Glossae Scripturae Sacrae-electronicae (Gloss-e)

Nicolaus de Lyra

Biblia communis

Capitulum 8

Numérotation du verset Io. 8,1

Iesus autem perrexit in montem¹ Oliveti.

¹ montem Ω^S Ω^V] monte P14417

Numérotation du verset Io. 8,2

Et diluculo iterum venit in templum et omnis populus venit² ad eum et sedens docebat eos.

² venit Rusch Weber ] veniebat Li449@ Li449

Numérotation du verset Io. 8,3

Adducunt autem scribe et Pharisei mulierem in adulterio deprehensam

et statuerunt eam in medio

Numérotation du verset Io. 8,4

et dixerunt ei: Magister, hec mulier modo deprehensa est in adulterio.

Numérotation du verset Io. 8,5

In lege autem Moyses mandavit nobis huiusmodi lapidare^a. Tu ergo quid dicis?

⁰ Cf. Dt. 22, 23-30.

Numérotation du verset Io. 8,6

Hoc³ autem dicebant temptantes eum ut possent accusare eum. Iesus autem inclinans se deorsum

³ hoc Li449@ Li449 Rusch ] hec Weber

digito scribebat in terra^b.

⁰ Cf. Ier. 17, 3: « Exspectatio Israel, Domine, omnes qui te derelinquunt confundentur: recedentes a te, in terra scribentur, quoniam dereliquerunt venam aquarum viventium Dominum ».

Numérotation du verset Io. 8,7

Cum autem perseverarent interrogantes eum erexit se

et dixit eis⁴:

⁴ eis Rusch Weber ] illis Li449@

Qui sine peccato est vestrum primus in illam lapidem mittat.

Numérotation du verset Io. 8,8

Et iterum se inclinans scribebat in terra.

Numérotation du verset Io. 8,9

Audientes autem hec⁵, unus post unum exibant incipientes a senioribus et remansit

⁵ hec Li449@ Li449 Rusch ] om. Weber

Iesus solus⁶

⁶ Iesus solus Rusch ] inv. Li449@ Li449, solus Weber

et mulier

in medio stans.

Numérotation du verset Io. 8,10

Erigens autem se Iesus dixit ei: Mulier, ubi sunt

qui te accusaverunt⁷?

⁷ qui te accusaverunt Rusch ] qui te accusabant Li449@ , om. Weber

Nemo te condemnavit.

Numérotation du verset Io. 8,11

Que dixit: Nemo, Domine. Dixit autem⁸ Iesus: Nec ego te condemnabo.

⁸ autem Rusch Weber ] ei Li449@ Li449

Vade et iam amplius⁹ noli peccare.

⁹ iam amplius Li449@ Li449 Rusch ] inv. Weber

Numérotation du verset Io. 8,12

Iterum ergo locutus est eis Iesus dicens: Ego sum lux mundi.

Qui sequitur me

non ambulat¹⁰

¹⁰ ambulat Li449@ Rusch ] ambulabit Weber

in tenebris

sed habebit lumen¹¹ vite.

¹¹ lumen Li449@ Li449 Rusch ] lucem Weber

Numérotation du verset Io. 8,13

Dixerunt ergo ei Pharisei:

tu de teipso testimonium perhibes, testimonium tuum non est verum.

Numérotation du verset Io. 8,14

Respondit Iesus

et dixit eis: Et si ego testimonium perhibeo de meipso, verum est testimonium meum

quia scio unde veni

et quo vado. Vos autem nescitis unde venio aut quo vadam¹².

¹² vadam Rusch ] vado Li449@ Li449 Weber

Numérotation du verset Io. 8,15

Vos secundum carnem iudicatis

ego non iudico quemquam.

Numérotation du verset Io. 8,16

Et si iudico ego, iudicium meum verum est¹³ quia solus non sum

¹³ est Li449 Rusch Weber] om. Li449@

sed ego et qui me misit¹⁴ Pater.

¹⁴ me misit Rusch Weber ] inv. Li449@ Li449

Numérotation du verset Io. 8,17

Et in lege vestra

scriptum est^c

⁰ Cf. Dt. 19, 15.

quia duorum hominum testimonium verum est.

Numérotation du verset Io. 8,18

Ego sum qui testimonium perhibeo de meipso

et testimonium perhibet de me qui misit me Pater.

Numérotation du verset Io. 8,19

Dicebant ergo ei:

Ubi est Pater tuus?

Respondit Iesus: Neque me scitis neque Patrem meum. Si me sciretis forsitan et Patrem meum sciretis.

Numérotation du verset Io. 8,20

Hec verba locutus est in gazophylacio

docens in templo

et nemo

apprehendit eum quia necdum¹⁵ venerat hora eius.

¹⁵ necdum Rusch Weber ] nondum Li449@ Li449

Numérotation du verset Io. 8,21

Dixit ergo iterum eis Iesus: Ego vado

et queretis¹⁶ me

¹⁶ queretis Li449 Rusch Weber ] querentes Li449@

et in peccato vestro moriemini.

Quo ego vado vos non potestis venire.

Numérotation du verset Io. 8,22

Dicebant ergo Iudei:

Numquid interficiet semetipsum

quia dicit quo ego vado vos non potestis venire.

Numérotation du verset Io. 8,23

Et dicebat eis: Vos de deorsum estis, ego de supernis sum.

Vos de mundo hoc¹⁷ estis,

¹⁷ mundo hoc Rusch Weber ] inv. Li449@ Li449

ego non sum de hoc mundo.

Numérotation du verset Io. 8,24

Dixi ergo

vobis quia in peccatis vestris moriemini¹⁸. Si enim non credideritis mihi¹⁹

¹⁸ in peccatis vestris-moriemini Rusch ] inv. Li449@ Li449 Weber |

¹⁹ mihi Rusch] om. Li449@ Li449 Weber |

quia ego sum moriemini in peccato vestro

Numérotation du verset Io. 8,25

Dicebant ergo ei:

Tu quis es?

Dixit eis Iesus: Principium

qui²⁰ et loquor vobis.

²⁰ qui Li449@ Li449 Rusch ] quia Weber

Numérotation du verset Io. 8,26

Multa habeo de vobis loqui et iudicare sed qui me misit²¹ verax est, et ego audivi que²² ab eo

²¹ me misit Rusch ] inv. Li449@ Li449 Weber |

²² audivi que Rusch ] inv. Li449@ Li449 Weber |

hec

loquor in mundo.

Numérotation du verset Io. 8,27

Et non cognoverunt

quia Patrem eis dicebat Deum²³.

²³ Deum Li449@ Li449 Rusch] om. Weber

Numérotation du verset Io. 8,28

Dixit ergo eis Iesus: Cum exaltaveritis Filium hominis,

tunc

cognoscetis quia ego sum

et a²⁴ meipso facio nihil sed sicut docuit me Pater

²⁴ a Li449 Rusch Weber] om. Li449@

hec loquor.

Numérotation du verset Io. 8,29

Et qui me²⁵ misit

²⁵ me Li449 Rusch Weber] om. Li449@

mecum est non reliquit

solum

quia ego²⁶ que placita sunt ei facio semper.

²⁶ ego Rusch Weber] om. Li449@ Li449

Numérotation du verset Io. 8,30

Hec illo loquente multi crediderunt

in eum.

Numérotation du verset Io. 8,31

Dicebat ergo Iesus ad eos qui crediderunt ei Iudeos:

Si vos manseritis

in sermone meo

vere discipuli mei eritis

Numérotation du verset Io. 8,32

et cognoscetis

veritatem

et veritas

liberabit vos.

Numérotation du verset Io. 8,33

Responderunt ei²⁷:

²⁷ ei Rusch Weber ] + Iudei Li449@ Li449

Semen Abrahe sumus

et nemini servivimus umquam.

Quomodo tu dicis liberi eritis?

Numérotation du verset Io. 8,34

Respondit eis Iesus:

Amen amen dico vobis,

quia omnis qui facit peccatum

servus est peccati.

