Nicolaus de Lyra

Capitulum 4

Numérotation du verset Mc. 4,1 

Et iterum cepit Iesus1 docere
1 Iesus ΩS Li447@ Li447 Rusch ] om. CorS1 ΩJ ΩL Weber
ad mare
et congregata est ad eum turba multa
ita ut in navim2 ascendens
2 navim ΩS ΩJ2 Rusch ] navem ΩJ* ΩL Li447@
sederet in mari.
Et omnis turba
circa3 mare super terram erat
3 circa ΩL Rusch Weber ] contra Li447@
Numérotation du verset Mc. 4,2 

et docebat illos4 in parabolis multa
4 illos ΩJ ΩL Li447@ Rusch ] illis Li447 , eos ΩS Weber
et dicebat illis in doctrina sua:
Numérotation du verset Mc. 4,3 

Audite. Ecce
exiit
seminans ad seminandum.
Numérotation du verset Mc. 4,4 

Et dum seminat
aliud cecidit circa5
5 circa ΩS ΩJ ΩL Li447 Li447@ Weber ] secus Rusch
viam et venerunt volucres et comederunt6 illud.
6 et venerunt... comederunt Cor1
Numérotation du verset Mc. 4,5 

Aliud vero cecidit super petrosa
ubi non habuit terram multam7
7 multam ΩJ2 ΩL Li447@ Rusch Weber ] multã ΩJ*
et statim exortum est
quoniam non habebat8 altitudinem terre,
8 habebat ΩJ ΩL Li447@ Weber ] habuit Rusch
Numérotation du verset Mc. 4,6 

et quando exortus est sol
exestuavit9 et eo quod non habebat10 radicem
9 exestuavit CorS2 ΩL Li447@ Rusch Weber ] estuavit CorS2 ( al. ) ΩJ ΩS |
10 habebat ΩJ ΩS Rusch ] haberet ΩL Li447@ Weber |
exaruit.
Numérotation du verset Mc. 4,7 

Et aliud cecidit in spinas
et ascenderunt spine
et suffocaverunt11 illud
11 suffocaverunt ΩL Li447@ Rusch Weber ( plerique codd .)] offocaverunt Weber (S M)
et
fructum non dedit.
Numérotation du verset Mc. 4,8 

Et aliud cecidit in terram bonam
et dabat fructum ascendentem et crescentem et afferebat unum triginta12
12 triginta Cas239 Cor1 (lectio certior: XXX) CorS1 (al.) CorS2 (quidam) ΩJ ΩL Li447@ Rusch ] Brescianus tricesimum CorS1 (quidam) ΩS
et aliud13 sexaginta14
13 aliud ΩS ΩJ Rusch ] unum Brescianus Cor1 CorS1 = CorS2 (al., quidam) ΩL Li447@ Weber |
14 sexaginta Cas239 Cor1 (lectio certior: LX) CorS1 (al.) CorS2 (quidam) ΩL Li447@ Rusch Weber ] Brescianus sexagesimum Brescianus CorS1 (quidam) ΩS |
et unum centum15.
15 centum Cas239 Cor1 (lectio certior) CorS1 (al.) CorS2 ( quidam ) ΩL Li447@ Rusch Weber ] centesimum Brescianus CorS1 (quidam) CorS2 ( alii ) ΩS | Et aliud cecidit... centum] CorS1 (quidam statim post hoc < UNUM> addunt litteram hanc: TRICESIMUM ET UNUM SEXAGESIMUM ET UNUM CENTESIMUM ; al. sic: UNUM TRIGINTA ET UNUM SEXAGINTA ET UNUM CENTUM set neutra littera est de cextii) CorS2 (quidam statim post hoc < CRESCENTEM> addunt istud ET AFFEREBAT UNUM TRIGINTA ET UNUM SEXAGINTA ET UNUM CENTUM ; alii autem habent sic: ET AFFEREBAT UNUM TRICESSIMUM ET UNUM SEXAGESIMUM ET UNUM CENTESIMUM sed neutra littera est de textu sed contra Glossa exponit)
Numérotation du verset Mc. 4,9 

