Glossae Scripturae Sacrae-electronicae (Gloss-e)

Nicolaus de Lyra

Biblia communis

Capitulum 14

Numérotation du verset Mt. 14,1

In illo tempore audivit Herodes

tetrarcha famam Iesu

Numérotation du verset Mt. 14,2

et ait

pueris suis¹: Hic est Ioannes Baptista. Ipse surrexit a mortuis et ideo virtutes operantur in eo.

¹ suis Li446 Rusch Weber] om. Li446@

Numérotation du verset Mt. 14,3

Herodes enim²

² enim Li446 Rusch Weber] om. Li446@

tenuit Ioannem et alligavit eum et posuit in carcerem propter Herodiadem

uxorem fratris sui.

Numérotation du verset Mt. 14,4

Dicebat enim illi Ioannes: Non licet

tibi habere eam.

Numérotation du verset Mt. 14,5

Et volens eum³ occidere timuit populum

³ eum Li446@ Rusch ] illum Weber

quia sicut prophetam eum habebant.

Numérotation du verset Mt. 14,6

Die autem natalis Herodis saltavit filia Herodiadis in⁴ medio

⁴ in Rusch Weber] et Li446@

et placuit Herodi.

Numérotation du verset Mt. 14,7

Unde cum iuramento

pollicitus est ei dare quodcumque postulasset ab eo.

Numérotation du verset Mt. 14,8

At illa premonita a matre sua⁵:

⁵ sua Li446 Rusch Weber] om. Li446@

Da mihi, inquit, hic in disco caput Ioannis Baptiste.

Numérotation du verset Mt. 14,9

Et contristatus est rex

propter iusiurandum⁶ autem⁷

⁶ iusiurandum Cor3 (vel) Li446@ Li446 Rusch ] iuramentum Cor3 (Ieronymus Rabanus anti.) Ω^J Weber |

⁷ autem Li446@ Li446 Rusch ] om. Weber |

et⁸ propter⁹ eos qui pariter recumbebant iussit dari.

⁸ et Li446 Rusch Weber] om. Li446@ |

⁹ propter Li446 Rusch ] om. Li446@ Weber |

Numérotation du verset Mt. 14,10

Misitque et decollavit Ioannem in carcere.

Numérotation du verset Mt. 14,11

Et allatum est caput eius in disco et datum est puelle et illa¹⁰ attulit¹¹ matri sue.

¹⁰ illa Rusch ] om. Li446@ Weber |

¹¹ attulit Rusch ] tulit Li446@ Li446 Weber |

Numérotation du verset Mt. 14,12

Et accedentes discipuli eius tulerunt corpus eius et sepelierunt illud

et venientes nuntiaverunt Iesu.

Numérotation du verset Mt. 14,13

Quod cum audisset Iesus

secessit

inde in navicula in locum desertum seorsum¹². Et cum audissent turbe, secute sunt eum

¹² locum ...seorsum Rusch Weber ] locum desertum deorsum Li446 , illum deorsum desertum Li446@

pedestres de civitatibus.

Numérotation du verset Mt. 14,14

Et exiens vidit

turbam¹³ multam et misertus est eis¹⁴ et curavit languidos eorum.

¹³ turbam Li446 Rusch Weber] tubam Li446@ |

¹⁴ eis Rusch ] eius Li446@ Li446 Weber |

Numérotation du verset Mt. 14,15

Vespere autem facto,

accesserunt ad eum discipuli¹⁵ eius

¹⁵ discipuli Rusch Weber ] discipulos Li446@

dicentes: Desertus est locus et hora iam preteriit. Dimitte turbas

ut euntes in castella emant sibi escas.

Numérotation du verset Mt. 14,16

Iesus autem dixit eis: Non habent necesse ire,

date illis vos manducare.

Numérotation du verset Mt. 14,17

Responderunt ei: Non habemus hic nisi quinque panes et duos pisces.

Numérotation du verset Mt. 14,18

Qui ait eis: Afferte mihi illos¹⁶ huc.

