Glossae Scripturae Sacrae-electronicae (Gloss-e)

Nicolaus de Lyra

Biblia communis

Capitulum 19

Numérotation du verset Io. 19,1

Tunc ergo¹

¹ ergo] om. P14417

apprehendit Pilatus² Iesum et flagellavit.

² apr. Pil. Ω^LΩ^S P14417 Rusch Weber ] inv. Ω^R

Numérotation du verset Io. 19,2

Et milites plectentes coronam de spinis

imposuerunt capiti eius et veste purpurea³ circumdederunt eum.

³ veste purpurea Ω^L P28 Rusch ] vestem purpuream Wordsworth (D b c P17225 δ aur. Bentley) Ω^R

Numérotation du verset Io. 19,3

Et veniebant ad eum et dicebant⁴: Ave rex Iudeorum et dabant ei alapas.

⁴ et veniebant ad eum et dicebant CorS1 Ω^R Ω^J Ω^L Ω^P Li449 Li449@ P28 Rusch Weber ] et dicebant Cor3 (greca littera non hab. ET VENIEBANT AD EUM sed ita omnia reliqua#) CorS1 (G’ .ul. non habet ET VENIEBANT AD EUM ET DICEBAT sed cetera omnia habet)

Numérotation du verset Io. 19,4

Exivit iterum Pilatus foras et dixit⁵ eis: Ecce adduco vobis eum⁶ foras

⁵ dixit Ω^R Ω^J Ω^S P28 ] dicit Ω^L Rusch Weber |

⁶ vobis eum Ω^J Ω^L Ω^S Rusch Weber ] inv. Ω^R Li449@ Li449 P28 |

Numérotation du verset Io. 19,5

ut cognoscatis quia nullam in eo causam invenio ⁷.

⁷ nullam in eo causam invenio Ω^R Ω^S Li449 P28 ] Nullam invenio in eo causam Rusch , in eo nullam causam invenio Ω^L Li449@ Weber

Exivit⁸ ergo Iesus

⁸ Exivit] exiit Ω^L

portans spineam coronam et purpureum vestimentum

et dicit eis:

Ecce

homo.

Numérotation du verset Io. 19,6

Cum ergo vidissent eum⁹ pontifices et¹⁰ ministri clamabant dicentes: Crucifige, crucifige eum¹¹. Dicit eis Pilatus: Accipite eum vos et crucifigite. Ego enim non invenio in eo causam.

⁹ eum Ω^L Ω^S Rusch Weber ] om. P28 |

¹⁰ et Ω^L Ω^S P28 Rusch ] + pharisei vel Ω^R |

¹¹ eum Ω^R Ω^L Ω^J Li449@ Li449 P28 Rusch ] om. Weber |

Numérotation du verset Io. 19,7

Responderunt¹² Iudei: Nos legem habemus et secundum legem debet mori quia filium Dei se fecit.

¹² Responderunt Weber (s) Li449@ Li449 Rusch ] om. Ω^R*, + igitur ei Ω^R², + ei Ω^L P28 Weber

Numérotation du verset Io. 19,8

Cum ergo audisset Pilatus¹³ hunc sermonem magis timuit

¹³ Pilatus Ω^RΩ^L Li449 P28 Rusch Weber ] om. Li449@

Numérotation du verset Io. 19,9

et ingressus est in¹⁴ pretorium iterum et dixit¹⁵ ad Iesum: Unde es tu? Iesus autem responsum non dedit ei.

¹⁴ in Ω^S P28 Rusch ] om. Ω^RΩ^L Li449@ Li449 Weber |

¹⁵ dixit Cava Ω^R Ω^L Ω^S P28 Clementina ] dicit Rusch Weber |

Numérotation du verset Io. 19,10

Dicit ergo ei Pilatus: Mihi non loqueris? Nescis quia potestatem habeo crucifigere te et potestatem habeo dimittere te?

Numérotation du verset Io. 19,11

Respondit Iesus: Non haberes potestatem adversum me ullam nisi tibi datum esset¹⁶ desuper.

¹⁶ datum esset Li449@ Li449 P28 ] datum fuisset Rusch , esset datum Ω^L Ω^S Weber , datum Ω^R

Propterea qui me tradidit¹⁷ tibi

¹⁷ me tradidit Ω^L Ω^S P28 Rusch ] inv. Weber

maius peccatum habet¹⁸.

¹⁸ peccatum habet Ω^L Ω^S Li449 P28 Rusch Weber ] inv. Li449@

Numérotation du verset Io. 19,12

Et¹⁹ exinde

¹⁹ Et exinde Ω^F² (?) Li449@ Li449 Ω^JΩ^P CorS2 ( al. apponunt ) Rusch Clementina ] exinde Ω^LΩ^S Ω^R P28 CorS2 ( al. corr. sine ET ) Weber , et inde Z

querebat Pilatus dimittere eum. Iudei autem clamabant²⁰ dicentes: Si hunc dimittis non es amicus Cesaris.

²⁰ clamabant Ω^L Ω^S P28 Rusch Weber ] clamaverunt Ω^R

Omnis enim²¹ qui se regem facit contradicit Cesari.

²¹ enim Li449@ Ω^R Ω^J P28 Rusch ] om. Ω^L Ω^P Weber

Numérotation du verset Io. 19,13

Pilatus ergo²² cum audisset hos sermones

²² ergo Ω^F CorS2 Li449@ Li449 Ω^JΩ^L Ω^P P28 Weber ] autem CorS2 (al.) Ω^S Ω^R Rusch Clementina

adduxit foras Iesum et sedit pro tribunali

in loco²³ qui dicitur Lithostrotos ²⁴

²³ loco Cava Φ Weber (s Z D) Ω^F Ω^J Ω^L Ω^PΩ^R Ω^S P28 Rusch Clementina ] locum Weber |

²⁴ Lithostrotos Li449@ Li449 Clementina ] scrips., Locostratos Ω^M, Licostratos Arsenal1170* Ω^F Ω^S Ω^J, Lithostratos , Lichostratos Sarum Rusch , Lycostratos Ω^P , Litostrathos Ω^L Ω^R, Lithostrotus Weber , Λιθόστρωτον |

hebraice autem Gabatha²⁵.