Et dicebat: Qui habet
aures
audiendi audiat.
Numérotation du verset Mc. 4,10 

Et cum esset singularis
interrogaverunt eum hi qui cum eo erant16 duodecim
16 erant ΩJ ΩL Li447 Li447@ ΩS Rusch ] + cum Weber
parabolam17 exponere18.
17 parabolã ΩJ Rusch , parabolam ΩL Li447@ Clementina ] parabol’a ΩS, de parabola Weber (P), parabolas Weber |
18 exponere ΩS Li447@ Rusch ] om. CorS2 (intellige: exponere ) ΩJ ΩL Weber |
Numérotation du verset Mc. 4,11 

Et dicebat eis: Vobis
datum est nosse19mysterium regni Dei.
19 nosse Weber (D C) CorS2 (vel) ΩS Rusch Clementina ] scire Φ Weber (A M Z P) CorS2 ΩJ ΩL Li447 Li447@ Wordsworth, cognuscere G, om. Weber
Illis20
20 Illis ΩL Som40 Rusch ] Ceteris P631
autem qui foris sunt
in parabolis omnia21 fiunt,
21 in parabolis - omnia ΩJ ΩL Li447@ Weber ] inv. Rusch
Numérotation du verset Mc. 4,12 

ut videntes
videant
et non videant.
Et audientes audiant
et non intelligant
nequando
convertantur et dimittantur eis peccata.
Numérotation du verset Mc. 4,13 

Et ait illis: Nescitis parabolam hanc
et quomodo omnes parabolas cognoscetis?
Numérotation du verset Mc. 4,14 

Qui seminat, verbum seminat.
Numérotation du verset Mc. 4,15 

Hi autem sunt22
22 sunt ΩJ ΩL Li447 Li447@ Rusch ] om. ΩS
qui circa viam ubi
seminatur verbum, et cum audierint confestim venit Satanas et aufert verbum quod seminatum est in cordibus23 eorum.
23 cordibus ΩL Li447@ ΩS Rusch ] corda Weber
Numérotation du verset Mc. 4,16 

Et hii sunt similiter qui super petrosa24 seminantur
24 super petrosa ΩJ ΩL Rusch Weber ] supra petrosa Li447 Li447@ , supra petram ΩS
qui cum audierint verbum statim cum gaudio accipiunt25 illud
25 accipiunt ΩJ ΩL Li447@ ΩS Weber ] suscipiunt Rusch Wordsworth (E)
Numérotation du verset Mc. 4,17 

et non habent radicem in se,
sed temporales sunt.
Deinde,
orta tribulatione
et persecutione,
propter verbum, confestim26 scandalizantur.
26 confestim ΩJ ΩL Li447@ Rusch Weber ] statim ΩS
Numérotation du verset Mc. 4,18 

Et alii sunt qui in spinis seminantur.
Hi sunt qui verbum audiunt
Numérotation du verset Mc. 4,19 

et erumne seculi
et deceptio divitiarum
et circa reliqua concupiscentie
introeuntes suffocant27 verbum
27 suffocant] CorS2 ( intellige: “strangulant guttur mentis nec bonum desiderium ad corda hominum intrare sinunt. Ex hoc patet quod in ea# produci debet sicut Ez. 36 [v. 26-36]. Lege notam ibi. ” [ cf. Glossa ] )
et sine fructu efficitur.
Numérotation du verset Mc. 4,20 

Et hi sunt qui super terram bonam
seminati sunt, qui audiunt verbum et suscipiunt et fructificant
unum triginta28
28 triginta ΩJ ΩL Li447@ Rusch ] tricesimum ΩS, tringinta cacogr. Rusch
unum29 sexaginta30
29 unum ΩS Rusch Clementina ] et praem. ΩJ ΩL Weber |
30 sexaginta ΩJ ΩL Li447@ Rusch ] sexagesimum |
et unum centum31.
31 centum ΩL Li447@ Rusch Weber ] centesimum ΩS, + qui habet aures audiendi audiat ΩJ
Numérotation du verset Mc. 4,21 

