Glossae Scripturae Sacrae-electronicae (Gloss-e)

Nicolaus de Lyra

Biblia communis

Capitulum 23

Numérotation du verset Mt. 23,1

Tunc Iesus locutus

est¹* ad turbas et ad discipulos suos

¹ Iesus - locutus est Cas574 Ω^S Weber] inv. Ω^J Li446@ Li446 Rusch

Numérotation du verset Mt. 23,2

dicens: Supra² cathedram Moysi

² supra Cas574 Rusch ] super Ω^J Li446@ Li446 Weber

sederunt scribe et Pharisei.

Numérotation du verset Mt. 23,3

Omnia ergo

quecumque dixerint vobis

servate

et facite.

Secundum vero opera³ eorum nolite facere.

³ vero opera Cas574 Li446@ Li446 Ω^S] inv. Rusch Weber

Dicunt enim et non faciunt.

Numérotation du verset Mt. 23,4

Alligant⁴ enim onera gravia

⁴ Alligant Li446 Ω^S Rusch Weber] marg. Li446@, alligunt Cas574

et importabilia

et imponunt in humeros hominum

digito autem suo nolunt ea movere.

Numérotation du verset Mt. 23,5

Omnia vero⁵

⁵ vero Ω^J Ω^S Rusch Weber] autem Li446@ Li446, ergo Cas574

opera sua faciunt

ut videantur ab hominibus.

Dilatant enim phylacteria sua

et magnificant fimbrias.

Numérotation du verset Mt. 23,6

Amant autem⁶ primos recubitus⁷ in cenis

⁶ autem Ω^J Ω^S Rusch Weber] enim Cas574 Li446@ Li446 |

⁷ recubitus Cas574 Ω^J Li446 Rusch Weber] accubitus Li446@ |

et primas cathedras in synagogis⁸

⁸ synagogis Cas574 Ω^J Rusch Weber ] synagogas Li446@

Numérotation du verset Mt. 23,7

et salutationes in foro

et vocari ab hominibus Rabbi.

Numérotation du verset Mt. 23,8

Vos autem

nolite vocari Rabbi.

Unus

est enim⁹ magister vester. Omnes autem vos fratres estis.

⁹ est enim Cas574 Li446 Li446@ Weber] inv. Ω^S

Numérotation du verset Mt. 23,9

Et patrem nolite vocare vobis¹⁰ super terram. Unus enim est¹¹ Pater vester qui in celis est.

¹⁰ vobis Cas574 Li446@ Ω^S Weber ] om. Rusch |

¹¹ enim est Cas574 Ω^S Weber] inv. Ω^J Li446@, enim Rusch |

Numérotation du verset Mt. 23,10

Nec vocemini

magistri

quia magister vester unus est, Christus.

Numérotation du verset Mt. 23,11

Qui maior est vestrum

erit minister vester.

Numérotation du verset Mt. 23,12

Qui autem se exaltaverit

humiliabitur

et qui se humiliaverit

exaltabitur.

Numérotation du verset Mt. 23,13

Ve autem vobis, scribe et Pharisei hypocrite,

qui¹² clauditis

¹² qui Ω^J (in ras.) Ω^S Rusch ] quia Li446@ Li446 Weber

regnum celorum ante homines.

Vos enim non intratis

nec introeuntes sinitis intrare.

Numérotation du verset Mt. 23,14

Ve¹³ vobis scribe et Pharisei hypocrite

¹³ Ve Li446 Ω^S Rusch ] + autem Ω^J ( in ras. ) Li446@

qui comeditis domos viduarum, orationes¹⁴ longas orantes. Propter hoc amplius accipietis iudicium¹⁵.

¹⁴ orationes] in praem. Ω^S |

¹⁵ ve vobis ... iudicium Rusch Li446@ Li446 ] om. Weber |

Numérotation du verset Mt. 23,15

Ve vobis scribe et Pharisei hypocrite, qui¹⁶ circuitis

¹⁶ qui Li446@ Li446 Ω^S Rusch ] quia Weber

mare et aridam

ut faciatis unum proselytum

et cum fuerit factus facitis eum filium gehenne duplo quam vos.

Numérotation du verset Mt. 23,16

Ve vobis

duces

ceci

qui dicitis: Quicumque iuraverit per templum¹⁷

¹⁷ templum] + Dei Ω^S

nihil est,

qui autem¹⁸ iuraverit in auro templi debitor est¹⁹.