²⁵ Gabatha Ω^M Ω^F Ω^J Ω^L Ω^P Arsenal1170 Li449@ Li449 Rusch , Gabbatha P28 Ω^R CorS2 ( Parisiensis Senonensis* ) Clementina Weber ] Golgatha Ω^S CorS2 (Senonensis GOLGOTHA cor<rectio>ne sed prius GABBATHA et sic anti.)

Numérotation du verset Io. 19,14

Erat autem²⁶ Parasceve Pasche hora quasi sexta.

²⁶ autem Ω^L P28 ] om. Ω^R

Et dicit Iudeis: Ecce rex vester.

Numérotation du verset Io. 19,15

Illi autem clamabant²⁷: Tolle tolle, crucifige eum. Dicit eis²⁸ Pilatus: Regem vestrum crucifigam?

²⁷ clamabant P28 Ω^L Ω^PΩ^R Li449@ Li449 Rusch Weber ] + dicentes Ω^F Ω^S Ω^J* (rubr. cancel. et expunc.) P28² Cor2 |

²⁸ Dicit eis Cava Ω^F Ω^J Ω^P Ω^R Ω^S P28 Weber (s) Clementina ] Dixit eis Ω^L Li449@ Li449 Weber , Dixit autem Rusch |

Responderunt pontifices: Non²⁹ habemus regem nisi Cesarem.

²⁹ Non Ω^R Ω^L Ω^J CorS2 (al. sine NOS ) Linz449@ Li449 P28 Rusch Weber ] Nos praem. CorS2 (al. apponunt)

Numérotation du verset Io. 19,16

Tunc ergo tradidit eis illum³⁰ ut crucifigeretur.

³⁰ illum Ω^R Ω^J Ω^L Li449@ Li449 P28 Weber ] Iesum Rusch

Susceperunt autem Iesum et eduxerunt³¹.

³¹ eduxerunt Ω^J Ω^L Ω^R Li449@ Li449 P28 Weber ] + eum Rusch , duxerunt Amiatinus

Numérotation du verset Io. 19,17

Et baiulans sibi crucem

exivit in eum qui dicitur Calvarie locum³²

³² locum Ω^PΩ^S Li449 Clementina Rusch Weber ] locus Li449@ Ω^R Ω^J P28

hebraice³³ Golgotha

³³ hebraice Ω^L Ω^S Li449@ Li449 P28 Weber ] + autem Rusch

Numérotation du verset Io. 19,18

ubi eum crucifixerunt³⁴ et cum eo alios duos hinc et hinc³⁵.

³⁴ eum crucifixerunt Ω^L Ω^S Li449@ Li449 P28 Weber ] inv. Rusch |

³⁵ hinc² Ω^L P28* ] inde P28² (in ras.) |

Medium autem Iesum.

Numérotation du verset Io. 19,19

Scripsit autem et³⁶ titulum Pilatus et posuit super crucem.

³⁶ et Ω^L Li449@ Li449 P28 Weber ] om. Rusch

Erat autem scriptum: Iesus Nazarenus rex Iudeorum.

Numérotation du verset Io. 19,20

Hunc ergo titulum multi Iudeorum legerunt³⁷ quia prope civitatem erat locus ubi crucifixus est³⁸ Iesus. Et erat scriptum hebraice grece et latine.

³⁷ Iudeorum legerunt Ω^R Ω^S P28 ] inv. Ω^L Rusch Weber |

³⁸ est Ω^R Ω^L Li449@ Li449 P28 Weber ] erat Rusch |

Numérotation du verset Io. 19,21

Dicebant ergo Pilato pontifices Iudeorum:

Noli scribere rex Iudeorum sed quia ipse dixit rex sum Iudeorum.

Numérotation du verset Io. 19,22

Respondit Pilatus:

Quod scripsi scripsi.

Numérotation du verset Io. 19,23

Milites ergo

cum crucifixissent eum, acceperunt vestimenta eius et fecerunt quatuor partes

unicuique militi partem

et tunicam.

Erat autem tunica inconsutilis

desuper contexta per totum.

Numérotation du verset Io. 19,24

Dixerunt ergo ad invicem: Non scindamus eam³⁹ sed sortiamur de illa cuius sit. Ut Scriptura^a impleretur⁴⁰ dicens: Partiti sunt

⁰ Cf. Ps. 21, 19.

³⁹ eam Ω^L] illam Ω^R |

⁴⁰ impleretur Ω^R Ω^L Li449@ Li449 Rusch ] impleatur P28 Weber |

vestimenta mea sibi

et in vestem meam

miserunt sortem. Et milites quidem hec⁴¹ fecerunt.

⁴¹ hec Ω^L P28 ] hoc Ω^R

Numérotation du verset Io. 19,25

Stabant autem iuxta crucem Iesu mater eius et soror matris eius

Maria Cleophe

et Maria Magdalene.

Numérotation du verset Io. 19,26

Cum vidisset ergo Iesus matrem et discipulum stantem quem diligebat

dicit matri sue: Mulier, ecce filius tuus.

Numérotation du verset Io. 19,27

Deinde dicit discipulo: Ecce mater tua. Et ex illa hora⁴² accepit eam discipulus in suam⁴³.

⁴² hora Ω^R Ω^L Ω^S P28 Li449 Rusch Weber ] om. Li449@ |

⁴³ suam Weber ( Z D ) Li449@ Ω^R ( scilicet matrem dicit Ieronimus ) CorS1 (G’) P28 Rusch ] sua Ω^J Ω^L Li449 Weber (vel in sua scilicet officia dicit Augustinus) Cor3 (grec. SUA [ἴδια] pluralis numeri et neutri id est propria) CorS1 (vel Augustinus sic et est SUA pluralis numeri et neutri generis id est propria vel IN SUAM scilicet ‘curam’ secundum Anselmum [= Glossa interl .] et Beda [ ut ref. Catena aurea CIO19,24b-27_distinctio_8.12] vel secundum Augustinus (!) IN SUA scilicet propria); cf. AUGUSTINUS HIPPONENSIS , In Ioannis evangelium tractatus , tract. 119, § 3.21 sqq., CCSL 36: «suscepit ergo eam in sua, non praedia, quae nulla propria possidebat, sed officia, quae propria dispensatione exsequenda curabat ». |

Numérotation du verset Io. 19,28

Postea sciens Iesus quia iam⁴⁴ omnia consummata sunt⁴⁵,

⁴⁴ iam Li449@ Li449 Ω^L Ω^S P28 Weber cum graec.] om. Rusch Clementina , quoniam Ω^R |

⁴⁵ omnia - consummata sunt Ω^R Ω^L Ω^S P28 Rusch Weber ] inv. Li449@ Li449 |

ut consummaretur Scriptura^b dicit: Sitio .