Et32 dicebat illis: Numquid venit
32 Et ΩJ ΩL Li447 ΩS Rusch Weber ] set Li447@
lucerna
ut sub modio
ponatur aut sub lecto?
Nonne ut super candelabrum
ponatur?
Numérotation du verset Mc. 4,22 

Non est enim33
33 est enim ΩS Li447 Li447@ Rusch ] inv. ΩJ ΩL Weber Clementina
aliquid34 absconditum quod non manifestetur.
34 aliquid ΩL Li447 Li447@ ΩS Rusch ] om. ΩJ
Nec factum est occultum sed ut in35 palam veniat36.
35 sed ut in ΩL Li447 Rusch ] quod in ΩS, quod non ΩJ, sed ut Li447@ |
36 veniat ΩJ ΩL Li447 Li447@ Rusch Weber ] conveniat ΩS |
Numérotation du verset Mc. 4,23 

Si quis habet aures audiendi
audiat.
Numérotation du verset Mc. 4,24 

Et dicebat illis: Videte
quid audiatis. In qua mensura
mensi fueritis remetietur vobis
et adiicietur vobis37.
37 et adiicietur vobis ΩL Li447 ΩS Rusch Weber ] om. Li447@
Numérotation du verset Mc. 4,25 

Qui enim habet
dabitur illi.
Et qui non habet
etiam quod habet
auferetur ab eo38.
38 eo R ΩS ΩJ Rusch ] illo ΩL Li447@ Weber
Numérotation du verset Mc. 4,26 

Et dicebat: Sic est regnum Dei
quemadmodum si homo
iaciat39 sementem
39 iaciat ΩJ ΩL P17234 ΩS Rusch Weber ] iaceat Li447@ , iactet Li447
in terram
Numérotation du verset Mc. 4,27 

et dormiat
et exsurgat nocte
et40 die
40 et ΩS Li447@ Rusch ] ac ΩJ ΩL Weber
et semen germinet et increscat
dum nescit ille.
Numérotation du verset Mc. 4,28 

Ultro enim terra41 fructificat
41 terra ΩJ ΩL Li447@ (sup. v.) Li447 ΩS Weber ] om. Rusch (hapax )
primum herbam,
deinde spicam,
deinde plenum fructum42 in spica43.
42 fructum CorS2 (textus Parisiensis; Ambrosius in Exameron quarto) Cor3 (al.) ΩS] frumentum CorS2 ( al. ; Rabanus libro decimo capitulo undecimo habet et Gregorius in Moralium sed Parisiensis non tangit textum nisi fructum ) ΩJ ΩL Li447@ Rusch |
43 spica ΩL Weber ] spicam Φ Weber (M Z G) |
Numérotation du verset Mc. 4,29 

Et cum produxerit44 fructus45, statim mittit46 falcem
44 produxerit Rusch ] in se praem. ΩS, se praem. ΩJ ΩL Weber , ex se praem. CorS1 Li447 Li447@ |
45 fructus CorS1 ΩJ Li447@ Rusch Weber ] fructum CorS1 (al.) ΩS |
46 mittit ΩL Li447@ ΩS Rusch Weber ] mittet ΩJ |
quoniam adest messis.
Numérotation du verset Mc. 4,30 

Et dicebat: Cui assimilabimus regnum Dei,
Numérotation du verset Mc. 4,31 

aut cui parabole comparabimus illud? Sicut granum sinapis
quod cum seminatum fuerit47 in terra48
47 fuerit ΩJ ΩL Li447@ Rusch Weber ] est ΩS |
48 terra ΩJ ΩL Rusch Weber ] terram Li447@ |
minus est
omnibus seminibus que sunt in terra.
Numérotation du verset Mc. 4,32 

Et cum natum49 fuerit ascendit in arborem50
49 natum ΩJ² (rubr. exp. et cancel.) ΩS Rusch Clementina ] seminatum ΩJ* ΩL Li447@ Weber |
50 in] ni cacogr. Rusch | in arborem Cor2 ΩJ ΩS Rusch Sixtina cf. Lc. 13, 19] om. ΩL Li447@ Clementina Weber |
et fit maius omnibus
oleribus
et facit ramos magnos51
51 ramos magnos ΩJ ΩL Li447@ ΩS Weber ] inv. Rusch
ita ut possint sub umbra eius
aves celi
habitare.
Numérotation du verset Mc. 4,33 

