Glossae Scripturae Sacrae-electronicae (Gloss-e)

Nicolaus de Lyra

Biblia communis

Capitulum 3

Numérotation du verset Mt. 3,1

In diebus autem illis,

venit Ioannes Baptista predicans

in deserto Iudee,

Numérotation du verset Mt. 3,2

et dicens: Penitentiam

agite.

Appropinquabit¹ enim regnum celorum.

¹ appropinquabit Θ Sarum Wordsworth (K To22 V) Ω^J Li446@ Rusch Clementina ] appropinquavit Weber (cett.)

Numérotation du verset Mt. 3,3

Hic est enim de quo dictum est² per Isaiam prophetam

² de quo dictum est Wordsworth (D T V) Rusch Ed1538 Sixtina ] quo dictum To22, qui dictus est Cor3 (antiq #) Ω^J Li446@ Weber , + Glossa: HIC EST ENIM DICTUS Cor3

dicentem: Vox clamantis

in deserto.

Parate

viam Domini.

Rectas facite

semitas eius.

Numérotation du verset Mt. 3,4

Ipse autem Ioannes

habebat vestimentum de pilis camelorum,

et zonam

pelliceam

circa lumbos suos.

Esca autem eius

erat locuste

et mel silvestre.

Numérotation du verset Mt. 3,5

Tunc exibat ad eum

Hierosolyma et omnis Iudea et omnis regio circa Iordanem.

Numérotation du verset Mt. 3,6

Et baptizabantur

ab eo in Iordane³,

³ ab eo - in Iordane Wordsworth (nonnuli codd.) Rusch ] inv. Ω^J Li446@ Weber

confitentes peccata sua.

Numérotation du verset Mt. 3,7

Videns autem multos Phariseorum et Sadduceorum,

venientes

ad baptismum suum,⁴ dixit eis: Progenies viperarum,

⁴ suum Ω^V(corrector) Catena Rusch Weber] om. Ω^V*Ω^S

quis demonstrabit vobis⁵ fugere

⁵ demonstrabit vobis Cor3 (vel) Ω^S Rusch ] demonstravit vobis Ω^J Catena (As115 Md214 Mt366) Clementina Weber, demonstravit nobis Catena (Li446), nobis (vobis Mt366@) demonstravit Catena@ (Li446 Md214 Mt366)

a ventura ira?

Numérotation du verset Mt. 3,8

Facite ergo

fructum

dignum penitentie.

Numérotation du verset Mt. 3,9

Et ne velitis dicere

intra vos: Patrem habemus Abraham.

Dico enim vobis

quia⁶ potens est Deus

⁶ quia] quoniam Ω^J Li446@ Weber

de lapidibus istis

suscitare filios Abrahe.

Numérotation du verset Mt. 3,10

Iam enim securis

ad radicem arborum⁷ posita est.

⁷ arborum Cor3 (# a.) Ω^J] arboris Cor3 (vel) Li446@

Omnis ergo arbor que non facit fructum bonum, excidetur,

et in ignem

mittetur.

Numérotation du verset Mt. 3,11

Ego quidem baptizo

vos in aqua⁸

⁸ aqua Ω^J] aquam Li446@

in⁹ penitentiam.

⁹ in Ω^J] om. Li446@

Qui autem post me venturus est,

fortior me est,

cuius non sum dignus calciamenta portare.

Ipse vos baptizabit in Spiritu sancto,

et igni.

Numérotation du verset Mt. 3,12

Cuius ventilabrum

in manu sua

et permundabit

aream suam.

Et congregabit triticum suum

in horreum¹⁰,

¹⁰ horreum Ω^J²] + suum Ω^J* ( rubr. cancel. )

paleas autem

comburet igne¹¹ inextinguibili.

¹¹ igne] igni Ω^J Li446@ Weber

Numérotation du verset Mt. 3,13

Tunc venit Iesus

a Galilea

in Iordanem

ad Ioannem¹²,

¹² ad Ioannem] om. As353* (al. compl.)

ut baptizaretur ab eo.

Numérotation du verset Mt. 3,14

Ioannes autem prohibebat eum,

dicens: Ego

a te

debeo baptizari,

et tu venis ad me?

Numérotation du verset Mt. 3,15

Respondens autem Iesus, dixit ei: Sine modo.

Sic enim

decet nos implere

omnem iustitiam.

Tunc dimisit eum.

Numérotation du verset Mt. 3,16

Baptizatus autem Iesus, confestim

ascendit

de aqua.

Et ecce aperti sunt ei celi.

Et vidit

Spiritum Dei descendentem sicut columbam,

et venientem super se.