Numérotation du verset Io. 8,35

Servus

autem non manet

in domo

in eternum. Filius autem²⁸ manet in eternum.

²⁸ autem Li449@ Rusch] om. Li449 Weber

Numérotation du verset Io. 8,36

Si ergo Filius vos liberaverit

vere liberi eritis.

Numérotation du verset Io. 8,37

Scio

quia filii Abrahe estis

sed queritis me interficere

quia sermo meus

non capit in vobis.

Numérotation du verset Io. 8,38

Ego quod vidi apud Patrem loquor

et vos me²⁹ vidistis apud Patrem vestrum facitis.

²⁹ me Rusch ] quod Li449@ Li449, quae Weber

Numérotation du verset Io. 8,39

Responderunt et dixerunt ei:

Pater noster Abraham est.

Dicit eis Iesus: Si filii Abrahe estis opera Abrahe

facite.

Numérotation du verset Io. 8,40

Nunc autem

queritis me interficere

hominem qui veritatem vobis³⁰ locutus sum quam audivi a Deo. Hoc Abraham non fecit.

³⁰ vobis Rusch Weber] om. Li449@ Li449

Numérotation du verset Io. 8,41

Vos facitis opera patris vestri.

Dixerunt itaque ei:

Nos ex fornicatione non sumus nati. Unum patrem habemus Deum³¹.

³¹ Deum Li449 Rusch Weber] om. Li449@

Numérotation du verset Io. 8,42

Dixit ergo

eis Iesus: Si Deus pater vester esset diligeretis utique me. Ego enim ex Deo processi

et veni,

neque enim a meipso veni sed ille me misit.

Numérotation du verset Io. 8,43

Quare loquelam meam non cognoscitis?

Quia non potestis

audire

sermonem meum.

Numérotation du verset Io. 8,44

Vos ex patre diabolo estis

et desideria patris vestri vultis facere^d.

⁰ Cf. Sap. 2, 24.

Ille homicida

erat ab initio

et in veritate

non stetit

quia non est veritas³² in eo.

³² non est - veritas Li449 Rusch Weber ] inv. Li449@

Cum loquitur mendacium ex propriis loquitur

quia mendax est et pater eius.

Numérotation du verset Io. 8,45

Ego autem si³³ veritatem dico

³³ si Rusch ] quia Li449@ Li449 Weber

non creditis mihi.

Numérotation du verset Io. 8,46

Quis ex vobis

arguet³⁴ me de peccato

³⁴ arguet Li449@ Rusch ] arguit Weber

si veritatem dico quare vos non creditis mihi?

Numérotation du verset Io. 8,47

Qui ex Deo est³⁵

³⁵ ex Deo - est Li449@ Rusch ] inv. Li449 Weber

verba Dei audit,

propterea

vos non auditis, quia ex Deo non estis.

Numérotation du verset Io. 8,48

Responderunt igitur³⁶ Iudei et dixerunt ei³⁷: Nonne bene dicimus

³⁶ igitur Rusch Weber ] ergo Li449@ Li449 |

³⁷ ei Rusch Weber] om. Li449@ Li449 |

nos quia Samaritanus es tu

et demonium habes?

Numérotation du verset Io. 8,49

Respondit Iesus:

Ego demonium non habeo

sed honorifico Patrem meum

et vos inhonorastis³⁸ me.

³⁸ inhonorastis Li449@ Rusch ] inhonoratis Weber

Numérotation du verset Io. 8,50

Ego autem non quero gloriam meam³⁹.

³⁹ non quero - gloriam meam Rusch Weber ] inv. Li449@ Li449

Est qui

querat⁴⁰ et iudicat.

⁴⁰ querat Li449@ Li449 Rusch ] querit Weber

Numérotation du verset Io. 8,51

Amen amen dico vobis,

si quis sermonem meum servaverit mortem non videbit

in eternum.

Numérotation du verset Io. 8,52

Dixerunt ergo Iudei: Nunc cognovimus

quia demonium habes. Abraham mortuus est et prophete

et tu dicis: Si quis sermonem meum servaverit non gustabit mortem⁴¹ in eternum?

⁴¹ non gustabit - mortem Rusch Weber ] inv. Li449@ Li449

Numérotation du verset Io. 8,53

Numquid tu maior es patre nostro Abraham

qui mortuus est et prophete mortui sunt quem teipsum facis?

Numérotation du verset Io. 8,54

Respondit Iesus:

Si ego glorifico

meipsum, gloria mea⁴² nihil est. Est Pater meus

⁴² mea Li449 Rusch Weber ] iter. Li449@

qui glorificat me

quem vos dicitis quia Deus noster est

Numérotation du verset Io. 8,55

et non cognovistis eum.

Ego autem novi eum et si dixero

quia non scio eum

ero similis vobis mendax.

Sed scio eum et sermonem eius⁴³ servo.

⁴³ sermonem eius Li449 Rusch Weber ] om. Li449@

Numérotation du verset Io. 8,56

Abraham

pater vester exultavit

ut videret

diem meum.

Vidit⁴⁴ et gavisus est.

⁴⁴ vidit Li449@ Li449 Ω^S CorS1 (al. non hab. ET VIDIT ) Rusch Clementina ] et praem. CorS1 (G’) Wordsworth Weber

Numérotation du verset Io. 8,57

Dixerunt ergo Iudei

ad eum: Quinquaginta annos nondum habes et Abraham vidisti?

Numérotation du verset Io. 8,58

Dixit⁴⁵ eis Iesus:

⁴⁵ Dixit Rusch Weber ] + ergo Li449@ Li449

Amen amen dico vobis, antequam Abraham fieret

ego sum.

Numérotation du verset Io. 8,59

Tulerunt ergo⁴⁶ lapides

⁴⁶ ergo Rusch Weber] om. Li449@ Li449

ut iacerent in eum.

Iesus autem

abscondit se

et exivit de templo.

Capitulum 8

Numérotation du verset Io. 8,1

^marg.| {5.1151} {1 } Iesus autem . Declarata origine doctrine Christi, hic consequenter ponitur ipsa doctrina. Ipsa autem habet virtutem illuminativam et vivificativam. Ideo sic procedit, quia primo declarat eius virtutem {5.1152} illuminativam. Secundo, virtutem vivificativam. c. 10. ibi. Amen amen dico. Prima in duas, quia primo ostenditur eius virtus illuminativa per verbum. Secundo, per sensibile signum, ca. seq. ibi : Et preteriens Iesus. Prima in duas, quia evangelista primo introducit Christum docentem. Secundo, ostendit doctrine eius virtutem, ibi : {5.1153} Iterum ergo. Prima in duas, quia primo ponitur doctrina veritatis. Secundo, confutatio falsitatis, ibi. Adducunt autem. Circa primum sciendum, quod debitus modus docendi veritatem fidei est primo haurire in oratione, postea effundere populo in predicatione. Et ideo Christus volens dare exemplum predicatoribus ecclesie aliquando ante predicationem sequestrabat se in oratione. Et hoc est quod dicitur.

^prol.| Iesus autem. Causa orandi, quia domus Marthe in qua hospitabatur, erat prope montem illum.

^marg.| {1 } Et diluculo iterum venit in templum. Ad ostendendum in eo zelum animarum.

^marg.| {2 } Et omnis. De salute animarum. Quid autem tunc dixerit pretermittit evangelista, quia principaliter intendebat describere illa ex quibus eius deitas manifestabatur, ex quibus dissensio Iudeorum contra eum oriebatur.

^marg.| {3 } Adducunt autem Scribe. Hic consequenter ponitur confutatio falsitatis. Et dividitur in duas partes, quia primo ponitur Iudeorum maligna interrogatio. Secundo, subiungitur Christi benigna responsio ibi : Iesus autem inclinans. In prima ergo parte dicitur sic. Adducunt autem. Id est, illi qui habebant notitiam scripturarum.

^marg.| {4 } Et Pharisei. Qui videbantur pre aliis religiosi.