¹⁸ autem Li446 Ω^S Rusch Weber] om. Li446@ |

¹⁹ debitor est Ω^S Rusch ] debet Li446@ Weber , debet vel debitor est Catena (CMT23d6.1 = Li446) |

Numérotation du verset Mt. 23,17

Stulti

et ceci

quid enim maius est? Aurum an²⁰ templum quod sanctificat aurum?

²⁰ an Li446@ Weber ] vel Ω^S

Numérotation du verset Mt. 23,18

Et quicumque iuraverit in altari nihil est,

qui²¹ autem iuraverit in dono

²¹ qui Li446@ Ω^S] quicumque Li446 Rusch Weber

quod est super illud²²

²² est - super illud] inv. Li446

debet²³.

²³ debet Li446@ Rusch Weber ] debitor est Ω^S

Numérotation du verset Mt. 23,19

Ceci, quid enim maius est: donum

an²⁴ altare quod sanctificat donum?

²⁴ an] vel Ω^S

Numérotation du verset Mt. 23,20

Qui ergo²⁵ iurat in altari

²⁵ ergo] autem Ω^S

iurat in eo et in omnibus que super illud sunt²⁶.

²⁶ super illud – sunt Li446 Li446@ Rusch Weber] inv. Ω^S

Numérotation du verset Mt. 23,21

Et qui²⁷ iuraverit²⁸ in templo

²⁷ qui Li446@ Ω^S Weber ] quicumque Rusch |

²⁸ iuraverit] iurat Ω^S |

iurat in illo et in eo qui habitat in ipso²⁹.

²⁹ ipso] templo Ω^S

Numérotation du verset Mt. 23,22

Et³⁰ qui iurat in celo

³⁰ Et Ω^S Rusch Weber] om. Li446@ Li446

iurat in throno Dei et in eo qui sedet super eum³¹.

³¹ eum Rusch Weber] ipsum Li446@ Li446

Numérotation du verset Mt. 23,23

Ve vobis scribe et Pharisei hypocrite,

qui³² decimatis

³² qui Li446 Li446@ Rusch Weber] quia Ω^S

mentam

et anethum et ciminum et reliquistis

que graviora sunt legis,

iudicium

et misericordiam

et fidem.

Hec³³

³³ Hec Ω^S Rusch Weber] et praem. Li446@ Li446

oportuit facere

et illa non omittere.

Numérotation du verset Mt. 23,24

Duces ceci,

excolantes culicem

camelum

autem glutientes.

Numérotation du verset Mt. 23,25

Ve vobis

scribe et Pharisei hypocrite, qui³⁴ mundatis

³⁴ qui Ω^S Li446@ Li446 Rusch ] quia Weber

quod deforis est

calicis

et parapsidis,

intus

autem pleni estis³⁵ rapina

³⁵ estis Ω^S Li446@ Li446 Rusch ] sunt Weber

et immunditia.

Numérotation du verset Mt. 23,26

Pharisee cece,

munda prius quod intus est calicis et parapsidis

ut fiat et³⁶ id quod deforis est

³⁶ et Ω^S Rusch Weber] om. Li446@ Li446

mundum.

Numérotation du verset Mt. 23,27

Ve vobis scribe et Pharisei hypocrite,

quia similes estis sepulcris dealbatis

que a foris parent³⁷ hominibus speciosa, intus³⁸ vero plena sunt³⁹ ossibus mortuorum

³⁷ a foris – parent Rusch Weber ] inv. Li446@ | parent] apparent Ω^S |

³⁸ intus Li446 Rusch Weber] intuos Li446@ |

³⁹ plena sunt] inv. Ω^S |

et omni spurcitia.

Numérotation du verset Mt. 23,28

Sic et vos

a foris quidem⁴⁰ apparetis⁴¹ hominibus iusti,

⁴⁰ a foris – quidem] inv. Ω^S |

⁴¹ apparetis Ω^S Li446 Rusch ] paretis Li446@ Weber |

intus autem pleni estis hypocrisi

et iniquitate.

Numérotation du verset Mt. 23,29

Ve vobis scribe et Pharisei hypocrite,

qui edificatis

sepulcra prophetarum et ornatis monumenta iustorum

Numérotation du verset Mt. 23,30

et dicitis: Si fuissemus in diebus patrum nostrorum non essemus socii eorum in sanguine prophetarum.

Numérotation du verset Mt. 23,31

Itaque

testimonio estis vobismetipsis quia filii estis eorum qui prophetas occiderunt.

Numérotation du verset Mt. 23,32

Et vos implete mensuram

patrum vestrorum.