Et talibus multis parabolis loquebatur eis verbum
prout poterant audire.
Numérotation du verset Mc. 4,34 

Sine parabola autem non loquebatur eis.
Seorsum
autem discipulis suis
disserebat
omnia.
Numérotation du verset Mc. 4,35 

Et ait illis in illa die52 cum sero esset factum:
52 illa die ΩJ ΩL Li447 Li447@ ΩS Weber Clementina ] inv. Rusch
Transeamus contra.
Numérotation du verset Mc. 4,36 

Et dimittentes turbam assumunt eum ita ut erat in navi
et alie naves erant cum illo53.
53 illo ΩL Li447 Li447@ ΩS Rusch Weber ] eo ΩJ
Numérotation du verset Mc. 4,37 

Et facta est procella magna venti
et fluctus mittebat in navim54
54 navim ΩJ ΩS] navem ΩL Weber
ita ut impleretur navis.
Numérotation du verset Mc. 4,38 

Et erat ipse in puppi55
55 puppi ΩJ ΩL Li447 Li447@ ΩS Weber ] navi Rusch (hapax), + navis Wordsworth (L)
super56 cervical
56 super ΩL Li447 Li447@ ΩS Rusch ] supra ΩJ Weber
dormiens.
Et excitant eum57
57 Et excitant eum Cor3 (al.) ΩL Li447 Li447@ ΩS Rusch Weber ] Excitantes eum ΩJ
et58 dicunt
58 et ΩL Li447 Li447@ ΩS Rusch] om. ΩJ
illi59: Magister non ad te pertinet quia60 perimus?
59 illi ΩJ Rusch Clementina ] ei ΩL Li447@ Weber |
60 quia ΩJ ΩL Li447@ Rusch Weber ] quod ΩS |
Numérotation du verset Mc. 4,39 

Et exsurgens,
comminatus est61 vento
61 est ΩJ ΩL Li447 ΩS Rusch Weber] om. Li447@
et dixit mari:
Tace, obmutesce.
Et cessavit ventus. Et facta est tranquillitas magna.
Numérotation du verset Mc. 4,40 

Et ait illis: Quid timidi estis?
Necdum habetis fidem?
Et timuerunt
timore magno62 et dicebant ad alterutrum: Quis putas est iste
62 timore magno ΩS Li447 Li447@ Rusch ] inv. ΩJ Weber
quia63 et64 ventus65 et mare obediunt ei66?
63 quia Li447 Rusch Weber] qui Li447@ |
64 et ΩJ Rusch Weber] om. ΩS Li447 Li447@ |
65 ventus ΩJ ΩL ΩS Rusch Weber ] venti Li447 Li447@ |
66 Quis putas... ei] CorS2 ( iste sub .e. usque ei. Vel ISTE interrogative et tunc QUIA etc. depressive ) |

