Glossae Scripturae Sacrae-electronicae (Gloss-e)

Nicolaus de Lyra

Biblia communis

Capitulum 15

Numérotation du verset Mt. 15,1

Tunc accesserunt

ad eum ab Hierosolymis scribe et Pharisei dicentes:

Numérotation du verset Mt. 15,2

Quare discipuli tui transgrediuntur

traditiones¹ seniorum?

¹ traditiones Cas574 Li446@ Rusch ] traditionem Weber

Non enim lavant manus suas cum panem manducant.

Numérotation du verset Mt. 15,3

Ipse autem respondens ait illis: Quare et vos

transgredimini mandatum² Dei propter traditionem vestram³? Nam Deus dixit:

² mandatum Cor3 (vel) Li446 Li446@ Rusch Weber ] mandata Ω^J |

³ vestram Rusch Weber ] nostram Li446@ |

Numérotation du verset Mt. 15,4

Honora patrem et matrem⁴

⁴ patrem et matrem sic Cor3 (Ieronymus Rabanus anti. non habent TUUM nec TUAM ) Cor4 (in ** cancellatum est TUUM et TUAM ) Li446@ Rusch Weber ] patrem tuum et matrem tuam Cas574 Ω^J (grecus anti. glo. et Ieronimus sic habent) Cor2²

et qui maledixerit patri vel matri

morte moriatur.

Numérotation du verset Mt. 15,5

Vos autem dicitis:

Quicumque dixerit

patri vel matri: Munus quodcumque est ex me

tibi proderit

Numérotation du verset Mt. 15,6

et non honorificabit⁵ patrem suum aut⁶ matrem suam⁷ et

⁵ honorificabit Cor3 (grecus et aliqui antiqui) Li446 Li446@ Rusch Weber ] honorificavit Cor 3 (Ieronymus Rabanus, sed non exponunt) Ω^J |

⁶ suum aut Li446@ Rusch Weber] et Li446 |

⁷ suam Li446@ Ω^J Rusch ] om. Li446 Weber |

irritum fecistis mandatum Dei propter traditionem vestram⁸.

⁸ vestram Rusch Weber ] nostram Li446@

Numérotation du verset Mt. 15,7

Hypocrite,

bene prophetavit de vobis Isaias⁹

⁹ Isaias Cor2 ^V (propheta) Cor4 ( PROPHETA cancellatum est in **) Li446 Li446@ Rusch Weber ] + propheta Cor2 (grecus anti. glossa habent) Cor2² Cas574@

dicens:

Numérotation du verset Mt. 15,8

Populus hic labiis me honorat

cor autem eorum longe est a me.

Numérotation du verset Mt. 15,9

Sine causa autem colunt me

docentes doctrinas et mandata hominum.

Numérotation du verset Mt. 15,10

Et convocatis ad se turbis

dixit eis: Audite et intelligite.

Numérotation du verset Mt. 15,11

Non quod intrat in os coinquinat hominem

sed quod procedit ex ore hoc coinquinat hominem.

Numérotation du verset Mt. 15,12

Tunc accedentes discipuli eius

dixerunt ei: Scis quia Pharisei

audito verbo hoc¹⁰ scandalizati sunt?

¹⁰ verbo hoc Rusch ] inv. Li446@ | hoc om. Weber

Numérotation du verset Mt. 15,13

At ille respondens ait: Omnis plantatio

quam non plantavit Pater meus celestis eradicabitur.

Numérotation du verset Mt. 15,14

Sinite illos

ceci sunt

et¹¹ duces cecorum.

¹¹ et Cor2 ^V (grecus anti et glossa) Cor2 ² Rusch ] om. Cor4 ( ET cancellatum est in ** )Li446@ Weber

Cecus autem si ceco ducatum prestet ambo in foveam cadunt.

Numérotation du verset Mt. 15,15

Respondens autem Petrus

dixit ei: Edissere

nobis parabolam istam.

Numérotation du verset Mt. 15,16

At ille dixit:

Adhuc et vos sine intellectu estis?

Numérotation du verset Mt. 15,17

Non intelligitis quia omne quod in os intrat in ventrem vadit et in secessum emittitur?

