Nicolaus de Lyra

<55.591b> Prologus ‘Mattheus ex Iudea’

Numérotation du verset Mt. Prol.591b,1 

¶ Argumentum in evangelium secundum Mattheum incipit. 1 - Mattheus ex Iudea2, sicut3 in ordine primus ponitur4, ita evangelium in Iudea primus scripsit cuius vocatio ad Deum5 ex publicanis6 actibus fuit7.
¶Codd. : (55.590) Cas239 (1-2) ΩD (711ra) ) Rusch . <55.1 glos.> Rusch  ; PL 103, 273-274. Edd. : ANONYMUS , Argumentum in Mt. , Wordsworth, p. 273 (Q = book of Kells saec. 7-8, tantum contulit) ; PL 103, 273-274 ; DE BRUYNE, XIII § 6.1, p. 170-171 (permulti codd. contulit) ; Non contuli: (2ra-vb) ; ( 2vb-3ra sine glossa ) Tr1479 (2v-4r sine glossa interl. cum glossis marg.) z0008 . - RB-591, V ersion courte du prologue „monarchien“ RB-590. [MM2021]
1 Argumentum... incipit] Incipit prologus in libro ... evang... ΩD |
2 Iudea ΩD] Iudeis Wordsworth (=Q) RB-590 |
3 Mattheus... sicut] lac. Tr1479 |
4 in ordine primus ponitur] primus ponitur in ordine inv. Wordsworth (Q) | ponitur] preponitus Tr1479 |
5 Deum] Dominum Wordsworth (Q) |
6 publicanis] puplicanis ΩD |
7 Mattheus... scripsit] Mattheus sicut in ordine primus ponitur, ita evangelium in Iudea scripsit primus Som274, Incipit prologus in evangelium Mathei praem. ΩJ |
Numérotation du verset Mt. Prol.591b,2 

duorum8
8 Duorum] Quorum Cas239
in generatione
Christi principia
presumens, unius
cuius prima circumcisio in carne,
alterius
cuius secundum cor
electio fuit.
Numérotation du verset Mt. Prol.591b,3 

ex9 utrisque enim10 patribus
9 ex ΩD] et praem. Cas239 PL103 Wordsworth (Q) Bruyne |
10 enim ΩD] in PL103 Wordsworth (Q), mutil. ? Cas239 |
Christus.
Numérotation du verset Mt. Prol.591b,4 

Sicque quaterdenario11 numero triformiter posito, principium
11 quaterdenario] quaterno denario Wordsworth (Q) , quaternario denario Bruyne
a credendi
fide
in electionis12 tempus13
12 electionis] lectionis Wordsworth (Q) |
13 tempus] tempore Cas539 |
porrigens, et ex electione usque14 in transmigrationis diem dirigens, atque a transmigrationis die15 usque in Christum definiens16
14 usque] om. Wordsworth (Q) PL103 Bruyne |
15 transmigrationis die ΩD] transmigratione Wordsworth (Q) PL103 Bruyne |
16 definiens] desiniens Wordsworth (Q) |
decursam adventus Domini ostendit generationem, ut et numero satisfaciens et tempori, ut et se quod17* esset ostenderet, et Dei in se opus18 monstrans,
17 ut et se quod ΩD ΩJ ] et se quod Cas239 Wordsworth (Q) PL103 Bruyne , et se quid Rusch |
18 in se – opus] inv. Cas239, illegibl. propter ligaturam ΩD |
etiam in his quorum genus posuit, Christi operantis a principio testimonium non negaret. Quarum omnium rerum19* tempus, ordo, numerus, dispositio vel ratio quod fidei necessarium est.
19 omnium - rerum Cas239 Wordsworth (Q) ΩD ΩJ] inv. Rusch
Numérotation du verset Mt. Prol.591b,5 

Deus Christus est qui «factus est ex muliere, factus sub lege»a, natus ex virgine, passus in carne, omnia in cruce fixit ut, triumphans ea in semetipso, resurgens in corpore, et Patris nomen in patribus Filio et Filii nomen Patri restituens20 in filiis, sine principio, sine fine, ostendens unum se cum21* Patre22 esse quia unus est.
a Cf. Gal. 4, 4.
20 restituens Cas574 Som274 ΩD Rusch , Bruyne (nonnuli codd.) ] restitueret Bruyne |
21 unum se cum Cas239 ΩD ΩJ ] se unum cum Rusch |
22 Patre] Patrem ! Cam239 |
Numérotation du verset Mt. Prol.591b,6 

