Glossae Scripturae Sacrae-electronicae (Gloss-e)

Nicolaus de Lyra

Biblia communis

Capitulum 13

Numérotation du verset Io. 13,1

Ante diem¹ festum Pasche,

¹ diem CorS1 P14417 Rusch Clementina ] + autem Li449@ Li449 Weber

sciens Iesus quia venit hora eius²

² hora eius Li449@ Li449 Rusch ] inv. Ω^J Weber

ut transeat

ex hoc mundo

ad Patrem, cum dilexisset suos

qui erant in mundo

in finem dilexit eos.

Numérotation du verset Io. 13,2

Et cena facta,

cum diabolus iam misisset³

³ misisset CorS1* ] inmisisset Φ, misit CorS1 ²

in cor⁴

⁴ cor Li449@ CorS1 Rusch ] corde Weber , + Iude Ω^J* (rubr. cancel.)

ut traderet⁵ eum

⁵ traderet] tradat CorS1

Iudas Simonis Scariothis,

Numérotation du verset Io. 13,3

sciens⁶ quia omnia dedit ei Pater in manus

⁶ cum diabolus... Scariothis sciens] in cor Symonis Iude Schariotis ut traderet eum sciens CorS1 (grec. sic habet ), in cor Iude Symonis Scariotis ut traderet eum sciens etc.) Cor3

et quia a Deo exivit

et ad Deum vadit,

Numérotation du verset Io. 13,4

surgit a cena

et deponit⁷ vestimenta sua. Et cum accepisset linteum

⁷ deponit Rusch ] ponit Li449@ Li449 Weber

precinxit se.

Numérotation du verset Io. 13,5

Deinde misit⁸

⁸ misit Li449@ Li449 Rusch ] mittit Weber

aquam in pelvim et cepit lavare pedes discipulorum

et extergere

linteo

quo erat precinctus.

Numérotation du verset Io. 13,6

Venit ergo ad Simonem Petrum

et dicit ei Petrus:

Domine,

tu mihi

lavas pedes?

Numérotation du verset Io. 13,7

Respondit

Iesus et dixit⁹ ei: Quod ego facio

⁹ dixit Li449@ Li449 Rusch ] dicit Weber

tu nescis modo. Scies autem postea.

Numérotation du verset Io. 13,8

Dicit ei Petrus: Non lavabis mihi pedes in eternum.

Respondit ei Iesus¹⁰:

¹⁰ ei Iesus Li449@ Li449 Rusch ] inv. Weber

Si non lavero te

non habebis¹¹ partem mecum.

¹¹ habebis Li449@ Li449 Rusch ] habes Weber

Numérotation du verset Io. 13,9

Dicit ei Simon Petrus:

Domine, non tantum pedes meos

sed et manus

et caput.

Numérotation du verset Io. 13,10

Dicit ei Iesus: Qui lotus est

non indiget nisi ut pedes lavet¹² sed est mundus totus.

¹² nisi ut pedes lavet Li449@ Li449 Rusch ] ut lavet Weber

Et vos mundi estis sed non omnes.

Numérotation du verset Io. 13,11

Sciebat enim quisnam esset qui traderet eum. Propterea dixit: Non estis mundi omnes.

Numérotation du verset Io. 13,12

Postquam ergo lavit pedes eorum

accepit vestimenta sua.

Et¹³ cum recubuisset

¹³ Et Li449@ Li449 Rusch ] om. Weber

iterum dixit eis:

Scitis quid fecerim vobis?

Numérotation du verset Io. 13,13

Vos vocatis me magister et Domine et bene dicitis,

sum etenim.

Numérotation du verset Io. 13,14

Si ergo ego lavi pedes vestros¹⁴

¹⁴ pedes vestros Rusch ] inv. Li449@ Li449 Weber

Dominus

et magister

et vos debetis alter alterius lavare pedes.

Numérotation du verset Io. 13,15

Exemplum enim dedi vobis ut quemadmodum ego feci vobis

ita et vos faciatis.

Numérotation du verset Io. 13,16

Amen amen dico vobis¹⁵,

¹⁵ Amen dico vobis CorS2 ( Paris. et al. sic ) ] Amen dico CorS2 ( Senonensis ubique: AMEN DICO )

non est servus maior domino suo, neque¹⁶ apostolus maior eo qui misit illum.

¹⁶ neque Li449 Rusch Weber ] nec Li449@

Numérotation du verset Io. 13,17

Si hoc¹⁷ scitis

¹⁷ hoc Rusch ] hec Li449@ Li449 Weber

beati eritis si feceritis ea.

Numérotation du verset Io. 13,18

Non de omnibus vobis dico.

Ego scio quos elegerim,

sed ut adimpleatur¹⁸ Scriptura^a: Qui manducat meum¹⁹ panem levabit²⁰ contra me calcaneum suum²¹ .

⁰ Cf. Ps. 40, 10.

¹⁸ adimpleatur Li449@ Li449 Rusch ] impleatur Weber |

¹⁹ meum Li449@ Li449 Ω^J CorS1 (grec. [μου: ℵ B C L 33 8921241 pc ]) Rusch ] mecum CorS1 (al.) Cor3 (grec. [μετ εμου: Papyrus66 ℵ A D W Θ Ψ etc.]) Weber |

²⁰ levabit Li449@ Li449 Rusch ] levavit Weber |

²¹ contra me - calcaneum suum Rusch Weber ] inv. Li449@ Li449 |

Numérotation du verset Io. 13,19

Amodo dico vobis

priusquam fiat ut cum factum fuerit credatis²² quia ego sum.