Numérotation du verset Mt. 23,33

Serpentes, genimina viperarum,

quomodo fugietis a iudicio gehenne?

Numérotation du verset Mt. 23,34

Ideo ecce ego⁴² mitto ad vos

⁴² ecce ego Ω^S Rusch Weber ] inv. Li446@ (ego marg .)

prophetas

et sapientes

et scribas

et⁴³ ex illis occidetis,

⁴³ et Ω^S Li446@ Rusch ] om. Weber

et crucifigetis,

et ex eis flagellabitis in synagogis vestris

et persequemini de civitate in civitatem,

Numérotation du verset Mt. 23,35

ut veniat super vos

omnis sanguis iustus qui effusus est super terram

a sanguine Abel iusti

usque ad sanguinem Zacharie,

filii Barachie

quem occidistis inter templum et altare.

Numérotation du verset Mt. 23,36

Amen dico vobis,

venient hec omnia

super generationem istam.

Numérotation du verset Mt. 23,37

Hierusalem, Hierusalem,

que occidis prophetas

et lapidas eos qui ad te missi sunt,

quotiens volui

congregare

filios tuos⁴⁴

⁴⁴ filios tuos Ω^S Rusch Weber ] + congregare Li446@

quemadmodum gallina

congregat pullos suos sub alas⁴⁵ et noluisti?

⁴⁵ alas] + suas Ω^S

Numérotation du verset Mt. 23,38

Ecce

relinquetur⁴⁶ vobis domus vestra deserta.

⁴⁶ relinquetur Ω^S Li446@ Rusch ] relinquitur Weber

Numérotation du verset Mt. 23,39

Dico enim⁴⁷ vobis,

⁴⁷ enim Ω^S Li446 Rusch Weber] autem iter. Li446@

non me videbitis amodo,

donec dicatis: Benedictus qui venit in nomine Domini.

Capitulum 23

Numérotation du verset Mt. 23,1

^marg.| {5.377} .1. Tunc loquutus est Iesus etc. Hic ostenditur tertio Iudeos esse iuste reprobatos, quia fuerunt fictores bonitatis. Et dividitur in duas partes, quia Salvator primo ponit huius fictionis motivum. Secundo concludit huius motivi multiplicem effectum, ibi. Ve autem vobis scribe et pharisei. Prima in duas, quia primo salvator huiusmodi motivum ostendit. Secunda, hoc motivum a suis discipulis excludit ibi. Vos autem. Motivum autem fuit superbia Phariseorum et legisperitorum. Et hec superbia ostenditur ex tribus. Primo ex abusu sue potestatis. Secundo ex simulatione sanctitatis, ibi. Omnia ergo. Tertio ex ambitione dignitatis, ibi. Amant autem primos recubitus in cenis. Circa primum considerandum, quod a tempore Moysi fuerunt constituti a Deo 70. senes etate et scientia provecti, qui cum Moyse haberent, curam populi, et dicebantur iudices ordinarii, quia ad ipsos fiebat recursus in dubiis causis. Magne etiam cause non tractabantur fine eis, et istud fuit observatum apud Iudeos quandiu fuerunt in potestate. Et hoc est quod dicit hic salvator.

^marg.| .2. Super cathedram. id est in auctoritate iudicandi populum.

^marg.| .3. Sederunt Scribe. Quia illi qui videbantur in populo esse magis periti ad hoc eligebantur.

^marg.| .4. Omnia ergo quecumque dixerint . Quia prelatis etiam malis est obediendum, nisi in his que sunt manifeste contra Deum, et sunt habendi in reverentia, quandiu tolerantur in officio suo. Quod patet per exemplum David qui venerabatur Saulem regem, licet sciret eum esse malum, et a Deo, reprobatum.

^marg.| {5.378} .5. Opera vero. Quia non sunt imitandi in malis : imo tantum in bonis. .6. Alligant enim onera. Quia supra legis precepta constituerant multa ex suis traditionibus, sicut supra patuit ca. 15. que erant subditis gravia et importabilia.