Numérotation du verset Mt. 15,18

Que autem procedunt de ore

de corde exeunt

et ea coinquinant hominem.

Numérotation du verset Mt. 15,19

De corde enim

exeunt cogitationes male, homicidia, adulteria, fornicationes, furta, falsa testimonia, blasphemie.

Numérotation du verset Mt. 15,20

Hec sunt que coinquinant hominem.

Non lotis autem

manibus manducare non coinquinat hominem.

Numérotation du verset Mt. 15,21

Et egressus inde Iesus secessit in partes Tyri et Sidonis.

Numérotation du verset Mt. 15,22

Et ecce mulier Chananea

a finibus illis

egressa clamavit

dicens ei: Miserere mei¹², Domine fili David. Filia mea male a demonio vexatur.

¹² dicens... mei Cor2 (grecus anti. glossa)

Numérotation du verset Mt. 15,23

Qui non respondit ei verbum.

Et accedentes discipuli eius

rogabant eum dicentes: Dimitte eam quia clamat post nos.

Numérotation du verset Mt. 15,24

Ipse autem respondens ait: Non sum missus

nisi ad oves que perierant¹³ domus Israel.

¹³ perierant Rusch ] perierunt Li446@ Li446 Weber

Numérotation du verset Mt. 15,25

At illa venit

et adoravit eum

dicens: Domine,

adiuva me.

Numérotation du verset Mt. 15,26

Qui respondens ait: Non est bonum sumere panem filiorum

et mittere canibus.

Numérotation du verset Mt. 15,27

At illa dixit: Etiam Domine,

nam et catelli edunt

de micis que cadunt de mensa

dominorum suorum.

Numérotation du verset Mt. 15,28

Tunc respondens Iesus ait illi: O mulier, magna est fides tua.

Fiat tibi sicut vis. Et sanata est filia eius¹⁴ ex illa hora.

¹⁴ eius Rusch ] illius Weber

Numérotation du verset Mt. 15,29

Et cum transisset inde Iesus,

venit secus mare Galilee et ascendens in montem

sedebat ibi.

Numérotation du verset Mt. 15,30

Et accesserunt

ad eum

turbe

multe

habentes secum mutos,

claudos¹⁵,

¹⁵ claudos Cor4 ( ET cancellatum est in ** ) ] et praem. Cor2 (grecus anti. glossa et Iheronimus habent) Cor2Cor2 ^V (propheta), Cor4 ( PROPHETA cancellatum est in **)

cecos,

debiles,

et alios multos et proiecerunt eos

ad pedes eius

et curavit eos,

Numérotation du verset Mt. 15,31

ita ut turbe mirarentur

videntes mutos loquentes,

claudos ambulantes,

cecos videntes

et magnificabant

Deum Israel.

Numérotation du verset Mt. 15,32

Iesus autem

convocatis discipulis suis dixit: Misereor turbe,

quia triduo iam perseverant mecum

et non habent

quod manducent

et dimittere eos

ieiunos nolo

ne deficiant in via.

Numérotation du verset Mt. 15,33

Et dicunt ei discipuli:

Unde ergo nobis in deserto

panes tantos¹⁶

¹⁶ tantos Cor2 (anti. glossa) Cor2² ] tanti Cor2 (grecus)

ut saturemus turbam tantam?

Numérotation du verset Mt. 15,34

Et ait illis Iesus: Quot panes habetis?

At illi dixerunt: Septem

et paucos pisciculos.

Numérotation du verset Mt. 15,35

Et precepit turbe ut discumberent super terram.

Numérotation du verset Mt. 15,36

Et accipiens

septem panes et pisces

et¹⁷ gratias agens, fregit

¹⁷ et Cor2 ^V ( anti. ) Rusch Weber ] om. Cor2 ^V (grecus non hab. et quidam! anti. glo.) Li446@

et dedit discipulis¹⁸

¹⁸ discipulis Rusch ] + suis Li446@ Weber

et discipuli dederunt populo.

Numérotation du verset Mt. 15,37

Et comederunt omnes

et saturati sunt.