⁰ Cf. Ps. 68, 22.

Numérotation du verset Io. 19,29

Vas autem⁴⁶ positum erat⁴⁷ aceto⁴⁸ plenum. Illi autem⁴⁹ spongiam plenam aceto hyssopo⁵⁰ circumponentes obtulerunt ori eius.

⁴⁶ autem Ω^S P28 Rusch ] ergo Ω^L (post erat) Li449@ Li449 Ω^R Weber |

⁴⁷ positum erat Li449 Ω^R Rusch Weber ] inv. Li449@ Ω^S P28 Clementina , erat ergo positum Ω^L |

⁴⁸ aceto Li449@ Ω^R Ω^S P28 Rusch Weber ] in praem. Li449 |

⁴⁹ autem Li449@ Li449 Ω^R Ω^L Ω^S P28 Weber ] ergo Rusch |

⁵⁰ spongiam - plenam aceto hyssopo Ω^L Rusch Weber ] inv. Ω^S P28 , plenam aceto ysopo spongiam |

Numérotation du verset Io. 19,30

Cum ergo accepisset⁵¹ Iesus acetum dixit: Consummatum est. Et inclinato capite tradidit spiritum.

⁵¹ accepisset Ω^L P28 Rusch Weber ] accepit Ω^R

Numérotation du verset Io. 19,31

Iudei ergo quoniam Parasceve erat ut non remanerent in cruce corpora sabbato^c, erat enim magnus dies ille sabbati⁵², rogaverunt Pilatum ut frangerentur eorum crura⁵³

⁰ Cf. Dt. 21, 23.

⁵² sabbati Li449@ Li449 Ω^R Ω^L P28 Weber ] om. Rusch |

⁵³ eorum crura Ω^L ] inv. Ω^R P28 |

et tollerentur.

Numérotation du verset Io. 19,32

Venerunt ergo milites et primi quidem fregerunt crura et alterius qui crucifixus est cum eo.

Numérotation du verset Io. 19,33

Ad Iesum autem cum venissent ut viderunt eum iam⁵⁴ mortuum non fregerunt eius crura.

⁵⁴ eum iam Ω^L Ω^S Rusch Weber ] eum Ω^R , iam P28

Numérotation du verset Io. 19,34

Sed unus militum lancea latus eius aperuit et continuo exivit sanguis et aqua.

Numérotation du verset Io. 19,35

Et qui vidit testimonium perhibuit et verum est testimonium eius⁵⁵ et ille scit quia vera dicit ut et⁵⁶ vos credatis.

⁵⁵ testimonium eius Ω^R Ω^S P28 Clementina ] inv. Ω^L Rusch Weber |

⁵⁶ ut et Ω^L Rusch Weber ] inv. P28 |

Numérotation du verset Io. 19,36

Facta sunt enim hec ut Scriptura^d impleretur⁵⁷: Os non comminuetis

⁰ Cf. Ex. 12, 46.

⁵⁷ impleretur Ω^R Ω^L P28 Rusch ] impleatur Weber

ex eo.

Numérotation du verset Io. 19,37

Et iterum alia Scriptura dicit^e:

⁰ Cf. Za. 12, 10.

Videbunt in quem transfixerunt.

Numérotation du verset Io. 19,38

Post hec autem rogavit Pilatum Ioseph ab Arimathia eo quod esset discipulus⁵⁸ Iesu, occultus autem propter metum Iudeorum, ut tolleret corpus Iesu. Et permisit Pilatus. Venit ergo et tulit corpus Iesu.

⁵⁸ esset dis. Ω^L ] inv. P28

Numérotation du verset Io. 19,39

Venit autem et Nicodemus qui venerat ad Iesum nocte primum^f

⁰ Cf. Io. 3, 1-2.

ferens mixturam myrrhe et aloes quasi libras centum.

Numérotation du verset Io. 19,40

Acceperunt ergo corpus Iesu et ligaverunt eum⁵⁹ linteis cum aromatibus sicut mos est Iudeis sepelire⁶⁰.

⁵⁹ eum Li449@ Li449 Ω^F Ω^JΩ^L Ω^P Ω^S CorS2 P28 Rusch Weber ] illud Cava Ω^R CorS2 (al.) Clementina |

⁶⁰ est Iudeis sepelire Ω^F Ω^J Ω^L Ω^P Ω^R Li449@ Li449 P28 ] Iudaeis est sepelire Weber , est sepelire Iudaeis Rusch |

Numérotation du verset Io. 19,41

Erat autem in loco ubi crucifixus est⁶¹ hortus, et in horto monumentum novum in quo nondum quisquam positus fuerat⁶².

⁶¹ est Ω^F Ω^L Ω^R Li449@ Li449 P28 Weber ] + Iesus Rusch |

⁶² fuerat Li449@ Li449 Ω^L Ω^R Rusch ] erat Weber |

Numérotation du verset Io. 19,42

Ibi ergo propter Parascevem Iudeorum quia iuxta erat monumentum posuerunt Iesum.

Capitulum 19

Numérotation du verset Io. 19,1

^marg.| {5.1305} Tunc ergo apprehendit Pilatus. Hic consequenter evangelista describit quid passus sit Christus a gentibus. Passus autem est tria ab eis, s. flagellationem, illusionem, et crucifixionem, secundum, quod predixerat salvator Mt. 20.c. Tradent eum gentibus ad illudendum, et flagellandum et crucifigendum. Et ideo evangelista primo agit de illusione et flagellatione, secundo, de crucifixione, ibi : Tunc ergo tradidit. Prima in duas quia primo describitur Christi flagellatio, et illusio, secundo circa hoc ostenditur Pilati intentio, ibi : Exivit iterum. Circa primum sciendum quod Pilatus vidit ex clamore eorum, quod nullo modo poterat dimittere. Iesum omnino liberum cum pace ipsorum, ex altera parte durum erat sibi innocentem interficere, et ideo ad satisfaciendum eis fecit Christum {5.1306} flagellari, et illudi, et hoc est quod dicitur.

^marg.| {1 } Tunc ergo apprehendit Pilatus Iesum et flagellavit etc. Non per seipsum immediate, sed per milites suos et ministros.