In quo evangelio utile est23 desiderantibus Deum, sic prima
23 utile est Bruyne] ut ille est Wordsworth cacogr. ? (Q), utile E K T U Y Z To22 D E F V Z
vel media
vel perfecta
cognoscere ut et vocationem apostoli et opus evangelii et dilectionem Dei in carne nascentis per universa legentes intelligant atque id in eo in quo apprehensi sunt et apprehendere expetunt, recognoscant.
Numérotation du verset Mt. Prol.591b,7 

Nobis enim hoc in24 studio argumenti fuit et fidem facte rei tradere et operantis Dei intelligendam diligenter esse25 dispositionem, querentibus non tacere.26
24 in] om. Cas239 |
25 diligenter - esse] inv. Wordsworth (Q) |
26 tacere] + Finit argumentum evangelii secundum Mattheum Wordsworth (Q) |

<55.591> In prologum ‘Mattheus ex Iudea’ expositio Nicolai de Lyra

Numérotation du verset Mt. Prol.591,1 
marg.| {5.25} Mattheus. Hic est primus prologus beati Hieronymi qui preponitur Evangelio Matthei, Qui quidem prologus dividitur in quatuor partes. In prima parte describitur Evangeliste status, secundo scribendi modus, ibi.   Duo in generatione Christi. tertio huius Evangelii materia principalis, ibi. Quarum omnium rerum. Et quarto utilitas huius operis, ibi.   In quo Evangelio utile est. In prima parte describitur Evangelista ex nomine, cum dicitur.
Numérotation du verset Mt. Prol.591,2 
marg.| .1. Mattheus. qui interpretatur, datus, quia inter alios Evangelistas primo datus est a Deo ad scribendum Evangelium ad instructionem omnium fidelium. Secundo, describitur ex natione et patria, cum dicitur.
Numérotation du verset Mt. Prol.591,3 
marg.| .2. Ex Iudea. qui natione fuit Iudeus, et de Iudea natus. Que quidem Iudea primo dicta est terra Chanaan, quia post diluvium inibi habitaverunt filii Cham, quibus expulsis per filios Israel tempore Iosue, nominata est Iudea a tribu Iude, que erat principalis, et regia. Tertio describitur quantum ad ordinem inter Evangelistas, cum dicitur.
Numérotation du verset Mt. Prol.591,4 
marg.| .3. Sicut in ordine primus ponitur. In ordine scilicet Evangelistarum, ita in Iudea primus scripsit Evangelium. Quarto, describitur quantum ad statum precedentem eius conversionem ad Christum. Quia autem erat Publicanus, idest, curam habens de publicis actibus. Erant enim tunc Iudei tributarii Romanorum, et illi qui colligebant tributum Romanis mittendum, dicebantur publicani. huiusmodi communiter sunt campsores, et pecuniarum numeratores. Et quia talia negotia vix aut numquam sine peccato exerceri possunt, ut dicit beatus Gregorius, ideo in hoc patet gratia divina que ex talibus revocavit Mattheum ad statum apostolicum et hoc est quod dicit : Cuius vocatio etc. Sequitur.
Numérotation du verset Mt. Prol.591,5 
marg.| .4. Duo in generatione. Hic tangitur modus scribendi quem tenuit Evangelista Mattheus in descriptione genealogie Christi, a qua incipit suum Evangelium. Et primo tangitur modus scribendi quantum ad radicem genealogie Christi, quia ponit duos patres, videlicet David et Abraham quasi radicem genealogie huius, sicut patet in principio Evangelii, cum dicit. Liber generationis etc. Ratio autem huius assignatur, quia Abraham fuit primus qui fidem unius Dei publice confessus est, et in signum huius primo circuncisionem accepit, que fuit signum distinguens fideles ab infidelibus. David autem fuit primus rex electus a domino secundum voluntatem domini ad fidelem populum regendum, secundum quod dicitur. 1Rg. 13.c. Quesivit dominus virum iuxta cor suum etc. Saul autem licet primo fuerit electus a domino, hoc tamen non fuit secundum cor domini, sed secundum exactionem populi. propter quod dixit dominus Samueli. 1Rg. 8.b. Audivi vocem populi petentis regem, scilicet super se. Sequitur. Non enim abiecerunt te, sed me, ne regnum super eos, et hoc est quod dicit Hieron. Duo in generatione Christi principia presumens id est ante sumens duos homines, videlicet Abraham, et David, quasi principia, et radices genealogie Christi. Sequitur.