Et quod superfuit¹⁹ de fragmentis

¹⁹ superfuit Rusch Weber ] superfluit Li446@

tulerunt septem sportas plenas.

Numérotation du verset Mt. 15,38

Erant autem qui manducaverunt²⁰ quatuor millia hominum

²⁰ manducaverunt Rusch Weber ] manducaverant Cor3 (vel) Li446 Li446@

extra parvulos et mulieres.

Numérotation du verset Mt. 15,39

Et dimissa turba

ascendit in naviculam et venit in fines Magedan.

Capitulum 15

Numérotation du verset Mt. 15,1

^marg.| {5.259} .1. Tunc accesserunt ad eum etc. Superius posita est publicatio legis evangelice inter Iudeos. Hic ponitur eius promulgatio{5.260}quantum ad gentiles. Et dividitur in duas partes, quia primo ostenditur ecclesia gentium legitime fundata, Et secundo Synagoga Iudeorum iuste reprobata vigesimo capitu. Item prima in duas, {5.261} quia primo fundatur ecclesia gentium in fide. Secundo, in moribus decimooctavo capitulo. Prima in duas quia primo reprobatur superstitio Iudaica in lege. Secundo declaratur in fide veritas evangelica, se. capit. Et tertio, confirmatur utrumque duplici teste in Christi transfiguratione. 17. cap. Presens capitulum dividitur in tres partes, quia primo recedit a Iudeis confutato prius errore eorum. Secundo, transit ad gentiles, commendato in eis, fidei amore, ibi. Egressus inde. Tertio revertitur ad Iudeos collato eis ampliori munere, ibi. Et cum transisset. Hoc autem factum est, ut per Christi facta ostenderet nobis quid futurum esset in ecclesia, quia in adventu Christi Iudei pro maiori parte sunt excecati, et gentium populi illuminati, sed iterum Christus in fine revertetur ad Iudeos, quando convertentur in fine mundi. Prima in tres quia primo Christus arguit Iudeos de falsa legis expositione. Secundo, de apparenti sanctitate ibi. Hypocrite. Tertio, de vana superstitione, ibi. Audite et intelligite. Prima in duas, quia primo ponitur Iudeorum maligna interrogatio ad Christi deprehensionem. Secundo ponitur eius responsio vera ad eorum confutationem, ibi. Ipse autem respondens. Ad evidentiam prime partis advertendum, quod a tempore Moysi de voluntate Dei constituti sunt. 70. senes, etate et moribus maturi, et scientia prediti ad regimen ipsius populi, et Moyses erat super eos, ita quod in universo erant 71. ut habetur Nu. 11. Et ex illo tempore statutum est, quod tot essent ad regimen populi ordinati, et isti dicebantur iudices ordinarii, quia per impositionem manus instituebantur, ut habetur in glossis Hebraicis in multis locis, et isti residebant in Ierusalem, et ad eos fiebat recursus de civitatibus in ambiguis et difficilibus et eorum determinatio habebatur pro lege firma, quam non licebat transgredi, ut habetur Dt. 28. Isti etiam statuebant aliqua que pertinebant ad regimen populi, et in statutis eorum erant aliqua que cadebant sub precepto tamquam necessitatis, et aliqua sub monitione tamquam cuiusdam decentie et honestatis. De talibus autem erat istud statutum quod hic tangitur, videlicet quod accedentes ad mensam prius lavarent manus suas, verumtamen Pharisei et scribe intellectum huius mandati volebant trahere ad quandam falsitatem, videlicet quod per hoc acquireretur quedam munditia spiritualis. Movebantur autem ad hoc, quia in lege alique immunditie per corporales oblationes dicebantur emendari. Et quia discipuli Christi aliqua que non erant necessaria, sed magis cuiusdam superstitionis inquantum intellectus sic trahebatur, non observabant, quia Christum in discipulis suis arguebant tamquam contemptorem doctrine {5.262} seniorum, ut sic redderent eum populo odiosum.

^marg.| .1. Ipse autem. Hic ponitur Christi responsio vera ad ipsorum confutationem. dicens.