^marg.| .7. Digito autem suo, id est modicum conatum ad agendum talia nolunt apponere. Ex hoc patet, quod ille qui constituit legem aliquam, licet non sit subditus legi, quantum ad hoc quod puniatur per hominem si contrarium faciat, tamen obligatus est ad legem implendam, et gravius punietur a Deo si faciat contrarium, quia transgressio eius gravior est propter scandalum propter quod dicit sapiens : Patere legem quam ipse tuleris. Et extra de constitutionibus cap. Cum omnes, dicitur. Quod quisquis iure in altero statuit, ipse eodem iure uti debet. Patet etiam ex predictis, quod illi qui statum ecclesie in generali, seu aliquem statum ecclesie in speciali onerant gravibus statutis sine magna et evidenti necessitate, abutuntur sua potestate, sicut faciebant Scribe et Pharisei. unde dicit Aug. ad inquisitiones Ianuarii loquens de religione Christiana. Ipsam religionem nostram quam dominus noster Iesus Christus in paucissimis sacramentorum celebrationibus voluit esse liberam, quidam servilibus premunt oneribus, adeo ut tolerabilior sit conditio Iudeorum, qui non humanis presumptionibus, sed divinis subiiciuntur institutis. .8. Omnia vero. Hic ostenditur superbia Phariseorum ex simulatione sanctitatis, quia hoc faciebant ut essent in reverentia et honore in populo. Et hoc est quod dicit. Omnia vero opera sua etc. , id est propter gloriam humanam, quia videri in bonis propter gloriam divinam non est malum, sed magis meritorium, ut supra dictum est 5. cap.

^marg.| .9. Dilatant phylacteria sua. Phylacteria secundum quod dicit {5.379} Hiero. erant quedam charta in quibus scribebatur decalogus mandatorum et ponebatur illa charta in capite ad modum corone. Per hoc significabatur, quod debebant legem in memoria habere, secundum quod habetur Dt. 6. Dicebantur autem phylacteria a phylaxe quod est servare, et Thorach quod est lex, quia erant quedam signa servande legis Pharisei igitur ut viderentur pre ceteris religiosi, faciebant sibi phylacteria magis lata, et scribebant in eis decalogum de grossiori litera, et eadem ratione faciebant fimbrias maiores in paliis suis. Que autem essent iste fimbrie, dictum est sup. 9. cap. super illud verbum. Tetigit fimbriam vestimenti eius.

^marg.| .1. Amant autem. Hic consequenter ostenditur superbia eorum ex ambitione dignitatis, cum dicit. Amant autem primos recubitus in cenis. Et hoc duplici de causa scilicet ratione gule, quia ibi ponuntur fercula meliora, et ratione superbie, quia est locus honorabilior.

^marg.| .2. Et primas cathedras in synagogis. Ubi conveniebant homines ad audiendum verbum Dei. Et salutationes in foro, id est in loco patenti.

^marg.| .3. Et vocari ab hominibus rabbi. Desiderare enim scientiam et actum docendi non est malum, sed meritorium, sed desiderare nomen tantum, hoc est malum et superbie peccatum. Si tamen desideretur nomen et auctoritas magisterii ad hoc, quod scientia iam habita aliquis melius posset uti, non est malum, sed est bonum, quia bonus doctor debet querere illa que faciunt ad efficaciam sue doctrine. Verumtamen quia homo non est magister principalis, sed solus Deus, ideo dicit.

^marg.| .4. Unus est enim magister vester. Quia solus Deus potest interius docere intellectum illuminando, seu speciem intelligibilem infundendo, homo autem docet tantum exterius aliqua proponendo, ex quibus formantur phantasmata debita, a quibus intellectus agens facilius abstrahit speciem intelligibilem, sicut in sanatione hominis natura agit tantum principaliter, medicus autem aliqua administrat ex quibus natura iuvatur.

^marg.| .5. Omnes autem vos fratres estis. Quia filii Dei per creationem et adoptionem gratie.

^marg.| .6. Et patrem nolite vocare. Licet enim aliquis possit vocari pater in terra ratione generationis, doctrine, sive etatis, tamen solus Deus est {5.380} pater principalis, quia ab eo solo habemus animam intellectivam, que est forma hominis, pater autem est ille qui dat formam.

^marg.| .7. Nec vocemini magistri etc. Sicut iam supra expositum est.

^marg.| .8. Qui maior est vestrum. Idest, vult esse secundum veritatem.

^marg.| .9. Erit minister vester . Idest, paratus ad officia humilitatis secundum decentiam sui status, propter hoc papa vocat se servum servorum.

^marg.| .{10}. Qui autem se exaltaverit. In presenti per superbiam.

^marg.| .{11}. Humiliabitur . in futuro per gehenne penam.