²² cum factum fuerit - credatis Li449@ Li449 Rusch ] inv. Weber

Numérotation du verset Io. 13,20

Amen amen dico vobis,

qui accipit

si quem²³ misero me accipit. Qui autem me accipit accipit eum qui me misit.

²³ quem] que Li449@

Numérotation du verset Io. 13,21

Cum hec dixisset

Iesus turbatus est spiritu

et protestatus est

et dixit:

Amen amen dico vobis, quia unus

ex vobis

tradet me²⁴.

²⁴ tradet me Rusch Weber ] inv. Li449@ Li449

Numérotation du verset Io. 13,22

Aspiciebant ergo ad invicem discipuli²⁵ hesitantes de quo diceret.

²⁵ ad invicem - discipuli Rusch Weber ] inv. Li449@ Li449

Numérotation du verset Io. 13,23

Erat ergo recumbens unus ex discipulis eius

in sinu Iesu

quem diligebat Iesus.

Numérotation du verset Io. 13,24

Innuit ergo huic Simon Petrus et dixit²⁶ ei:

²⁶ dixit Rusch ] dicit Li449@ Li449 Weber

Quis est de quo dicit?

Numérotation du verset Io. 13,25

Itaque cum recubuisset ille supra pectus Iesu

dicit ei: Domine, quis est?

Numérotation du verset Io. 13,26

Respondit Iesus: Ille est cui ego intinctum panem²⁷ porrexero et cum intinxisset panem,

²⁷ panem Li449@ Rusch Weber] + ego Li449@

dedit Iude

Simonis Scariothis.

Numérotation du verset Io. 13,27

Et post buccellam introivit²⁸ in eum²⁹ Satanas.

²⁸ introivit Li449@ Rusch ] tunc praem. Li449 Weber |

²⁹ eum Rusch ] illum Li449@ Li449 Weber |

Et dixit³⁰ ei Iesus: Quod facis, fac citius.

³⁰ Et dixit Rusch ] Et dicit Li449@ Li449 , dicit Weber

Numérotation du verset Io. 13,28

Hoc autem nemo scivit discumbentium ad quid dixerit ei.

Numérotation du verset Io. 13,29

Quidam enim putabant quia loculos habebat

Iudas quod dixisset³¹ ei Iesus: Eme ea que opus sunt nobis ad diem festum aut egenis ut³² aliquid daret.

³¹ quod dixisset Li449@ Rusch ] quia dicit Li449 Weber |

³² egenis ut Rusch Weber ] inv. Li449@ Li449 |

Numérotation du verset Io. 13,30

Cum ergo accepisset ille

buccellam

exivit continuo.

Erat autem nox.

Numérotation du verset Io. 13,31

Cum ergo exisset dixit³³ Iesus: Nunc clarificatus est Filius hominis

³³ dixit Rusch ] dicit Li449@ Li449 Weber

et Deus clarificatus est in eo.

Numérotation du verset Io. 13,32

Si Deus clarificatus est in eo

et Deus clarificabit³⁴ eum in semetipso et continuo clarificabit eum.

³⁴ clarificabit Rusch Weber ] clarificavit Li449@

Numérotation du verset Io. 13,33

Filioli,

adhuc modicum vobiscum sum. Queretis me

et sicut dixi Iudeis

quo ego vado

vos non potestis venire.

Et vobis dico

modo.

Numérotation du verset Io. 13,34

Mandatum novum do vobis,

ut diligatis

invicem sicut dilexi vos ut et vos diligatis invicem.³⁵

³⁵ Et vobis dico... invicem CorS1 (habet totum in greca littera)

Numérotation du verset Io. 13,35

In hoc

cognoscent omnes quia discipuli mei estis³⁶ si dilectionem habueritis ad invicem.

³⁶ ut diligatis... discipuli Cor3 (hoc totum in greca littera) | discipuli mei estis Ω^J Rusch ] mei estis discipuli Li449@ Li449 , mei discipuli estis Weber

Numérotation du verset Io. 13,36

Dicit ei Simon Petrus: Domine, quo vadis?

Respondit³⁷ Iesus:

³⁷ Respondit Rusch Weber ] + ei Li449@ Li449

Quo ego vado non potes³⁸ me modo³⁹ sequi

³⁸ potes] potestis Li449 |

³⁹ modo] mudo cacogr. Rusch |

sequeris autem postea.

Numérotation du verset Io. 13,37

Dicit autem⁴⁰ Petrus: Quare non possum te sequi modo⁴¹? Animam meam pro te pono⁴².

⁴⁰ autem Rusch] ei Li449@ Li449 Weber |

⁴¹ te sequi modo Rusch ] te modo sequi Li449@ Li449 , sequi te modo Weber |

⁴² pono Catena (Cbg133 Li449) Rusch] ponam Catena@ (Cbg Li449) Weber |

Numérotation du verset Io. 13,38

Respondit Iesus:

Animam tuam pro me pones⁴³?

⁴³ pones Li449@ Li449 Rusch ] ponis Weber

Amen amen dico tibi, non cantabit gallus

donec ter me⁴⁴ neges⁴⁵.