^marg.| .2. Quare et vos. Non respondet dicendo, quod lotio manuum que faciebat ad honestatem esset mala, vel quod apostoli ipsam omittendo bene facerent, ut facit ad honestatem, licet bene facerent omittendo propter superstitionem, sed quasi clavum clavo retundendo dicit eos deficere, quia faciebant transgredi mandatum domini propter mandatum hominum. Quod probat dicens.

^marg.| .3. Nam Deus dixit . Exo. 20.

^marg.| .4. Honora patrem et matrem . Honor iste non solummodo intelligitur reverentia, sed et administratio necessariorum, hanc autem excludebat per suam doctrinam falsam, quia sacerdotes qui erant cupidi, ut bona que essent administranda parentibus converterentur in lucra eorum dicebant, quod melius erat illa Deo offerre. Tum quia est pater principalis et spiritualis. Tum quia licet per talem oblationem parentes sustinerent detrimentum corporale, consequebantur tamen bonum spirituale inquantum illud quod erat in eorum necessitatem convertendum, Deo offerebatur, et ex hoc sequebatur quod preceptum de honore parentum inquantum intelligitur in hoc administratio necessariorum, evacuabatur per talem expositionem falsam. Et hoc est quod dicit Salvator.

^marg.| .5. Vos autem dicitis. Falso, scilicet, exponendo mandatum Dei.

^marg.| .6. Quicumque dixerit patri etc. quodcumque est ex me. Deo consecratum scilicet, et oblatum.

^marg.| .7. Tibi proderit . Magis supple quam si expenderes in necessitates tuas, et est constructio defectiva, et est sensus. Quicumque dixerit, id est licite et bene potest dicere quod dictum est. Et implevit preceptum divinum, et est dignus vita eterna, quod est falsum, quia secundum veritatem est transgressor precepti. Et hoc est quod subditur.

^marg.| .8. Et non honorificabit etc. Illud quod erat sibi debitum subtrahendo.

^marg.| .9. Et irritum fecistis . Vos sacerdotes et Pharisei.

^marg.| .{10}. Mandatum Dei. Ad maiorem intellectum considerandum quod pater per se tenetur providere filiis, quia est causa eorum quantum ad esse, et ideo debet eis nutrimentum et documentum, filius autem tenetur providere parentibus de necessariis per accidens, scilicet si indigeant, et ipse sit potens, et ideo si pater iam necessitatem incurrerit, bona de quibus filius potest sibi administrare, iam sunt sibi debita. De alieno autem nullus potest Deo sacrificium facere, et ideo talia Deo offerre non est licitum, quia hoc est transgredi preceptum de {5.263} honore parentum. Secus autem esset si filius bona sua deo vovisset vel consecrasset antequam parentes essent in necessitate positi. quia tunc non esset licitum de eis providere parentibus quia si esset deo votum factum de aliquo immolatitio non posset immutari. Si autem de aliquo non immolatitio non poterat mutari, nisi per redemptionem. Ex dictis patet falsitas illius opinionis, que dicit quod filius post professionem factam in religione tenetur exire claustrum propter necessitatem parentum etiam contra voluntatem sui superioris, quia per talem professionem est deo iam consecratus, et ideo propter necessitatem parentum non debet contra votum tale facere. Hoc etiam patet alia ratione, quia filius cum venerit ad etatem adultam, sicut potest invitis parentibus licite matrimonium contrahere, vel ad sacerdotium promoveri, ita etiam religionem ingredi cessante tunc necessitate parentum, sed per sacerdotium excusatur de hoc quod, non tenetur subvenire patri per usum armorum si ab hostibus invadatur, quia iam non est sibi licitum pugnare corporaliter. Similiter per matrimonium excusatur, quod non tenetur manere cum patre, quia est obligatus uxori. Ergo multo fortius per professionem factam in religione excusatur a subveniendo parentibus nisi secundum modum convenientem sue regule. Et per consequens non debet propter hoc contra votum obedientie facere, imo esset inobediens hoc faciendo. Per hoc patet solutio cuiusdam rationis que solet ad oppositum induci, que talis est, Votum factum de his que sunt super erogationis non preiudicat illis que sunt de necessitate precepti, cum preceptum implere sit necessitatis, vovere autem talia, non sed votum religionis est de his que sunt supererogationis, subvenire autem parentibus in necessitate, est de necessitate precepti, ergo per votum religionis per professionem solennizatum non absolvitur aliquis, quin teneatur administrare parentibus sicut ante, ergo per consequens tenetur exire claustrum propter necessitatem parentum etiam contra voluntatem superiorum. Dicendum quod per professionem non absolvitur a precepto, bene tamen absolvitur ab aliquo modo implendi preceptum, quia preceptum de honore parentum est affirmativum, et ideo non obligat ad semper, sed pro loco et tempore et aliis debitis circumstantiis, que aliquando variantur secundum conditionem ipsius implentis preceptum, quia aliquis modus subveniendi patri efficitur inconveniens et illicitus ipsi filio per assumptionem alicuius status liciti, imo etiam perfecti, sicut subvenire patri per defensionem armorum efficitur illicitum per sacerdotii statum, tenetur tamen ei subvenire aliis modis suo statui convenientibus. Ita eodem modo post votum obedientie subvenire patri contra voluntatem superioris efficitur illicitum ipsi religioso, tenetur tamen ei subvenire modis convenientibus professioni sue.