^marg.| .{12}. Ve autem vobis. Postquam Salvator ostendit hypocrisis motivum, quod est superbia, hic ostendit eius multiplicem effectum. Et dividitur in duas partes, quia primo describit ex multiplici effectu hypocrisis culpam secundo subiungit penam, ibi Serpentes genimina. Circa primum advertendum quod hypocrisis es simulatio falsa, et ideo opponitur veritati. Veritas autem triplex est, doctrine, iustitie, et vite. Et ideo dividitur in tres partes, quia primo ostenditur qualiter Pharisei corrumpebant per hypocrisim veritatem doctrine, secundo idem ostenditur de veritate iustitie, ibi. Ve vobis scribe Pharisei hypocrite qui decimatis, tertio idem ostenditur de veritate vite, ibi. Ve vobis scribe et Pharisei hypocrite quia mundatis. Circa primum considerandum, quod doctrina legis ad tria ordinabatur, videlicet ad cognitionem Christi in lege promissi, secundo ad salutis consequutionem per mandatorum impletionem, ut supra dictum est. 9.c. Si vis ad vitam ingredi serva mandata. Tertio ad cultum unius Dei observandum. Et ideo dividitur in tres partes. secundum quod ista tria per hypocrisim corrumpebant Pharisei secunda ibi. Ve vobis Scribe et Pharisei hypocrite qui circumitis. tertia ibi. Ve vobis duces ceci. Considerandum autem, quod in omnibus istis effectibus hypocrisis preponit hanc dictionem ve, qua maledictionem significat. Cuius ratio est, quia sicut in. lege veteris Testamenti ponuntur benedictiones observantibus legem, et maledictiones transgredientibus eam, ut habetur Dt. 28. ita in evangelio ponuntur beatitudines, ut habitum est 5.c. et hoc respectu iustorum, et hic econtrario ponuntur maledictiones contra hypocritas falso iustitiam simulantes. dicit ergo. Ve autem vobis Scribe et Pharisei. Regnum celorum hic accipitur pro beatitudine eterna. Ostium per quod intratur ad ipsam Christus est, secundum quod ipsemet dicit Io. 10.b. Ego sum ostium, per me si quis introierit, salvabitur. {5.381} Clavis autem qua aperitur hoc ostium vel clauditur, est doctrina propter quod autoritas docendi vocatur clavis scientie, ut habetur Luce. 11. et ideo per sanam doctrinam aperitur hoc ostium, et per falsam doctrinam clauditur. Ergo quia pharisei, et scribe autoritates que sunt in lege et prophetis de Christo corrumpebant, ut visum est precedenti cap. ideo claudebant regnum celorum ante homines, eos a fide, et notitia Christi veri avertendo, ideo sequitur.

^marg.| .1. Vos enim. Quia a cognitione quam habuerunt de Christo per odium et rancorem conversi sunt in errorem ut visum est ca. prece. et ca. 12. .2. Nec introeuntes etc. id est intrare volentes, quales erant simplices populi.

^marg.| .3. Sinitis. Quia per istos phariseos fuerunt decepti, et a fide Christi pro maiori parte aversi.

^marg.| .4. Ve vobis Scribe . Hic ostendit qualiter corrumpebant veritatem doctrine in his que pertinent ad salutem, dicebant, enim, quod observare legem erat necessarium omnibus ad salutem quod est falsum, quia multi Gentiles sunt salvati, ut Iob, et plures alii. Ex suppositione autem huius falsi discurrebant aliqui doctores Hebrei per diversas civitates et castra, ut possent convertere aliquos de gentilitate ad Iudaismum, et hoc est quod dicit hic.

^marg.| .5. Qui circumitis mare . Proselytus enim legis dicebatur ille qui de Gentilitate ad Iudaismum convertebatur.

^marg.| .6. Et cum fuerit factus etc. Quia per malam vitam suam ipsum in moribus corrumpebant, sed additur.

^marg.| .7. Duplo quam vos etc. Quia ille sic in moribus depravatus ad gentilem ritum revertebatur et sic erat apostata a lege quam observare promiserat, et sic in moribus et fide peccabat. Similiter autem faciunt illi qui multum laborant ad hoc ut possint aliquem ad statum religionis adducere, et cum adductus fuerit, per mala exempla faciunt ipsum apostatare, et sic fiunt novissima eius priora prioribus.