⁴⁴ ter me P696 Li449@ Li449 Rusch ] inv. Weber |

⁴⁵ neges CorS2 (aliqui)] negabis P696 CorS2 (vel pr. m., sec. cancel. ‘ VEL’ et add. marg.: NON ) |

Capitulum 13

Numérotation du verset Io. 13,1

^marg.| {5.1229} {1 } Ante diem festum . In parte precedenti evangelista descripsit occasionem mortis Christi hic incipit describere mortem eius. Et dividitur in duas quia primo describit, qualiter Christus imminente morte sua animos discipulorum confortavit : secundo mortem Christi describit c.18. ibi : Hec cum dixisset Iesus. Prima in tres, quia Primo ostenditur qualiter Christus confortavit discipulos exemplis secundo verbis c. se. Et ait disci sui. Nonconturbetur cor vestrum tertio orationum suffragiis. c. 17. Hec locutus : Prima in duas, quia primo ponitur imitabile Christi exemplum secundo defectus discipulorum ad imitandum, ibi. Hec cumdixisset Iesus. Prima in tres, quia primo factum describitur, secundo, eius utilitas ostenditur, ibi. Venit ergo ad Simonem. tertio, facti imitatio discipulis indicitur, ibi. Postquam ergo. Prima in duas quia primo premittitur affectus Christi ad discipulos secundo per factum instruit ipsos, ibi Et cena facta. Circa primum sciendum quod affectus Christi ad discipulos premittitur, ut eius factum magis gratum ostendatur, et discipuli eius libentius imitentur. Dicit ergo sic Ante diem festum. scilicet 14. luna in cuius vespera immolabatur agnus et incipiebat solennitas paschalis que celebrabatur luna 15. et secundum hunc modum in ecclesia solemnitates incipiunt a vespera precedentis diei.

^marg.| {2 } Sciens Iesus. Ex quo patet quod non ignorans, nec involuntarius venit ad passionem, sed voluntarie obediens Deo patri.

^marg.| {3 } Quia venit hora eius. Non fatalis, sed a Deo patre determinata {5.1230} et hoc convenienter, ut immolatio agni qui tollit peccata mundi immediate post immolationem agni figuralis sequeretur, et sic veritas figure responderet.

^marg.| {4 } Et transeat ex hoc mundo ad patrem . Dicebatur enim Pascha Iudeorum transitus eo quod tunc angelus transiit per AEgyptum interficiens primo genita AEgyptiorum, et filios Israel servans : et similiter Pascha Christianorum dicitur transitus inquantum filius Dei per mortem transiit ad patrem non per loci mutationem, sed sicut dicitur a patre venisse assumendo nostram naturam mortalem, ita dicitur ad patrem rediisse faciendo ipsam consortem paterne glorie per immortalitatem in sua resurrectione.

^marg.| {5 } Cum dilexisset suos . In quo ostenditur eius dilectio gratuita, quia prior dilexit suos : ostenditur discreta quia ista dilectio specialis non fuit ad omnes, sed ad sibi familiares, cuiusmodi erant apostoli qui erant in mundo ostenditur hec dilectio necessaria, quia apostoli remanentes in periculo mundi indigebant consolatione divina.

^marg.| {6 } In finem dilexit eos. Id est, in morte specialia signa dilectionis ostendit Vel aliter. In finem. Id est, perfecte animam suam pro eis ponendo.

^marg.| {7 } Et cena facta. Hic describitur imitabile factum, scilicet lotio pedum discipulorum suorum, ubi premittitur tempus et modus huius lotionis, cum dicitur. Et cena facta. Non est intelligendum, quod esset totaliter completa, quia postea dicitur. Et cum recubuisset, sed erat facta quantum ad hoc quod comederant agnum Paschalem, et tunc surrexit ad lavandum pedes discipulorum suorum, antequam daret eis {5.1231} sui corporis sacramentum, ad designandum quod spiritualis munditia requiritur ad percipiendum ipsum.

^marg.| {1 } Cum diabolus iam misisset in cor, ut traderet eum Iudas Simonis Scariothis. Die enim precedenti eum vendiderat suggestione diaboli hanc proditionem in cor ipsius mittentis.

^marg.| {2 } Sciens quia omnia dedit ei pater in manus. Ex quo patet in Christo plenitudo scientie et potestatis.

^marg.| {3 } Et quia a Deo exivit et ad Deum vadit. Hoc est iam supra expositum qualiter dicitur filius a Deo exisse, et ad Deum redire.

^marg.| {4 } Surgit a cena. Quia ministrare volebat.

^marg.| {5 } Et ponit vestimenta sua. Id est, deponit, ut convenientius hoc ministerium exhiberet.

^marg.| {6 } Et cum accepisset lintheum precinxit se. Et sic ad lavandum se optime disponit, nihil omittens de his que ad istud officium requiruntur, et sequitur simplex humilitatis ministerium, cum dicitur.

^marg.| {7 } Deinde misit aquam in pelvim. Propriis manibus, non per ministerium aliorum.

^marg.| {8 } Et cepit lavare pedes discipulorum. Lutosos, quia discalceati incedebant.

^marg.| {9 } Et extergere lintheo quo erat precinctus. Ut impleret humilitati officium.

^marg.| { 10 } Venit ergo. Hic ostenditur huius facti utilitas, et ostenditur hoc ex quadam concertatione Petri et Christi, per quod et ostenditur factum esse mysticum, dicit ergo : Venit ergo ad Simonem Petrum Secundum Origi. lotis aliis discipulis venit ultimo ad Petrum, quia cepit {5.1232} lavare a minoribus ex hoc sumens argumentum, quo dicitur. Cepit lavare pedes discipulorum. Et postea subdit. Venit ergo ad Simonem. Per hoc ostendens, quod alii iam erant loti. Sed non videtur verisimile, si transisset per omnes alios quia aliquis eorum vel plures recusassent hanc lotionem, sicut, et Petrus. Et ideo alii doctores dicunt, quod primo venit ad Petrum propter quod alii discipuli audita reprehensione Petri de hoc quod recusaverat eiusmodi lotionem, non fuerunt ausi eam ultra recusare. Quod ergo dicit evangelista : Cepit lavare. Et postea subdit ; Venit ergo ad Simonem. Non est per hoc intelligendum, quod alios laverit ante ipsum, sed evangelista prius dixit factum in generali, postea explicat modum in particulari, incipiens a Petro.

