Glossa magna (Ps.) : status editionis

page créée le 4.9.2024,  mise à jour le 4.9.2024 (version 1)

Cherbourg, BM, 1, f. 2 : Glossa magna in Ps.

Sur les principes adoptés pour cette édition se reporter à l’introduction de la Magna Glossatura ?&

SOMMAIRE

Statut de l’édition :

Texte de base (Ps.)

Principaux manuscrits cités

Editions imprimées

Textes édités

Interpolations dans le texte de la Patrologie latine

Incipits

Répertoires

Attributions erronées de la Magna glossatura à

Oeuvres assimiléesou confondues avec la Magna Glossatura

 

Statut de l’édition :

édition scientifique native électronique et progressive.

Texte de base (Ps.)

L’édition électronique utilise comme texte de base l’édition de la Patrologie latine (PL191) restructurée et amendée, laquelle dépend de Ed1541.

Principaux manuscrits cités

Cbg150 : Cambridge, Trinity College 150 (B.5.4) : Magna Glossatura Herberto de Boshaml edita

Pour le détail de la diffusion manuscrite en tradition directe, on se reportera à GLOSSEM ( > champ ‘corpus’ > « Glossa magna » ou simplement « magna »).

Pour connaître la cote de conservation des manuscrits cités par sigle, entrer le sigle dans le champ de « recherche simple » de GLOSSEM (ne pas confondre avec la recherche simple générale de Sacra Pagina)

Je n’indique ici que les sigles des éditions et des témoins les plus fréquemment cités.

Editions imprimées

voir Brady, Prolegomena, p. 50*.

Ed2008 (prol.) = M. Morard, Corpus prologorum commentariorum in Psalmos Medii Aevi, in : id., La harpe des clercs.  

PL191  = In Psalmos davidicos commentarii, PL 191 [1854], 55-1296.

Ed1475 = Petrus Lombardus : Glossa magistralis Psalterii [Nuremberg : Johann Sensenschmidt and Andreas Frisner, 1475-76]. [408] f. – in-2°. 30 cm – ISTC ip00476000 Hain 10202; Goff P-476.

Ed1478 = Petrus Lombardus : Glossa magistralis Psalterii Nuremberg : Johann Sensenschmidt a Andreas Frisner, 12 Feb. 1478. – f°. – ISTC ip00477000

Ed1541 = In totum Psalterium commentarii […] per fratrem Richardum Cenomanum […], Parisiis, apud Poncetum Lepreux, sub Lupo, typis Joannis Lodoici Tiletani, 1541, in fol.

Textes édités

1.       <26.3229-1> Herberti de Bosham praefatio in Magnam Glossaturam super Psalmos

2.       <26.3229-2> Herberti de Bosham capitula super Psalterium

3.       <26.3229-3> Herberti de Bosham prothemata in Psalmos

4.       <26.6783> Prologus ‘Facies mihi tentorium’ Petri Pictaviensis

5.       <26.6637> Prologus ‘Cum omnes prophetas’ Petri Lombardi in Magnam Glossaturam in Psalmos

6.       Psalmus 1-150

Interpolations dans le texte de la Patrologie latine

L’édition électronique a écarté du texte de base repris de la Patrologie latine les collations (collationes  et les interpolations ajoutées par Richard du Mans (1541) au texte de Pierre Lombard.

Les Collationes sont des digressions sur le texte hébreu de chaque Psaume, clairement distinguées du texte original de Pierre Lombard. Nous les omettons complètement.

Les digressions sont des références aux versions non gallicanes du Psautier latin et à l’hébreu ou à des commentaires insérés dans le texte même de la Glose par Richard du Mans qui avait pris soin de les signaler par des manicules contre-opposées FE . L’abbé Migne a omis de les reporter dans le tome 191 de la Patrologie latine. Bradi, Sentences, p. 51*, n. 4 avait relevé quatre passages ; nous en avons relevé cinq autres[1]. L’erreur a été répercutée par l’édition électronique de la Patrologie Latine (Chadwick et ProQuest). Elle a conduit Marcia Colish («Psalterium Scholasticorum», p. 544-545) à attribuer à Pierre Lombard des progrès exégétiques et des connaissances des langues anciennes, de l’hébreu en particulier, qui ne reposent en réalité que sur les ajouts de Richard du Mans dans l’édition de 1541. 

