Glossae Scripturae Sacrae-electronicae (Gloss-e)

Nicolaus de Lyra

Biblia communis

Capitulum 4

Numérotation du verset Lc. 4,1

Iesus¹ autem plenus Spiritu sancto regressus est ab² Iordane. Et³ agebatur in⁴ spiritu in deserto⁵

¹ Iesus] Ioannes CorS1 |

² ab] a Ω^J; om. Cor3 (g, reca littera nec IN nec A habet) |

³ Et] hic incipit cap. 4 Ω^J |

⁴ in] a CorS1 (vel), om. CorS1 (G. non habet IN nec A ) |

⁵ deserto Rusch ] desertum Catena Weber |

Numérotation du verset Lc. 4,2

diebus quadraginta⁶ et temptabatur a diabolo et nihil manducavit in diebus illis⁷.

⁶ diebus quadraginta Rusch Weber ] inv. Catena |

⁷ diebus illis Rusch Weber ] inv. Catena |

Et consummatis illis esuriit.

Numérotation du verset Lc. 4,3

Dixit autem illi diabolus:

Si Filius Dei

es, dic lapidi huic

ut panis fiat.

Numérotation du verset Lc. 4,4

Et respondit ad illum Iesus: Scriptum est^a

⁰ Cf. Dt. 8, 3.

quia⁸ non in pane solo vivit⁹ homo sed in omni verbo Dei.

⁸ quia Li448 Rusch Weber] om. Li448@ |

⁹ vivit Li448@ Rusch ] vivet Weber |

Numérotation du verset Lc. 4,5

Et duxit illum diabolus in montem excelsum¹⁰

¹⁰ in montem excelsum Rusch ] om. Catena Weber

Numérotation du verset Lc. 4,6

et ostendit illi omnia regna orbis terre

in momento temporis

et ait illi¹¹: Tibi dabo potestatem hanc universam

¹¹ illi Catena Rusch ] ei Weber

et gloriam illorum

quia mihi tradita sunt et cui volo do illa.

Numérotation du verset Lc. 4,7

Tu ergo si adoraveris coram me erunt tua omnia¹².

¹² tua omnia Rusch Weber ] tibi omnia subdita Catena

Numérotation du verset Lc. 4,8

Et respondens Iesus dixit illi: Scriptum est^b

⁰ Cf. Dt. 6, 13.

Dominum Deum tuum adorabis

et illi soli servies.

Numérotation du verset Lc. 4,9

Et duxit illum in Hierosolymam¹³

¹³ Hierosolymam] Hierusalem Li448@ Weber

et statuit eum supra pinnaculum templi¹⁴

¹⁴ pinnaculum Cor3 Li448@ Rusch ] pinnam Ω^J Weber

et dixit illi: Si Filius Dei es

mitte te hinc deorsum.

Numérotation du verset Lc. 4,10

Scriptum est^c enim

⁰ Ps. 90, 11-12.

quod¹⁵ angelis suis mandavit¹⁶ de te ut conservent te

¹⁵ quod Catena@ Rusch etc. ] quoniam Catena (La88 Val18 Ed1953 ) |

¹⁶ mandavit Li448@ Rusch ] mandabit Weber |

Numérotation du verset Lc. 4,11

et quia in manibus tollent te ne forte offendas ad lapidem pedem tuum.

Numérotation du verset Lc. 4,12

Et respondens Iesus ait illi: Dictum est^d non temptabis

⁰ Cf. Dt. 6, 16.

Dominum Deum tuum.

Numérotation du verset Lc. 4,13

Et consummata omni temptatione diabolus recessit ab illo usque ad tempus.

Numérotation du verset Lc. 4,14

Et regressus est Iesus

in virtute Spiritus in Galileam

et fama exiit per universam regionem de illo.

Numérotation du verset Lc. 4,15

Et ipse docebat in synagogis eorum et magnificabatur ab omnibus

Numérotation du verset Lc. 4,16

et venit Nazareth

ubi erat nutritus

et intravit secundum consuetudinem suam die sabbati in synagogam

et surrexit¹⁷ legere.

¹⁷ surrexit] surrexeris Cor3 (al.)