^marg.| { 11 } Et dicit ei Petrus, Domine, tu mihi lavas pedes ? Id est, vis lavare mihi peccatori, tu qui es filius Dei, quasi dicat nullo modo decet simile verbum dixit in principio sue conversionis. Luc. 5.b. Exi a me domine, quia homo peccator ego sum.

^marg.| { 12 } Respondit Iesus et dixit ei, Quod ego facio tu nescis modo. quasi dicat non solum hoc facio propter pedum corporalium emundationem, sed propter humilitatis eruditionem, ut postea exposuit, ideo subdit.

^marg.| { 13 } Scies autem postea. Per hoc autem designavit mundiciam pedum spiritualium, qui sunt affectus mentis, que requiritur in eucharistie perceptione.

^marg.| { 14 } Dicit ei Petrus : Non lavabis mihi pedes in eternum . Id est nunquam lavabis, acsi di. ego nullo modo sustinerem, licet autem Petrus faceret hoc bono zelo, tamen indiscrete hoc faciebat, quia cum Christus non posset errare, non debebat voluntati eius aliquo modo resistere, ideo sequitur.

^marg.| { 15 } Respondit ei, Iesus. Si non lavero . Si hoc intelligitur de lotione interioris macule, litera est plana, quia nullus potest habere partem cum {5.1233} Christo in gloria celesti, nisi lotus fuerit a macula peccati, secundum quod scribitur Apocalip. 21.g. Nihil coinquinatum intrabit in illam. Si autem intelligatur de lotione corporali pedum ipsius Petri, eodem modo est dicendum. Sicut enim aliquid est illicitum non ex natura sua, sed tantum quia prohibitum, ut patet de Iesu ligni vetiti primi parentis, ita similiter aliquid est necessarium ad salutem, non ex natura sui sed propter preceptum Dei vel prelati, et sic erat in proposito. Ex quo enim Christus volebat simpliciter hoc facere, Petrus de necessitate salutis tenebatur sustinere.

^marg.| {1 } Domine non, etc. Pedes sunt pars corporis inferior, manus media, caput superior, et ideo per expressionem istarum partium intelligitur totum corpus. Est igitur sensus. Domine non tantum. Quasi dicat, prius sustinerem a te per totum corpus lavari quam a te separari, quia quamvis esset durum Petro sustinere servitium magistri, tamen gravius erat ei ab ipso separari, unde dicitur in itinerario Clementis, quod quandocumque Petrus memor erat dulcissime societatis Christi, resolvebatur in lachrymas, ita quod facies eius adusta videbatur ex frequenti lachrymarum fluxu.

^marg.| {2 } Dicit ei Iesus : Qui lotus est. Per baptismum, ex quo accipitur quod apostoli fuerunt a Christo baptizati, ut supra dictum est ca. 3.

^marg.| {3 } Non indiget nisi, etc. Sed est mundus totus. Si enim aliquis baptizatus statim moriatur, evolat ad patriam, nec indiget aliqua alia lotione, tamen si supervivat etiam sancte, indiget lotione pedum spiritualium, id est, affectionum mentis, quia ex conditione mortalis vite affectus eius aliquando aliquas maculas contrahit ex temporalibus, sed non indiget lavare caput, id est partem contemplativam que intendit superioribus et eternis, nec manus, id est, vite active opera que in {5.1234} eo sunt sancta. Talis autem erat Petrus et etiam alii apostoli, excepto Iuda proditore, propter quod sequitur. Et vos mundi sed estis non omnes.

^marg.| {4 } Postquam ergo lavit pedes eorum . Ostensa facti utilitate in predicta lotione, hic inducit discipulos ad imitandum in opere. Et dividitur in duas, quia primo propositum declarat, secundo confirmat, ibi. Exemplum enim dedi. Dicit igitur. Postquam ergo lavit pedes eorum. In hoc ostendit convenientem modum docendi, in moralibus enim magis movent facta quam verba, ut potest haberi ex 10. Etich. et ideo Christus Doctrine de humilitate premisit humilitatis factum.

^marg.| {5 } Accepit vestimenta sua. Sicut enim administrandum congrue debent vestimenta deponi, ita ad docendum honeste debent assumi, propter quod magistri solent legere in habitu ad hoc disposito et ordinato, secundum dispositionem facultatis sue.

^marg.| {6 } Et cum recubuisset, iterum. Quia sedendo debet doctor docere. Doctrina enim non capitur nisi in quiete, propter quod dicitur 7. Physi. Sedendo et quiescendo sit anima sciens et prudens. Sequitur doctrina.

^marg.| {7 } Dixit eis : Scitis. Quasi dicat vos debetis hoc scire, et in hoc reddit eos attentos.

^marg.| {8 } Vos vocatis me etc. Aliquid enim dicitur bene dictum, quando congruit dicenti et rei dicte. Congruit autem rei dicte, quando sic est in re sicut dicitur. Congruit autem dicenti, quando dicens talem se ostendit facto, qualem verbo, utroque modo apostoli bene dicebant, quia sic erat in re ex parte Christi qui superior erat, similiter et ex parte apostolorum qui facto se ei subiiciebant sicut et verbo, propter quod contra discipulos solo verbo dicitur Mt. 7.c. Multi dicent mihi in illa die : Domine domine, nonne in nomine tuo prophetavimus, etc. et tunc confitebor illis, quia nunquam novi vos, etc. Ex predictis concludit Salvator intentum, dicens.