^marg.| .1. Hypocrite. Hic redarguit Salvator Iudeos de falsa sanctitatis simulatione, quia ad hoc quod essent in reverentia populi ostendebant sanctitatem in verbis et in exteriori conversatione, cum tamen corrupti essent intentione, sicut fuerat prophetarum per Isa. 29. licet sub aliis verbis ponatur quam hic. Sententia tamen est eadem. Sequitur.

^prol.| {5.264} .2. Sine causa autem. Idest frustra.

^marg.| .3. Colunt me. Sicut enim medicina dicitur sine causa vel frustra propinari que non confert sanitatem, sic cultus divinus, qui non ducit ad veram felicitatem. Sequitur.

^marg.| .4. Docentes doctrinas. quia propter suam avaritiam docebant transgredi mandatum dei propter traditionem suam, ut visum est in falsa expositione precepti de honore parentum, et hoc etiam faciebant propter suam superbiam, ut propter doctrine auctoritatem populus deferret eis maiorem reverentiam.

^marg.| .5. Convocatis ad se turbis. Revocando eos a falsa doctrina eorum.

^marg.| .6. Audite, et intelligite . Hic salvator arguit Iudeos de vana superstitione. Et dividitur in duas partes, et primo facit quod dictum est in generali. Secundo magis explicat, intentionem suam in particulari. ibi. Respondens autem Petrus Prima in duas, quia primo in generali ponit suum documentum. Secundo ex hoc subiungit Phariseorum scandalum, ibi. Tunc accedentes. Circa primum advertendum, quod sicut dictum est, Lotio manuum ante comestionem vel cibariorum appositionem faciebat ad quandam honestatem et mundiciam corporalem, et in hoc erat bonum sed si omitteretur dicere quod ex hoc incurreretur immunditia spiritualis, hoc est falsum et superstitiosum, quia immunditia spiritualis provenit, ab interiori delectatione et consensu mentis non ab ipsis rebus corporalibus. Et hoc est quod dicitur.

^marg.| .7. Dixit eis. Audite. aure corporis.

^marg.| .8. Et intelligite. aure mentis.

^marg.| .9. Non quod intrat in os. Idest cibus corporalis.

^marg.| .{10}. Coinquinat. Hominem, spiritualiter scilicet, nisi inquantum per delectationem male afficitur ad cibum.

^marg.| .{11}. Sed quod, id est verba que sunt malitie interioris significativa.

^marg.| .{12}. Hoc coinquinat hominem . Considerandum, quod Christus non dicit hic contra legem. licet enim aliqui cibi in lege reputarentur immundi ut caro porcina et huiusmodi, hoc tamen non erat secundum eorum naturam, quia omnis creatura dei bona est. 1. ad Timo. 4. unde Gn. 1.a. d. Vidit deus cuncta que fecerat, et erant valde bona. Dicitur tamen, porcus immundus, et agnus mundus ut dicit Aug. contra Faustum, quia per animalia immunda secundum legem signantur quedam vitia que sunt evitanda, et ideo quia lex evangelica que spiritualis est inchoata erat per Christum, ideo et illa observatio figuralis ciborum non erat amplius observanda.