Capitulum 4

Numérotation du verset Mc. 4,1 
marg.| {5.519} {1 } Et iterum cepit docere ad mare, et congregata est, etc. Hic consequenter ostenditur fervor predicandi in spirituali. {5.520} Et primo describitur fervor predicationis, secundo, ex hoc insurgens livor emulationis, in principio 6. cap. Circa primum evangelista primo describit predicationis typum, secundo, predicationis fructum, ibi. Et dicebat. Sic est regnum Dei. Tertio, confirmans miraculum, ibi.
prol.| {5.521} Et ait in illa die. Circa primum primo describitur predicationis Christi tempus et modus. Secundo predicationis parabola sive typus, ibi. Ecce exiit seminans. Tertio huius parabole aperitur intellectus, ibi. Et cum esset singularis. Et ista pars dividitur in duas, quia primo {5.522} aperitur intellectus parabole apostolis specialiter, secundo predicitur aperiendus per apostolos omnibus generaliter, ibi. Numquid venit lucerna. Tres prime partes exposite sunt Mt. 13. paucis exceptis.
marg.| {1 } Et cum esse singularis. Idest, extra pressuram turbarum, tunc exposuit parabolam apostolis.
marg.| {5.523} {1 } Numquid venit lucerna. Hic ostenditur doctrina evangelica per apostolos publicanda. Quod factum est post ascensionem Christi ad celos, tunc enim dispersi sunt per orbem ut in omnem terram exiret sonus predicationis eorum, et etiam ante passionem Christi missi sunt ad predicandum, non tamen ita diffuse, et hoc est quod dicitur.
prol.| Numquid venit lucerna. Idest, doctrina evangelica secundum illud Psal. Lucerna pedibus meis verbum tuum.
marg.| {2 } Ut sub modio ponatur, etc. Idest, occulte in latebris doceatur, sicut doctrine suspecte hereticorum et hominum malorum, quasi dicat. Non.
marg.| {3 } Nonne ut super candelabrum ponatur. Hoc est in palam, et publice doceatur, quasi dicat. Sic.
marg.| {4 } Non est enim aliquid absconditum. Quia illa que Christus docuit apostolos secrete, voluit per apostolos predicari publice et manifeste secundum quod dicitur eis Matt. 10.e. Quod in aure auditis predicate super tecta.
marg.| {5 } Si quis habet aures audiendi. Idest, desiderium intelligendi doctrinam {5.524} Christi, quasi dicat talis potest proficere non solum sibi intelligendo, sed etiam aliis ipsos docendo, ideo subditur.
marg.| {6 } In qua   mensura   mensi :   fueritis   . Quod exponit sic Be. Si solerter omnia que valetis bona facere ac proximo intimare studetis, aderit divina pietas, que vobis in presenti sensum altiora capiendi conferet, et in futuro retributionem eternam adiiciet, et ideo subditur. Et adiicietur vobis.
marg.| {7 } Qui enim   habet dabitur   ille, etc. Quia habens fidem et gratiam ex usu talis gratie meretur, quod iterum sibi detur gratia ad augmentum precedentis.
marg.| {8 } Et qui non habet. Scilicet fidem et gratiam quales erant Scribe et Pharisei. {9 }   Etiam quod   habet auferetur   ab eo. Quia notitia legis quam habebant ablata fuit ab eis in quantum non valuit eis ad salutem, sed magis fuit eis in augmentum sue damnationis, secundum dictum Salvatoris Luc. 12.f. Servus qui scivit voluntatem domini sui, et non facit, vapulabit multis.
marg.| { 10 } Et   dicebat   . Hic consequenter describitur Christi predicationis fructus primo in uno homine, secundo, in communitate ecclesie, ibi. Et dicebat cui assimilabimus. Circa primum sciendum, quod semen intelligitur predicatio, sicut patet in parabola precedenti. Ex semine autem isto recepto in aliquo {5.525} homine fit talis processus, quia primo concipitur timor divinorum iudiciorum, et significatur per herbam, que est quid imperfectum, cum dicit. Fructificat primum herbam. Et quia ex timore cessat homo a malis, et incipit se exercere in bonis, ideo secundo concipitur spes divinorum beneficiorum que signatur per spicam, in qua iam est spes grani futuri, cum dicitur. Deinde spicam. Tertio, ex hoc datur charitativus amor, qui habet opus perfectum, et ideo significatur per plenum frumentum, cum dicitur.
marg.| {1 } Deinde plenum   frumentum   . Quia ut dicitur ad Ro. 13.c. Plenitudo legis est dilectio, et tunc est homo dispositus, ut de statu gratie transeat ad {5.526} gloriam, ideo subditur.
marg.| {2 } Quoniam adest   messis   , id est collectio iustorum in patria.