^marg.| {5.1235} {1 } Si ergo lavi. Multo fortius.

^marg.| {2 } Et vos debetis alter. Per hoc intelligitur quodlibet pietatis et humanitatis officitur proximo impensum. Ad quod impendendum quilibet tenetur in casu necessitatis : extra autem talem casum tenetur debito honestatis et congruitatis.

^marg.| {3 } Exemplum . Hic confirmat conclusionem predictam, et hoc quadrupliciter. Primo exemplo sui dicens : Exemplum enim. Quasi dicat adhoc feci ut ostenderem vos ad hoc teneri. Secundo confirmat per suam authoritatem dicens.

^marg.| {4 } Amen amen dico vobis. Id est, missus, quia apostoli fuerunt missi a Christo ad predicandum, quibus missis tenebantur populi credere, multo fortius apostoli tenebantur autoritati Christi obedire, Tertio confirmat eam sequenti premio, cum dicit.

^marg.| {5 } Si hec scitis, beati. Beatitudo autem est maximum desiderabile cum sit status omnium bonorum aggregatione perfectus.

^marg.| {6 } Non de omnibus vobis dico. Scilicet quod debeatis esse beati quia previdebat damnationem Iude futuram propter quod subditur.

^marg.| {7 } Ego scio. Id est, clare cognosco.

^marg.| {8 } Quos elegerim. Scilicet, ad vitam eternam. Iudas autem non fuit electus ad ipsam, sed tantum ad apostolatum, ut supra dictum est cap. 6.

^marg.| {9 } Sed ut adimpleatur . Ex malitia et damnatione unius vestrum.

^marg.| { 10 } Qui manducat mecum panem levabit contra me calcaneum . Idest, conabitur me suppeditare. Hoc fuit impletum in Iuda, qui panem corporalem et sacramentalem sibi datum a Christo manducavit, predicta autem scriptura habetur psal. 40. Translatio. 70. habet : Qui edebat {5.1236} panes meos, magnificavit super me supplantationem. Et translatio Hieronymi, accepta iuxta Hebraicum magis propinqua est dicto Christi, que talis est. Qui manducat meum panem levabit contra me plantam.

^marg.| { 11 } Amodo dico vobis . Quia ego sum, scilicet, vere Christus verus homo, verus Deus, quia scire secreta cordium et predicere certitudinaliter futura contingentia a libero arbitrio dependentia virtute propria est manifestum indicium deitatis. Quarto confirmat conclusionem predictam ex dignitate eorum quorum pedes lavabantur, di.

^marg.| { 12 } Amen, amen dico, etc. me accipit . Id est, servitium factum Christi ministris redundat in honorem ipsius, et per consequens totius trinitatis ideo sequitur.

^marg.| { 13 } Qui autem me accipit, etc. Id est, honorat patrem et spiritumsanctum qui miserunt filium secundum quod dicitur Isa. 48.d. Et nunc misit me dominus et spiritus eius, hec dicit redemptor tuus Israel.

^marg.| { 14 } Cum hec dixisset . Postquam salvator proposuit perfectionis exemplum hic ostendit defectum discipulorum, et primo defectum Iude proditoris, secundo defectum Petri negantis, ibi : Dixit ei Simon. Prima in duas, quia primo denunciat ipsum proditionem, secundo ipsum proditorem, ibi. Aspiciebant ergo. In prima parte dicitur sic. Cum hec dixisset Iesus, etc. Ex horrore passionis sue imminentis et proditionis Iude. Hec autem turbatio que erat in parte sensitiva, non erat contraria rationi, sed magis conveniens ei, sicut dictum est supra, de aliis passionibus cap. precedenti.

^marg.| { 15 } Et protestatus est et dixit : Amen, amen dico, etc. tradet me. Multiplicat autem hanc dictionem Amen, ad ostendendum future rei certitudinem.

^marg.| {5.1237} {1 } Aspiciebant. Hic consequenter denunciat proditorem. Et dividitur in duas, quia primo ponitur denunciationis occasio, secundo ipsa denunciatio, ibi : Respondit Iesus. Occasio huius denunciationis fuit duplex. Prima fuit stupefactio et conturbatio, que tangitur ibi cum dicitur. Accipiebant ergo adinvicemdiscipuli, hesitantes etc. Erant enim admirati, quia quilibet eorum preter Iudam sentiebat se totaliter firmatum in contrarium dicto ipsius Christi, et consimiliter de suis sociis sicut de se cogitabat, verumtamen propter firmitatem verborum Christi magis eius dicto credebant, quam suis conscientiis, et ideo non hesitabant de eventu rei, sed de illo per quem hoc eveniret. Secunda occasio fuit familiaritas Ioannis cum Christo, propter quam Christus sua secreta ei revelabat, et hec causa exprimitur, cum dicitur.

^marg.| {2 } Erat ergo recumbens etc. in sinu . Id est, familiariter ei propinquus ex dilectione, propter hoc sequitur.

^marg.| {3 } Quem diligebat. Specialia ei signa dilectionis ostendendo pre ceteris, propter mundiciam virginalem. Notandum, quod Ioannes hic de se loquitur per modum alterius persone. Hic enim est modus loquendi istorum qui canonicas scripturas conscripserunt, quando in eis de se quis loquitur, unde Paulus 2. Cor. 12.a. loquens de seipso dicit. Scio hominem in Christo, etc. et David 2. Re. 23.a. Dixit vir cui constitutum est de Christo, etc.

^marg.| {4 } Innuit ergo huic . Scilicet, Ioanni.