^marg.| .{13}. Tunc ascendentes discipuli eius. Hic ex doctrina Christi ponitur Phariseorum scandalizatio, quia per doctrinam Christi videbant eorum simulationem et doctrinam reprobatam, et ideo non poterant resistere per rationem vel scripturam, ideo ex invidia movebantur contra Christum ad movendum seditionem, Et quia veritas vite iustitie et doctrine non est dimittenda propter scandalum aliorum, quia tale scandalum procedit ex malitia ipsius scandalizati Unde dicit beatus Grego. Si de veritate scandalum oritur, rectius oriri permittitur, quam quod veritas relinquatur. Ideo sequitur.

^marg.| {5.265} .1. Omnis plantatio. Idest doctrina ab homine inventa que non est legi ipsius dei consona.

^marg.| .2. Eradicabitur . Quia non habet firmum fundamentum et radicem.

^marg.| .3. Sinite illos . Idest doctrinam eorum evitate.

^marg.| .4. Ceci sunt. Idest, carentes vero intellectu legis.

^marg.| .5. Et duces cecorum . Quia alios excecant suo errore, et ducunt eos ad precipitium.

^marg.| .6. Respondens autem Petrus . Hic aperitur predicte doctrine Christi intellectus magis in speciali, quia Petrus pro se et pro aliis quesivit intellectum dicens.

^marg.| .7. Edissere nobis. Idest, expone.

^marg.| .8. Parabolam istam. Idest, sententiam occultam.

^marg.| .9. At ille dixit. Adhuc et vos sine intellectu estis. quasi dicat, tam diu audistis doctrinam meam, quod statim deberetis intelligere ea que dicta sunt. Unde sequitur.

^marg.| .{10}. Non intelligitis quia omne. Istud est verum per synecdochen quia aliqua pars de omni quod intrat in os.

^marg.| .{11}. In secessum emittitur. quia in omni cibo quantumcumque puro est aliquid impuritatis, et a natura expellitur tamquam superfluum, et aliquid retinetur tamquam ad nutritionem necessarium. Et neutrum istorum coinquinat hominem spiritualiter loquendo.

^marg.| .{12}. Que autem procedunt de ore. Ut verba.

^marg.| .{13}. De corde exeunt. quia sunt conceptus mentis significativa.

^marg.| .{14}. Et ea coinquinant hominem. quando sunt male cogitationis significativa. Et hoc est quod sequitur.

^prol.| {5.266} .{15}. De corde enim exeunt cogitationes male. Et per consequens.

^marg.| .{16}. Homicidia. Idest, consilia et colloquia ad perpetrandum huiusmodi vitia, que hic tanguntur, et consimilia.

^marg.| .{17}. Hec sunt que coinquinant hominem. Spiritualiter.

^marg.| .{18}. Non lotis autem manibus manducare. immunditia spirituali.

^marg.| .{19}. Et egressus inde Iesus secessit in partes Tyri et Sidonis, Reprobato errore Phariseorum, hic Christus transit ad Gentiles, ut ex devotione Gentilium ostendatur iusta reprobatio Iudeorum. Et hoc est quod dicitur. Et egressus inde Iesus secessit in partes Tyri et Sidonis. Tyrus et Sidon sunt quedam civitates site in terra promissionis prope montem Libani, quia filii Israel non potuerunt totaliter expellere Gentiles de terra sua.

^marg.| .{20}. Et ecce mulier. Natione scilicet, Chananei enim habitaverunt in terra promissionis ante filios Israel, nec potuerunt per eos totaliter extirpari, unde ista mulier ab illis qui remanserant descenderat, Iste autem audiverat miracula et famam Iesu Christi, et ideo firmiter credebat, quod filiam suam sanare poterat.