^prol.| {5.382} .8. Ve vobis duces ceci qui dicitis, quicumque etc. Hic consequenter ostendit qualiter corrumpebant veritatem doctrine in his que pertinent ad actum latrie, cuius actus est iurare modo debito, et iuramentum observare. Pharisei enim et scribe ex cupiditate moti, dicebant, quod illi qui iurabant per templum Dei, nec peccabant, nec erant in aliquo obligati, sed ille qui iurabant per aurum templi, erant obligati ad solvendum sacerdotibus certam portionem auri. Et iste error procedebat ex cupiditate, ut dictum est. In rebus enimmaterialibus non est aliqua sanctitas, nisi inquantum ordinantur ad cultum divinum, ad hoc autem directe ordinabatur templum. Aurum autem quo operiebantur parietes templi interius, magis ordinabatur ad templi decorem, propter hoc dicitur. Duces ceci. Quia erant in errorem, et alios in errorem inducebant.

^marg.| .9. Quid enim maius est aurum autem etc. Quasi dicat nulli dubium quod templum est maius ratione predicta.

^marg.| .{10}. Et quicumque iuraverit in, id est non peccat, nec est in aliquo obligatus.

^marg.| .{11}. Quicumque autem iuraverit debet. Idest, obligatus est ad solvendum tantum quantum valet illud donum. Et iste error similiter procedebat ex cupiditate, propter quod subditur.

^marg.| .{12}. Ceci, quid enim maius est, donum, an altare, quod etc. Quasi dicat ipsum altare, quia si quis fecisset tunc oblationem Deo alibi quam in Ierusalem et quam in altari quod erat in templo, non erat acceptabilis Deo, immo in hoc incurrebat crimen sacrilegii. Addit etiam secundam rationem ad hoc.

^marg.| .{13}. Qui ergo iurat etc. Ex quo patet, quod iuramentum quod fit in altari includit illud quod fit in dono quod est super altare, et non e converso, et sic se habet ad illud sicut totum ad partem. Addit etiam tertiam rationem ad hoc dicens.

^marg.| .{14}. Et quicumque iuraverit . Quia enim templum erat ordinatum ad divinum cultum, ideo Deus speciali modo habitabat in templo, ideo iurans per templum iurat per Deum qui colitur in templo, et hoc est maius quam iurare in dono quod sibi offertur. Confirmat autem ultimum dictum per exemplum.

^marg.| {5.383} .1. Et qui iurat in celo. Quia sicut dictum est sup. c. 5. qui iurat per celum, iurat quodammodo per ipsum Deum, inquantum virtus divina relucet speciali modo in celo.

^marg.| .2. Ve vobis scribe et Pharisei hypocrite . Hic ostendit qualiter Pharisei corrumpebant veritatem iustitie per hypocrisim, quia illa que erant parui ponderis, multum reputabant ad simulationem sanctitatis, et illa que erant maioris necessitatis ad salutem, contemnebant, et hoc est quod dicit.

^marg.| .3. Decimatis mentam . Hoc potest intelligi dupliciter. Uno modo respectu sui, quia licet ministri templi acciperent decimas a populo, tamen de illis acceptis a populo, et de his que habebant ex labore suo, decimas reddebant summo sacerdoti, ut habetur nu. 18. Et ideo ad simulationem sanctitatis reddebant eis decimas de minimis. Hoc etiam faciebant ratione cupiditatis, ut per exemplum sui inducerent populum ad reddendum sibi decimas de omnibus usque ad minima. Aliter potest intelligi respectu aliorum, quod per doctrinam suam inducebant ad decimas stricte solvendum sibi, ut sit sensus. Qui decimatis mentam et anethum. hoc est qui decimare docetis.

^marg.| .4. Et reliquistis que graviora sunt etc. Hoc similiter intelligitur dupliciter. Uno modo respectu sui, quia que erant magne necessitatis, facere omittebant. Alio modo respectu aliorum quia alios ad talia observanda inducere negligebant. Similiter faciunt sacerdotes ecclesie et prelati, qui sollicite arguunt et argui procurant subiectos de {5.384} redditione decimarum et consimilium que eis debentur, et parum curant, si in maioribus criminibus involvantur. Que autem sint illa maiora a Phariseis neglecta, subdit.

^marg.| .5. Iudicium et misericordiam et fidem. Fides importat debitum ordinem hominis ad Deum. Iudicium autem importat debitum ordinem hominis ad proximum in his que habent rationem debiti. Misericordia autem in his que habent rationem doni. Et etiam in istis tribus intelliguntur omnia illa que sunt multum necessaria ad salutem. Sequitur.

^marg.| .6. Hec oportuit facere etc. Tamquam magis necessaria.

^marg.| .7. Et illa non omittere. Tamquam minora bona. Hoc autem dicit, ne forte ex verbis predictis crederet aliquis, quod non esset bonum solvere decimas de minimis.