^marg.| {5 } Mulierem in adulterio. Si queratur quare non adduxerunt adulterum eius, cum secundum legem esset eadem pena plectendus. Potest dici quod per hoc voluerunt ponere suspicionem in corde populi quod fuisset aliquis discipulus eius, et ideo non adduxissent eum ad eius iudicium. Vel aliter, forte adulter erat dives, et ideo pro precio ipsum liberaverant, proponunt ergo questionem brigosam, quia responsio ad quamlibet partem videbatur esse contra Christum, ut videtur.

^marg.| {6 } Magister. In quo allegant presentiam persone, et presentiam facti, {5.1154} cum subditur.

^marg.| {7 } Modo deprehensa est. Et arguunt gravitatem criminis ex gravitate pene per legem inflicte, cum dicitur.

^marg.| {8 } In lege autem. Levi. 20.b.

^marg.| {9 } Tu ergo quid dicis ? Et subditur causa questionis. Hoc autem dicebant tentantes eum. Ad capiendum ipsum ex responsione, ut possent accusare eum. Videbant enim tantam eius mansuetudinem et misericordiam, quod probabiliter credebant eum iudicare ipsam dimitti, et sic accusaretur ab eis ut transgressor legis, propter quod reduxerunt legem ad memoriam, ne posset excusari per legis oblivionem. Si autem e contrario diceret eam lapidandam, videretur dicere contra alia sua dicta et facta, que erant de pietate et misericordia.

^marg.| { 10 } Iesus autem inclinans se deorsum. Hic ponitur Christi benigna responsio. Et dividitur in duas, quia primo ostenditur quod in sua responsione iustitiam tenuit. Secundo, quod a misericordia non declinavit ; Et per hoc utramque eorum cavillationem evitavit. Secunda, ibi. erigens autem. Circa primum sciendum, quod suam sententiam secundum modum iudicialem primo scripsit, postea protulit, hoc est quod dicitur. Iesus autem inclinans se deorsum digito scribebat. illud quod postea protulit ad maiorem certitudinem.

^marg.| { 11 } Cum autem perseverarent interrogantes, erexit se. Ad eorum importunitatem reprimendam.

^marg.| { 12 } Et dixit eis : Qui sine peccato . Quasi dicat, puniatur peccatrix sed non a peccatoribus, impleatur lex quam allegatis, sed non a transgressoribus legis. In inferendo enim penam iustam debet observari debitus modus.

^marg.| { 13 } Et iterum se inclinans scribebat . Dicunt aliqui, quod scribebat idem quod prius ad ostendendum maiorem firmitatem sententie. Alii dicunt et melius ut videtur quod scribebat eorum peccata, ut eos ostenderet ineptos ad accusationem huius femine. Ideo sequitur.

^marg.| {5.1155} {1 } Unus post unum. Quia gravioribus criminibus irretiti erant. Sed si queratur, quomodo scribebat ? Dicendum, quod non scribebat per singula, sed divina virtute potuit facere quod in aliqua figura ab eo protracta quilibet eorum videret sua propria peccata et non alia, nec ab aliis videbantur.

^marg.| {2 } Et remansit Iesus solus. Non est intelligendum, quod Christus remansit solus simpliciter cum illa muliere, quia remanserunt cum eo discipuli et multitudo populi, sed remansit solus a suis calumniatoribus.

^marg.| {3 } Erigens. Posita rigore iustitie, hic Christus ipsum temperat dulcore misericordie. Et hoc est quod dicitur. Erigens autem. confutatis calumniatoribus.

^marg.| {4 } Dixit ei : Mulier, ubi. In quo examinatur de accusatione, et consequenter de condemnatione. Nemo te condemnavit ? Et subditur mulieris responsio.

^marg.| {5 } Nemo domine. Quia recesserant, ut visum est. Et subditur Christi absolutio.

^marg.| {6 } Dixit autem Iesus. Quia veni peccatores salvare, et non condemnare.

^marg.| {7 } Vade. Absoluta a culpa et a pena.

^marg.| {8 } Et iam amplius. Salvando enim naturam, damnat culpam. Circa hoc sciendum, quod hoc factum Christi non est trahendum ad consequentiam, imo debent sacerdotes in foro penitentiali imponere penitentiam secundum conditionem peccantis, et peccati, quia non habent talem potestatem dimittendi, poterat etiam Christus illi mulieri tantam contritionem dare, quod sufficeret ad deletionem illius culpe et pene, et illam contritionem cognoscere. Non sic autem alius sacerdos qui non novit cor nec videt, quia homo videt ea que patent, ut habetur 1Rg. 16.b.

^marg.| {9 } Iterum ergo. Postquam evangelista introduxit Christum docentem hic describit doctrinam ipsius quantum ad virtutem illuminativam, Et dividitur in duas, quia primo proponitur intentio. Secundo probatur. ibi : Dixerunt ergo Pharisei. Circa primum tria ponuntur. Primum est ipsius Christi speciale privilegium cum dicitur.

^marg.| { 10 } Ego sum lux. Alii enim non sunt lux, sed ab hac luce illuminati, ut dictum fuit. 1. ca. non tamen sic est intelligendum, quod Christus sit sol iustitie visibilis, sicut intelligebant Manichei. Lux enim magis proprie dicitur in spiritualibus quam in corporalibus, quia lux habet rationem manifestativi, quod proprie habet locum in cognitione intellectiva, que summum tenet gradum, et ideo ipse Deus solus est lux per essentiam, quia ab ipso omnis notitia derivatur. Secundo, proponitur huius {5.1156} lucis beneficium cum dicitur.

^marg.| { 11 } Qui sequitur . Per fidem formatam.

^marg.| { 12 } Non ambulat . Ignorantie et culpe, per consequens non veniet ad tenebras gehenne, que sunt terminus predictarum tenebrarum propter hoc Mt. 8.b. dicuntur tenebre exteriores. Id est, ultime per Christum enim facta est veritas contra tenebras ignorantie et gratia contra tenebras culpe, et gloria dabitur ab eo contra tenebras gehenne : Tertio proponitur huius lucis fructus, cum dicitur.

^marg.| { 13 } Sed habebit etc. Quia per irradiationem huius lucis elevabitur intellectus ad videndum Deum clare, et per consequens affectus ad fruendum ipso perfecte, in quibus consistit vita eterna.

^marg.| { 14 } Dixerunt ergo. Hic probat ista tria proposita per ordinem. Primo primum. Secundo secundum ibi. Dixit ergo iterum. Tertio tertium ibi. Amen amen dico vobis si quis sermo, etc. Prima in duas quia primo ponitur Iudeorum obiectio secundo Christi responsio, ex que ostenditur primum propositum, ibi : Respondit Iesus. Obiectio autem eorum procedit non ex parte dicti, quia erat verissimum, sed ex parte dicentis, et hoc est quod dicitur. Dixerunt ergo Pharisei. Tu de teipso testimonium perhibes.

^marg.| { 15 } Testimonium tuum non est ve : Id est, habens firmitatem dato quod esset verum in se, quia nullus potest ferre testimonium de seipso.

^marg.| { 16 } Respondit Iesus . Hic ponitur Christi responsio, et excludit eorum obiectionem dupliciter. Primo ostendendo quod consequentia non tenet Secundo, quod antecedens est falsum, ibi : Vos secundum carnem. Circa primum sciendum, quod testimonium habet firmitatem et veritatem ex certitudine cognitionis, et ideo hominis testimonium de se non est firmum, quia etsi se cognoscat tamen frequenter inordinate afficitur ad seipsum. Deus autem perfecte se et alios cognoscit, nec potest esse distorsio in eius affectu, propter quod testimonium Dei de seipso firmum est. Testimonium autem hominis de Deo est invalidum propter defectum cognitionis. Christus erat homo et Deus, nec poterat esse defectus cognitionis vel inordinatio affectionis in divina natura vel humana, propter quod eius testimonium de seipso erat firmum, magis quam quodcunque aliud testimonium, et sic patet defectus conscientie, et hoc est quod dicitur. Respondit Iesus, et dixit eis, et si ego testimonium perhibeo. Subditur causa.

