Hugo de Sancto Caro

<02.285b> Prologus ‘Desiderii mei’ Hieronymi

Numérotation du verset PrPent. Prol.285b,1 

Prefatio sancti Hieronymi presbyteri in Pentateuchum incipit.
Desiderii mei desideratas accepi epistolas, qui quodam presagio futurorum cum Daniele sortitus est nomen, obsecrantis ut translatum in latinam linguam de hebreo sermone Pentateuchum
vestrorum1 auribus traderem. Periculosum opus certe et2 obtrectatorum meorum3 latratibus patens, qui me asserunt in Septuaginta interpretum suggillationem
1 vestrorum] nostrorum Weber |
2 et] om. Weber |
3 meorum] om. Cor3 (a.non habent) Weber |
nova pro veteribus cudere et4 ita ingenium quasi vinum probantes, cum ego sepissime testatus sim me pro virili portione in tabernaculo5 Dei offerre que possim, nec opes alterius aliorum paupertate fedari. Quod ut auderem, Origenis me studium provocavit, qui editioni antique translationem Theodotionis miscuit, asterisco et obelo, id est stella et veru, omne opus distinguens, dum aut illucescere facit que minus ante fuerant aut superflua queque iugulat et confodit, et maxime6 Evangelistarum et Apostolorum auctoritas promulgavit7. In quibus multa de Veteri Testamento legimus que in nostris codicibus non habentur, ut est illuda:"Ex Egypto vocavi filium meum" etb:"Quoniam Nazareus vocabitur" etc:"Videbunt in quem compunxerunt" etd: «Flumina de ventre eius fluent aque vive» et:"Que nec oculus vidit nec auris audivit nec in cor hominis ascendit8 que preparavit Deus diligentibus se" et multa alia que proprium syntagma9 desiderant.
a Mt. 2, 15.
b Mt. 2, 23.
c Io. 19, 37.
d Io. 7, 38.
4 et] om. Weber |
5 tabernaculo] –tum Weber |
6 et maxime] maximeque Weber |
7 promulgavit] om. Weber |
8 ascendit] ascenderunt Weber |
9 syntagma] CYMATMA Cor3, CINTAYMA Pal39 Ω M συνταγμα Weber |
Numérotation du verset PrPent. Prol.285b,2 

Interrogemus ergo eos ubi hec scripta sunt10, et cum dicere non potuerint, de libris hebraicis proferamus. Primum testimonium est in Oseee, secundum in Isaiaf, tertium in Zachariag, quartum in Proverbiish, quintum eque in Isaiai; quod multi ignorantes apocryphorum
e Cf. Os. 11, 1.
f Cf. Is. 11, 1.
g Cf. Za. 12, 10.
h Cf. Prv. 5, 16: « Deriventur fontes tui foris et in plateis aquas tuas divide »; Prv. 18, 4: « Aqua profunda verba ex ore viri et torrens redundans fons sapientie ».
i Cf. Is. 64, 4.
10 sunt] sint Weber
deliramenta sectantur et hiberas
nenias
libris autenticis
preferunt. Causas erroris non est meum exponere. Iudei prudenti factum dicunt esse consilio, ne Ptolomeus, unius Dei cultor, etiam apud Hebreos duplicem divinitatem deprehenderet. Quod maxime11 idcirco faciebant12, quia in Platonis dogma cadere videbantur. Denique ubicumque sacratum aliquid Scriptura testatur de Patre et Filio et Spiritu Sancto, aut aliter interpretati sunt aut omnino tacuerunt, ut et regi satisfacerent et arcanum fidei non vulgarent. Et nescio quis primus auctor septuaginta cellulas Alexandrie mendacio suo extruxerit, quibus divisi eadem scriptitarint, cum Aristeus eiusdem Ptolomei hyperaspistes13
11 Quod maxime] quos maximi Weber |
12 faciebant] faciebat Weber |
13 hyperaspistes] υπερασπιστης Weber |
et multo post tempore Iosephus nihil tale retulerint, sed in una basilica congregatos contulisse scribant, non prophetasse. Aliud est enim vatem, aliud esse interpretem. Ibi spiritus ventura predicit, hic eruditio et verborum copia ea que intelligit transfert. Nisi forte putandus est Tullius Economicum
Xenofontis
et Platonis Pythagoram14 et Demosthenis pro Thesifonte15
14 Phytagoram] Protagoram Weber |
15 Thesifonte] Ctesifonte Weber |
afflatus rhetorico spiritu transtulisse, aut aliter de eisdem16 libris per Septuaginta interpretes, aliter per Apostolos Spiritus Sanctus testimonia texuit, ut quod illi tacuerunt, hi17 scriptum esse mentiti sint. Quid igitur? Damnamus veteres? Minime; sed post priorum studia in domo Domini quod possumus laboramus. Illi interpretati sunt ante adventum Christi et quod nesciebant dubiis protulere sententiis, nos post passionem et resurrectionem eius non tam prophetiam quam historiam scribimus; aliter enim audita, aliter visa narrantur. Quod melius intelligimus, melius et proferimus. Audi igitur, emule, obtrectator ausculta: non damno, non reprehendo Septuaginta, sed confidenter cunctis illis Apostolos prefero. Per istorum os mihi Christus sonat, quos ante prophetas inter spiritualia charismata
16 eisdem] hisdem Weber |
17 hii] hi Weber |
positos lego, in quibus ultimum pene gradum interpretes tenent. Quid livore torqueris? Quid imperitorum animos contra me concitas? Sicubi tibi in translatione videor errare, interroga Hebreos, diversarum urbium magistros consule: quod illi habent de Christo, tui codices non habent. Aliud est, si contra se postea ab Apostolis usurpata testimonia probaverunt, et emendatiora sunt exemplaria latina quam greca, greca quam hebraica18. Verum hec contra invidos. Nunc te deprecor19, Desideri carissime, ut quia me20 tantum opus21 subire fecisti et a Genesi exordium capere, orationibus iuves, quo possim eodem spiritu quo scripti sunt libri, in latinum eos transferre sermonem22.j
j Fons: HIERONYMUS , Prologus in Pentateucho, ed. Weber, p. 3-4.
18 hebraica] hebrea Weber |
19 deprecor] precor Weber |
20 quia me] qui Weber |
21 opus] + me Weber |
22 sermonem] + Explicit prologus ΩJ Weber |