Numérotation du verset Lc. 4,17

Et traditus est illi¹⁸ liber prophete Isaie

¹⁸ illi Li448 Rusch Weber ] ei Li448@

et ut revolvit librum invenit locum ubi scriptum erat ^e:

⁰ Cf. Is. 61, 1-2 ; Is. 58, 6.

Numérotation du verset Lc. 4,18

Spiritus Domini

super me eo¹⁹

¹⁹ eo Rusch ] propter Catena Weber

quod unxit me evangelizare pauperibus misit me,

Numérotation du verset Lc. 4,19

sanare contritos corde²⁰, predicare²¹ captivis remissionem

²⁰ sanare ...corde Catena Rusch ] om. Weber |

²¹ predicare Rusch Weber] et praem. Catena |

et cecis visum²²,

²² cecis visum Rusch Weber ] inv. Catena

dimittere confractos in remissionem,

predicare annum Domini acceptum

diem retributionis.

Numérotation du verset Lc. 4,20

Et cum plicuisset librum, reddidit ministro et sedit. Et omnium in synagoga oculi erant intendentes in eum.

Numérotation du verset Lc. 4,21

Cepit autem dicere ad illos: Quia hodie impleta est hec²³ Scriptura in auribus vestris.

²³ hec Li448 Rusch Weber] om. Li448@

Numérotation du verset Lc. 4,22

Et omnes illi testimonium²⁴ dabant et mirabantur in verbis gratie que procedebant de ore ipsius et

²⁴ illi testimonium Rusch ] inv. Catena Weber

dicebant:

Nonne hic est filius²⁵ Ioseph?

²⁵ est Filius Catena Rusch ] inv. Weber

Numérotation du verset Lc. 4,23

Et ait illis: Utique dicetis mihi hanc similitudinem, medice

cura te ipsum,

quanta audivimus facta in Capharnaum fac et hic in patria tua.

Numérotation du verset Lc. 4,24

Ait autem: Amen dico vobis, quia nemo propheta²⁶ acceptus est in patria sua.

²⁶ nemo propheta Rusch Weber ] inv. Catena

Numérotation du verset Lc. 4,25

In veritate dico vobis, multe vidue erant in diebus Elie in Israel quando clausum²⁷ est celum annis tribus et mensibus sex cum facta est fames magna²⁸ in omni terra

²⁷ clausum Catena Rusch ] clusum Weber |

²⁸ magna Rusch Weber] om. Catena |

Numérotation du verset Lc. 4,26

et ad nullam illarum²⁹ missus est Elias nisi in Sarepta Sidonie ad mulierem viduam^f.

⁰ Cf. 3Rg. (1Rg.) 17, 9.

²⁹ illarum Rusch Weber ] earum Catena

Numérotation du verset Lc. 4,27

Et multi leprosi erant in Israel sub Eliseo propheta et nemo eorum mundatus est nisi Naaman³⁰ Syrus^g.

⁰ Cf. 4Rg. (2Rg.) 5, 14.

³⁰ Naaman Catena Rusch ] Neman Weber

Numérotation du verset Lc. 4,28

Et repleti sunt omnes in synagoga ira hec audientes³¹

³¹ hec audientes Rusch Weber ] om. Catena

Numérotation du verset Lc. 4,29

et surrexerunt et eiecerunt illum extra civitatem

et duxerunt illum usque ad supercilium montis supra³² quem civitas illorum erat edificata ut precipitarent eum.

³² supra Rusch Weber ] super Catena

Numérotation du verset Lc. 4,30

Ipse autem transiens per medium illorum ibat

Numérotation du verset Lc. 4,31

et descendit in Capharnaum civitatem Galilee ibique docebat

eos³³

³³ eos Rusch ] illos Catena Weber

sabbatis.

Numérotation du verset Lc. 4,32

Et stupebant in doctrina eius quia in potestate erat sermo ipsius³⁴.

³⁴ erat sermo ipsius Li448 Rusch Weber ] om. Li448@

Numérotation du verset Lc. 4,33

Et in synagoga erat homo habens demonium immundum³⁵

³⁵ demonium immundum Cas574 Rusch Weber ] spiritum demonii immundi CorS1 (grecus sic habet) , demonii immundi Cor3 (greca littera) Ω^J

et exclamavit voce magna

Numérotation du verset Lc. 4,34

dicens: Sine.

Quid nobis et tibi

Iesu Nazarene?

Venisti perdere nos?