^marg.| {2 } Et milites plectentes coronam de spinis . Id est, de iuncis marinis ad modum spinarum duris et acutis.

^marg.| {3 } Imposuerunt capiti eius. Tanquam volenti regnare, et non potenti, quod fecerunt ut eorum illusio responderet Iudeorum accusationi.

^marg.| {4 } Et veste purpurea circundederunt. Tali enim veste utebantur reges.

^marg.| {5 } Et veniebant ad eum dicebant etc. Hoc totum factum est in illusionem, unde sequitur.

^marg.| {6 } Et dabant ei alapas. Ut illuderetur factis sicut illuserunt signis et verbis.

^marg.| {5.1307} {1 } Exivit ergo iterum. Hic ostenditur circa predicta Pilati intentio, que erat bona quantum ad hoc, quia predicta iusserat fieri, ut Iudei tali afflictione Christi essent satiati, et sic consentirent in eius liberationem sine morte. Tamen per hoc non excusatur a toto, quia cum esset iudex super eos, non debebat ei quem sciebat innocentem etiam minimam penam inferre. Igitur Evangelista circa sequentia sic procedit, quia primo declarat conatum Pilati ad Christi liberationem. Secundo Iudeorum resistentiam ad eius condemnationem, ibi. Cum ergo vidisset. In prima igitur parte dicitur sic. Exivit ergo iterum Pilatus foras. ubi Iudei stabant, quia domum eius ingredi non audebant, ut supra dictum est.

^marg.| {2 } Et dicit eis. Primo allegans Christi innocentiam.

^marg.| {3 } Ecce adduco vobis eum foras. Postquam diligenter examinavi eum et flagellavi ad vobis satisfaciendum. Ut cognoscatis quia nullam invenio in eo causam. Secundo ostendit ipsius punitionem iam factam ultra condignum, cum dicitur.

^marg.| {4 } Exivit ergo Iesus. Ex precepto Pilati.

^marg.| {5 } Portans spineam coronam, etc. Volebat enim Pilatus ut sensibiliter viderent qualiter fuisset illusus et flagellatus, ut sic moverentur ad compassionem.

^marg.| {6 } Et dicit eis : Ecce homo. Quasi dicat etsi in aliquo male egisset tamen ultra condignum punitus est, et ideo deberet vobis sufficere.

^marg.| {7 } Cum ergo. Hic ponitur Iudeorum resistentia, et hoc dupliciter, primo per irrationabilem clamorem, secundo per rationem, ibi. Responderunt Iudei. In prima parte dicitur sic : Cum ergo vidissent eum pontifices. Sic flagellatum et illusum et cognoscerent, quod Pilatus sic volebat dimittere ipsum.

^marg.| {8 } Clamabant. Tumultuose, et alios ad clamandum excitabant di.

^marg.| {9 } Crucifige. Quasi dicat hec pena nullo modo nobis sufficit, sed petimus quod moriatur.

^marg.| { 10 } Dicit eis Pilatus : Accipite . Derisorie et indignanter hoc dixit, quia non habebant potestatem iudicandi aliquem ad mortem, ut supra dictum est, et est similis modus loquendi, ac si diceret ; Si haberetis potestatem dare mortis sententiam, cito et sine causa faceretis, sed ego hoc agere nolo, ideo sequitur.

^marg.| { 11 } Ego enim non invenio in eo causam . Dandi talem sententiam.

^prol.| {5.1308} { 12 } Responderunt. Videntes Iudei, quod Pilatus non acquiesceret eorum clamori inceperunt allegare rationes alias quam supra allegaverat. Non enim illas audebant reiterare, quia Pilatus iam illas evacuaverat, et ideo hic aliud allegant. Et primo allegant ipsum fecisse contra legem Dei, secundo contra legem imperatoris Romani, ibi. Exinde querebant. In prima igitur parte allegant sic Iudei.

^marg.| { 13 } Nos legem habemus, scilicet a Deo datam in monte Sinai.

^marg.| { 14 } Et secundum legem debet mori. Quia Levi. 14.c. precipitur, quod blasphemi occidantur, et tale crimen imponebant ei, unde sequitur.

^marg.| { 15 } Quia filium Dei. Veruntamen Christus hoc dicendo non blasphemavit, sed veritatem dixit, et per scripturam probatum, ut supra habitum est c. 10.

^marg.| { 16 } Cum ergo audisset etc. magis timuit . Non propter legem Iudeorum quam non observabat, sed ne verum esset, ut Iesus sibi oblatus esset vere Dei filius, et sic factum enorme fecisset ipsum flagellando et ideo de hoc voluit certius inquirere, unde sequitur.

^marg.| { 17 } Et ingressus est. Ut veritatem magis posset cognoscere extra tumultum Iudeorum.

^marg.| { 18 } Et dicit ad Iesum. Per hoc querens si esset ex origine divina secundum veritatem.

^marg.| { 19 } Iesus autem responsum non dedit . Primo quia erat homo gentilis et idololatra, et generationem filii in divinis capere non posset. Secundo, quia volebat passionem suam impedire. Tertio quia prophetatum erat de eo, Isaie. 53.c. Et si agnus coram tondente se obmutescet, etc. Et ideo volebat illud propheticum implere.

^marg.| { 20 } Dicit ergo ei Pilatus etc. Mirabatur de eius taciturnitate, cum in puncto liberationis vel condemnationis sue esset. Sequitur.

^marg.| { 21 } Nescis quia habeo potestatem etc. Quasi dicat mihi saltem deberes respondere.

^marg.| { 22 } Respondit Iesus. Non ad impediendum suam passionem, sed ad reprimendum Pilati iactantiam.

^marg.| { 23 } Non haberes potestatem adversum me ullam , nisi tibi datum esset desuper : i. a principibus Romanorum, et ulterius permissum a Deo, qui est potestas superior. Et ex hoc arguitur eius peccatum, quia non acceperat potestatem a Cesare, et a Deo condemnandi innoxios, sed magis liberandi eos, et cum hoc ostendit peccatum Iude, et Iudeorum esse maius quam peccatum ipsius Pilati, quia ad occisionem Christi Iudas fuit motus cupiditate, Iudei autem invidie et rancore, sed Pilatus fuit motus humano timore ut magis patebit, et hoc est quod dicitur.