^marg.| .{21}. A finibus. quia Christum sequebatur in via ad impetrandum sue filie sanationem. Marcus tamen dicit. 7. cap. quod venit ad Iesum intra domum, et hoc est verum primo, sed quia eam ibi non ex audivit secuta est eum in itinere clamans.

^marg.| .{22}. Miserere mei domine fili David. Audierat enim Christi promissum Iudeis descendere de genere David.

^marg.| .{23}. Qui non respondit ei verbum. Non propter indignationem, sed ut ex perseverantia eius in prece ostenderetur fides eius, et devotio discipulis.

^marg.| {5.267} .1. Et accedentes discipuli . Moti enim erant ad hoc videntes eius fidem et devotionem.

^marg.| .2. Ipse autem respondens . Primo negative, tamen sine improperio dicens.

^marg.| .3. Non sum missus . Quia Christus erat primo et principaliter missus Iudeis tamquam apostolus eorum. Et ideo in propria persona non predicavit nisi Iudeis, nec fecit miracula nisi in casu ex aliqua speciali causa, ut, scilicet ostenderet ecclesiam in fide gentium esse fundandam, sicut habetur hic et Io. 4, ubi Christus predicavit Samaritanis devote cum recipientibus. Post mortem autem Christi fides predicata est publice gentilibus, Et hoc est quod dicit Apostolus Rm. 15.b. Dico autem Christum Iesum ministrum fuisse circuncisionis, scilicet apostolum Iudeorum propter veritatem Dei ad confirmandas promissiones patrum, quia antiquis patribus Iudeorum fuerat facta promissio de Christo, sicut Abrahe et David, quia tamen Iudei pro maiori parte fidem Christi repulerunt, et gentiles eam susceperunt. ideo Apostolus subdit ibidem Rm. 15.c. gentes autem super misericordia honorare Deum etc. Sequitur.

^marg.| .4. At illa venit et adoravit . Adoratione latrie, dicens.

^marg.| .5. Domine adiuva me. Infirmitatem enim filie sue reputabat suam, et per consequens sanationem.

^marg.| .6. Qui respondens. Negative, scilicet et cum improperio, ait.

^marg.| .7. Non est bonum sumere. Idest, doctrinam et miracula promissa Iudeis tamquam spiritualibus filiis propter cultum unius Dei.

^marg.| .8. Et mittere canibus, id est dare gentilibus, qui erant dediti cultui idolorum, sicut canes circa cadavera animalium defunctorum.

^prol.| {5.268} .9. At illa dixit : Et iam etc. Idest, bonum est in casu.

^marg.| .{10}. Nam et catelli edunt. Quasi dicat, sicut catelli aliqua modica ut pote micas cadentes de cibo concesso filiis percipiunt, ita etiam gentiles debebant, aliquid saltem modicum percipere de beneficiis Christi. exquo patet quod non est contrarietas in verbo Christi, cum dicit. Non est bonum etc. Et verbum huius mulieris dicentis, imo bonum est, quia verbum Christi est intelligendum, quod non erat regulariter et universaliter bonum cum Christus esset apostolus Iudeorum, ut dictum est, verbum autem huius mulieris intelligendum est in causa, propter, scilicet petentis devotionem, et ut ostenderet ecclesie gentium futuram fundationem.

^marg.| .{11}. Tunc respondens Iesus et ait illi : O mulier magna . Quod patet ex verbo et facto suo, quia non fuit retardata a fervore petendi, Primo propter Christi taciturnitatem. Nec secundo propter eius responsionem negativam. Nec tertio propter improperium adiunctum responsioni negative. Et ideo subdit.

^marg.| .{12}. Fiat tibi sicut vis. Quasi dicat, fides tua hoc meretur. Quod patet ex facto, cum subditur.

^marg.| .{13}. Et sanata est. Patet etiam ex dictis, quod tarditas Christi ad exaudiendum eius petitionem non fuit ex ignorantia vel voluntate, sed ut ex perseverantia mulieris ostenderetur fides eius et devotio dignior exauditione.