^marg.| { 17 } Quia scio. Id est, perfecte cognosco patrem a quo exivi in mundum, et ad quem revertar. Et sic patet probatio primi propositi scilicet quod Christus sit lux per essentiam, quia verbum est a patre progrediens sicut lux a luce.

^marg.| { 18 } Vos autem nescitis . Quia eius divinitatem ignorabant.

^marg.| { 19 } Vos secundum carnem . Hic ostendit Christus antecedens eorum esse falsum. {5.1157} Et dividitur in duas, quia primo ponitur Christi probatio. Secundo removetur Iudeorum obiectio, ibi : Dicebat ergo. Antecedens eorum erat, quod Christus esset solus qui de se testimonium perhiberet, et hoc est falsum, quia filius Dei non potest esse sine patre et spiritusancto, qui concorditer dant testimonium cum eo, ut dicitur 1 : Io. 5.b. Tres qui testimonium dant in celo, etc. Tamen non fit hic mentio nisi de patre, et hoc est quod dicitur : Vos secundum carnem iudicatis. Scilicet, me esse solum hominem.

^marg.| {1 } Ego non iudico quemquam . Scilicet, per exteriora sicut vos quia Deus intuetur cor.

^marg.| {2 } Et si iudico ego, iudicium meum verum est. Id est, firmum.

^marg.| {3 } Quia solus non sum. Ut supponitis, quia non potest esse solitudo in divinis, cum una persona sit in alia, et e converso, ideo subditur.

^marg.| {4 } Sed ego et qui me misit pater. Ex hoc arguit ad propositum, di.

^marg.| {5 } Et in lege vestra scriptum est. Deut. 17.b.

^marg.| {6 } Quia duorum hominum testimonium verum est. Id est, debet reputari verum, quia quamvis duo homines possint simul mentiri tamen non contingit de facili.

^marg.| {7 } Ego sum qui testimonium perhibeo de meipso. Ecce una persona.

^marg.| {8 } Et testimonium perhibet de me. Ecce alia. argumentum est a minori. Si enim duorum hominum testimonium est firmum, qui habent cognitionem parvam, et possunt habere affectionem distortam, multo fortius testimonium patris et filii in divinis, ubi non potest esse talis defectus, debet firmum reputari.

^marg.| {9 } Dicebant ergo ei. Hic removetur Iudeorum obiectio, audientes enim, quod allegabat patrem suum in testimonium, statim obiecerunt.

^prol.| {5.1158} { 10 } Ubi est pater. Quasi dicat, non est talis ac tantus, quod in hoc sit ei credendum. Credebant enim eum esse hominem purum filium Ioseph, et ideo de ipso derisorie querebant.

^marg.| { 11 } Respondit Iesus. Obiectionem excludendo.

^marg.| { 12 } Neque me scitis. Secundum deitatem.

^marg.| { 13 } Neque patrem meum. Per consequens. quia cognito uno correlativorum cognoscitur et reliquum, ideo sequitur.

^marg.| { 14 } Si me sciretis. Quamvis enim Iudei haberent maiorem notitiam quam gentiles, secundum quod dicitur Psal. 75.a. Notus in Iudea Deus, tamen non cognoscebant eum quantum ad mysterium trinitatis, quia non erat adhuc plene revelatum.

^marg.| { 15 } Hec verba loquutus est Iesus in gazophylacio . In loco ubi ponebantur oblationes pro edificiis templi. Hoc autem addit evangelista, ad ostendendum, quod Iesus tunc erat in loco, ubi poterat faciliter capi ab eis qui querebant eum occidere, nisi fuissent repressi divina virtute, ideo sequitur : Et nemo apprehendit eum.

^marg.| { 16 } Quia nondum venerat hora . Id est, ab eo preordinata, quia quando voluit captus est, et non ante.

^marg.| { 17 } Dixit ergo iterum. Hic probat secundum supra positum, idest, quod sequens eum non ambulat in tenebris. Et dividitur in duas, quia primo ostendit eos quibus loquebatur habere huius lucis defectum : secundo subditur huius defectus remedium, ibi : Dicebant ergo. Circa primum sciendum, quod recedente sole visibili de nostro hemispherio, causantur ibi tenebre, ita similiter Christo qui est sol iustitie, ex hoc mundo per mortem decedente, Iudei pro maiori parte sunt obtenebrati tenebris infidelitatis, et in eis obstinati, et hoc iusto iudicio Dei, quia viderant signa in vita eius et in morte, propter que gentiles legis et prophetarum notitiam non habentes crediderunt Christo. Similiter patet de illo Centurione, qui visis signis in morte Christi dixit : Vere filius Dei erat iste : ut habetur Mt. 27.f. et ideo Iudei qui non solum per {5.1159} miracula visa, sed etiam per oracula prophetarum predicta poterant eum cognoscere verum Christum, et persequentes eum merito, sunt a Deo dimissi propter eorum ingratitudinem et sic excecati totaliter per obstinationem, et hoc est quod dicitur. Dixit ergo, etc. ego vado. Scilicet, ad patrem per mortem secundum humanitatem, a quo tamen non recessit secundum divinitatem.

^marg.| {1 } Et queretis me. Scilicet, persequendo me in membris meis, quia post mortem Christi, Iudei persecuti sunt apostolos et alios Christifideles usque ad mortem, ut patet Act. 8.

^marg.| {2 } Et in peccato vestro moriemini. Idest, propter peccatum vestrum, quia propter persecutionem Christi, et apostolorum civitas Ierusalem destructa est, et templum combustum, et populus occisus ab exercitu Romano, ut fuerat a Christo predictum expressius Luc. 13.g. et 19.f. Ierusalem Ie. que occidis prophetas etc.

^marg.| {3 } Quo ego vado. Scilicet, ad gloriam patris, vestra infidelitate hoc impediente.

^marg.| {4 } Dicebant ergo. Hic consequenter Iesus docet remedium. Et dividitur in duas, quia primo huiusmodi remedium proponit, secundo eius efficaciam ostendit, ibi : Dicebant ergo. Circa primum sciendum, quod hoc remedium consistit in veniendo ad Christum per fidem, qui est vera lux, ideo dividitur in duas, quia primo remedium huius fidei ostenditur, secundo ad credendum eos inducit, ibi. Dicebant ergo ei. Prima in duas, quia primo ponitur Iudeorum interrogatio, secundo, subditur Christi responsio, in qua dat remedium predictum, ibi. Et dicebat eis. Circa primum sciendum, quod audierant Iudei Christum voluntarie moriturum, ut habetur per illud Isa. 53.d. Tradidit in mortem animam suam. Que scriptura et totum cap. exponitur de Christo ab antiquis doctoribus Hebreorum, et ideo Iudei derisorie querebant de Iesu, quem reputabant falsum Christum.

^marg.| {5 } Numquid interficiet . Si enim seriose loquerentur de impletione huius prophetie, dicerent sic. Numquid ex simplici voluntate separabitur anime a corpore, quod patet ex eo quod subditur. Quo ego vado, vos non potestis venire. Ipsi enim poterant seipsos interficere, sed non poterant animam suam pro voluntate sua tradere, sicut fuit prophetatum de Christo per Isaiam, et in Iesu fuit adimpletum.

^marg.| {6 } Et dicebat . Hic ponitur Christi responsio, in qua datur predicti verbi {5.1160} intellectus dicentis.

^marg.| {7 } Vos deorsum estis, id est de massa corrupta pondere originalis peccati, et ideo habetis debitum mortis et necessitatem moriendi propter quod separatio anime a corpore non subiacet simplici vestre voluntati.

^marg.| {8 } Ego de supernis sum. Quia secundum deitatem habet eandem naturam cum patre, secundum humanitatem anima est a Deo immediate per creationem, et corpus formatum spiritussancti virtute, et propter hoc habebat plenum dominium super corpus suum, separando animam ab ipso, et reuniendo secundum quod dicitur infra 10.d. Potestatem habeo ponendi animam meam, et potestatem habeo iterum sumendi eam. ideo sequitur.