^marg.| {5.1309} {1 } Propterea qui me tradidit etc. In quo concluditur peccatum Pilati, quia maius non dicitur nisi per comparationem ad minus.

^marg.| {2 } Et exinde. Hic consequenter allegant Iudei Christum fecisse contra legem Imperatoris, quia videbant, quod Pilatus parum erat motus eorum predicta allegatione, sed volebat Iesum omnino dimittere, et hoc est, quod dicitur : Exinde querebat, etc. Viderat enim Pilatus tanquam homo astutus, quod Christus rationabiliter convicerat eum de peccato si eum innocentem, condemnaret, et ideo querebat occasionem dimittendi eum, quod videntes Iudei clamabant.

^marg.| {3 } Si hunc dimittis, non es amicus. Id est, non zelas pro honore et statuto domini tui custodiendo. Quod arguunt consequenter di.

^marg.| {4 } Omnis enim qui se regem facit, contradicit . Imperatores enim Romani abstulerunt a Iudeis regiam dignitatem, ne haberent rebellandi occasionem. Et ideo quicunque inter Iudeos dicebat se regem qualitercunque videbatur contra ordinationem Imperatoris facere. Christus autem concesserat se regem esset, ut patet ex predictis, et ideo quamvis secundum veritatem hoc regnum non esset contra dominium Imperatoris, ut supra dictum est, tamen hoc arguebant, apparenter. Pilatus autem non audebat etiam secundum minimam apparentiam facere contra Imperatoris honorem, ideo sequitur.

^marg.| {5 } Pilatus, etc. adduxit foras Iesum . Ut coram Iudeis evidentius de facto inquireret, et eorum dictum falsum ostenderet.

^marg.| {6 } Et sedit pro tribunali . Id est, in loco sedis iudiciarie.

^marg.| {7 } In loco qui dicitur Lithostratos . Id est, lapidum stratura, et dicitur a lithos, quod est lapides, et stratos quod est pavimentum sive stratura, et est nomen Grecum Hebraice autem Gabatha, quia hoc nomen Hebraicum {5.1310}idem significat sicut Grecum. Ille enim locus erat ante domum Pilati. Ante enim domos magnatorum solet esse locus de lapidibus preparatus.

^marg.| {8 } Erat autem Parasceve etc. Quia erat feria sexta, et prima dies solennitatis Paschalis, dicebatur autem feria sexta parasceve, id est, preparatio, quia illa die preparabant Iudei cibaria pro die sabbati, in quo non erat licitum aliquid decoqui ut habetur Ex. 16.f.

^marg.| {9 } Homo quasi sexta . Contrarium videtur Mar. 15.c. ubi dicitur. Erat autem hora tertia, et crucifixerunt eum. Prius autem fuit iudicatus quam crucifixus : ergo, etc. Dicendum, quod secundum veritatem erat tempus medium inter tertiam et sextam, medium autem ab utroque extremo potest denominari, et ideo Marcus expressit illud tempus medium per horam tertiam. Ioannes vero per sextam :

^marg.| { 10 } Et dicit Iudeis . Allegans pro Christi liberatione.

^marg.| { 11 } Ecce rex vester . Quasi dicat Mirum est, quod hunc hominem abiectum et flagellatum dicitis sibi velle usurpare regnum Iudeorum.

^marg.| { 12 } Illi autem clamabant . Sicut furibundi.

^marg.| { 13 } Tolle, tolle, crucifige eum. Quasi dicat non possumus videre eum.

^marg.| { 14 } Dicit eis Pilatus. Allegans in crucifixione Christi eorum verecundiam, dicens.

^marg.| { 15 } Regem vestrum crucifigam . Quasi dicat ex quo eum regnare formidatus, et iam in hoc fuit fama magna erit vobis verecundia si morte moriatur sic abiecta. Unde et postea Pilatus scripsit titulum crucis ad eorum verecundiam. Iesus Nazarenus rex Iudeorum.

^marg.| { 16 } Responderunt Pontifices . Non habemus regem nisi Cesarem . Ex quo patet, quod ex tunc perpetue subiectioni Romanorum se obligaverunt, renunciantes omni alteri regie dignitati. Patet etiam eorum obstinatio ad procurandum Christi mortem, cum pro eius procuratione confessi sunt in perpetuum seipsos subiectos servituti.

^marg.| {5.1311} {1 } Tunc ergo tradidit . Hic incipit agere evangelista de crucifixione Christi, et dividitur in tres, quia primo agit de crucifixione, secundo de morte, ibi : Postea sciens Iesus. Tertio de sepultura, ibi : Post hec autem rogavit. Prima in duas, quia primo describit ipsam crucifixionem, secundo agit de consequentibus ad ipsam, ibi : Scripsit autem titulum. Circa primum sciendum quod Pilatus videns, quod propter mortem Christi obligabant se Iudei perpetue servituti Rom. timuit si hoc refutaret, ne accusaretur apud Cesarem, et ideo motus timore Imperatoris, et favore Iudaici populi, cui preerat, et a quibus pecunias levare sperabat contra iustitiam dedit sententiam de morte innocentis, et hoc est quod dicitur : Tunc ergo tradidit eis illum. Per sententiam diffinitivam.

^marg.| {2 } Ut crucifigeretur . Tamen prius lavit manus suas, imponens peccatum de morte Christi Iudeis ipsis hoc recipientibus ut habetur Mt. 17. quamvis non esset per hoc excusatus secundum veritatem.

^marg.| {3 } Et baiulans sibi crucem . Primo enim portavit eam, ut hic dicitur, tamen postea invenientes Simonem Cyrenensem fecerunt sibi portare crucem, ut citius venirent ad locum passionis, quia Iesus per totam noctem precedentem afflictus fuerat, et ideo lento gradu incedebat.

^marg.| {4 } Exivit in eum. Iste locus erat prope civitatem Ierusalem, et dicunt aliqui, quod dicitur locus Calvarie a Calvaria Ade ibi sepulti. Sed hoc est falsum, quia sepultus fuit in Hebron, ut dicitur Iosue 14. Sed sic nominatur locus Calvarie, quia in illo loco malefactores decapitabantur. et sic patet mortis Christi turpitudo ex conditione loci, et ex modo mortis, cum dicitur.

^marg.| {5 } Ubi crucifixerunt . Crucifixio enim erat turpissimum genus mortis.