^marg.| .8. Duces ceci. Vocat eos duces, qui habebant regere populum, et cecos, quia pervertebant intellectum scripturarum, dicentes esse multum curandum de minimis, et parum de magnis, propter quod subdit.

^marg.| .9. Excolantes culicem, id est minima cum diligentia perquirentes et tractantes.

^marg.| .{10}. Camelum autem glutientes , id est illa que sunt maioris ponderis pro nihilo reputantes, quia camelus animal est magnum et ponderosum.

^marg.| .{11}. Ve vobis. Hic consequenter ostendit qualiter corrumpebant veritatem vite, et ponit tria exempla. Primum erat in rebus exterioribus. Pharisei enim ad ostentationem munditie quando debebant ascendere in templum ad orandum, primum lavabant utensilia domus et vestimenta et consimilia, et parum curabant de interiori munditia, et hoc est quod dicit. Qui mundatis. sequitur.

^marg.| {5.385} .1. Intus autem. Et hec erat magna cecitas, quia munditia exterior non est Deo accepta nisi propter munditiam interiorem propter hoc dicit.

^marg.| .2. Pharisee etc. Per interiora enim calicis et paropsidis intelligit metaphorice interiora mentis, ex cuius munditia dependet bonitas exterioris munditie propter quod sequitur. Ut fiat et id quod de foris est mundum.

^marg.| .3. Ve vobis Scribe. Hic ponitur secundum exemplum quod erat in propriis actibus, quia exteriorem conversationem habebant honestam, ut cooperirent malitiam occultam, hoc est quod dicit.

^marg.| .4. Quia similes estis sepulchris dealbatis etc. Et patet litera.

^marg.| .5. Ve vobis . Hic ponit tertium exemplum, quod respicit actus predecessorum suorum. Isti enim Pharisei, ut viderentur iusti respectu precedentium patrum, ornabant et edificabant sepulchra prophetarum a predecessoribus interfectorum et hoc est quod dicit. Qui edificatis sepulchra. sequitur.

^marg.| .6. Itaque testimonio etc. Hoc enim ipsi dicebant, ut patet ex litera immediate precedenti ubi dicitur. Si fuissemus in diebus patrum nostrorum etc. Sed quia non solum erant filii predecessorum suorum quantum ad naturam, sed etiam quantum ad mores subdit.

^marg.| .7. Implete. Idest implebitis.

^marg.| .8. Mensuram patrum . Quod factum est, quando occiderunt Christum, cuius serui fuerunt prophete, qui fuerant a patribus Iudeorum occisi, et ideo Pharisei impleverunt mensuram patrum suorum, eos in malitia excedendo.

^marg.| .9. Serpentes. Postquam in Phariseis arguit hypocrisis culpam, hic {5.386} ostendit consequentem penam, et primo penam eternam, secundo temporalem, ibi. Ierusalem Ierusalem. dicit ergo. Serpentes venenum invidie habentes.

^marg.| .{10}. Genimina viperarum etc. Quia venenum malitie a parentibus traxerant.

^marg.| .{11}. Quomodo fugietis a iudicio gehenne. Quasi dicat nullo modo quia erant in malitia obstinati. Non solum autem hanc penam meruerunt propter mortem Christi, sed etiam propter occisionem apostolorum et discipulorum eius propter quod sequitur.

^marg.| .{12}. Ecce ego mitto etc. Quia in discipulis Christi multi habuerunt spiritum propheticum, sicut Ioannes Evangelista, ut patet in Apo. et Agabus et multi alii, ut patet in actibus apostolorum. Aliqui etiam fuerunt Scribe, sicut evangeliste qui scripserunt evangelia ad instructionem populi Christiani. Fuerunt etiam sapientes, quia de divinis et celestibus a Deo illuminati.

^marg.| .{13}. Et ex illis occidetis etc. Quia Iacobus frater Ioannis ab eis occisus est. Act. 12. et Stephanus. Act. 7. et multi alii.

^marg.| .{14}. Et crucifigetis. Ut Petrum et Andream fratrem eius, et multos alios.

^marg.| .{15}. Flagellabitis in synagogis vestris . Hoc patet etiam in Actibus apostolorum. 16. ubi dicitur quod Paulus et Sylas flagellis cesi sunt et 2. Corint. 11.e. dicit Paulus. Ter virgis cesus sum etc.

^marg.| .{16}. Et persequemini de civitate in civitatem . Hoc patet Act. 13.g. ubi dicitur, quod Iudei Paulum et Barnabam eiecerunt de finibus suis.

