secundo ut Ioannes ipsum esse Christum in lege et prophetis promissum populis denunciaret, secundum quod dicitur Io. 1.c. Sed ut manifestetur in Israel. propterea veni ego in aqua baptizans. et ideo dixit de eo. Ecce agnus Dei, ecce qui tollit peccata mundi.

^marg.| {2 } Et statim ascendens de aqua, vidit apertos celos. In baptismo enim Christi apparuit tota trinitas, pater in voce, spiritussanctus in columbe specie, et filius in carne, verumtamen caro unita erat filio in unitate suppositi, vox autem et columba non habebant unitatem suppositi cum patre et spiritusancto, sed tantum in representationi signi et cum per talem apparitionem trinitatis baptizato Christo significatum fuit, quod baptismus Christi deberet conferri in nomine Patris et Filii et Spiritussancti, tamen in primitiva ecclesia ad tempus collatus fuit in nomine Christi, ut habetur Act. 2. et 10. ut nomen Christi in maiori reverentia haberetur. Et ad excludendum errorem illorum, qui virtutem baptismi attribuebant ministris, secundum quod habetur 2. Cor. 1.b. dicentes. Ego sum Pauli, ego autem Apollo, ego vero Cephe, etc. sed cessantibus illis causis rediit ecclesia ad formam predictam.

^marg.| {3 } Tu es filius meus, etc. Pre ceteris, quia filius es naturalis, alii autem adoptivi.

^marg.| {4 } In te complacui. Ad perficiendum in te opus redemptionis humane. Ad maiorem intellectum dictorum potest queri hic utrum conveniens fuit celum aperiri Christo baptizato, et vocem patris audiri. {5.488} Arguitur quod non, quia talis apertio non fuit secundum veritatem, cum corpora celestia sint incorruptibilia. Nec secundum apparentiam, tantum, quia falsitas fuisset in operibus divinis, quod non convenit. Item, Christo baptizato non fuit aperta ianua celestis, sed in passione, cum ergo talis apertio celi significaret apertionem beatitudinis, videtur quod non debuit fieri Christo baptizato, sed ipso passo. Item, vox patris super Christum erat quedam approbatio sue predicationis, unde Matt. 17.a. ubi similis vox facta est super ipsum in transfiguratione, additur ipsum audite, sed non predicavit immediate post baptismum, sed post incarcerationem Ioannis, ut dicitur inf. eo. ca. ergo etc. Responsio, dicendum, quod Christus baptizatus fuit a Ioanne, non ut baptismo indigeret, sed ut virtutem regenerandi aquis conferret, et ut testimonio Ioannis manifestaretur, ut dictum est. Et propter utrumque conveniens fuit celum aperiri, vocem patris audiri, quia cum testimonio Ioannis quod erat humanum fuit testimonium Dei patris et spiritussancti apparentium in voce et columba, et similiter creature irrationabilis et insensibilis testimonium per illam apertionem celestem. Item, conveniens fuit ad significandum virtutem baptismi dandi per Christum, per quem est introitus in regni Dei, secundum quod dicitur Io. 3.a. Nisi quis renatus fuerit ex aqua et spiritusancto, non potest introire in regnum Dei.

^marg.| Ad primum dicendum, quod illa apertio non fuit in corpore celesti sed in aere, sicut solet fieri in coruscatione in qua videtur celum aperiri, et sic dicunt homines vulgares : Celum aperitur in coruscatione, scriptura autem sacra communiter tenet modum loquendi vulgarem. Nec fuit ibi falsitas aliqua, quia sufficiens erat ad significandum apertionem ianue per baptismum, sicut secundum aliquos Doctores columba illa non fuit vera columba, et tamen non fuit ibi falsitas aliqua ratione dicta, quia sufficiebat ad representandum, vel significandum spiritum sanctum.

^prol.| {5.489} Ad secundum dicendum, quod licet per Christi passionem ianua celi sit aperta quantum ad remotionem impedimenti generalis, quod erat ex peccato Ade, tamen applicatur virtus passionis quantum ad singulares personas beatitudinem intrantes per baptismum : per quem incorporantur Christo et efficiuntur participes redemptionis facte per passionem, et ideo convenientius fuit celum aperiri in baptismo, quam in passione, quia per baptismum est immediate ingressus ad beatitudinem, ut visum est.

^marg.| Ad tertium dicendum, quod licet Christus inceperit predicare publice et communiter post incarcerationem Ioannis, ut dicitur inf. eo. ca. tamen ante incarcerationem dictam docuit, et miracula aliqua fecit et discipulos habuit, ut habetur Io. 2. et 3. licet non ita publice predicaverit sicut post.