<02.285b> Prologi sancti Hieronymi in Pentateuchum expositio

Numérotation du verset ProlPent. Prol.285b,1 
marg.| {1.A5va} {k} Desiderii mei] etc. Post primum proemium, quod potest dici principium galeatum, sicut dictum est, ponit HIERONYMUS secundum proemium, id est epistolam quandam, quam scripsit ad Desiderium Episcopum, familiarem suum, qui rogaverat eum, ut Pentateuchum transferent de Hebreo in Latinum : Nondum enim translatum erat nisi de Hebreo in Grecum, et de Greco in Latinum. Sed quia multe corruptiones erant, ibi propter falsitatem exemplarium, et imperitiam Translatorum. Et quia dulcius ex ipso fonte bibuntur aque ; ideo petiit Desiderius. Cui obtemperans HIERONYMUS transtulit Pentateuchum de Hebreo in Latinum. Ostendit autem in hac epistola HIERONYMUS septuaginta Interpretes, qui primo transtulerunt de Hebreo in Grecum, multa subticuisse de Hebraica veritate. Et hoc est :   [Desiderii] etc.
marg.| Et nota quod idem est proemium, prologus, prefatio, argumentum. Sed est etiam proemium ad librum et proemium in librum. Proemium ad librum est ubi prelibantur quedam antecedentia, quedam necessaria, quoad prudentiam eorum que in libro dicuntur. Proemium in librum est, ubi libri partes et ordo partium, modus, {1.A5vb} materia, causa, utilitas, et huiusmodi, et tota libri continentia prelibatur.
marg.| {k} Desiderii mei] scilicet amici.
marg.| {l} Presagio] id est divinatione.
marg.| {m} Daniele] etc. qui Dn. 9.f. dictus est vir desideriorum : non quod Daniel dictus sit Desiderius, sed Daniel interpretatur vir desideriorum.
marg.| {n} Pentateuchum] dicitur a πεντὲ quod est quinque, et τέυχος volumen.
marg.| {o} Nostrorum] id est Latinorum.
marg.| {p} Periculosum]
marg.| {q} Obtrectatorum] id est invidorum.
marg.| {r} Latratibus] id est detractionibus.
marg.| {s} Sugillationem] id est vituperationem, vel reprehensionem : et sumitur a gula. Suggillare enim proprie est strangulare ; quasi sub gula arctare.
marg.| {t} Nova] id est novam Translationem de Hebreo in Latinum, post Translationem Septuaginta, qui de Hebreo in Grecum transtulerunt, et multi postea de Greco in Latinum.
marg.| {u} Cudere] id est fabricare, unde, incus in qua ferrum formatur.
marg.| {x} Ingenium] meum scilicet.
marg.| {y} Probantes] Metaphorice loquitur. Vinum vetus adveniente novo acescit, quasi dicat. In hoc quod ipsi dicunt translationem meam esse in sugillationem septuaginta Interpretum, probant ipsi, id est approbant ingenium meum : quia credunt, quod translatio mea eliminet veteres Translationes.
marg.| Vel, Quia vetus vinum melius est novo ; similiter credunt ingenium Antiquorum acutius quam Modernorum : quod est falsum, et contra Priscianum ; qui dicit in principio maioris voluminis. Quanto iuniores, tanto perspicaciores. Et est sensus : Probantes ingenium quasi vinum : id est sicut vinum vetus subtilius novo, ita ingenium : et in hoc reprobant ingenium meum, et translationem quasi hebetem, et ineptam.
marg.| Vel, Probantes ingenium, meum scilicet quasi vinum vetus, quod acescit veniente novo.
marg.| Vel, Sicut novum vinum quando paratur, inflatur : ita dicunt me superbum, et presumptuosum : quia post tantos Translatores presumo transferre. Et est sensus : Probantes ingenium meum quasi novum, id est dicentes, istud presumptuosum sicut vinum novum, et tumultuosum, ac loquax.
marg.| {z} Pro vili portione] quasi, ipsi reputant me presumptuosum : cum tamen ego iudicio meo exiguum, quid testatus sim, me ponere.