^marg.| {9 } Vos de mundo hoc estis. corpore et affectu.

^marg.| { 10 } Ego non sum de hoc mundo. Quia secundum, quod Deus precedit mundum, ut causa effectum, nec est pars universi. Secundum autem humanitatem propter virtutem formativam eodem modo est dicendum, quia illa virtus fuit virtute spiritussancti : quantum autem ad animam et corpus bene est pars universi, et sic est de mundo quantum ad substantiam, non autem quo ad peccati deordinationem, que deordinatio nomine mundi in sacra scriptura frequenter designatur, ut sup. dictum est, 1. cap. et hoc modo Iudei erant de mundo propter infidelitatis peccatum, propter hoc subdit.

^marg.| { 11 } Dixi ergo vobis, quia in peccatis vestris moriemini . Supra dixerat in peccato vestro, in singulari, quia principale peccatum eorum erat persecutio Christi, sed ad hoc sequebantur multa alia peccata, propter hoc replicavit hic in plurali, in peccatis vestris. Et consequenter ostendit remedium contra ista mala.

^marg.| { 12 } Si enim non credideritis . Fide formata charitate.

^marg.| { 13 } Quia ego sum. Vobis in lege et prophetis promissus. Moriemini in peccato vestro.

^marg.| { 14 } Dicebant ergo . Ostenso remedio evadende mortis, quod est per fidem Christi, hic consequenter inducit eos ad credendum sibi. Circa quod premittitur Iudeorum interrogatio dicens.

^marg.| { 15 } Tu quis es ? Quasi dicat ostende nobis quod tu sis talis, et tantus, quod debeat credi tibi. { 16 } Dixit eis. Probando quod debet eis credi per hoc quod est omnium creaturarum primum principium, et per consequens veritas prima et infallibilis, et hoc est quod subdit.

^marg.| { 17 } Principium, qui et loquor vobis. Et quia est primum omnium{5.1161} rerum principium, omnia reducit in seipsum, cum sit finis omnium, ideo consequenter ostendit, quod ad ipsum pertinet omnium iudicium, per quod alia reducuntur in ipsum, et hoc est, quod dicit.

^marg.| {1 } Multa habeo de vobis loqui et iudicare. Non dicit, vobis, ad utilitatem vestram, sed de vobis, id est, ad malum verum, quod erit in iudicio futuro.

^marg.| {2 } Sed qui me misit. Quia adimplevit promissum de prima missione filii, que non est ad condemnandum, vel iudicandum mundum, sed magis ad salvandum per doctrinam, ideo sequitur.

^marg.| {3 } Et ego que audivi. Dicit enim se audire a patre, quia inquantum Deus habet scientiam a patre, tamen eandem cum ipso sicut et essentiam, sed inquantum homo habet scientiam infusam ab eo :

^marg.| {4 } Et non cognoverunt . Hoc addidit evangelista, ut ostenderet cecitatem eorum. Veruntamen, quia multi Iudeorum in morte Christi crediderunt, videntes miracula que acciderant in morte eius, ut habetur Luc. 23.g. Similiter ad predicationem apostolorum multi Iudeorum crediderunt post mortem Christi, ut habetur Act. 2.g. ideo subditur.

^marg.| {5 } Dixit ergo eis Iesus : Cum exaltaveritis . Scilicet, in cruce, in qua fuit extensus in aere, et per quod exaltatus est a patre, secundum quod dicitur Philip. 2.b. Humiliavit semetipsum, factus obediens usque ad mortem, mortem autem crucis, propter quod et Deus ex. etc.

^marg.| {6 } Tunc cognoscetis, etc. quia ego sum. Scilicet, vere Christus. Utitur autem tali modo loquendi, ut reducat eis ad memoriam illud Ex. 3.d. Ego sum qui sum.

^marg.| {7 } Et a meipso facio nihil . Quia secundum quod Deus habet totam virtutem operativam a patre, licet eandem, sicut dictum est de scientia. Secundum quod homo, illa natura est organum divinitatis coniunctum, et ideo, nihil poterat operari, nisi secundum motum et regulationem ipsius Dei, ideo sequitur.

^prol.| {5.1162} {8 } Sed sicut etc. mecum est. Quia secundum deitatem pater est in filio, et econverso, secundum humanitatem vere ipsa deitas est in homine Christo speciali modo scilicet per realem unionem, per quem modum non est in aliquo alio.

^marg.| {9 } Et non reliquit . Quia filius secundum, quod Deus non potest separari a patre secundum vero quod homo potest separari de potentia absoluta : sed de potentia ordinata, natura assumpta nunquam dimittetur quia quod semel assumpsit, nunquam deponet, ut dicit Damascenus.

^marg.| { 10 } Quia ego que placita etc. facio semper. Inquantum enim Deus idem vult et facit quod pater, quia eorum est una voluntas, et operatio, inquantum vero homo, eius voluntas et operatio, regulantur, absque aliqua obliquatione a regula divine voluntatis, ut patet ex predictis.

^marg.| { 11 } Hec illo loquente. Hoc addidit evangelista, ad ostendendum, quod remedium fidei predictum extunc incepit habere efficaciam, quantum ad aliquos Iudeorum.

^marg.| { 12 } Dicebat ergo. Postquam Salvator induxit aliquos ad remedium fidei, hic consequenter ostendit efficaciam huius remedii. Et dividitur in duas, quia primo circa hoc ponitur Christi instructio, secundo Iudeorum contradictio, ibi : Responderunt ergo. Efficacia autem fidei in hoc consistit, quod dat perfectam libertatem, que est maxime desiderabilis a creatura rationali, quia sensibiliter videmus quod bruta animalia libertatem preeligunt ventris satietati. Et multo fortius homo de cuius natura est libertas, per hoc enim differt ab aliis animalibus, quod est liberi arbitrii et ideo debet veram libertatem omnibus preponere, propter quod Salvator ostendit, quod efficacia fidei se extendit ad dandam libertatem perfectam, et hoc est quod dicitur : Dicebat ergo Iesus ad eos, qui crediderunt ei, Iudeos. Quia ipsi libertatem maxime desiderabant.

^marg.| { 13 } Si vos manseritis in sermone meo, vere discipuli mei eritis. Hoc dixit, quia aliqui eorum ficte credebant, et isti non erant vere discipuli.

^marg.| { 14 } Et cognoscetis veritatem . Scilicet, fidei per doctrinam meam.

^marg.| {5.1163} {1 } Et veritas liberabit vos. Quia in presenti veritas fidei liberat a servitute culpe, in qua inchoatur vera libertas, et in futuro a servitute miserie, quando ipsa creatura liberabitur a corpore mortis, ut habetur Rom. 8.d. tunc libertas perficietur, quia anima erit subiecta soli Deo, in quo consistit eius libertas propter quod dicit Aug. Voluntas tua erit libera si fuerit pia, pietas autem est servitus Dei, et corpus erit omnino subiectum ipsi anime per dotes glorie.

^marg.| {2 } Responderunt : Hic ponitur Iudeorum contradictio. Et dividitur in duas, quia primo ponit hec contradictio, secundo, removetur, ibi : Respondit. Circa primum sciendum, quod audierunt a Christo se posse consequi libertatem per eius fidem, in hoc autem implicatur quod ipsi essent serui, et ideo statim contradixerunt, nobilitatem sue originis allegantes, et hoc est quod dicitur.

^marg.| {3 } Semen Abrahe sumus et nemini servivimus unquam Manifeste patet hoc dictum eorum esse falsum, quia si intelligebant loqui de toto populo Iudaico, patet dicti falsitas ex hoc quod populus Iuda. quadringentis annis fuit in Aegypto in servitute magna, et iterum 70. annis in Babylone. In terra etiam sua frequenter servierunt regi Assyriorum et aliis nationibus ut patet 3Rg. et 4. Si autem loquebantur de seipsis pro illo tempore, patet etiam dicti falsitas, quia tunc serviebant Romanis, et quolibet anno reddebant tributum eis, propter hoc dixerunt infr. 19.c. Non habemus regem, nisi Cesarem.