In Ps 27, 1 (PL 191, 277D–278 C): «Mirum est quod dicat non haberi in Hebr. et esse jugulatum a Hier., quia et legitur, et Hier. vertit juxta Hebraeum. Verum est tamen quod Romanum psalterium non legit. Hebraeus sic habet הֶשְׁחֶת ץֽי

In Ps 40 titre (PL 191, 407D): «Ista sententiola vel sicut Hier. transfert, etc., est adjectitia. Nam alium codicem manu descriptum vidimus in quo non habetur, cum etiam ipse Hier. neque tomo 8, neque in versione juxta Hebr. talem titulum ponat. Consimiliter nec LXX; sed hic titulus habetur in Haymone: unde forsan quispiam posuit Hier., loco Haymonis. Idem habetur mendum in glosa ordinaria.»

In Ps 40 (PL 191, 409A): «Legitur id in tomo IV in quadam expositione psalmi 41, quae non tribuitur Hieronymo; hoc etiam divus Augustinus in titulo sequentis psalmi, et idem habet Hieronymus infra psalm. 84»

In Ps 67 (PL 191, 605C): «Psalmodia Romana legit, Mons Sina cum Augustino et Cassiodoro. LXX, quos sequimur, non habent mons; varietas videtur orta ex vocula Hebraea: זֶה quod est pronomen demonstrativum, unde potuit intelligi, hic mons, vel hoc est in Sina, ut vertit Hieronymus, qui secundo loco semel solum repetit Dei, etsi in Hebraeo nunc bis dicatur, Dei, Dei Israel.»

In Ps 67 (PL 191, 614A) «Psalmodia Romana legit convertar, varietas videtur suborta, ex eo quod Hebraice אָשִׂיב potest accipi ex verbo, quod nominitant qual, et tum est convertar, aut ex conjugatione quam dicunt hiphil, et tum erit convertam, licet prius inveniatur fere per vau.»

In Ps 72 (PL 191, 672B): «Alia littera deambulavit hoc ex Hieronymo in versione juxta Hebraeum תִהַלַך ambulabit.»

In Ps 75 titre (PL 191, 703D): «Ad Assyrios additum est ab interpretibus Graecis, ex consilio Spiritus sancti, quod pluribus supra probatum est in quibusdam similibus.»

In Ps 87 titre (PL 191, 809CD): «Melius est Eman Ezraitae, nam Hebraice legitur הָהֶוְרָחִי לְהֵימָו, et quidam Graeci codices habebant αίθαμ τω ορακλητη. Alii αιμαν τω Ισραηλίτη. Priores sunt falsati a scriptore in duobus; secundi in uno, duntaxat quandoque et prosequitur enarratio Augustini posteriores.»

In Ps 93 titre (PL 191, 865C): «In plerisque psalmis sunt tituli additi a Septuaginta vel ob decoris gratiam vel ob Spiritus sancti auctoritatem, juxta ea quae dicit Hieronymus in secundo prologo ab libros Paralipomenon.»

 

Incipits

Magna Glosatura in Ps 1-150.

Inc. prol.: Cum omnes prophetas Spiritus Sancti revelatione constet esse locutos, David prophetarum eximius, quodam digniori atque excellentiori modo… -… Ac si dicat: Primus homo infelix, qui abiit, stetit, sedit, sed secundus est beatus.

Inc. Ps. 1: Beatus dicitur cui omnia optata succedunt, vir scilicet contra prospera et adversa firmus, qui non abiit [Gl. int.] a Deo in regionem dissimilitudinis, id est cogitatione non peccavit, quamvis esset positus, in consilio impiorum, id est quamvis...