Scio³⁶

³⁶ Scio Ω^J Rusch Weber ] + enim Catena

te quia

sis³⁷* Sanctus Dei.

³⁷ quia sis Cas574 Li448 Cor3 (greca littera: SCIO TE QUIA SIS SANCTUS DEI) Ω^J] quia scis CorS1 Li448@ , quia es CorS1 (grec. sic hab.: SCIO TE QUIA ES SANCTUS DEI )] qui sis Rusch Weber

Numérotation du verset Lc. 4,35

Et increpavit illum³⁸ Iesus³⁹ dicens: Obmutesce et exi ab illo.

³⁸ illum Rusch Catena ] illi Weber |

³⁹ Iesus Rusch Weber] om. Catena |

Et cum proiecisset illum demonium in medium exiit ab illo

nihilque eum⁴⁰ nocuit.

⁴⁰ eum Rusch ] illi Catena , illum Weber

Numérotation du verset Lc. 4,36

Et factus est pavor in omnibus et colloquebantur ad invicem dicentes: Quod est hoc verbum

quia in potestate et virtute imperat immundis spiritibus et exeunt?

Numérotation du verset Lc. 4,37

Et divulgabatur fama de illo in omnem locum regionis.

Numérotation du verset Lc. 4,38

Surgens autem Iesus⁴¹ de synagoga introivit in domum Simonis.

⁴¹ Iesus Rusch ] om. Catena Weber

Socrus autem Simonis tenebatur magnis febribus

et rogaverunt illum pro ea

Numérotation du verset Lc. 4,39

et stans super illam imperavit febri et dimisit illam et continuo surgens ministrabat illis.

Numérotation du verset Lc. 4,40

Cum sol autem⁴² occidisset omnes qui habebant infirmos variis languoribus ducebant illos ad eum

⁴² sol autem Ω^J Rusch Weber ] inv. Catena

at ille singulis manus

imponens curabat eos.

Numérotation du verset Lc. 4,41

Exibant⁴³ autem⁴⁴ demonia a multis clamantia et dicentia: Quia tu es Filius Dei.

⁴³ Exibant Ω^J Catena Rusch ] Exiebant Weber |

⁴⁴ autem Ω^J Catena Rusch ] + etiam Weber |

Et increpans non sinebat ea loqui quia sciebant ipsum⁴⁵ esse Christum.

⁴⁵ ipsum Ω^J² ( in ras. ) Rusch Weber ] eum Ω^J* (?) Li448@

Numérotation du verset Lc. 4,42

Facta autem die egressus ibat in desertum locum et turbe requirebant eum et venerunt usque ad ipsum et detinebant illum ne discederet ab eis

Numérotation du verset Lc. 4,43

quibus ille ait: Quia et aliis civitatibus oportet me evangelizare regnum Dei quia ideo missus sum.

Numérotation du verset Lc. 4,44

Et erat predicans in synagogis Galilee.

Capitulum 4

Numérotation du verset Lc. 4,1

^marg.| {5.743} {1 } Iesus autem. Descripta predicatione precursoris, hic consequenter describitur predicatio Salvatoris, et primo describitur eius predicatio per modum amoris miracula faciendo et beneficia conferendo. Secundo per viam amoris terrorem futuri iudicii incutiendo cap. 21. Adhuc circa primum describitur primo predicatio Salvatoris per seipsum tantum. Secundo, cum hoc permissionem discipulorum 9. cap. Circa primum premittitur Christi predicatio, secundo ex hoc frequens aliquorum conversio capit. sequenti. Prima adhuc in duas, quia primo describitur idoneitas predicatoris. Secundo executio predicationis, ibi. Et egressus est Iesus. Idonea vero dispositio predicatoris est maceratio carnis per ieiunium, per quod carnis incentivum exprimitur, secundum quod dicit Paulus 1. ad Cor. 9.d. Castigo corpus meum et in servitutem redigo, ne forte cum aliis predicaverim ipse reprobus efficiar, et secundo, fervor orationis in loco solitudinis, {5.744} ubi divina sapientia hauritur, que postea per predicationem effunditur, unde Paulus antequam mitteretur ad predicandum, in oratione fuit illustratus, secundum quod habetur Act. 9. cap. Ecce enim orat, et postea subditur : Vas electionis est mihi iste, ut portet nomen meum, etc. Tertium est victoria tentationis. Non enim est ad predicandum idoneus qui succumbit tentationibus. Ista autem tria ostenduntur de Christo per hoc quod ante predicationem intravit in desertum orationi solitarie aptum, et quod ibi ieiunavit et triplicem demonis tentationem devicit, non quia istis indigeret pro se sed pro nobis ad dandum exemplum predicatoribus aliis. Et patet sententia predictorum ex dictis Mt. 4. ubi ista sunt exposita exceptis paucis que sequuntur.