^marg.| {6 } Et cum eo alios . Ex quo apparet turpitudo mortis Christi ratione societatis, quia inter duos malefactores fuit crucifixus. Hoc autem factum est ex Iudeorum intentione et divina ordinatione, tamen diversimode, quia Iudei per hoc intendebant inducere suspicionem populo quod Iesus esset particeps et principalis in eorum malefactis. Ex intentione autem divina factum est hoc, ut impleretur scriptura Esa. 53.d. Et cum iniquis deputatus est.

^prol.| {5.1312} {7 } Scripsit autem . Hic ponitur quedam consequentia ad Christi crucifixionem, et sunt tria, quia primum pertinet ad Pilatum, secundum ad milites crucifigentes Iesum, tertium ad parentes Christi existentes prope eum, secundum ponitur ibi : Milites autem. tertium, ibi. Stabant autem. Circa primum sciendum, quod modus Romanorum erat scribere causam mortis crucifixorum super lignum crucis. Iudei autem contra voluntatem Pilati petierunt Christum crucifigi, ut patet ex predictis, et ideo per talem modum scripsit titulum, ut redundaret in verecundiam eorum, et hoc est, quod dicitur : Scripsit autem titulum Pilatus. In quadam charta tabule affixa.

^marg.| {8 } Et posuit super crucem . Illam tabulam.

^marg.| {9 } Erat autem scriptum Iesus. In quo exprimitur nomen proprium.

^marg.| { 10 } Nazarenus . Quo ad patriam, quia ibi fuit nutritus, ut dictum est.

^marg.| { 11 } Rex Iudeorum. In quo exprimitur causa mortis.

^marg.| { 12 } Hunc ergo titulum multi legerunt Iudeorum . Et causa subditur. Quia prope civitatem erat locus ubi est crucifixus Iesus. Et ideo multi de civitate poterant de facili illuc venire.

^marg.| { 13 } Et erat scriptum Hebraice, Grece, et Latine . Ut omnes, qui de diversis partibus orbis ad festum paschale venerant possent illum legere, Venerant enim ibi aliqui Gentiles, ut sup. d. est c. 12 : Et ideo titulus fuit scriptus tribus linguis principalibus.

^marg.| { 14 } Dicebant ergo Pilato pontifices Iudeorum : Noli scribere . Quia videbant quod talis modus scribendi redundabat in verecundiam eorum, et maxime propter Gentiles, qui hoc verbum erant reportaturi ad diversas partes orbis, et ideo voluerunt titulum sic corrigere.

^marg.| { 15 } Sed quia ipse dixit, rex sum Iudeorum . Hoc enim modo non sonaret in eorum verecundiam.

^marg.| { 16 } Respondit Pilatus . Quod scripsi, scripsi. Quod scripserat confirmando. Nec fortuitu factum est hoc sed divina preordinatione, quia hoc erat ante prophetatum, propter quod Psal. 58. qui loquitur de passione Christi, et duo psalmi precedentes sic intitulantur : Ne corrumpas tituli inscriptionem, et ideo titulus cruci Christi tripliciter descriptus non fuit mutatus, sed magis confirmatus.

^marg.| { 17 } Milites ergo . Hic ponitur secundum consequens ad Christi crucifixionem {5.1313} et pertinet ad milites, qui crucifixo Christo diviserunt sibi vestes suas et hoc est quod dicitur. Milites ergo cum crucifixissent eum, acceperunt vestimenta eius. Ex quo apparent duo, primum est passionis Christi ignominia in hoc, quod nondum eum crucifixerunt, quod non fit nisi abiectis et vilibus personis, secundum est crucifigentium avaritia, quia Christi vestes quamvis essent parum valentes, tamen sibi rapuerunt.

^marg.| {1 } Et fecerunt quatuor etc. Quia erant quatuor milites ipsum crucifigentes.

^marg.| {2 } Et tunicam . Scilicet, citra partes predictas, quam non diviserunt, eo quod erat inepta divisioni, quod patet ex eo quod subditur.

^marg.| {3 } Erat autem tunica inconsutilis. Id est, sine futura.

^marg.| {4 } Desuper contexta per totum. Ex hoc dicunt aliqui, quod Christus preciosis vestibus utebatur. Sed Chry. dicit contrarium, dicens, quod Palestine pauperes induebantur talibus indumentis reticulato opere factis ad modum ciliciorum, et hoc videtur verius, quia Christus commendavit vilitatem vestimentorum in Io. Bap. Mt. 11.a. Quid existis in desertum videre hominem mollibusvestitum ? Quasi dicat Non. Et preciositatem ibidem reprobavit, ibi : Ecce qui mollibus vestiuntur, in domibus regum sunt, etc. Iesus autem cepit facere et docere, ut habetur Act. 1.a. et ideo non est verisimile, quod usus fuerat preciosis vestibus.

^marg.| {5 } Dixerunt ergo, etc. Non scindamus illa . Quia partes nihil valuissent.

^marg.| {6 } Sed sortiamur de illa cuius sit. Unde patet, quod super solam tunicam miserunt sortem. Sed contrarium videtur Mar. 15.b. ubi dicitur. Diviserunt sibi vestimenta eius et mittentes sortem super eis, quid quis tolleret. Dicendum quod dictum Marci debet divisive intelligi sic. Diviserunt sibi vestimenta eius, scilicet, alia a tunica, et postea sequitur, mittentes sortem super eis, quod per synecdochen debet intelligi, super eis, id est, super aliquod eorum, scilicet, super tunicam, quid quis tolleret, id est, quis tolleret illam tunicam. Sequitur.

^marg.| {7 } Ut scriptura impleretur. Que dicit Psal. 21.

^marg.| {8 } Partiti sunt vestimenta mea sibi. Scilicet, alia a tunica inconsutili.

^marg.| {9 } Et in vestem meam miserunt sortem . Id est, super aliam tunicam inconsutilem, {5.1314} ex quo etiam patet quod Christus proprie habebat plura vestimenta.