Numérotation du verset Mt. 3,17

Et ecce vox

de celo¹³

¹³ celo Wordsworth (T) Rusch ] cel’ Ω^J Li446@ , celis Weber

dicens: Hic est

Filius meus dilectus,

in quo mihi complacui.

Capitulum 3

Numérotation du verset Mt. 3,1

^marg.| {5.69} In diebus autem illis. Hic tertio ostendit evangelista ipsum Christum esse verum Deum et verum hominem ex testimonio Iohannis et etiam Dei patris. Et dividitur in duas partes, quia primo ponitur testimonium Iohannis. secundo ponitur testimonium Dei patris, ibi. Baptizatus autem Iesus. Item primam in duas partes, quia primo ponitur idoneitas Iohannis ad testificandum, secundo ponitur ipsius testimonium, ibi. Ego quidem baptizo vos. Iterum prima in tres, quia primo ostenditur eius idoneitas ad testificandum ex auctoritate sacre scripture. secundo, ex sanctitate vite, ibi. Ipse autem Iohannes etc. tertio, ex veritate doctrine, ibi. Videns autem multos. Circa primum premittitur tempus predicationis Iohannis, locus et modus et tempus, cum dicit.

^marg.| .1. In diebus autem illis, id est in diebus Christi. Nec est hoc referendum ad dies Christi predictos immediate, scilicet ad dies pueritie, quando fuit reportatus {5.70} de Aegypto, tunc enim erat in quinto anno a sua nativitate sed referendum est ad dies Christi, quando fuit etatis perfecte. Erat enim incipiens ad trigesimum annum quando venit ad baptismum, de quo hic agitur, et ideo evangelista Mattheus transit totum tempus inter medium a quinto anno Christi usque ad baptismum : tunc enim incepit Iohannes predicare, et sic patet tempus, et locus designatur cum dicitur.

^marg.| .2. In deserto. Ibi enim Iohannes nutritus fuit, ut dicitur Luc. 1. et ideo primo predicavit ibi, et postea ad regionem circa Iordanem descendit : Modus autem predicationis subditur cum dicitur.

^marg.| .3. Penitentiam agite. Ista erat debita dispositio ad inchoationem nove vite que per Christum erat danda, et ideo dicitur.

^marg.| .4. Appropinquabit enim regnum celorum . Alii autem prophete promittebant bona temporalia observantibus legem, iste autem celestia, quia erat precursor Christi, per quem facta est veritas et gratia, et aperta est celestis porta, et ad hoc confirmandum inducitur Isaie testimonium, Isa. 40. dicens illis.

^marg.| .5. Hic est enim, scilicet Ioannes, de quo scriptum est.

^marg.| {5.71} .1. Vox clamantis in deserto . quia Iohannes fuit ille de quo predictum fuerat, quod per vocem predicationis debebat clamare in deserto Iudee : propter preparationem populi in adventu ipsius Christi. Ad hoc enim ordinata erat predicatio Iohannis, ut per suam predicationem populum congregaret, et populo congregato Christi adventum denunciaret.

^marg.| .2. Ipse autem Iohannes. Hic ostenditur idoneitas Iohannis ad testificandum de Christo ex sanctitate : hoc autem ostenditur ex vilitate vestitus. Ipse autem Ioannes etc. Et ex austeritate victus, cum dicit.

^marg.| .3. Esca autem eius erat locuste . que sunt parva animalia volitantia per modum saltus, et reperiuntur in deserto Iudee, et frixa cum oleo sunt cibus pauperum. Sequitur. .4. Et mel silvestre . Hoc autem mel ibidem reperitur in truncis arborum, vel secundum Raba. sunt folia arborum alba et tenera que manibus contrita habent saporem quasi mellis, talibus vescebatur Iohannes ex quibus patet austeritas eius in victu et vestitu. Et quia in moralibus magis movent facta quam verba, et vita sancta quam loquela composita. ideo statim subditur exhortationis sue efficacia, cum dicitur.

^marg.| {5.72} .5. Tunc exibat ad eum Ierosolyma . Hic accipitur continens pro contento, id est populus de Ierusalem.

^marg.| .6. Et omnis Iudea. idest multi, sicut secundum communem modum dicimus, tota civitas currit illuc, id est multi quia non omnes currunt, immo aliquando plures remanent, et est quedam figura que vocatur hyperbole, idest loquutio multum expressiva.