^marg.| .{17}. Ut veniat super. De isto Abel nulla est ambiguitas, quin fuerit ille, quem Cain frater eius occidit. De Zacharia autem sunt opiniones. Una est, quod ipse fuerit pater Ioannis Baptiste, et hec fuit opinio {5.387} Origenis dicentis quod propter hoc occisus est in templo domini, quia beata Virgo post partum filii sui venit adorare in Ierusalem, et stetit in illa parte ubi virgines consueverant stare in oratione, in quo loco non erat licitum mulieribus cognitis a viro orare, et ideo ministri templi voluerant eam repellere. At Zacharias pater Ioannis, qui eam virginem sciebat, opposuit se eis dicens, quod erat digna stare in loco illo, et ideo ipsum Zachariam tamquam legi contradicentem interfecerunt. Hoc autem reprobat Hierony. tamquam apocriphum. et dicit quod iste Zacharias fuit filius Ioiade sacerdotis qui interfectus est in templo, ut habetur 2. Paral. 24. Sed contra hoc videtur, quod iste dicitur hic Barachie filius, ille autem dicitur filius Ioiade. Ad quod respondet Hieron. quod Salvator voluit hic exprimere sanctitatem Ioiade sacerdotis. ideo vocavit eum Barachiam, idest, benedictum domini, sicut aliquando contingit, quod aliquem liberalem hominem vocamus Alexandrum, ad exprimendum liberalitatem eius : quamvis hoc non sit proprium nomen eius. Aliter possumus dicere, quod Ioiade fuit binominis, sicut pater David vocatus est Iesse, et Isai, et multi alii in sacra scriptura. Salvator hic exprimit unum nomen eius, aliud exprimitur. 2Par. 24. Sequitur.

^marg.| .1. Amen. Idest, fideliter.

^marg.| .2. Dico vobis etc. Idest, super populum Iudaicum est, quia pro istis punitus multipliciter diversis temporibus. Considerandum etiam quod Abel fuit simplex homo, pastor ovium et illiteratus. Zacharias autem fuit sacerdos et legisperitus. Per hos ergo duos intelliguntur omnes iusti ab eis occisi, et est sensus : Ut veniat super vos omnis sanguis iustus qui effusus est a sanguine iusti Abel usque ad sanguinem Zacharie, idest, a sanguine iusti minimi usque ad sanguinem maximi iusti.

^prol.| {5.388} .3. Ierusalem Ierusalem. Hic predicit eis consequenter penam temporalem, scilicet destructionem civitatis et templi que facta est per Titum et Vespasianum in vindictam mortis Christi. 42. anno a predicta passione, dicens ergo Ierusalem Ierusalem, Alloquitur hic populum Iudaicum sub nomine civitatis metropolitane. Et hic est communis modus loquendi, hoc enim dicitur civitas facere quod populus habitans in ea fecit.

^marg.| .4. Que occidis prophetas . Idest, consuevisti occidere.

^marg.| .5. Et lapidas eos etc. ad te missi . Idest, ad instructionem tuam, sicut patet in prophetis antiquis, et in Ioanne Baptista, qui fuerunt a Iudeis occisi. Unde 4Rg. 21.c. dicitur, quod tempore Manasse effusus est sanguis innoxius in Ierusalem donec repleretur usque ad os.

^marg.| .6. Quoties volui . Sub cultu unius Dei per fidem et caritatem.

^marg.| .7. Filios tuos. Idest, Iudeos.

^marg.| .8. Quemadmodum . Ponitur exemplum de gallina, ad ostendendum affectum suum ad populum Iudaicum, quia inter alias aves gallina videtur magis affici ad conservationem et nutritionem pullorum.

^marg.| .9. Et noluisti. Quia primo prophetas a Deo missos, postea Ioannem Baptistam, et ultimo dominum nostrum Iesum Christum contempserunt, propter quod subditur pena.

^marg.| .{10}. Ecce relinquetur vobis domus . id est ipsum templum, quod per Romanos fuit destructum nec reedificabitur amplius, quia secundum quod dicitur Danieli 9. usque in finem mundi perseverabit desolatio.

^marg.| .{11}. Dico enim vobis etc. Idest a tempore passionis Christi, que de proximo imminebat futura, quando Christus dixit ista.

^marg.| .{12}. Donec dicatis Benedictus qui venit in nomine. Hoc erit quando apparebunt signa evidentia adventus eius ad iudicium, tunc enim Iudei qui credituri sunt in Christum in fine mundi laudabunt, et confitebuntur ipsum.