^marg.| .{14}. Et cum transisset. Hic tertio Christus revertitur ad Iudeos, collato eius ampliori munere, sicut post conversionem gentium revertetur ad Iudeos per fidei illuminationem, et ideo facit eis plura miracula quam ante. Primo infirmos eorum curando. Secundo eos corporaliter satiando, ibi. Iesus autem. Circa primum in quodam generali {5.269} implicantur plura miracula et diversorum generum, que si explicarentur in particulari, implerent unum magnum librum, propter quod dicitur Io. ult. quod si omnia facta Christi, essent scripta per singula, totus mundus non posset capere libros qui scribendi essent. Dicit ergo.

^marg.| .1. Et accesserunt. Scilicet, cum reversus fuisset ad Iudeos.

^marg.| .2. Turbe multe. Quia de multis civitatibus, et castellis, et villis venerant ad impetrandum sanationem infirmorum : Et hoc est quod sequitur.

^marg.| .3. Habentes secum mutos, cecos, claudos, debiles. Debilitas accipitur hic secundum Hiero. non in generali, sed in speciali, quando scilicet, non potest quis se iuvare de una manu, hoc modo dicitur debilis sicut claudus, qui non potest ambulare, nisi de uno pede. Iste autem infirmitates erant incurabiles via nature et medicine, ideo propter curationem earum recurrebant homines ad Christum, cui nihil impossibile.

^marg.| .4. Et alios multos . Hoc addit evangelista ad includendum omnia infirmitatum genera.

^marg.| .5. Et proiecerunt eos ad pedes eius. Ut illi qui non poterant fidem et devotionem ostendere verbis ut surdi, et muti, saltem ostenderent eam facto.

^prol.| {5.270} .6. Et curavit eos. Solo, scilicet, verbo. Ille solo verbo poterat curare, qui solo verbo poterat mundum de nihilo creare.

^marg.| .7. Iesus autem convocatis discipulis suis. Hic ponitur miraculum de multiplicatione panum.

^marg.| .8. Misereor turbe. Hoc autem predixit apostolis, ut ipsos induceret ad pietatem.

^marg.| .9. Quia triduo iam perseverant mecum. Quia tantum afficiebantur ad doctrinam Christi audiendam, et videndum eius miracula, quod per tres dies non redierant ad loca propria manentes cum Christo in loco deserto, et sub divo. Ex quo patet eorum devotio.

^marg.| .{10}. Et non habent. Quia cibaria que de domibus suis apportaverant iam erant consumpta. Et ideo prima die vel secunda hoc miraculum non fecit. Tum quia alimenta adhuc habebant. Tum quia magis apparuit, quando eis victus omnino defuit.

^marg.| .{11}. Et dimittere. Quia plures eorum longe distabant a domibus suis, et die precedenti parum comederant.

^marg.| .{12}. Et dicunt. Quasi dicat, locus est desertus, et ville multum distant. Et ideo non possumus per humanam providentiam talia habere.

^marg.| .{13}. Et ait. Non petit ignorando, sed ut eorum responsione provideat de modo.

^marg.| .{14}. At illi dixerunt septem . Quod erat quasi nihil respectu tante multitudinis.

^marg.| .{15}. Et paucos . Quia pauci erant in numero et parui in quantitate : {5.271} Omnia ista dicuntur ad maiorem declarationem miraculi, quod ex tam parvo cibo potuerit tanta multitudo satiari, et hoc fuit per multiplicationem cibi in manibus Christi eodem modo sicut dictum est supra. c. 9. Sequitur.

^marg.| .1. Et dimissa turba. Post miraculum ostensum ascendit in naviculam fugiens turbe applausum et reverentiam, in hoc dans predicatoribus exemplum.

^prol.| {5.272} .2. Et venit in fines Magedan. Iste est locus in quo Iosias occurrens regi Aegypti, vulneratus est, ut habetur. 4Rg. 24. Marcus autem dicit in fines Dalmanuta, ca. 8.b. Et dicendum ad hoc, quod non est ibi diversitas secundum rem, quia secundum aliquos est eadem regio habens duo nomina. Marcus accipit unum et Mattheus aliud. secundum alios sunt due regiones distincte, sed in extremitatibus coniuncte. Et ideo existens in confinio utriusque vere dicitur esse in fine istius vel illius, et in tali loco erat Iesus.