¹⁶ mihi illos Rusch ] inv. Li446@ Weber , illos in Li446

Numérotation du verset Mt. 14,19

Et cum iussisset¹⁷ turbam discumbere super fenum

¹⁷ iussisset Li446 Rusch Weber ] vidisset Li446@

acceptis quinque panibus et duobus piscibus

aspiciens in celum

benedixit et fregit

et dedit discipulis suis¹⁸, discipuli autem dederunt¹⁹ turbis.

¹⁸ suis Rusch ] panes Li446@ Li446 Weber |

¹⁹ dederunt Rusch ] om. Li446@ Li446 Weber |

Numérotation du verset Mt. 14,20

Et manducaverunt

omnes et saturati sunt et tulerunt reliquias duodecim cophinos fragmentorum plenos.

Numérotation du verset Mt. 14,21

Manducantium autem fuit numerus quinque millia virorum

exceptis mulieribus et parvulis.

Numérotation du verset Mt. 14,22

Et statim

compulit²⁰ Iesus²¹ discipulos ascendere in naviculam²² et precedere eum trans fretum

²⁰ compulit Cor3 (vel) Li446@ Li446 Rusch ] iussit Cor3 (Rabanus anti.) Ω^J Weber |

²¹ Iesus Li446@ Li446 Rusch ] om. Weber |

²² naviculam Li446@ Rusch ] navicula Weber |

donec dimitteret turbas.

Numérotation du verset Mt. 14,23

Et dimissa turba, ascendit in montem

solus orare.

Vespere autem facto solus erat ibi.

Numérotation du verset Mt. 14,24

Navicula autem

in medio mari iactabatur fluctibus.

Erat enim contrarius ventus²³.

²³ contrarius ventus Rusch Weber ] inv. Li446@ Li446

Numérotation du verset Mt. 14,25

Quarta autem vigilia noctis

venit ad eos ambulans supra mare.

Numérotation du verset Mt. 14,26

Et videntes eum supra mare ambulantem

turbati sunt dicentes: Quia phantasma est. Et pre timore clamaverunt.

Numérotation du verset Mt. 14,27

Statim²⁴ Iesus locutus est eis

²⁴ statim Rusch ] statimque Li446@ Li446 Weber

dicens: Habete fiduciam.

Ego sum,

nolite timere.

Numérotation du verset Mt. 14,28

Respondens autem Petrus

dixit: Domine, si tu es

iube me venire ad te super aquas.

Numérotation du verset Mt. 14,29

At ipse ait: Veni. Et descendens

Petrus de navicula, ambulabat super aquam²⁵ ut veniret ad Iesum.

²⁵ aquam Rusch Weber ] aquas Li446@

Numérotation du verset Mt. 14,30

Videns vero²⁶ ventum validum²⁷

²⁶ vero Rusch Weber] autem Li446@ Li446 |

²⁷ validum Li446 Rusch Weber ] + venientem Li446@ |

timuit et cum cepisset mergi clamavit dicens: Domine, salvum me fac.

Numérotation du verset Mt. 14,31

Et continuo Iesus extendens manum

apprehendit eum

et ait illi: Modice fidei,

quare dubitasti?

Numérotation du verset Mt. 14,32

Et cum ascendisset²⁸ in naviculam, cessavit ventus.

²⁸ ascendisset Cor3 (Rabanus) Li446@ Ω^J Rusch ] ascendissent Cor3 (grec. anti.) Weber

Numérotation du verset Mt. 14,33

Qui autem in navicula erant

venerunt et adoraverunt eum

dicentes: Vere Filius Dei es.

Numérotation du verset Mt. 14,34

Et cum transfretassent venerunt in terram Genesar²⁹.

²⁹ Genesar Rusch Weber ] Genesareth Li446@ Li446

Numérotation du verset Mt. 14,35

Et cum cognovissent eum viri loci illius,

miserunt in universam regionem illam et obtulerunt ei omnes male habentes.

Numérotation du verset Mt. 14,36

Et rogabant eum ut vel fimbriam vestimenti eius tangerent.

Et quicumque tetigerunt salvi facti sunt.