Ps. 26: Titulus iste sumptus est de historia libri Regum, ubi legitur David [266D] ter fuisse inunctus. Primo in Bethleem a Samuele in domo patris sui Esai, non utique in regem, sed in signum futuri regni...

Ps. 38: Legitur in Paralipomenon quod arca Domini reducta a Philisthaeis, David ante eam constituit cantores quatuor millia, et totidem janitores, quibus praefecit filios Core, cantoribus vero praeposuit ducentos octoginta et octo viros...

Ps. 51: Legitur in libro Regum quod David fugiens a facie Saul, venit in Nobe civitatem..

Ps. 52: In libro Regum legitur quod David fugiens a facie Saul abiit cum sexcentis viris ad Achis regem Geth, qui dedit ei civitatem Sicelech, quam David absente Amalechite

Ps. 68: Due sunt commutationes, una est de bono in malum qua commutatus est Adam ex forma Dei in deterius, in quo omnes moriuntur; altera de malo in bonum, qua commutantur fideles de malo in bonum et de bono in melius per gratiam christi in quo omnes vivifi…

Ps. 80: Psalmus David prophete qui hic loquitur et cantat de ostensione idest de manifestaone ubi in primo adventu facta agit itaque secundum revelationem et ostensionem Christi (77va)

Ps. 97: Titulus iste patet. Psalmus iste tertius est eorum qui de utroque adventu agunt, in quibus omnibus est causa timoris et spei: spei per misericordiam primi adventus, timoris per judicium secundi adventus.

Ps. 101: Iste est quintus psalmus penitentie et quartus qui oratio dicitur; pauper vero de quo agit titulus Christus est, qui cum esset dives Deus apud Deum, per quem et omnia facta sunt (Jn. I) , factus est pauper, secundum formam servi

Ps. 109: Titulus patet. Psalmus iste septimus est eorum, qui agunt de duabus naturis in Christo, qui plene et breviter de incarnatione et omnipotenti deitate Christi dicit

Ps. 150: Psalmus iste est tertius eorum qui sunt sine divisione. Atomus enim est hic psalmus in quo intenditur ut laudetur Deus quia congregavit sanctos et deposita fragilitate suae imagini restituit, et jam... – ... Vita eterna, ubi videtur Deus sicut est, glorificat atque jucundat. Poenitentiae igitur vox est: Miserere mei, Deus. Justitiae vox est: Misericordiam et judicium cantabo tibi Domine. Vite aeternae vox est: Omnis spiritus laudet Dominum.

Répertoires

Wittekind (laisse de côté les mss. non illustrés, etc.)

RB-6637 (+suppl.): cotes erronées: London, BL 3 B X [pro 3 B IX] - Oxford, Bodleian Library, Laud. misc. 459 est attribué en RB-6637 à Pierre de Poitiers et par RB-6637 à Pierre Lombard; il s’agit en fait de la Glossa media. - Paris, BnF, lat. 141403 (!), 152001 [pro 15201];  Paris, Maz. 209.

Attributions erronées de la Magna glossatura à

– Honorius (pseudo) papa: RB-03564

– [Pierre le Chantre]: «Prologus super Psalterium glosatum secundum magistrum Hystoriarum» par ms. London, BL, Royal 3 B 9

– Augustin d’Aggsbach, chartreux: RB-01498 (Wien., Naz. 4442) > NBC

Oeuvres assimiléesou confondues avec la Magna Glossatura

Reims, BM 161: «Incipiunt distinctiones super psalterium magistri Petri Lombardi; cf. RB-06638. Les distinctions sur les Psaumes de Pierre de Poitiers sont construites à partir de la Magna glossatura ou en référence à celle-ci, comme tous les recueils de distinctions sur les Psaumes à partir du dernier quart du 12e siècle.

 

 



[1] Cf. M. Morard, La Harpe des clercs, Paris, 2008, thèse dactyl, Clavis.


Comment citer cette page ?
Martin Morard, Glossa magna (Ps.) : status editionis in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 24/10/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/page.php?id=221)