^marg.| {4 } Quomodo tu dicis liberi eritis ? Salvator eis duo promiserat, scilicet, cognitionem veritatis, d. Cognoscetis veritatem, et donum libertatis di. Et veritas liberabit vos. Licet autem sit peius deficere a cognitione quam a libertate, tamen Iudei sicut carnales et superbi magis iniuriosum reputabant carentiam libertatis, et ideo dimisso defectu cognitionis, qui implicabatur in verbis Christi dicentis. Cognoscetis veritate. Quesierunt tantummodo de defectu libertatis implicato in hoc verbo, veritas liberabit vos.

^marg.| {5 } Respondit eis Iesus. Hic removetur Iudeorum contradictio. In contradicendo autem negaverunt unum, scilicet, servitutem, dicentes Nemini servivimus unquam. Et aliud affirmaverunt, scilicet generis nobilitatem dicentes : Fili Abrahe sumus. Ideo Salvator primo probat esse verum quod ipsi negabant, et secundo excludit secundum quod affirmabant, ibi : Scio quia filii. Circa primum sciendum, quod {5.1164} licet Christus posset statim ostendere eos esse servos servitute temporali ut patet ex predictis, tamen de hoc non curavit, quia ipsemet servire voluit et solvere tributum, ut habetur Mt. 17.d. sed ostendit eos servos servitute culpe, de qua eis predixerat, licet intellexissent male de servitute temporali, et hoc est quod dicitur. Respondit eis Iesus, etc. omnis qui fecit peccatum. Cuiuscunque conditionis sive sit nobilis, sive ignobilis, sive dives, sive pauper.

^marg.| {6 } Servus est peccati . Cuius ratio est, quia sicut ille dicitur liber qui movetur proprio motu, sic dicitur servus eo quod movetur ad imperium domini sui. In opere autem peccati homo movetur contra illud quod est sibi proprium quia vivere secundum rectam rationem est proprius hominis motus, ut habetur 2. Etich. In peccato autem homo movetur contra rectam rationem, et ideo licet peccatum sit voluntarium, tamen in ipso consistit maxima servitus, ipsi autem erant peccatores manifesti. Ex quo concluditur, quod erant vere serui. Et consequenter ostendit penam huius servitutis, di.

^marg.| {7 } Servus autem non manet in domo . Ista domus est ecclesia ubi serui culpe non manent in eternum, licet modo ad tempus maneant in ipsa, in quantum sunt de numero fidelium, quia modo admixti sunt mali cum bonis sed in futuro iudicio separabuntur sicut oves ab hedis, ut habetur Mt. 25.c. Per quem modum autem possint ab hac pena liberari ostendit, di.

^marg.| {8 } Filius. Scilicet. Dei manet in eternum. Quia solus est sine peccato, et est filius Dei naturalis, et sic habet potestatem alios liberandi a peccato, faciendo eos filios Dei per gratiam adoptionis, et hoc est quod concluditur.

^marg.| {9 } Si ergo. A servitute culpe per modum predictum.

^marg.| { 10 } Vere liberi . Quia in hoc consistit libertas vera, ut patet per predicta.

^marg.| { 11 } Scio. Hic Salvator excludit secundum, ostendendo primo quod non sint Abrahe filii secundo cuius sint filii. ibi. Vos ex patre diabolo. Prima in duas, quia primo ostendit quod non sint Abrahe filii, secundo quod non sint filii Dei, ibi : Dixerunt ergo. Circa primum sciendum, quod vera filiatio declaratur per imitationem conditionis paterna. Iudei autem non imitabantur facta Abrahe, ex quo concludit Salvator quod eius veri filii non erant, quamvis ab eo carnaliter descendissent hoc est quod dicit : Scio quia filii Abrahe estis. Tantummodo carne sed non morum imitatione : ideo sequitur.

^marg.| { 12 } Sed queritis me interficere. Cuius causa subditur.

^marg.| {5.1165} {1 } Quia sermo meus non capit. Loquitur de verbo Dei ad modum materialis hami, qui non capit piscem, nisi capiatur a pisce. Sit verbum Dei non capit hominem ad vitam eternam. nisi capiatur per fidem et ideo predicatores vocantur in scriptura piscatores.

^marg.| {2 } Ego quod vidi apud patrem loquor . Scilicet, veritatem meam, quia Christus inquantum Deus habet eandem visionem divine essentie cum patre.

^marg.| {3 } Et vos que vidistis apud patrem vestrum facitis. Id est, apud diabolum, de quo inf. exprimit, quod sit pater eorum. Sed secundum Chrys. litera talis est : Et vos que vidistis apud patrem vestrum facite, quasi dicat, Sicut facio et loquor veritatem, quam vidi apud patrem : ita et vos facite que vidistis apud Abraham, i. potuistis videre in consideratione vite eius per scripturam. Sed prima litera magis consonat sequentibus cum dicitur.

^marg.| {4 } Responderunt et dixerunt ei. Quasi dicat. Nescimus quem tu vocas patrem nostrum, quia adhuc non expresserat de diabolo.

^marg.| {5 } Pater noster Abraham . Propter quod concludit Christus.

^marg.| {6 } Si filii Abrahe estis, opera Abrahe, etc. Quia imitatio patris est signum vere filiationis, quod non est in vobis. Et hoc probat consequenter di.

^marg.| {7 } Nunc autem queritis, etc. veritatem vobis locutus sum, quam audivi a Deo. Et missus sum nunciare eam vobis.

^marg.| {8 } Hoc Abraham non fecit. Sed magis nuncios Dei reverenter suscepit, ut habetur Gen. 18. et ideo concludit.

^marg.| {9 } Vos facitis opera patris vestri : Scilicet, diaboli, ut patebit ex litera sequen.

^marg.| { 10 } Dixerunt : Hic consequenter ostendit, quod non sint filii Dei. Videntes enim Iudei, quod ex operibus filiationem arguebat, ideo dixerunt se filios Dei cuius legem et ceremonias servabant, non sic autem alie nationes idololatre, et hoc est quod dicitur.

^marg.| { 11 } Nos ex fornicatione non sumus nati. Fornicationem vocant{5.1166}idololatriam, per quam anima separatur a Deo propter quod ipsa idololatria frequenter nominatur fornicatio in sacra scriptura.

^marg.| { 12 } Unum patrem. Quia non colebant pluralitatem deorum, sicut gentiles. Sed hanc paternitatem excludit Salvator dicens.

^marg.| { 13 } Si Deus pater etc. diligeretis utique me . Quia sicut signum filiationis humane est imitatio operum, ita signum filiationis divine est dilectio, imo (ut verius loquar) in hoc consistit hec filiatio que est per adoptionem secundum quod habetur Ephese. 5.a. Imitatores Dei estote sicut filii charissimi, et ambulate in dilectione. Ista dilectio non est in eis, quia si diligerent Deum patrem, diligerent et filium. Christus autem est Dei naturalis filius, ideo sequitur. Ego enim ex Deo processi, et veni. Et sic patet veritas predicte consequentie. Si Deus pater vester esset, diligeretis utique me. Et ostendit consequenter quod hoc non deberet eos latere, di.

^marg.| { 14 } Quare loquelam meam non cognoscitis ? Quasi dicat. Que est causa, quod ex verbis meis et factis non cognoscitis me Christum a Deo missum ? Et respondet di.

^marg.| { 15 } Quia non potestis audire sermonem meum. Quasi dicat, defectus non provenit ex operibus meis vel doctrina, sed ex vestra malicia, quia tamen odium contra me concepistis, quod non potestis me audire, nec per consequens verba mea intelligere, et multo minus in bonum interpretari. Mala enim affectio pervertit iudicium recte rationis et ideo invidia et odium quod conceperunt Iudei erga Christum, ex hoc quod arguebat peccata eorum, fuit causa excecationis et obstinationis eorum ut declaravi diffusius supra Mt. 21.