^marg.| .7. Et baptizabantur ab eo in Iordane. Baptismus enim Iohannis ad hoc erat ordinatus, quasi quedam preparatio, et quedam prefiguratio baptismi ipsius Christi de proximo venturi. et ideo Iohannes, non solum predicabat, sed etiam baptizabat, quia sicut sua predicatione nunciabat Christum de proximo venturum, sic suo baptismo assuefaciebat homines ad libentius suscipiendum Christi baptismum, unde baptismus Iohannis erat quedam protestatio credendi in Christum venturum et faciendi opera penitentie, ut devotius reciperent ipsum : hoc est quod dicitur Act. 19.a. Iohannes baptizavit baptismo penitentie populum dicens, in eum qui venturus esset post ipsum, ut crederent. hoc est in Iesu. ideo sequitur.

^marg.| .8. Confitentes peccata sua. delenda, scilicet per Christum venturum, quia hoc non

^marg.| {5.73} .1. Videns autem multos Phariseorum . Hic ostenditur idoneitas Iohannis ad ferendum testimonium de Christo ex veritate doctrine, que consistit in hoc, quod aliquis non timet vitia magnatum confidenter arguere, quod faciebat Iohannes : Quod notatur cum dicitur. Videns autem multos. Isti enim famosi erant in populo, sicut homines literati et religiosi, ut patebit infra.

^marg.| .2. Venientes ad baptismum . non credentes secundum veritatem, sed magis ad simulationem secundum quod habetur inf. 21. ubi dicitur quod querente domino ab eis : Baptismus Iohannis unde erat, de celo, an ab hominibus ? Non fuerunt ausi respondere de celo : quia statim dixisset eis, quare non credidistis ei ? Ex quo patet quod ficte veniebant. Et hoc idem dicit Iosephus in libro antiquitatum. 19. et ideo Iohannes confidenter arguebat vitia eorum dicens.

^marg.| .3. Progenies viperarum. quia venenum erroris et hypocrisis a suis progenitoribus traxerant.

^marg.| .4. Quis demonstrabit vobis. quasi dicat licet falsitas vestra lateat in conspectu populi, tamen non poterit latere in iudicio Dei, quia tunc erunt manifesta abscondita cordis vestri.

^marg.| .5. Facite ergo. quia aliter non potestis illud iudicium evadere. Et non solum dicit fructum penitentie : sed dignum penitentie, secundum peccati modum. unde dicitur Apocal. 18. Quantum se glorificavit {5.74} et in delitiis fuit, tantum illi date tormentum et luctum.

^marg.| .6. Et ne velitis. Pharisei enim de hoc gloriabantur : quia de Abraham descenderant : et ideo ex promissione facta Abrahe, sine operibus salutem consequi presumebant : et hoc est manifeste falsum, quia non dicuntur filii Abrahe ex carnali propagatione : sed magis ex fidei imitatione, ut dicitur Rm. 4. Et quia Pharisei et legisperiti fidem Abrahe de Christo respuerunt, ideo nomen filiationis Abrahe perdiderunt. Et hoc est quod dicit Iohannes. Et ne velitis dicere intra vos. per falsam estimationem.

^marg.| .7. Patrem habemus. quia non est sic secundum veritatem. Econtrario Gentiles fidem Christi devote ad predicationem apostolorum receperunt, ideo filii Abrahe facti sunt. Et hoc est quod subdit Iohannes.

^marg.| .8. Potens est de lapidibus istis. Dicitur autem quod Ioannes demonstravit illos lapides quos filii Israel de fundo Iordanis abstulerant, ut habetur Ios. 4. in memoriam miraculi, quod dominus in transitu eorum aquas Iordanis siccavit : Sed per illos lapides Iohannes Gentiles significavit, eo quod colebant idola de lapidibus facta. unde dicitur in Psalmo. Similes illis fiant qui faciunt ea. Filii ergo Abrahe de lapidibus suscitati sunt, quando Iudeis per infidelitatem a filiatione Abrahe decidentibus, Gentiles fidem Christi recipientes in locum eorum substituti sunt. et hoc erat predictum Osee. 1.d. Et erit ubi dicetur eis. Non populus meus vos. ibi dicetur. Filii Dei viventis. Et quia doctor {5.75} veritatis non solum debet vitia confidenter arguere, sed etiam penam predicere, ideo subdit Iohannes.

^marg.| .1. Securis. idest, severitas divine iustitie.

^marg.| .2. Ad radicem. Arbor ista homo est, qui est quasi arbor conversa : Radix huius arboris est voluntas mala, ex qua sicut ex radice prodeunt omnia peccata, quia non potest esse peccatum nisi sit voluntarium.

^marg.| .3. Omnis ergo arborum . per sententiam extremi iudicii.

^marg.| .4. Et in ignem mittetur . scilicet inferni.