^marg.| {2 } Et nihil manducavit . Hic accipiuntur dies naturales, quia nihil manducavit de die nec de nocte.

^marg.| {3 } Dic lapidi huic ut panis fiat. Hic accipitur singulare pro plurali eo modo loquendi quo dicitur Ex. 8.f. Venit musca gravissima, id est, multitudo muscarum, unde Mt. 4.a. dicitur. Dic ut lapides isti panes fiant.

^marg.| {5.745} {1 } Et duxit illum diabolus . Ista tentatio que ponitur hic secunda, Mt. 4. ponitur tertia, que istarum fuit secunda, et tertia, certum nobis non, est, dicit Aug. neque refert ad veritatem, quia non oportet, quod facta semper eodem ordine referantur quo facta sunt, ut frequenter dictum est. Sed quod duo evangeliste varie narrent ordinem potest ratio assignari, quia una tentatio est de cupiditate principaliter, alia de elatione. Et frequenter contingit quod unum vitium ex alio nascitur et e converso, ideo Mattheus unam preponit. Lucas vero aliam.

^prol.| {5.746} {2 } Quia mihi tradita sunt. Mentitur hic diabolus, neque mirum, quia mendax est et pater mendacii, ut habetur Io. 8.f. Non enim potestatem habet super creaturas ad libitum suum, sed solum inquantum Deus permittit secundum occultum iudicium suum ad exercitiumpatientie electorum. Sicut data est ei potestas affligendi Iob in vastatione bonorum suorum, et in morte prolis, et in infirmitate sui corporis, ut habetur Iob. 1.

^marg.| {3 } Et consummata omni tentatione diabolus recessit, etc. Tanquam victus.

^marg.| {5.747} {1 } Usque ad tempus . Quia appropinquante tempore passionis suscitavit ei persecutionem per principes sacerdotum.

^marg.| {2 } Et regressus est Iesus . Descripta idoneitate predicatoris, hic consequenter describitur executio predicationis, et primo quantum ad eius doctrinam, secundo, quantum ad doctrine confirmationem, ibi. Et in synagoga erat homo habens demonium. Prima in duas, quia primo describitur docuisse in Galilea generaliter. Secundo in civitate sua Nazareth specialiter, ibi. Et venit in Nazareth. Circa primum dicitur, Et egressus est Iesus. scilicet, a deserto quod intraverat post baptismum, ut doceret populum.

^marg.| {3 } In virtute spiritus . Id est, in virtute signa et miracula faciendi de quo spiritu dicitur 4Rg. 2.c. Spiritus Elie requievit super Eliseum quando divisit aquas miraculose, verumtamen virtus faciendi miracula non erat in Eliseo, sed in Deo qui faciebat miracula ad preces Elisei, sed ista virtus erat in Christo cum sit Deus et homo.

^marg.| {4 } In Galileam. Ibi enim primo predicavit, ut impleretur prophetia Isa. 9.a. Primo enim tempore alleviata est terra Zabulon et terra Nephtalim, etc. ut habetur Mt. 4.c.

^marg.| {5 } Et magnificabitur, etc. Propter excellentiam doctrine et miraculi.

^marg.| {6 } Et venit Nazareth. Hic consequenter describitur eius doctrina in Nazareth civitate sua, circa quod eius doctrina premittitur. Secundo contra eum emulatio excitatur, ibi. Et dicebant, nonne hic est, etc. Circa primum dicitur. Et venit Nazareth ubi erat nutritus. Hoc autem dicitur ad designandum, quod alibi fuerat natus, scilicet, in Bethlehem, ut supra dictum est cap. 2.