^marg.| {5 } Simon Petrus et dixit etc. Quis. Petrus enim quodam signo significavit Ioanni ut peteret a Christo sibi familiari de quo dixerat lice enim Petrus alias solitus esset interrogare a Christo preceteris, tamen tunc non fuit ausus petere, quia immediate fuerat reprehensus de indiscreta loqutione, cum dixerat Christo : Non lavabis mihi pedes, etc.

^marg.| {6 } Cum recubuisset . Scilicet, Ioannes.

^marg.| {7 } Supra pectus Iesu . Id est, inclinatus prope os eius, et sic erat idonee positus ad interrogandum et audiendum aliquid secrete ab eo.

^marg.| {8 } Dicit ei Domine quis est ? Ille, scilicet, proditor.

^marg.| {9 } Respondit Iesus : Posita occasione denunciationis, hic ponitur denunciatio {5.1238} proditoris. Et dividitur in tres, quia primo exprimitur ipsa denunciatio, secundo rei denunciate promissio, ibi : Et dixit ei. Tertio promissionis exequutio, ibi. Cum ergo accepisset. In prima parte dicitur sic, Respondit Iesus, Ipsi Ioanni in silentio, quia si alte dixisset, Petrus erat ita fervidus, quod statim insurrexisset in proditorem.

^marg.| { 10 } Ille est cui ego intinctum etc. Per hoc notatur Iude fictio, quia sicut panis intinctus habet saporem in superficie alium quam interius. ita Iudas se simulabat exterius Christi discipulum, cum tamen interius esset eius proditor.

^prol.| Vel aliter. Dedit Iude panem intinctum, ad ostendendum Iude ingratitudinem et Christi mansuetudinem. Panis enim intinctus sapidior est ad comedendum, ideo Christus Iude fecit istud obsequium, ad declarandum suam benignitatem et Iude malignitatem, qui ex hoc nihil movebatur ad compunctionem. Sciendum tamen quod iste panis intinctus non fuit corpus Christi, sed ante ipsum acceperat in pane non intincto ideo statutum est, quod corpus Christi intinctum non datur fidelibus, ut habetur de consecratione distin. 2. Cum omne.

^marg.| { 11 } Et post bucellam introivit in eum . Non de novo, cum iam Christum vendidisset, sed introivit in eum ad amplius ipsum possidendum, quia ingratus obsequii Christi factus est in potestate demonis magis quam ante :

^marg.| { 12 } Et dicit ei Iesus . Hic ponitur proditionis permissio. Non enim poterat aliquid facere, nisi Christo permittente, ideo dixit ei.

^marg.| { 13 } Quod facis fac : Non dicit hoc precipiendo vel consulendo, quia preceptum divinum vel consilium non potest esse de malo, sed tantum modo permittendo ratione dicta, Tamen verba Christi fuerunt aliis apostolis obscura, ideo sequitur.

^marg.| { 14 } Hoc autem nemo scivit discumbentium, etc. Preter Iudam.

^marg.| { 15 } Ad quid dixerit ei. Verbum predictum, de aliis a Ioanne non erat mirum, si ignoraverunt, quia soli Ioanni dixerat Christus. Cui dabo panem. Sed de Ioanne mirum videtur. Ideo dicendum, quod audito verbo Christi ita fuit attonitus et suspensus, quod non advertit illud quod postea dictum est ipsi Iude a Salvatore, et ideo discipuli verbum Christi aliter interpretabantur, et hoc est quod dicitur.

^marg.| {5.1239} {1 } Quidam, etc. quia loculos . Id est, quia portabat eleemosynas datas pro Christo et discipulis eius.

^marg.| {2 } Quod dixisset ei. Qui imminebat in crastino, ut dictum est. In talibus enim solemnitatibus Iudei lautius vivebant.

^marg.| {3 } Aut egenis. Quia ad utrum, que istorum pecunia portabatur, ut supra dictum est cap. precedenti.

^marg.| {4 } Cum ergo accepisset. Hic describitur proditionis exequutio. Et dividitur in duas, quia primo ponitur dicta exequutio, secundo pro, nunciatur ex hoc sequens Christi glorificatio, ibi : Cum ergo dixisset. In prima parte dicitur sic. Cum ergo accepisset ille bucellam. Dicunt aliqui quod tantum accepit in manu, sed non comedit, quia diabolus non permisit eum tandiu stare ibi, quod non poterat sustinere presentiam Christi et hoc non est verisimile quia diabolus in presentia Christi diu stetit in deserto ipsam tentando, ideo aliter exponitur. Cum ergo accepisset. Id est, comedisset accipere enim cibum idem est quod comedere.

^marg.| {5 } Exivit continuo . Ad querendum cohortem que caperet Christum.

^marg.| {6 } Erat autem nox. Hoc expressit evangelista ad ostendendum opportunitatem temporis ad peragendum proditionem, et ad denotandum in Iuda mentis tenebrositatem.

^marg.| {7 } Cum ergo exisset . Hic pronunciatur sequens Christi glorificatio, sciebat enim discipulos conturbandos de eius recessu et ideo primo ostendit gloriam quam erat adepturus per suam mortem, secundo denunciat ipsam mortem, ibi : Filioli. In prima igitur parte dicitur. Cum ergo exisset. Iudas. ad procurandum Christi. mortem.

^marg.| {8 } Dixit Iesus . Nunc clarificatus . Dicitur enim aliquid iam esse quando incipit passio autem eius extunc incipiebat per quam fuit multipliciter clarificatus : ut dictum est cap. precedenti et ideo dixit se iam clarificari.