^marg.| { 10 } Et milites quidem hec fecerunt . Scilicet, sicut erat scriptum Ps. predicto, hoc addidit evangelista, ut ostendat prophetiam impletam per factum eorum, patet etiam per predicta falsitas Iudeorum exponentium Psal. predictum de persecutione quam habuerunt Iudei per Aman, dicentes quod Mardocheus fecit predictum Psal. quia titulus Psalmi ostendit contrarium, quia ille Ps. intitulatur a David et non a Mardocheo. Item in principio Psal. dicitur : Longe a salute mea verba rugitus mei. Secundum veritatem Hebraicam et translationem Hie. quod verificatum est de passione Christi, qui non fuit liberatus a passione, quamvis de hoc clamaret ad patrem, sicut sup. dictum est c. 12. Pater salvifica me ex hac hora. Tempore autem Mardochei Iudei fuerunt liberati celeriter post orationem eorum, quia prius fuerunt liberati quam veniret tempus statutum interfectionis eorum. Item ibidem subditur. Foderunt manus meas, et pedes meos. Quod non est impletum in Mardocheo, nec in aliquo Iudeo illius temporis, sed magis econverso ipsi Iudei Aman et filios eius crucifixerunt.

^marg.| { 11 } Stabat. Hic ponitur tertium consequens ad Christi crucifixionem, et pertinet ad eius parentes, quia Christus in cruce positus antequam moreretur voluit matri sue de custodia et ministro providere, dans exemplum aliis, ut ipsi sint solliciti impendere debitum obsequium parentibus suis, et hoc est quod dicitur. Stabat autem iuxta etc. Contrarium autem videtur Luc. 23.f. ubi dicitur : Stabant autem omnes noti eius a longe. Dicendum quod primo fuerunt prope, ut hic dicitur, et tunc Christus hec verba dixit, sed procedente passione propter turbam comprimentem se retraxerunt, secundum quod dicit Lucas. Vel forte iste persone hic nominate tanquam magis ferventes in amore Christi propinquius stabant, sicut dicit Io. alie autem multe persone erant Christo note, que pro timore a longe stabant, et de illis loquitur Lucas, dicit tamen quod omnes noti eius stabant a longe, quia multo plures erant stantes a longe quam a prope.

^marg.| { 12 } Cum vidisset ergo . Quem diligebat, scilicet Io. qui scripsit hoc evangelium {5.1315} et propter hoc de se loquitur tanquam de quodam altero, ut supra dictum est.

^marg.| {1 } Dicit matri sue. Mulier ecce filius tuus. Quasi dicat usque nunc fuit tibi ad obsequium, de cetero iste erit loco mei. Et nota, quod loquens matri sue de cruce, non dixit ei, mater, sed mulier, vocans eam communi nomine, ne ex teneritudine nominis materni si exprimeretur, aggravaretur animus virginis videntis passionem filii.

^marg.| {2 } Deinde dicit discipulo etc. Quasi dicat deputo te ad eius obsequium.

^marg.| {3 } Et ex illa hora accepit etc. in suam. Scilicet, curam et diligentiam.

^marg.| {4 } Postea sciens . Hic agit evangelista de Christi morte. Et dividitur in duas quia primo ponitur Christi consummatio per mortem, secundo eius lanceatio post ipsam, ibi, Iudei ergo. Circa primum sciendum quod consummatio nostre salutis consummanda erat per venerabilem mortem Christi, ut declarat Apostolus Heb. 2. et hoc est, quod dicitur hic : Postea. supple que dicta sunt.

^marg.| {5 } Sciens Iesus etc. Scilicet, que scripta erant de Christo passuro, quia pauca restabant ante mortem eius implenda, scilicet, eius potatio, que in promptu erat : Unde sequitur.

^marg.| {6 } Ut consummaretur scriptura . Psal. 68.e. In siti mea poteverunt me aceto ideo ad illud residuum implendum.

^marg.| {7 } Dicit, Sitio. Tantum laboraverat et de sanguine emiserat, quod corpus eius erat desiccatum et adustum, et propter hoc sitiebat supra modum, et talis sitis est maximum tormentum.

^marg.| {8 } Vas autem positum erat, etc. Illud enim portaverant milites ut darent crucifixis ad bibendum, ut per hoc citius morerentur, et sic de custodia eorum in cruce expedirentur. Talis enim potatio aceti mortem ac celerat crucifixi, ut dicunt aliqui. Aliam autem causam huius aceti tetigi Mt. 22. que videtur probabilior ista, et hec est ibidem satis diffuse posita propter quod hic omitto.

^marg.| {9 } Illi ergo spongiam etc. Id est, ligno hyssopi.

^marg.| { 10 } Circumponentes obtulerunt ori eius. Erat enim elevatus a terra, ita quod sola manu non poterant attingere ad os eius.

^marg.| { 11 } Cum ergo. Contrarium videtur Mt. 27. ubi dicitur. Noluit bibere. Dicendum, quod illud quod est modicum quasi nihil reputatur, {5.1316} ut dicitur 2. Physi. et ideo, quia parum de illo aceto accepit, ut dicit hic Io. Mt. dicit : Noluit bibere. Per talem etiam modum loquendi dicimus communiter de parum bibente, quod non vult bibere.

^marg.| { 12 } Dixit. Consummatum est. Scilicet, quicquid erat scriptum de me, Vel aliter : Consummatum est. Opus redemptionis humane.

^marg.| { 13 } Et inclinato capite tradidit spiritum . Ostendens ex modo moriendi, quod moriebatur ex obedientia patris, et non involuntarie, sicut supra dixerat. c. 10. Nemo tollit a me animam, sed ego pono eam.

^marg.| { 14 } Iudei ergo. Hic describitur vulneratio Christi mortui, et dividitur in tres, quia primo ponitur vulnerationis occasio, secundo ipsa vulneratio, ibi : Venerunt ergo milites. Tertio dicti certificatio, ibi : Et qui vidit. Circa primum sciendum, quod occasio vulnerationis Christi mortui fuit, quia Iudei volebant cadavera de cruce deponere propter solennitatem crastinam imminentem, que incipiebat a vespera illius diei, in quo Christus fuit crucifixus, licet enim fuerit crucifixus prima die Pasche, que erat solennis apud Iudeos, tamen secunda dies pro tunc fuit solennior ratione sabbati apud Iudeos. Dies enim sabbati occurrens infra octavam Pasche erat dies solennior, quia tunc festum duplicabatur, et hoc est, quod dicitur : Iudei ergo quoniam parasceve erat. Id est, dies veneris, in cuius vespera incipit solennitas sabbati sequentis.

^marg.| { 15 } Ut non remanerent etc. Erat enim hoc indecens in tanta solennitate, unde sequitur.

^marg.| { 16 } Erat enim magnus. Quia sicut dictum est, solennitas eius duplicabatur propter octavam Pasche concurrentem.