Capitulum 14

Numérotation du verset Mt. 14,1

^marg.| {5.251} .1. In illo tempore. Posita promulgatione evangelii parabolica, hic ponitur huius promulgationis confirmatio. Et hoc ex duobus. Primo ex fama nominis. Secundo ex eius miraculis, ibi. Quod cum audisset Iesus. Prima in duas, quia primo ostendit famam ipsius Christi. Secundo, ex hoc incidentaliter narrat mortem Ioannis, ibi. Herodes enim. Circa primum advertendum, quod miracula Christi fuerunt intantum evidentia, quod non solum fama eius suit inter vulgares homines, sed inter magnas personas, et principes. Et hoc est quod dicit.

^marg.| .2. Audivit Herodes. Dicitur autem tetrarcha, quia habebat quartam partem regni Iudee. Mortuo enim Herode Ascalonita qui interfecit innocentes, divisum est regnum eius in duas medietates, ita quod Archelaus filius eius habuit medietatem, ut supra dictum est. 2. ca. Alia autem medietas divisa fuit in duas partes, et una data est Herodi, et altera Philippo, qui erant iuniores. Et ideo dicitur Tetrarcha, a quarta parte regni, a tetras quod est quatuor, et archos quod est princeps, quia principabatur in quarta parte, non tamen dicebatur rex, quia Romani abstulerant a Iudeis nomen regium ad frangendum eorum superbiam, Unde dixerunt coram Pilato Io. 19.c. Non habemus regem nisi Cesarem. Sequitur.

^marg.| .3. Hic est Ioannes Baptista. Opinio enim omnium loquentium de immortalitate anime, et resurrectione fuit, quod post resurrectionem homo sit excellentioris virtutis quam ante, et ideo licet Ioannes Baptista in vita sua non fecisset miracula, iste tamen Herodes credens eum surrexisse {5.252} a mortuis asserebat eum facere miracula.

^marg.| .4. Herodes enim. Quia fecerat mentionem de morte Ioannis, ideo hic incidentaliter ostendit modum mortis. Et dividitur in duas, quia primo ostendit interfectionis eius causam. Et secundo modum et ordinem, ibi. Die autem natalis. Causa autem fuit ista, quia Herodias, que fuit filia Aristoboli, et soror Herodis Agrippe, et neptis huius Herodis, et Philippi fratris sui, secundum quod dicit Iosephus, et magister in historiis, fuit coniuncta matrimonialiter Philippo fratri Herodis, quia hoc erat licitum secundum legem. Ipsam autem adamavit. Herodes amore illicito, et ideo eam abstulit fraudulenter fratri suo, de voluntate tamen ipsius Herodiades, et hoc erat ei illicitum, ut vivente eius fratre haberet eius uxorem. Ioannes autem vir sanctus et iustus de hoc arguebat Herodem, propter quod ab eodem captus est et incarceratus, quia non audebat eum interficere, ne seditionem populi excitaret contra se, quia omnes reputabant Ioannem sanctum prophetam.

^marg.| .5. Die autem natalis . Hic ponitur modus mortis ipsius. Herodias enim timens ne ad predicationem Ioannis Herodes peniteret, et ipsam fratri redderet, et per consequens cum priori marita a quo recesserat cum periculo remaneret, ideo excogitavit modum quomodo interficeretur Ioannes absque seditione populi, et eiusdem doli Herodes conscius fuit, ut videbitur. Et hoc est quod dicitur. Die autem natalis. Ista erat consuetudo apud antiquos, quod principes solemnizabant diem sue nativitatis, et diem etiam natalis imperii sui, in quo scilicet coronabantur. In illo ergo festo.

^marg.| .6. Saltavit filia Herodiadis. idest, tripudiavit, et hoc fuit, ex dispositione matris et ipsius Herodis.

^marg.| .7. Unde cum iuramento pollicitus est ei etc.

^marg.| {5.253} .1. At illa premonita a matre sua. Petivit caput Ioannis.

^marg.| .2. Et contristatus est rex. Hoc tantum fuit secundum apparentiam ad reprimendum populi seditionem. Quod patet primo, quia voluit eum, primo occidere, sed retardatus fuit tantum ex populi timore. Secundo, quia si vellet eum vivere, non interfecisset eum propter iuramentum quia in promissione facta in generali etiam cum iuramento non intelligatur aliquid illicitum sub obligatione cadere, cuiusmodi erat interfectio Ioannis. Tertio, quia non est verisimile, quod propter saltationem unius puelle promisisset sub iuramento etiam medietatem regni sui dare. ut habetur Marc. 6. Et ideo credendum est, quod totum fuit ficticium ut haberet occasionem apparentem interficiendi Ioannem. Ita enim ardebat libidine in Herodiadem, quod voluit fingere tantam malitiam. Et ideo quod sequitur. Et contristatus est rex propter iusiurandum. Totum est intelligendum secundum apparentiam, ad reprimendum populi seditionem, Et eodem modo exponendum est de ista materia, quod dicitur Mar. 6. sequitur.