^marg.| .5. Ego quidem baptizo vos. Ostensa idoneitate Iohannis ad testificandum, hic consequenter ponitur ipsius testimonium : Et ponitur primo testimonium ipsius de Christo in eius absentia : et secundo in eius presentia, ibi : Tunc venit Iesus. In prima parte fert testimonium de Christo quantum ad excellentiam sue divinitatis dicens : Ego quidembaptizo vos. in aqua, id est lavo tantummodo corpora. Que quidem lavatio est signum penitentie fiende. Ideo dicit. In penitentiam.

^marg.| .6. Qui autem post me venturus est. scilicet Christus.

^marg.| .7. Fortior me est. quia ipse habet virtutem divinitatis.

^marg.| .8. Cuius non sum dignus calciamenta portare . Non quia Christus calceatus incesserit, cum discipulos suos ad predicandum sine calceamentis ire iussit, ut habetur Luce 22.d. Quando misi vos sine pera et calceamentis etc. {5.76} sed est modus communis loquendi quando aliquis se comparat alicui improportionabiliter excedenti, quod est in proposito : quod declarat per factum dicens.

^marg.| .9. Ipse vos baptizabit . gratiam sancti spiritus conferendo : quod non potest facere nisi Deus. Additur autem.

^marg.| .{10}. Et igne. Quia super baptizatos de novo in primitiva ecclesia frequenter apparebat, scilicet in signo visibili, sicut apparuit super apostolos in linguis ignis. Ostendit consequenter Iohannes in Christo iudiciariam potestatem, cum dicit.

^marg.| .{11}. Cuius. Ad cuius intellectum sciendum, quod ventilabrum est instrumentum quo solebant purgari blada in Palestina, et est factum sicut pala cum qua proiicitur granum paleis commixtum in altum, et ventus palleas tollit et granum in area cadit. Iohannes ergo metaphorice loquens, per ventilabrum intelligit divinum iudicium, quo Christus.

^marg.| .{12}. Permundabit aream suam. idest, ecclesiam in qua sunt commixti mali cum bonis : sed in iudicio separabuntur.

^marg.| .{13}. Et congregabit triticum. scilicet iustos et electos.

^marg.| .{14}. In horreum suum, id est in eternam beatitudinem.

^marg.| .{15}. Paleas autem. idest homines vanos et falsos.

^marg.| .{16}. Comburet igni. idest in pena infernali sensibili.

^marg.| .{17}. Tunc venit Iesus. Hic ponitur testimonium Iohannis de Christo {5.77} in ipsius presentia. Venit enim Christus ad baptismum Ioannis, ut predicationem eius approbaret. Secundo, ut tactu sue carnis vim regenerativam aquis conferret. Tertio, ut populus testimonium Ioannis de Christo et etiam Dei patris audiret.

^marg.| .1. Ioannes autem prohibebat eum. ex reverentia, cum sciret eum esse Deum verum et hominem, lavacro non indigentem, sed alios a peccato lavantem : ideo dicit.

^marg.| .2. Ego a te debeo baptizari. id est ab originali peccato mundari, non quia tunc Ioannes haberet originale peccatum, quia fuit in utero matris sanctificatus : sed loquebatur in persona generis humani. Vel aliter. Ego a te debeo baptizari. quia sanctificati in utero indigent baptismo Christi ad hoc ut sint Christo incorporati : {5.78} quia in baptismo Christi character imprimitur, per quem Christo configurantur.

^marg.| .3. Respondens, autem Iesus dixit ei. Sequitur.

^marg.| .4. Sic enim decet nos implere omnem iustitiam . id est humilitatem. Unde ibi accipitur iustitia non prout est virtus specialis, sed generaliter prout includit omnem virtutem.

^marg.| .5. Baptizatus autem. Hic ponitur testimonium Dei patris de Christo, quia baptizato Christo aperti sunt celi : non quod celum tunc fuerit divisum, sed quia videbantur aperti sicut in coruscatione videtur fieri, et per hoc signabatur gloriam celestem credentibus in Christum aperiri.

^marg.| .6. Et vidit spiritum etc. Ad denotandum plenitudinem gratie in ipso.

^marg.| .7. Et ecce vox. Vox, scilicet patris.

^marg.| .8. Hic est filius meus. Natura, scilicet alii {5.79} autem sunt adoptivi.

^marg.| .1. In quo mihi complacuit . in quo voluntas mea complebitur de salute generis humani : et sic apparet efficacia huius testimonii. .{80}. Patet etiam, quod in Baptismo Christi tota trinitas apparuit, large apparitionem accipiendo, pater, scilicet in voce, filius in carne, spiritussanctus in columbe specie : Differenter tamen, quia filius apparuit in carne sibi unita in unitate suppositi, in apparitione autem aliarum personarum erat unio per modum signi.