^marg.| {1 } Et statim spiritus. Hic consequenter describitur reductio peccatoris in Deum per opus mediatoris : Et primo per ipsius predicationem, secundo, per passionis redemptionem, ca. 14. tertio, per resurrectionis glorificationem, cap. 16. Circa primum ponitur predicatio Christi per viam amoris, scilicet cum predicatione curando, et miracula faciendo, secundo per viam timoris terrorem futuri iudicii incutiendo, cap. 13. Adhuc circa primum premittitur Christi predicatio per seipsum tantum. Secundo, cum hoc per discipulos, secunda pars incipit circa medium 3. ca. ibi : Et ascendens in montem. Adhuc circa primum premittitur Christi predicatio, secundo, ex hoc ponitur Iudeorum emulatio. seq. ca. Adhuc circa primum premittitur predicatoris debita dispositio, secundo predicationis executio, ibi : Postquam autem traditus est Ioannes, tertio sequens aliquorum conversio, ibi : Et preteriens secus mare. quarto conversorum confirmatio, ibi : Et ingrediuntur Capharnaum.

^prol.| Circa primum sciendum, quod debita dispositio predicatoris est mortificatio {5.490} carnis, ut sit subdita spiritui, secundum quod dicit Paulus 1. Corin. 9.d. Castigo corpus meum et in servitutem redigo, ne forte cum aliis predicaverim, ipse reprobus efficiar. Et solitudo contemplationis, ut ibi hauriatur quod postea populo per doctrinam effundatur. Et licet Christus talibus non indigeret, cum in carne eius nulla fuerit rebellio, et ab instanti sue conceptionis fuerit repletus gratia, virtutibus et scientiis : veruntamen egit talia prebens aliis formam et exemplum, et ideo primo premittitur solitudo deserti, cum dicitur : Et stat. qui est locus aptus contemplationi propter segregationem a tumultu secularium spiritus autem iste a quo dicitur expulsus in desertum, intelligitur spiritus divinus et etiam humanus, quia Christi voluntas erat omnino conformis voluntati divine, et sequitur maceratio carnis, cum dicitur.

^marg.| {2 } Et erat in deserto . In quibus ieiunavit, ut Mt. 4.

^marg.| {3 } Et tentabatur a Sathana . Modus autem et ordo huius tentationis hic tacetur, sed exprimitur Mt. 4.

^marg.| {4 } Eratque, etc. Non tamen nocebat ei, sed magis applaudebant.

^marg.| {5 } Et angeli ministrabant illi . Per hoc ostendebatur dominus terrestrium et celestium.

^marg.| {6 } Postquam autem traditus est. Hic consequenter describitur Christi predicatio. Et primo quantum ad tempus, cum dicitur : Postquam autem traditus est Ioannes. Sicut enim Ioannes erat Christi precursor, ita predicatio ipsius erat previa predicationi Christi, et ideo Christus non predicavit communiter et publice antequam incarceraretur Ioannes finita eius predicatione, secundo quantum ad locum, cum subditur.

^marg.| {7 } Venit Iesus in Galileam . Quare autem ibi primo predicaverit loquendo de publica et communi predicatione, Mattheus expressit 4. cap. circa medium, et ibi est expositum.

^marg.| {8 } Impletum est tempus . Scilicet redemptionis humane per prophetas predicta.

^marg.| {9 } Et appropinquabit regnum Dei. Quia per Christum aperta est ianua celi.

^marg.| {5.491} {1 } Penitemini et credite evangelio . Quia sine penitentia preteriti delicti et fide Christi non habetur vita beata.

^marg.| {2 } Et preteriens . Hic consequenter describitur predicationis Christi fructus, scilicet aliquorum conversio ad ipsum, videlicet Petri, Andree, et Iacobi, et Ioannis, patet litera usque ibi.

^marg.| {3 } Et relicto patre suo. Dicuntur autem hic mercenarii aliqui homines, qui in piscatione iuvabant Zebedeum pro mercede. Sciendum autem, quod ista vocatio de qua loquitur hic Marcus, fuit illa qua vocati sunt predicti ad discipulatum Christi ulterius ad propria negotia non reversari. Prius enim vocati fuerant saltem tres illorum ad quandam Christi familiaritatem, postea tamen reversi sunt ad propria negotia, de qua loquitur Ioannes, primo dicens quod duo discipuli Ioannis Baptiste audientes eum dicentem de Christo. Ecce agnus Dei, sequuti sunt eum. Et ibidem subditur, quod Andreas erat unus ex illis duobus, et de altero dicunt Doctores quod fuit Ioannes evangelista. Et de vocatione Petri subditur ibidem. Ista tamen vocatio Ioannis et Andree fuit instrumentaliter verbo Ioannis Baptiste, principaliter autem Christi inspiratione.