^marg.| .3. Et allatum est caput eius. Primo enim allatum est in presentia Herodis. Postea in Ierusalem. Et post in Aquitaniam apud Eugolistium, nunc autem dicitur esse Ambianis.

^marg.| .4. Et accedentes discipuli eius tulerunt corpus eius : Scilicet, {5.254} de carcere.

^marg.| .5. Et sepelierunt illud. Scilicet, in Sebaste civitate, que antiquitus Samaria dicebatur.

^marg.| .6. Quod cum audisset Iesus. Hic ponitur confirmatio predicte doctrine ex Christi miraculis. Et hoc quadrupliciter. Primo, ex sanatione languoris multiplicis. Secundo, in multiplicatione panis, ibi. Vespere autem facto. Tertio, in calcatione maris, ibi. Et statim impulit. Quarto in sanatione infirmorum ad tactum sue vestis, ibi : et cum transfretasset. In prima parte dicitur sic. Quod cum audisset Iesus. scilicet, mortem Ioannis propter doctrinam veritatis.

^marg.| .7. Secessit inde. Non timens mortem, sed ut ostenderet, quod aliquando est cedendum malitie humane.

^marg.| .8. In locum desertum. Ut daret predicatoribus verbi divini exemplum aliquando recedendi a turbis, et redire ad locum solitarium, ad corrigendum proprios defectus, qui contrahuntur ex conversatione cum hominibus, et ad vacandum orationi, ut ibi predicator hauriat quod postea populis effundat.

^marg.| .9. Et cum audissent turbe, secute sunt eum pedestres. Ex quo patet quod pauperes sequebantur Christum equos non habentes. Sequitur.

^marg.| .{10}. Et curavit languidos eorum. In quo verbo miracula multa includit, quia nomine languoris intelligitur omnis infirmitas.

^marg.| {5.255} .1. Vespere autem facto. Hic consequenter ponitur secundum miraculum de multiplicatione panis. Dicit ergo Vespere autem facto. Ex quo patet devotio populi ad Christum, quia nec propter noctem imminentem recedebant ab eo. Sequitur.

^marg.| .2. Et hora iam preteriit, dimitte turbas ut euntes . Redeundi scilicet ad propria, et quiescendi. Sequitur.

^marg.| .3. Date illis vas manducare . Ioannis. 6.a. dicitur quod petivit a Philippo, unde ememus panes ? Et hoc est verum, quia primo interrogavit cum tentans eum, quia sciebat quid esset facturus, ut ibidem dicitur. Et postea dixit illis quod hic ponitur. .4. Et cum iussisset turbam discumbere super fenum. id est super herbam agri.

^marg.| .5. Aspiciens in celum benedixit. in quo dedit exemplum ante {5.256} comestionem ad laudem dei benedicere cibum.

^marg.| .6. Et manducaverunt. Ex quo patet, quod panes fuerunt multiplicati inter manus ipsius. quia ex tam modico cibo non potuisset tam magna multitudo saturari, nec tante reliquie remanere, quia plus remansit quam a principio fuerit. De modo autem multiplicationis est dubitatio inter doctores, quia non determinatur in litera. Dicunt enim aliqui quod hoc fuit sine additione alicuius materie sicut de costa Ade formatum est corpus mulieris. Sicut enim deus potest de nihilo aliqui facere, ita modicum corpus in magnum convertere sine additione materie Alii autem dicunt, quod hoc fuit per conversionem alicuius materie preexistentis, ut aeris vel huiusmodi in substantiam panis, et piscis, et hoc videtur Aug. sentire super Io. 6. ca. dicens, inde multiplicavit quinque panes, unde ex paucis granis creat segetes. Certum est autem, quod segetes creantur ex conversione materie preexistentis in segetem.