^marg.| {7 } Et intravit secundum consuetudinem suam die sabbathi in synagogam . Que erat locus orationis et doctrine legis quibus Iudei secundum preceptum legis vacare debebant in die sabbathi. Christus {5.748} autem legem observare voluit, ut dictum est supra cap. 2.

^marg.| {8 } Et surrexit legere . Ut non predicaret seipsum verbo suo tantum, sed etiam testimonio sacre scripture.

^marg.| {9 } Invenit locum . Non a casu, sed a proposito, quia sciebat passus scripture loquentes de eo.

^marg.| { 10 } Spiritus domini super me. Hoc scribitur Isai. 61.a. Sed tamen in translatione nostra mutantur aliqualiter verba, sed fit eadem sententia Lucas autem hic allegat scripturam prout habetur in translatione LXX. Circa quod sciendum, quod Iudei expectant illa que promittuntur eis Isa. cap. predicto, impleri per Messiam, quem expectant futurum, et dominaturum toti mundo temporaliter, et educturum Iudeos de captivitate, et positurum eos in maxima gloria et honore supra omnes gentes, sed quia tempus adventus Christi iam transiit, ideo Christus hunc locum convenienter de seipso exposuit, di. Spiritus domini super me, id est me deducens, quia humanitas Christi organum est ipsius divinitatis coniunctum, et ideo in omnibus movebatur secundum divinitatis instinctum.

^marg.| { 11 } Eo quod unxit me. Ab instanti conceptionis plenitudine gratie. Ex hoc enim quod humanitas Christi deitati coniungitur, plenitudine gratie repletur, secundum quod dicitur. Io. 1. Vidimus eum quasi unigenitum a patre plenum gratie et veritatis.

^marg.| { 12 } Evangelizare pauperibus . Id est, humilibus quibus sua doctrina proficit, non superbis.

^marg.| { 13 } Sanare contritos . Contritis per penitentiam datur gratia sanans vulnera peccatorum.

^marg.| { 14 } Predicare captivis remissionem . Id est, detentis in limbo, ad quos descendit et eos inde eripuit.

^marg.| { 15 } Et cecis visum. Id est, Gentilibus excecatis per errorem veram Dei cognitionem, secundum quod dixit Simeon supra 2. de Christo. Lumen ad revelationem gentium, etc.

^marg.| { 16 } Dimittere confractos . A pondere legis relaxando, de quo dicitur Act. 15.b. {5.749} Cur tentatis imponere iugum super cervices discipulorum, quod neque nos nec patres nostri portare potuimus ?

^marg.| {1 } Predicare annum domini acceptum . Iste est annus passionis Christi, quo Deus placatus est humano generi soluta emenda primi peccati.

^marg.| {2 } Et diem retributionis . Idest, diem iudicii, in quo unicuique retribuetur secundum opera sua.

^marg.| {3 } Et cum plicuisset librum . Hoc fecit ad ostendendum, quod libri sacre scripture sunt reverenter tractandi, unde, et Iudei hanc reverentiam faciunt libris veteris Testamenti, quod nullo modo sederent iuxta illos, sedendo ita alte sicut illi sunt positi. Ex quo patet, quod illi Christiani sunt valde reprehendendi, qui non solum libros veteris testamenti, sed etiam novi, etiam sacra evangelia ita irreverenter tractant, et irreverentius quam libros gentilium damnatorum. Aliqui etiam Theologi dicta eorum cum maiori pondere et certiori quotatione allegant in sermonibus suis et in scholis quam dicta Christi et apostolorum.

^marg.| {4 } Et sedit. Ut exponeret mature quod stando legerat reverenter, et devote.

^marg.| {5 } Et omnium, etc. oculi erant intendentes in eum. Quia in facie eius quidam fulgor divine gratie relucebat, qui animos intuentium attrahebat.

^marg.| {6 } Cepit autem, etc. impleta est. Scilicet in ipso, ut patet ex predictis.

^prol.| {5.750} {7 } Et omnes testimonium illi dabant . Videlicet quod illa scriptura in eo esset impleta.

^marg.| {8 } Et mirabantur in verbis gratie. Idest, gratiosis.

^marg.| {9 } Et dicebant. Hic consequenter describitur emulatio contra eum. Licet enim illi de Nazareth primo recepissent verba eius reverenter, et gratiose, ut dictum est, tamen postea moti sunt contra eum ex invidia, despicientes eum propter paupertatem parentum, quia licet essent nobiles, ut supra dictum est cap. 2. tamen erant pauperes, unde dicebant despective.