^marg.| { 16 } Vos ex patre . Hic consequenter ostendit Christus cuius sint filii Et dividitur in duas quia primo ponitur Christi probatio, secundo. Iudeorum iniuriosa responsio, ibi : Responderunt ergo. In prima parte dicitur sic. Vos ex patre. Per imitationem, et non per creationem, ideo subditur.

^marg.| { 17 } Et desideria patris vestri. Scilicet, diaboli.

^marg.| {5.1167} {1 } Vultis facere. Quod probat consequenter conditiones diaboli explicans, et postea ad eos applicans : Unam conditionem diaboli tangit, dicens.

^marg.| {2 } Ille homicida erat. Homo enim in specie humana reponitur per animam, et ideo ille magis proprie est homicida, qui animam interfecit per peccatum mortale, quam ille qui interfecit corpus per quod homo convenit cum brutis. Hoc autem facit diabolus, et fecit a principio mundi, quia per suggestionem eius primum peccatum hominis contingi, et in hoc officio continue perseveravit, et aliam conditionem eius tangit cum subdit.

^marg.| {3 } Et in veritate non stetit. Id est, in debita obedientia ad Deum. Res enim dicuntur vere, in quantum conformantur veritati prime, a qua veritate prima deviavit diabolus per peccatum superbie. Tertia conditionem tangit dicens.

^marg.| {4 } Cum loquitur mendacium, ex propriis loquitur. Id est ex habitu malo, in quo est obstinatus. Et subditur causa.

^marg.| {5 } Quia mendax est et pater eius. Id est, ipsius mendacii. ille enim dicitur mendax, non tamen pater mendacii, qui mendacia ab aliis inventa solum refert, sed mendax est et pater mendacii, qui non solum refert mendacia, sed etiam ea fingit. Et propter hoc diabolus dicitur pater mendacii, quia primum mendacium adinvenit. cum dixit mulier Gen. 3.a. nequaquam moriemini, etc. Consequenter istas conditiones applicat Salvator ad Iudeos, dicens.

^marg.| {6 } Ego autem si veritatem dico, non creditis mihi. Quasi dicat Per hoc apparet, quod proprietas vesta est, recipere falsa et mendacia, et non vera. Sed quia possent dicere : Quod non credimus tibi, hoc non est propter odium veritatis, sed propter malitiam tuam, quia malus homo es, ideo subdit hoc removens.

^marg.| {7 } Quis ex vobis arguet me de peccato. Quasi dicat Si habetis aliquod peccatum quod possitis super me ostendere, paratus sum audire, et me rationabiliter purgare et ideo cum hoc non possitis facere.

^marg.| {8 } Si veritatem dico. Si pro quia.

^marg.| {9 } Quare vos non creditis mihi. Et subdit causam dicens.

^prol.| {5.1168} { 10 } Qui ex Deo est, verba Dei audit. Quia quilibet audit doctrinam ad quam affectatus est, quia est sibi connaturalis, et ideo concludit.

^marg.| { 11 } Propterea vos non auditis . Id est, recipitis verba Dei ex ore meo.

^marg.| { 12 } Quia ex Deo non estis. Et per consequens sequitur, quod sitis ex diabolo, non per creationem, sed per imitationem.

^marg.| { 13 } Responderunt ergo Iudei. Ostenso patre eorum, ponitur eorum iniuriosa responsio. Et dividitur in duas, quia primo ponitur predicta responsio, secundo ipsius responsionis mansueta declinatio, ibi : Respondit Iesus. Circa primum sciendum, quod modus hominum qui nesciunt rationabiliter respondere, est ad convitia se convertere, et ideo Iudei non habentes quod Christo rationabiliter, responderent, ad convitia se converterunt dicentes.

^marg.| { 14 } Nonne benedicimus nos, quia Samaritanus es tu. Licet enim Christus esset genere Iudeus et non Samaritanus, tamen vocant eum Samaritanum duplici de causa. Una est, quia supra dictum est c. 4. quamvis Samaritani essent gentiles, tamen legem in parte servabant ideo erat vulgare apud Iudeos, quod ille qui in parte legem servabat, et in parte legem solvebat, vocabatur Samaritanus, quamvis esset Iudeus, propter similitudinem ad Samaritanos. Sicut apud Christianos aliquis dicitur Iudeus vel Saracenus, qui ritum Catholice fidei in parte solvens Iudeis et Saracenis quantum ad aliquid assimilatur, alia causa est quia Samaritani erant multum infesti Iudeis et odibiles eis ut supra dictum est 4.c. et ideo vulgare erat apud Iudeos, quod homines malos et eis odibiles vocabant Samaritanos, quamvis essent Iudei. Talis autem erat Christus secundum reputationem eorum, ideo vocabant eum Samaritarum.

^marg.| { 15 } Et demonium habes . Hoc enim iudicabant de Christo propter mirabilia que faciebat, et magicis artibus imputabant, et quia secreta eorum frequenter dicebat, et quia aliquando quedam alta et subtilia loquebatur que non intelligebant, propter quod eum arrepticium dicebant, sicut et de Saul dicitur 1Rg. 18.c. quod arreptus a demonio prophetizabat in aula sua.

^marg.| { 16 } Respondit Iesus. Hic ponitur ipsius Christi mansueta declinatio, quia cum malediceretur, non maledicebat, ut habetur 1. Pet. 2.d. ideo mansuete iniuriam declinat dicens.

^marg.| {5.1169} {1 } Ego demonium non habeo. Quod patet, quia demones expellebat : Nec doctrinam malam habebat, sed sanctissimam, ut patet intuenti. Si enim aliquis homo in nulla lege imbutus videret Christi doctrinam, statim ex sola ratione naturali iudicaret eam mundissimam et honestissimam respectu cuiuscunque alterius doctrine. Similiter miracula Christi non fiebant virtute demonis, quod patet ex hoc quod faciebat multa non solum virtutem demonis, sed virtutem cuiuscunque creature transcendentia, sicut est suscitatio mortuorum, illuminatio cecorum, et illustratio subita hominum simplicium, et consimilia. Ex hoc patet quod fiebant virtute divina, ideo sequitur.

^marg.| {2 } Sed honorifico patrem meum. Declarando eius virtutem in miraculis.

^marg.| {3 } Et vos inhonorastis me. Attribuendo demoni quod virtuti divine deberet attribui. Et ne possent dicere, quod talia diceret ad iactantiam subdit.

^marg.| {4 } Ego autem non quero gloriam meam.

^prol.| Sed queritur hic, cum Christus quereret gloriam Dei patris, et eadem sit gloria patris et filii, quomodo potest dicere : Ego autem non quero gloria meam ? Dicendum, quod dirigit verbum ad intentionem eorum quibus loquebatur, qui reputabant eum querere honorem mundanum, et est sensus. Ego autem non quero gloriam meam, quasi dicat Ego non quero gloriam meam ab honore Dei patris deviantem, sicut vos creditis.

^marg.| {5 } Est qui querat, et iudicet. Quasi dicat Illi qui querunt gloriam mundi possunt manifeste iudicare et perpendere per facta mea, quod ego talia non quero, quia vita Christi in paupertate et abiectione existens glorie mundane erat contraria. Aliter exponitur. Ego autem non quero gloriam meam. id est, exaltationem meam pro nunc, quia ante passionem Christus querebat abiectionem. Est qui querat. Scilicet Deus pater, qui post humiliationem in cruce exaltavit eum, et dedit illi nomen quod est super omne nomen, ut dicitur Philip. 2.b.

^marg.| {6 } Et iudicet. Scilicet Deus pater de illis qui me inhonorant, vindictam faciendo de ipsis. Quod factum est, quando in vindicta mortis Christi, destructa est civitas et templum, et populus occisus est et captivatus per Romanos.