^marg.| {5.257} .1. Et statim etc. Hic ponitur tertium miraculum de calcatione maris, ut sicut ostenderat se dominum terre in multiplicatione panis, ita ostenderet se dominum maris. Dicit ergo. Et statuit etc. Causa hic tacetur, sed Io. 6.b. habetur, quia turbe que viderant miraculum de multiplicatione panis, voluerunt venire, et facere eum regem, ipse autem presciens precepit discipulos suos ultra mare Galilee transfretare, et ipse solus fugit in montem, ut posset ibi patrem orare. Et in hoc dedit nobis exemplum humilitatis, quia quesitus ad honorem fugit, ut hic habetur, quesitus autem ad mortem ultro se obtulit, ut habetur Io. 18.

^marg.| .2. Navicula autem in medio mari. Ex quo insinuatur, quod illi qui carent Christi societate, exponuntur tentationibus. Sequitur.

^marg.| .3. Quarta autem vigilia noctis venit etc. Ista erat consuetudo antiquitus in exercitibus quod nox in quatuor partes dividebatur, et in qualibet parte diversi milites sibi succedentes vigilabant ad custodiam {5.258} exercitus, quarta ergo vigilia est ultima pars noctis. Ex quo patet quod in tribus partibus precedentibus in periculo fuerant.

^marg.| .4. Venit ad eos ambulans supra mare . Ex periculo enim precedenti longo magis desiderabant adventum Christi.

^marg.| .5. Et videntes eum etc. turbati . Propter visionem insolitam.

^marg.| .6. Dicentes, quia phantasma est. Idest, apparitio rei non existentis.

^marg.| .7. Et pre timore. Timentes, ne esset apparitio alicuius spiritus maligni nocere volentis, et ideo Iesus assecuravit eos dicens. Ego sum. Sequitur.

^marg.| .8. Respondens autem Petrus . In tantum desiderabat societatem Christi, quod nolebat expectare adventum eius usque ad navem, sed volebat occurrere supra aquam, oblitus pre amore Christi aque periculum. Et in hoc apparuit maius miraculum, quia non solus Christus virtute divinitatis supra aquas ambulavit, sed etiam Petrus eadem virtute ad ipsum venit.

^marg.| {5.259} .1. Videns vero ventum validum timuit. Permissus est autem Petrus ex timore submergi, ut cognosceret propriam fragilitatem, sicut ex sua salvatione cognovit Christi divinitatem. Sequitur.

^marg.| .2. Modice fidei . In hoc enim apparuit parvitas, fidei in Petro, quia ex quo ad preceptum Dei super aquas liquidas ambulaverat, de vento contrario timere non debebat.

^marg.| .3. Et cum ascendisset . In hoc ostendit se Christus dominum aeris, sicut in deambulatione super aquas ostenderat se dominum maris.

^marg.| .4. Qui autem etc. adoraverunt . Adoratione, scilicet, latrie que soli Deo debetur.

^marg.| .5. Dicentes. Vere filius Dei es. Dicitur vere, id est non metaphorice, nec per adoptionem, sicut sancti, sed proprie et eiusdem nature.

^marg.| .6. Et cum transfretassent . Hic ponitur quartum miraculum de curatione {5.260}infirmitatum ad tactum sue vestis. Homines enim terre Gerasenorum prius cognoverant eum miracula facientem et demones eiicientem, ut habetur, sup. 8.c. et ideo videntes eum cognoverunt, et adduxerunt ad eum omnes infirmos illius regionis, scientes, quod poterat eos curare et quia non poterant pre multitudine eum tangere. Ideo.

^marg.| .7. Rogabant eum ut vel fimbriam vestimenti eius tangerent. Portabat enim Christus vestimentum factum ad modum Iudeorum, quibus erat preceptum, ut in angulis palliorum fimbrias insererent, ut sup. habitum est. 9.c. Et illa erat pars vestimenti, que poterat facilius tangi. sequitur.

^marg.| .8. Et quicumque tetigerunt salui facti sunt, id est corpore et mente, quia illos quos Christus sanabat corpore sanabat et mente, secundum quod dicitur Io. 7.c. Totum hominem salvum fecit in sabbato.