^marg.| { 10 } Nonne hic est filius Ioseph ? Ut patet Mt. 13. et Marc. 6. propter quod pauca miracula fecit ibi, quia erant indigni, ut ibi dicitur, Unde et eorum invidia intantum processit, quod miracula eius dicebant esse falsa. Et hoc est quod subditur.

^marg.| { 11 } Utique dicetis mihi hanc similitudinem. Idest, obiectionem a similitudine sumptam.

^marg.| { 12 } Medice cura teipsum. Sicut enim medicus verus citius, et libentius seipsum curat et alios ad se pertinentes quam extraneos, ita dicebant ei. Si tu faceres vera miracula citius faceres ea inter propinquos tuos, et in civitate tua quam inter extraneos. Sed ipse consequenter respondit, quod non dimittebat inter eos facere miracula ex impotentia vel falsitate aliqua, sed ex eorum malitia. Et ad hoc inducit sacre scripture exempla. Cum subditur.

^marg.| {5.751} {1 } In veritate dico vobis, Multe vidue etc. clausum est celum . Orationibus Elie, ut habetur. 3Rg. 17. ubi ista historia diffuse tractatur que hic breviter ponitur.

^marg.| {2 } Et ad nullam illarum . Quia non erant ita devote sicut illa mulier gentilis Sareptana. Et quia Elias persecutionem patiebatur in terra Israel, que debuisset sibi esse grata.

^marg.| {3 } Et multi leprosi etc. et nemo eorum mundatus est. Propter eorum ingratitudinem erga Deum, quia regnum Israel declinaverat ad idololatriam colendo vitulos aureos, quos fecerat Ieroboam.

^marg.| {4 } Nisi Naaman Syrus. Cuius historia ponitur. 4Rg. 5. ubi describitur bonitas eius ante curationem, cum dicitur : Per illum enim dedit Deus salutem Syrie. Et post curationem fuit adhuc melior, et {5.752} valde gratus Deo Eliseo, ut habetur ibidem.

^marg.| {5 } Et repleti sunt omnes in synagoga ira. Quia preponebat eis gentiles quos abominabantur sicut canes.

^marg.| {6 } Et eiecerunt illum extra. Tanquam dignum morte, ut illum interficerent, ut patet in litera.

^marg.| {7 } Ipse autem transiens per medium. Virtute divinitatis, qua poterat sic se servare illesum quando volebat. Dicit autem Beda, quod cum dominus de manibus eorum elapsus, de vertice montis descenderet, et sub rupe latere vellet, subito ad tactum dominice vestis saxum illud subterfugit, et instar cere solutum quendam sinum effecit, id est, concavitatem, in quo dominicum corpus reciperetur. In quo loco omnia linimenta et ruge vestis et vestigia pedum in rupe apparent adhuc sicut testantur qui viderunt.

^marg.| {5.753} {1 } Et descendit in Capharnaum. Ut impenderet aliis doctrinam sacram, qua illi de Nazareth erant indigni.

^marg.| {2 } Et stupebant in doctrina eius, quia in potestate erat sermo ipsius. Scilicet miracula faciendi, ut patet ex sequentibus.

^marg.| {3 } Et in synagoga . Hic consequenter describitur doctrine Christi confirmatio per miracula Christi. Sicut enim illa quorum cognitio subest naturali facultati intellectus, confirmantur esse vera per reductionem ad prima principia, sic veritas illorum que transcendunt naturalem facultatem intellectus, de quibus erat doctrina {5.754} Christi, confirmantur per operationem miraculorum, que a solo Deo possunt fieri, et ideo cum inducuntur ad confirmationem alicuius doctrine ostenditur esse vera, cum Deus testis esse non possit alicuius falsitatis, igitur ad hoc inducuntur hic duo miracula in speciali. Primum est de demoniaco curato. Secundum de socru Petri a febribus curata, ibi. Surgens autem de synagoga. Tertio multa ponuntur in generali, ibi. Cum enim sol occubuisset omnes qui habebant infirmos, etc. Et patet sententia istarum partium usque ad finem cap. ex dictis Mar. 1. ubi ista posita sunt eodem ordine quo hic et exposita.