^marg.| { 17 } Rogaverunt Pilatum, ut frangerentur eorum crura . Ne aliquo modo evadere possent, et tollerentur de patibulis.

^marg.| { 18 } Venerunt ergo milites. Sed videtur, quod venissent ad Iesum antequam fregerunt crura secundi, quia Iesus erat in medio amborum. Dicendum, quod duo milites frangebant, et unus fregit crura unius latronis ex una parte, et alter crura alterius ex altera parte, et sic ambo venerunt hinc inde ad Iesum qui erat in medio, et hoc est quod dicitur :

^marg.| { 19 } Ad Iesum autem cum venissent, ut viderunt eum iam mortuum non fregerunt eius crura. Quia hoc non fiebat nisi adhoc quod evadere non possent, depositi de patibulis.

^marg.| { 20 } Sed unus militum lancea latus eius aperuit. Ut certificaretur de morte eius.

^marg.| {5.1317} {1 } Et continuo exivit sanguis et aqua. Sanguis ad nostram redemptionem, aqua ad peccatorum ablutionem. Sciendum tamen, quod ista aqua miraculose exivit, quia non fuit humor phlegmaticus, ut dicunt aliqui, sed aqua pura ad ostendendum, quod corpus Christi erat ex veris elementis compositum, contra errorem eorum, qui dixerunt eum habere corpus celeste, sicut dixit Valentinus et sequaces sui, et eorum, qui dixerunt eum habere corpus phantasticum, sicut Manichei.

^marg.| {2 } Et qui vidit. Hic ponitur certificatio, quia ipse Ioannes qui scripsit hoc evangelium, presentialiter existens, vidit hoc factum, et ideo eius testimonium est efficax ad credendum, et hoc est, quod dicitur : Et qui vidit. Id est, ego ipse, loquitur enim de se per modum alterius sicut supra dictum est.

^marg.| {3 } Testimonium perhibuit. Patet litera per predicta : Sequitur.

^marg.| {4 } Facta sunt enim hec, ut scriptura impleretur . Ex. 12.g. Os non comminuetis ex eo. Agnus enim Paschalis fuit figura expressiva passionis Christi ideo ordinatione divina constitutum est, ut ossa agni paschalis non frangerentur, ut sic figura et veritas corresponderent, quia veri agni ossa non sunt fracta in cruce, ut predictum est.

^marg.| {5 } Et iterum alia scriptura dicit . De eius transfixione Zach. 12.c.

^marg.| {6 } Videbunt in quem transfixerunt . Litera Hiero. habet : Aspicient ad me quem confixerunt. Propheta enim loquitur in persona Christi, loquens in prima persona, sed evangelista refert illud ad Christum loquens in tertia persona, et eadem est sententia. Illa autem transfixio proprie fuit in lancee vulneratione. Sed hec videbitur a Iudeis in iudicio futuro, quia cicatrices vulnerum reservate sunt a corpore Christi resurgente non solum ad certificationem sue resurrectionis ostendendo illas cicatrices Apostolis, sed etiam ad convincendum Iudeos in futuro iudicio de peccato sue mortis.

^marg.| {7 } Post hec autem. Hic agitur consequenter de Christi sepultura, que fuit gloriosa, secundum quod erat predictum Isa. 11.c. Et erit se pulchrum eius gloriosum, quamvis precedens mors fuit ignominiosa, et hoc est, quod dicitur : Post hec autem rogavit Pilatum Ioseph. Erat enim ei familiaris, cum esset nobilis decurio, ur dicitur Mar. 19.d. et ideo securius eum rogavit.

^prol.| {5.1318} {8 } Ab Arimathia. Oriundus. Eadem est civitas que 1Rg. 1.a. dicitur Ramatha, de qua fuit Samuel.

^marg.| {9 } Eo quod discipulus esset Iesu . Id est, fideliter credens eius doctrine.

^marg.| { 10 } Occultus autem propter metum Iudeorum . Ante enim passionem ex imperfectione timebat de synagoga expelli, quod erat ignominiosum, si confiteretur Christum, tamen post passionem ferventior factus exemplo Christi animatus manifestavit se volens Christum honorifice sepelire, et ideo sequitur.

^marg.| { 11 } Ut tolleret corpus Iesu. Ad sepeliendum.

^marg.| { 12 } Et permisit Pilatus . Tum propter reverentiam petentis, tum propter innocentiam Christi passi, quem ipse cognoverat.

^marg.| { 13 } Venit ergo, et tulit corpus Iesu, de cruce . Corpora enim damnatorum non poterant sepeliri, nisi de licentia presidis.

^marg.| { 14 } Venit autem et Nicodemus, qui venerat ad Iesum nocte. Ut supra dictum est 3.a.

^marg.| { 15 } Ferens mixturam myrrhe et aloes quasi libras . Iste etiam Nicodemus ante passionem Christi sicut Ioseph erat Christi discipulus occultus, sed post passionem ex fervore se manifestavit sicut Ioseph. Sciendum etiam quod licet ex devotione istam unctionem faceret, videtur tamen, quod plenam notitiam de Christi resurrectione non haberet, quia de eo erat scriptum Ps. 15.c. Non dabis sanctum tuum videre corruptionem. Propter quod non indigebat unctione conservante contra putrefactionem.

^marg.| { 16 } Acceperunt ergo corpus Iesu, et ligaverunt eum lintheis , id est pannis lineis involverunt. Propter quod statutum est, quod corporalia super que, conficitur corpus Christi non fiant de panno serico, sed tantum lineo, ut habetur de consecratione dist. 1.c. consulto omnium.

^marg.| { 17 } Erat autem in loco ubi crucifixus est hortus, id est prope locum crucifixionis.

^marg.| { 18 } Et in horto monumentum novum . Hoc factum est propter certitudinem dominice resurrectionis, quia si fuisset sepultus in monumento, ubi iam alii fuissent sepulti, posset resurrectio dominica a Iudeis alteri imputari.

^marg.| { 19 } Ibi ergo propter parasceven Iudeorum, quia iuxta. Hoc est dictum, quia feria sexta in qua licitum erat operari et corpora sepeliri, iam declinabat ad vesperam, et ideo sepelierunt Iesum in loco propinquo, quia non poterant longe portare, propter solemnitatem sabbati de propinquo imminentem, etc.