marg.| {a} In tabernaculo] id est in sacra Scriptura. Vel,   [Pro virili portione] id est pro debita parte. Et est sumptum a legibus, ubi virilis portio dicitur, cum hereditas filiis equaliter dividitur.
marg.| {b} Quod ut auderem] transferre, scilicet.
marg.| {c} Antique] id est Septuaginta.
marg.| {1.A6ra} {a} Iugulat] id est dimittit.
marg.| {b} Et maxime] dimittit scilicet.
marg.| {c} Codicibus] secundum Septuaginta.
marg.| {d} Ex Egypto] Os. 11.a. Mt. 2.c.
marg.| {e} Nazareus] Is. 11.a. Mt. 2.d.
marg.| {f} Compunxerunt] Za. 12.c. Io. 19.g. Apc. 1.b.
marg.| {g} Flumina] Prv. 5.c. Io. 7.f. In Proverbiis nostra translatio, que est Bede, ut dicitur, habet sic : Fontes tui deriventur foras. Translatio HIERONYMUS habet : Flumina de ventre eius fluent aque vive. Tamen alii dicunt, quod decimo capitulo Proverbioruma ubi nos habemus : Vena vite, os iusti : Ibi translatio Hieronymi habet : Flumina de ventre eius fluent aque vive. Quod satis videtur, quia et hec auctoritas est ibi <GLOSSA> interlinearis
a Prv. 10.
marg.| {h} Et que nec oculus vidit, nec auris audivit] etc. Is. 64.b. et 1Cor. 2.b.
marg.| {i} Syntagma] id est expositionem. Et dicitur a syn, quod est acies, vel tactus ; quia littera, et expositio littere sic se debet contingere, quod consonent in idem. Alii dicunt syntagma, id est ordinationem, a syn, quod est, con et tagma, quod est ordinatio. Ad hoc enim, ut intelligantur, oportet inspicere ordinationem littere precedentis, et sequentis. Vel forte ne quis diceret hec in Hebraica veritate secundum sensum contineri, et non ad verbum ; ideo dicit, Proprium   syntagma desiderant : et ita cum non inveniamus hec in translatione Septuaginta, recurrendum est ad Hebraicam veritatem, ubi hec habent principium proprium, sicut et formam eamdem.
Numérotation du verset ProlPent. Prol.285b,2 
marg.| {k} Osee] cap. 11.a.
marg.| {l} Isaie] cap. 11.a.
marg.| {m} Zacharie] cap. 12.c.
marg.| {n} In Proverbiorum] quinto capitulo secundum quosdam, 10.b. secundum alios.
marg.| {o} Isai] cap. 64.b.
marg.| {p} Deliramenta] id est dissonantias.
marg.| {q} Iberas] id est fabulas vanas Hispanie. Vel proprie dicuntur Ibere nenie, cantilene nutricum ad pacandos infantes ; et est sumptum nomen a sono cantilene, et dicuntur Ibere, quia in Hispania forte fuerunt primo invente huiusmodi cantilene. Vel nenie dicuntur carmina, que tumulis mortuorum superscribuntur ad laudem mortuorum, quibus nil vanius : Nam quid prodest mortuis laus, vel adulatio talis ? Et dicuntur sic, quia Hispani primo talia invenerunt.
marg.| {r} Libris authenticis] id est Hebreis, ubi est veritas, et auctoritas.
marg.| {s} Causa erroris] Et quasi quis quereret, quare sic erraverunt Septuaginta, et alii ? Respondet :   Causas erroris non est meum exponere.
marg.| {t} Iudei] etc. in eorum, id est Septuaginta excusationem.
marg.| {u} Dicunt] Iudei eos hoc fecisse ex industria. Ubi enim Hebraica veritas mentionem facit de Patre, et Filio, {1.A6rb} et Spiritu sancto, aut omnino tacuerunt, aut aliter interpretati sunt propter Ptolemeum Regem Egypti unius Dei cultorem, qui nondum poterat capere mysterium Trinitatis, et precipue ne hoc dogma Platonicum magis, quam Theologicum videretur. Plato enim locutus est de νοῦ καὶ τοῦ ἀγάθου, id est Patre, et paterno intellectu, et anima mundi, id est Spiritu sancto, qui replet orbem terrarum. Et quod AUGUSTINUS super Epistolam ad Corinthios testatur, et HIERONYMUS hic, tamen in alio proemio, videtur contradicere : sed ibi solutum est.