^marg.| {9 } Et Deus clarificatus est in eo. Quia passio Christi erat ordinata ad Dei {5.1240} gloriam inquantum ibi maxime relucebat divina misericordia et iustitia et inquantum per eam multitudo Gentium adducta est ad glorificandum Deum, dicitur autem glorificatio quasi clarificatio, quia gloria est clara notitiacum laude, unde gloria dicitur quasi claria c. mutata in g.

^marg.| { 10 } Et Deus clarificabit eum in semetipso Id est, Deus pater per seipsum clarificabit filium inquantum in morte eius mirabilia ostendit et eum a morte resuscitavit.

^marg.| { 11 } Et continuo clarificabit . Id est, sine mora, quia non est derelictus in inferno, nec caro eius vidit corruptionem, ut habetur Act. 2.d. quia accelerata est sua resurrectio.

^marg.| { 12 } Filioli. Consequenter hic denunciat predictum recessum per mortem. Et dividitur in duas quia primo denunciat predictum recessum secundo ostendit qualiter possint esse idonei ad sequendum ipsum, ibi. Mandatum novum. Dicit ergo primo. Filioli. in quo ostendit teneritudinem amicitie ad eos.

^marg.| { 13 } Adhuc modicum . Id est, modico tempore et secundum aliquos intelligitur istud tempus modicum usque ad ascensionem, quia usque tunc apparuerat eis corporaliter, sed melius dicitur quod istud tempus modicum intelligitur usque ad adventum Iude et militum, quia tunc fuit eis subtractus.

^marg.| { 14 } Queretis me. Idest, desiderabitis me habere in presentia vestra.

^marg.| { 15 } Et sicut dixi Iudeis . Quia non poterant me sequi. c. 7. ita nunc dico vobis.

^marg.| { 16 } Quo ego. Quia adhuc imperfecti estis. veruntamen quia ista imperfectio erat tollenda ab eis per gratiam spiritussancti ideo subditur.

^marg.| { 17 } Et vobis dico modo. Quasi dicat licet pro nunc non possitis me sequi tamen postea poteritis, quia recepta spiritussancti gratia gaudebant in tribulationibus et opprobriis ut habetur Act. 5.g. Quando autem dixit Iudeis quod non poterant eum sequi, non addidit hanc determinationem modo, ostendendo quod illa imperfectio et malitia non erat ab eis tollenda.

^marg.| {5.1241} {1 } Mandatum novum . Hic consequenter ostendit modum sequendi ipsum, scilicet perfectionem charitatis que animam facit ponere propter Christum et hoc est quod dicit. Mandatum novum. Sciendum quod mandatum dilectionis non dicitur novum, quia pro tunc fuerit de novo datum. In veteri enim testamento fit mentio frequenter de dilectione Dei et proximi propter quod legisperitis respondit Christus mandatum dilectionis esse inter alia maximum, ut habetur Mt. 22.d. Sed pro tanto hic dicitur mandatum novum ab effectu, quia animam renovat. Et iterum quia differentiam novi Testamenti et veteris constituit. Licet enim in lege veteri fieret mentio de dilectione, tamen principalius inducebantur ad observantiam legis ex timore, et eodem modo in novo Testamento bene fit mentio de timore, sed principalius de amore. unum quodque autem a principaliori vel evidentiori de nominatur : propter quod vetus Testamentum dicitur lex timoris, novum autem lex amoris. Consequenter ostendit modum diligendi, dicens.

^marg.| {2 } Sicut dilexi vos. Id est, gratuite et efficaciter et recte, sic enim Christus dilexit nos, quia in dilectione nos prevenit, ut dicitur. 1. Io. 4.b. Prior dilexit nos, et sic gratuite. Animam etiam suam pro nobis posuit et sic efficaciter dilexit. Hanc etiam dilectionem ad nostram beatitudinem ordinavit, et sic dilexit nos recte, et hoc modo debemus nos invicem diligere.

^marg.| {3 } In hoc cognoscent omnes quia discipuli, etc. Sola enim charitas distinguit inter filios regni et filios perditionis, ut dicit Aug. de trinitate.

^marg.| {4 } Dicit ei Simon . Superius declaravit Christus defectum discipuli ipsum prodituri, hic consequenter ostendit defectum discipuli eum negaturi et primo ostenditur huius ostensionis occasio, que fuit iactantia Petri de sua constantia et fidelitate. Christus enim dixerat. Quo ego vado, vos non potestis venire modo, ideo Petrus fervidus petiit statim a Christo.

^marg.| {5 } Domine quo vadis . Quasi dicat omnibus modis volo te sequi.

^marg.| {6 } Respondit Iesus. Reprimendo eius presumptionem.

^marg.| {7 } Quo ego vado non, etc. Quia adhuc erat imperfectus ad tolerandum constanter mortem pro Christo, sicut patuit per sequentem effectum.

^marg.| {8 } Sequeris autem postea. Quia finaliter pro Christo crucem gaudenter sustinuit.

^marg.| {9 } Dicit ei Petrus . Proprie fragilitatis inexpertus.

^marg.| { 10 } Quare non possum, etc. Quasi dicat imo possum. Hoc ostendit per factum.

^marg.| { 11 } Animam meam. Non dixit mendacium, quia pro tunc sic cogitabat facere, antequam dimitteret Christum.

^marg.| { 12 } Respondit ei Iesus. predicens eius defectum.

^marg.| { 13 } Animam tuam. Quasi dicat non sic erit.

^marg.| { 14 } Amen amen dico, etc. Mar. 14.c. dicitur antequam gallus bis Vocem dederit. Sed hanc controversiam solvit Mt. 26.