marg.| {3 } Et   dicebat   . Hic consequenter describitur fructus predicationis Christi quantum ad communitatem ecclesie, que de parvo statu crevit ad magnum sicut sinapis granum, et patet sententia ex dictis. Matt. 13. excepto, quod hic subditur.
marg.| {4 } Et   talibus multis   . Quod exponit Theophilus dicens. Quoniam turbe erant indocte a consuetis nominibus instruit eas per similitudinem rerum sensibilium, que erant eis cognite. Sed hoc videtur contradicere ei quod supra dixit Christus apostolis eodem capitulo, vobis datum est nosse mysterium regni Dei. Illis autem qui foris sunt in parabolis, ut videntes videant{5.527} et non videant et Mt. 13.d. In parabolis loquor eis, quia videntes non vident, etc. Dicendum quod sacra scriptura hoc habet proprium quod sub una litera habeat plures sensus, quorum aliqui sunt potentiores et alii magis latentes, et ideo in parabolis Christi turbe capiebant sensum magis patentem non autem latentem, sed de tali intellectu docebat Christus apostolos ad partem, ideo subditur.
marg.| {5.528} {1 } Seorsum autem discipulis etc. De turbis autem predictum est ut videntes videant, et non videant, id est capiant sensum magis patentem, non autem latentem.
marg.| {2 } Et ait illis in illa die. Hic consequenter describuntur miracula doctrine Christi confirmativa, Et primo describitur miraculum factum in mari, secundo, in terra in principio sequentis capituli. Sententia prime partis patet ex his que dicta sunt. Mt. 8.
Numérotation du verset Mc. 4,moraliter 
marg.| {5.519} {1 } Et iterum cepit, docere ad mare, et congregata. Sequitur.
Numérotation du verset Mc. 4,moraliter 
marg.| {5.521} † Ecce exiit seminans. Sicut docet quis verbo, sic etiam exemplo. Matthei 13. parabolam istam exposui de verbo doctrine hic autem exponi potest de exemplo vite, quod semen dici potest. Videntes autem exemplum hoc semen recipiunt, sed diversimode. Nam aliqui sunt demonum suggestionibus pervii qui rapiunt semen illud, significati per volucres, per superbiam {5.522} alta petentes. Aliqui vero sunt, in malitia indurati sicut petra propter quod semen in eis non facit fructum. Aliqui vero sunt sicut spine pungitivi et maledici, propter quod ex bono exemplo non proficiunt sed magis deficiunt attribuentes illud hypocrisi. Aliqui vero sunt bone voluntatis et devotionis, et isti proficiunt inde diversis tamen gradibus secundum gratiam a domino sibi datam.
Numérotation du verset Mc. 4,moraliter 
marg.| {5.525} † Sic est   regnum   . Beda. Cum desideria bona concipimus, semen in terra iactamus, cum operari recta incipimus, herba sumus, cum ad profectum boni crescimus, ad spicam pervenimus, cum in eisdem operationis perfectione solidamur, iam plenum frumentum in spica proferimus. Missio vero falcis tempus est bone mortis.
prol.| {5.526} † Cui assimilabimus regnum Dei. Sequitur.
marg.| Sicut   granum sinapis   . Seminatio, est boni propositi conceptio, profectus seminis incipit a timore qui principium est sapientie, et est minimum inter septem spiritussancti dona, sed fit magnum introducta charitate que maior est omnibus virtutibus. 1. Cor. 13. Et facit ramos per actus charitatis distinctos, in quibus aves celi, idest, contemplativi requiescunt.
Numérotation du verset Mc. 4,moraliter 
marg.| {5.527} † Et facta est procella   magna, etc. Navis quam Christus ingreditur est anima iusti que ab eo per gratiam inhabitatur. Procella vero surgens est tribulatio, que frequenter insurgit pie viventib. in Christo. Sed Christus dormit cum talia permittit secundum vulgare dictum, sed excitatur cum oratio patientis{5.528} exauditur. Et fit tranquillitas exterius cum persequutio cessat, vel interius quando Deus sustinenti patientiam bonam prestat, Et hec tranquillitas melior est quam prima sicut dictum fuit Paulo. 2. Cor. 12.c. Sufficit tibi gratia mea. Propter quod subiunxit. Libenter igitur gloriabor in infirmitatibus meis, ut inhabitet in me virtus Christi.



Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Nicolaus de Lyra (Mc. 4), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2025. Consultation du 16/04/2025. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=lyr&numLivre=56&chapitre=56_4)

Notes :