marg.| {x} Faciebant] Septuaginta.
marg.| {y} Videbatur] Ptolemeus, scilicet.
marg.| {z} Sacratum] id est sacramentum aliquod.
marg.| {a} Satisfacerent] aliter veritatem interpretando.
marg.| {b} Nescio] quasi dicat, Etsi forte excusatio de Septuaginta Interpretum errore recipiatur ; tamen hoc nullo modo approbandum est quod quidam eos singulos per cellas singulas divisos scripsisse mentiuntur. Quia si hoc verum fuisset ;
marg.| {c} Aristeas ὑπεραπιςὴς   ] id est fidelis interpres : ab hyper, quod est valde, et pistis, quod est fides. Nardi pistici pretiosi, Io. 12.a. Vel hyperaspistes id est Notarius : ab hyper quod est super, et pistan quod est assistens; vel pistis quod est fides ; quasi super alios regis fideliter assistens.
marg.| {d} Vatem] id est Prophetam.
marg.| {e} Nisi forte putandus est] etc. quasi dicat, Revera aliud est interpres, aliud Propheta : Quod si aliquis negat, sequetur hoc ridiculum, quod TULLIUS, qui quosdam libros de Greco transtulit in Latinum ; dicetur eos transtulisse Rhetorico afflatus spiritu.
marg.| {f} Pro Ctesiphonte] Plato nomine discipulorum libros suos intitulabat, ut Timeus Platonis. Sic forte composuit hunc librum, quem Protagoram Platonis appellavit, vel quia in eo loquens introducitur, vel de eo ibi quedam dicuntur. Oeconomicus dicitur liber Xenophontis a dispensatore Xenophontis intitulatus, vel a materia, de qua ibi agitur, sic dictus est. Tertius liber dicitur Demosthenis pro Ctesiphonte, id est liber Demosthenis pro causa Ctesiphontis factus : sicut liber TULLII, in quo agitur causa regis Deiotari, intitulatur TULLIUS pro Deiorato. Vel ut quidam libri habent, Proctesiphontem, et tunc est sensus, iste transtulit librum illum, quem Demosthenes scripsit ad Proctesiphontem. Et ita patet, quod si Septuaginta vates dicuntur, eadem ratione et Tullius , quia fuit Interpres.
marg.| {g} Illi tacuerunt] id est Septuaginta.
marg.| {h} Hi] id est Apostoli.
marg.| {1.A6va} {a} Spiritualia] etc. 1Cor. 12.d. Quosdam quidem posuit Deus in Ecclesia, primo Apostolos, secundo Prophetas, tertio Doctores.
marg.| {b} Pene locum] etc. immo ultimum, sive penultimum.
marg.| {c} Tui codices] supple secundum Septuaginta.
marg.| {d} Aliud est] quasi diceret, O emule, si dicere volueris Hebreos hec testimonia non habere, et ab Apostolis falso usurpata, quia in Translatione Septuaginta non inveniuntur, qui in libris suis omnia, que Hebraica veritas apposuerunt. Hoc quidem dicere aliud genus defensionis est, in quo tamen nulla verisimilitudo, cum officium, et cura eorum essent falsa destruere.
marg.| {1.A6vb} {e} Probaverunt] scilicet Apostoli.
marg.| {f} Et emendatiora] Ironice loquitur : quasi diceret, O emule, si velis dicere Latina exemplaria veriora quam Greca, et Greca quam Hebrea, et ita suggillare translationem meam, que immediate sumpta est ab Hebrea, hoc non est verum nec verisimile. Quanto enim vinum recentius, tanto melius ; et quanto de vase in vas transfertur, tanto deterius. Sic de exemplaribus.
prol.| Prologorum, sive Epistolarum S. Hieronymi Expositio explicit.


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Hugo de Sancto Caro. Postilla in totam Bibliam (ProlPent. Prologi sancti Hieronymi in Pentateuchum expositio), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 11/05/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=hug&numLivre=02&chapitre=02_Prol.285b)
Signaler un complément d'information

Notes :