^marg.| {7 } Amen, amen dico vobis. Hic probat tertium supra positum, scilicet quod sequens Christum lumen habeat vite : Et dividitur in duas, quia primo ponitur Christi probatio. Secundo Iudeorum obiectio, ibi. Dixerunt ergo. In prima parte dicitur sic : Amen, amen dico vobis. id est fideliter. Et duplicatur ad maiorem affirmationem.

^prol.| {5.1170} {8 } Si quis sermonem meum servaverit mortem non videbit in eternum . Cuius ratio est, quia semen est verbum Dei, ut habetur Luc. 8.b. inquantum vita eterna in verbo Dei consistit, sicut in quodam principio seminali, quia finaliter producit vitam beatam sicut virtute seminis producitur fructus. Et ideo sicut ille qui servat semen a corruptione pervenit ad fructum, sic servans verbum divinum pervenit ad beatitudinis statum, que beatitudo designatur cum dicitur.

^marg.| {9 } Mortem non videbit. Vita enim beata in visione et fruitione consistit, et ideo per exclusionem mortis gehenne, que huic visioni opponitur, consequutio beatitudinis intelligitur, et sic patet quod supra fuit propositum, scilicet quod sequens Christum habet lumen vite, quia sequela Christi in observatione verbi eius consistit.

^marg.| { 10 } Dixerunt ergo ei Iudei. Hic ponitur Iudeorum obiectio in contrarium. Et dividitur in duas, quia primo ponitur dicta obiectio, secundo Christi responsio, ibi ; Respondit Iesus. Obiectio autem eorum incipit a convicio, quia sicut homines irrationabiles et turbati statim. dixerunt.

^marg.| { 11 } Nunc cognoscimus quia demonium habes . Quasi dicat Prius tantum opinabamur te habere demonium, sed modo sumus certi, quia ita est quod nulla falsitas a Deo est, sed a diabolo, qui est pater mendacii, ut tu dixisti, verbum autem tuum est apertum mendacium. Ad cuius probationem inducunt.

^marg.| { 12 } Abraham mortuus est et prophete, etc. Qui tamen sermonem Dei servaverunt, qui est maioris virtutis quam sit sermo tuus, et ideo patet falsum quod tu dicis.

^marg.| { 13 } Si quis sermonem meum servaverit non gustabit mortem in eternum . Ex quo patet, quod decipiebantur in equivoco, ex quo Christus dicebat de morte spirituali, ipsi autem acceperunt de morte corporali, et ideo querunt derisorie duo. Primum est.

^marg.| { 14 } Numquid tu maior es patre nostro Abraham. Quasi dicat Non. Secundum est.

^marg.| { 15 } Quem teipsum facis ? Quasi dicat manifeste patet, quod ad gloriam vanam de te falsa dicis.

^marg.| { 16 } Respondit Iesus. Hic ponitur Christi responsio, et primo ad secundum, secundo ad primum, ibi : Abraham. Et quia in ultimo quesito imponebatur ei querere vanam gloriam ideo hoc excludit dicens. Si ego glorifico meipsum. Id est, si ego quero gloriam meam preter regulam veritatis divine, ut vos mihi imponitis.

^marg.| { 17 } Gloria mea nihil est. Id est, falsa, quia falsum est non ens, vel nihil, sed non est ita, quia gloria mea est a Deo patre, a quo nullum falsum potest esse, et hoc est quod dicitur hic.

^marg.| {5.1171} {1 } Est pater meus qui glorificat. Per miraculorum operationem et postea glorificabit per resurrectionis et ascensionis gloriam.

^marg.| {2 } Quem vos dicitis quia Deus noster est. Per operum imitationem. Sed hoc est falsum quod probat di.

^marg.| {3 } Et non cognovistis eum. Per fidem formatam, in qua consistit Dei filiatio per adoptionem.

^marg.| {4 } Ego autem novi eum. Sicut eius filius naturalis, habens eandem scientiam cum ipso.

^marg.| {5 } Et si dixero etc. similis vobis mendax . Sicut estis mendaces asserendo vos eum cognoscere, cum tamen non eum cognoscatis, ita essem mendax si assererem me eum ignorare, cum inquantum Deus habeam notitiam eandem cum eo, et inquantum homo eum clare videam, et ideo subdit.

^marg.| {6 } Sed scio eum. Scilicet predicto modo.

^marg.| {7 } Et sermonem . Hoc addit quia vera cognitio per opera demonstratur in omni enim opere malo est aliqua ignorantia propter quod dicit Philosophus 3. Ethi. Omnis malus est ignorans.

^marg.| {8 } Abraham . Hic respondetur ad primum. Quesierant enim primo derisorie, se ipse esset maior quam Abraham, et respondit quod sic, di. Abrahampater vester exultavit, ut videretdiemmeum. Quia Abraham desideravit cognoscere tempus adventus Christi, quod est videre Christum in spiritu. Et sic patet, quod est maior Abraham propter hoc enim cognitionem hanc desiderabat quia ab ipso omnium gentium redemptionem expectabat.

^marg.| {9 } Vidit et gavisus . Quando dictum est ei. In semine tuo benedicentur omnes gentes terre, Gene. 22.d. Et quando in figura trium angelorum sibi apparentium cognovit trinitatis mysterium Gene. 18.a. et in oblatione Isaac propter quod locus ille dictus est dominus videt ut habetur Gene. 22.c. quia dominus fecit videre Abraham occultum Christi mysterium. Sed contra hoc dictum Christi veracissimum arguunt dicentes.

^marg.| { 10 } Quinquaginta annos . Quasi dicat hoc est impossibile, quia a morte Abrahe usque ad tempus Christi fluxerunt anni circiter duo milia. Solet queri. Cum Christum non haberet ultra. 33. annos, quomodo Iudei. {5.1172} assumpserunt tantam superfluitatem, dicendo. Quinquaginta annos, etc. Dicendum quod propter labores et ieiunia videbatur longe maioris etatis quam esset vel secundum alios propter reverentiam anni quinquagesimi, qui erat iubileus, Iudei per ipsum computabant et est sensus. Quinquaginta annos. Quasi dicat non vixisti adhuc unum iubilium et Abraham vidisti ? Ex modo loquendi apparet eorum falsitas et calumnia, quia Christus non dixit, vidi Abraham, sicut ipsi repetierunt, sed e contrario, quod Abraham viderat ipsum. Tamen eorum obiectio procedebat ex hoc, quod solum in eo naturam humanam considerabant ideo ostendit se naturam divinam habere di.

^marg.| { 11 } Amen amen etc. ego sum. Ubi ostendit eius eternitas, coniungendo verbum presentis tempus, ego sum, cum verbo preteriti temporis antequam fieret, quia eternitas assistit omni tempori. Et quia Iudei nesciebant verbis eius contradicere rationabiliter loquendo, ideo contradixerunt corporaliter persequendo, ideo subditur.

^marg.| { 12 } Tulerunt ergo lapides ut iacerent in eum . Sicut in blasphemum. Et patet manifeste, quod non movebantur amore iustitie, sed livore invidie, quia in lapidatione blasphemi requiritur debitus processus per accusationem coram iudice et testium dispositionem, et iudicis sententiam et tunc sequitur lapidatio extra civitatem, ut habetur Levi. 24.c. Ipsi autem volebant eum lapidare omisso processu predicto et cum hoc loco sacro quod erat illicitum etiam de convicto, propter quod Ioiada pontifex fecit Athaliam trahi extra septa templi, antequam occideretur, ut habetur 4. Re. 11.c.

^marg.| { 13 } Iesus autem abscondit . Non occultando retro parietem, vel aliquid huiusmodi, sed virtute divinitatis se reddendo eis invisibilem, et in hoc nobis exemplum patientie dedit, et fidelibus suis materiam consolationis qui aliquando se absconsuri erant.

^marg.| { 14 } Et exivit de templo : Per medium illorum inuisibiliter pergens sicut dicitur de illis qui voluerunt eum precipitare, Luc. 4.e. Iesus autem transiens per medium illorum ibat tamen a suis discipulis videbatur, quia sequuti sunt eum, etc.