^prol.| Queritur utrum cena in hoc cap. descripta, in qua Christus corpus suum discipulis suis tradidit in sacramento, fuerit facta luna. 14. existente. {5.1242} Et arguitur primo quod non per illud quod dicit Io. in principio huius cap. Ante diem festum Pasche cuius prima dies erat luna. 14. quia tunc incipiebat Pascha ergo illa cena de qua loquitur Ioannes, fuit ante lunam. 14. Item inf. 18.e. dicit Ioannes, quod Iudei non intraverunt pretorium Pilati, ut non contaminarentur, sed manducarent pascha ergo in vespere illius diei quo passus est Christus, manducaverunt agnum paschalem, ipsi autem tenebantur ex lege comedere illum luna 14. ergo cum cena predicta fuerit in vespere precedentis dici, patet quod fuit luna. 13.

^prol.| Contrarium dicit beatus Hiero. videlicet quod Christus suam cenam fecit luna. 14. et passus est luna. 15. existente.

^prol.| Responsio. Greci dicunt, quod ista cena facta fuit luna. 13. propter auctoritates allegatas in arguendo pro ista parte et dicunt quod Christus previdens tempus sue passionis futurum, illa die qua immolabatur agnus paschalis, ut immolatio agni veri corresponderet immolationi agni figuralis, ideo preoccupavit comedere agnum paschalem per unum diem Et dicunt consequenter, quod Christus corpus suum in pane fermentato consecravit, quia in domibus eorum non inveniebatur panis azymus usque ad 14. lunam. Sed dictum eorum est contra veritatem Evangelii quia Mt. 26.b. dicitur, quod prima die azymorumaccesserunt discipuli ad Iesum dicentes. Ubi vis paremus tibi comedere pascha ? Item Luc. 22.a. Venit autem dies Azymorum in qua necesse erat occidi pascha, et misit Petrum et Ioannem. d. Euntes parate nobis pascha, ut manducemus. Ex quibus patet manifeste quod illa cena fuit die azymorum, et per consequens luna. 14. existente. Et ex hoc sequitur, quod Christus consecravit in azymo pane, quia illo tempore non inveniebatur panis fermentatus in domibus Iudeorum secundum preceptum legis per 7. dies, ut habetur Exo. 12.c. Sed Greci in tantam vesaniam proruperunt propter defensionem sui dicti, quod negant textum Evangelii, dicentes alios evangelistas falsum scripsisse quantum ad diem huius cene, et propter hoc Ioannes evangelista qui scripsit posterior, describens hanc cenam eos correxit di. Ante diem festum Pasche, etc. ut supra allegatum est. Sed ad dictum istud sequitur destructio totius sacre scripture, et per consequens totius fidei catholice cum sacra scriptura sit regula fidei, secundum quod scribit beatus Au. in epistola ap Hiero. Si dicatur a fidelibus, quod scriptura in aliqua sui parte contineat falsum, eadem ratione poterit dici ab adversariis fidei quod in nulla sui parte habeat certitudinem veritatis. preterea fides catholica tenet evangelistas scripsisse non a proprio capite, sed spiritussancti inspiratione unde dicit beatus Petrus secunda canonica. 1. ca. d. Spiritusancto inspirati loquuti sunt sancti Dei homines. nullum autem falsum potest esse a spiritusancto, et ideo dicere quod evangeliste in aliquo loco scripserunt falsum, est erroneum, Et ideo propter predicta dixerunt aliqui quod Christus comedit agnum paschalem debito tempore secundum legem, videlicet luna. 14. ut dictum est. Sed Iudei circa mortem Christi procurandam intenta et occupati illa die non comederunt pascha, sed tardaverunt per unum diem secundum quod dicitur. Io. 19.e. quia Iudei non intraverunt pretorium{5.1243} Pilati illa die qua passus est Christus, ne contaminaretur, et impedirentur a comestione pasche, ut sup. allegatum est. Sed istud dictum non consonat cum verbis Marci evangeliste dicentis, ca. 14.b. Et prima die azimorum quando pascha immolabant dicunt ei discipuli. Quo vis eamus, et paremus tibi, ut manduces pascha ? Ex quo videtur, quod eadem die qua alii immolabant agnum paschalem, eadem die Christus immolavit agnum, et sic cenam discipulis suis fecit luna 14. existente. Ad primum dicendum, quod paschale festum apud Iudeos incipiebat a vespere diei in qua luna erat, 14. dies autem festivus apud eos incipit a vespere unius diei et durat usque ad vesperam dici seq. secundum quod dicitur Leu. 23.e. A vespere in vesperam celebrabitis sabbata vestra. Et sic dies solemnis Pasche erat luna 15. propter quod eundem diem quem Ioannes nominavit ante diem festum Pasche, propter distinctionem naturalium dierum, Marcus nominat primum diem azimorum, {5.1244} quia a vespera precedentis diei incipiebant comedere azima. quando ergo dicitur, quod luna 14. existente erat primus dies solennitatis Pasche. Dicendum, quod non est verum, sed in fine illius diei incipiebat primus dies, et durabat usque ad vesperam diei sequen. et sic prima dies solennitatis paschalis celeberrima, erat luna. 15. ut patet Levi. 23.d. Mense primo 14. dies mensis ad vesperam Pascha domini est. Et 15. die mensis huius solemnitas azymorum Domini est. Septem diebus azima comedetis dies primus erit vobis celeberrimussanctusque. Ad secundum dicendum, quod illud pascha quod debebant comedere Iudei in die passionis Christi non intelligitur de comestione agni paschalis, quia illud pascha comederant in vespera precedentis diei, ut dictum est, sed intelligitur de panibus azymis quos debebant comedere septem diebus continuis, et non debebant comedi nisi ab hominibus mundis et ideo non introierunt domum hominis Gentilis, ne impedirentur a comestione ipsorum.