^prol.| {5.492} Si autem queratur, quomodo homines secularibus implicati ad solum Christi verbum, relictis omnibus sequebantur eum. Dicendum, quod humanitas Christi instrumentum erat divinitatis coniunctum, sicut manus est instrumentum artificis, et ideo sicut verbum Christi inquantum vox movebat aurem, ita inquantum instrumentum divinitatis movebat mentem.

^marg.| {4 } Et ingrediuntur Capharnaum . Hic consequenter ponitur conversorum confirmatio per opera miraculosa. Et describuntur hic tria miracula. Primum est de demoniaco curato. Secundum est de socru Petri sanata ibi : Et protinus egredientes. Tertium autem de leproso mundato, ibi : Et venit ad eum. Circa primum dicitur : Et ingrediuntur Capharnaum. In illa enim civitate in principio sue predicationis pluries Christus predicavit, et multa miracula fecit, propter quod Luc. 10.c. Exprobrabat illi civitati, quia per hoc non fuerunt ad Deum vere conversi.

^marg.| {5 } Et statim etc. Synagoga enim est locus ubi conveniebant legisperiti, et communis populus ad audiendum doctrinam legis, maxime diebus sabbatorum, in quibus divinis erat vacandum, et ideo tali loco et tempore docebat Christus, quia erant convenientia doctrine eius.

^marg.| {5.493} {1 } Et stupebant super doctrinam eius. Idest, admirabantur. Tum quia legem et prophetas non didicerat, et tamen clarissime docebat. Tum quia doctrinam suam divinis operibus confirmabat, unde subditur.

^marg.| {2 } Erat enim docens eos quasi potestatem habens . Scilicet faciendi miracula. Quod statim ostenditur per factum cum subditur.

^marg.| {3 } Et erat, etc. Idest, obsessus a demone.

^marg.| {4 } Et exclamavit . Dolens de Christi doctrina, que erat animarum salus et medicina. Et quia de salute hominum torquetur diabolus invidia motus, ideo subditur.

^marg.| {5 } Venisti perdere etc. Idest, diminuere et auferre potestatem, nostram nocendi hominibus.

^marg.| {6 } Scio, quia sis sanctus . Idest, Christus ad salutem hominum missus. Per prophetias enim de Christo dictas que determinaverant tempus, locum et modum veniendi ipsius Christi, secundum quod plenius declaravi in quadam questione de adventu Messie completas in eo, et per alias circunstantias sciebant ipsum esse Christum in lege promissum. unde infra eo. cap. dicitur, quod non sinebat eos loqui, quoniam sciebant eum, scilicet esse Christum, secundum quod expresse dicitur Luc. 4. veruntamen nesciebant ipsum esse Deum. Nec per tentationem Christi in deserto, diabolus potuit scire de Christo utrum esset Dei filius per naturam habens eandem naturam numero cum patre, licet ad hunc finem tripliciter eum tentaverat, ut dictum fuit plenius Matt. 4. Si enim cognovissent demones ipsum esse Deum, nunquam induxissent Iudeos ad ipsum crucifigendum secundum quod dicitur 1. ad Cor. 2.b. Si cognovissent, nunquam dominum glorie crucifixissent. Aliqui autem doctores dicunt, quod non solum non cognoverunt demones ipsum esse Deum (ut dictum est) sed nec etiam cognoverunt certitudinaliter ipsum esse Christum in lege promissum, {5.494} sed tantum hoc cognoverunt quadam coniectura probabili multum, que in hoc loco et aliis locis evangelii pluribus nomine scientie exprimitur. Sed primum dictum magis videtur consonum textui, et dictis sanctorum.

^marg.| {7 } Obmutesce . Compellat enim Christus demones ad tacendum de ipso, ne veris falsa miscerent, et ne videretur querere testimonium ab ipsis. Maxime quia Pharisei dicebant ipsum in Beelzebub principe demoniorum eiicere demonia, ut habetur Matt. 12. ubi dictum Phariseorum plenius excluditur, sicut ibidem exposui. {8 } Et discerpens . Contrarium videtur Luc. 4. ubi dicitur de isto demone, quod exivit ab illo et nihil ei notuit. Dicendum, quod demones ab obsessis corporibus solent exire, non solum cum afflictione corporis, sed etiam cum mutilatione alicuius membri. Per hoc ergo quod Lucas dicit, quod nihil ei nocuit, intelligendum est quantum ad mutilationem, quia exivit absque mutilatione membri. Quod autem dicit Marcus discerpens eum, intelligendum est quantum ad afflictionem, quia licet in exitu non mutilaverit eum, tamen multum afflixit, et hoc idem habetur Luc. 4.f. ubi dicitur. Et cum proiecisset illud demonium in medium. per quod intelligitur obsessi afflictio, ibidem subditur. Exivit ab eo, nihil que ei nocuit. per quod excluditur mutilatio.

^marg.| {9 } Quenam doctrina . Quia preceptis veteris legis addebat novitatem consiliorum, et etiam quia novo modo confirmabat doctrinam suam, scilicet per operationem miraculorum, et ideo subditur.

^marg.| { 10 } Quia in potestate, etc. Sequitur.

^marg.| { 11 } Et protinus egredientes. Hic ponitur secundum miraculum Et dividitur in duas partes, in principalem et incidentalem, secundum ibi. Vespere autem facto. Circa primum dicitur. Et protinus egredientes de synagoga. scilicet, post Christi predicationem et eius confirmationem per expulsionem demonum.

^marg.| {5.495} {1 } Venerunt in domum . Ut ibi acciperent refectionem post laborem.

^marg.| {2 } Recumbebat autem socrus Simonis etc. Licet enim virtute nature febris possit curari, non tamen in instanti. Christus autem sanavit eam hic subito, et ita perfecte quod illa mulier ministrabat eis. Ex quo ostenditur illa curatio miraculosa ad discipulorum confirmationem.

^marg.| {3 } Vespere autem facto. Hic ponitur pars incidentalis, occasione enim huius sanationis illi qui habebant infirmos in illa villa adduxerunt eos ad Christum querentes remedium, et hoc est quod dicitur, Vespere autem facto. Dicit autem Theophilus expositor, quod ita tarde adduxerunt eos ad Christum, quia illa dies erat dies sabbati, et credebant curationes non esse licitas durante die sabbati, que finiebatur in vespere illius diei.

^prol.| {5.496} {4 } Et erat omnis civitas. Idest, multi de civitate. Et est modus, loquendi hyperbolicus, sicut supra dictum est.

^marg.| {5 } Et curavit multos . Idest, omnes qui fuerunt ibi adducti, qui erant multi. Aliter exponitur. Multos. idest, plures de adductis, quorum fides et devotio curationem merebatur.

^marg.| {6 } Et demonia multa eiiciebat. Eodem modo dupliciter exponitur idest, omnia vel plura.

^marg.| {7 } Et non sinebat ea loqui . Ex causis predictis.

^marg.| {8 } Quoniam sciebant eum. Iam dictum est, qualiter hoc sit intelligendum.

^marg.| {9 } Et diluculo valde surgens . In hoc dominus exemplum dat, ut predicator et mirabilium divinorum operator debeat fugere populi applausum, verumtamen quia non debet omittere salutem animarum, ideo subditur.

^marg.| {5.497} {1 } Eamus in proximos vicos et civitates, etc. Cetera patent.

^marg.| {2 } Et venit ad eum, etc. Hic ponitur tertium miraculum de leproso mundato, cuius fides exprimitur cum dicitur.

^marg.| {3 } Si vis potes me. Confitendo enim in Christo divinam potentiam, meruit curationem, ideo subditur.

^marg.| {4 } Iesus autem misertus . Licet enim secundum determinationem legis ex tactu leprosi contraheretur immunditia, tamen hoc in Christo locum non habuit, quia ex tactu lepram curavit.

^marg.| {5 } Ait illi, volo. Hic est punctus, et quod subditur.

^marg.| {6 } Mundare. Imperativum est, ut ostendat se per modum imperii lepram curare, tanquam dominus creature.

^prol.| {5.498} {7 } Et comminatus est ei. Prohibendo ne hanc curationem divulgaret, donec ostendisset se sacerdotibus, et sacrificium in lege preceptum pro sue emendatione obtulisset. Legalia enim habuerunt cursum suum, et obligationem usque ad Christi passionem, in quo oblatum est unum perfectum sacrificium evacuativum legalium, et ideo usque tunc Christus legalia servavit, sicut declaratum fuit Mar. 5. super illud verbum : Non veni solvere legem, sed adimplere. Et similiter aliis servanda mandavit, ut hic patet.

^marg.| {8 } At ille. scilicet post factam oblationem predictam.

^marg.| {9 } Ut iam non posset . Propter pressuram hominum sibi occurrentium ad querendum sanitates, et videndum miracula.