Numérotation du verset Mt. Prol.591,6 
marg.| .5. Unius cuius circuncisio idest, ipsius Abrahe qui primo accepit circuncisionem, ut dictum est.
Numérotation du verset Mt. Prol.591,7 
marg.| .6. Alterius cuius secundum cor electio. idest, ipsius David, qui electus primo fuit rex a domino ut dictum est.
Numérotation du verset Mt. Prol.591,8 
marg.| .7. Ex utrisque enim patribus   Christus   . in hoc redditur causa predicti. {5.26} quasi dicat propter hoc Abraham, et David ponuntur principaliter radix genealogie Christi, quia Christus nasci debebat ex patriarchis et regibus tamquam eis promissus.
Numérotation du verset Mt. Prol.591,9 
marg.| .8. Sicque quaterdenario. Hic tangit modum scribendi genealogiam Christi quantum ad deductionem ex predictis duobus patribus seu principiis, quia Evangelista ponit tres quaterdenas. Una fuit in tempore in quo populus est gubernatus per iudices. Secunda in tempore quo gubernatus est per reges. Et tertia in tempore quo gubernatus est per Sacerdotes, et hoc est quod dicit. Sicque quaterdenario etc. id est in temporibus quibus triformiter gubernatus est populus. Sequitur.
Numérotation du verset Mt. Prol.591,10 
marg.| .9. Principium a credendi infide in electionis tempus porrigens. quia prima quaterdena incipit ab Abraham, qui primus fidem unius Dei publice confessus est, et terminatur in David, qui primus electus est in regem a domino, ut dictum est.
Numérotation du verset Mt. Prol.591,11 
marg.| .{10}. Et ex electione usque in transmigrationis. quia secunda quaterdena incipit a David exclusive, et terminatur in Iechonia filio Iosie in transmigratione Babylonis. Sequitur.
Numérotation du verset Mt. Prol.591,12 
marg.| .{11}. A transmigrationis die. quia tertia quaterdena incipit a transmigratione Babylonis et terminatur in Christum.
Numérotation du verset Mt. Prol.591,13 
marg.| .{12}. Decursam. Decursam dicit, quia describit genealogiam Christi descendendo, Lucas autem econtrario ascendendo. Sequitur.
Numérotation du verset Mt. Prol.591,14 
marg.| .{13}. Et numero satisfaciens et tempori quasi dicat : in hoc quod sic descripsit genealogiam per tres quaterdenas, satis fecit numero, quia posuit numeros convenientes mysterio Christi, quia per quaterdenam que componitur ex quatuor et decem, significatur lex Christi que decurrit per quatuor Evangelia, et lex Moysi, que decurrit per decem legis precepta. Per ternarium vero significatur mysterium Trinitatis quod fuit traditum in utraque lege, sed in nova lege magis explicite. et sic patet qualiter Evangelista satis fecit numero. Satis fecit etiam tempori, quia per tres quaterdenas descripsit tres generationis illius populi in diversis temporibus. Sequitur.
Numérotation du verset Mt. Prol.591,15 
marg.| .{14}. Et se quid esset. quasi dicat in scribendo Evangelium Christi Mattheus ostendit statum suum, quia ibidem descripsit vocationem suam ex publicis actibus ad statum apostolicum.
Numérotation du verset Mt. Prol.591,16 
marg.| .{15}. Et Dei in se opus. quia in hoc ostendit operationem Dei vocantis ipsum per suam misericordiam.
Numérotation du verset Mt. Prol.591,17 
marg.| .{16}. Etiam   in   his. Hoc est dictum quod similiter in Abraham, et David qui electi sunt a Deo ab antiquo, unus ad fidem, alter ad regnum, De operationem ostendit. Construe ergo sic literam. Etiam non negaret. Minus dicit et plus significat, id est concederet seu declararet. Testimonium Christi operantis, scilicet per gratiam. A principio, id est ab antiquo. In his quorum genus posuit Christi, id est describendo genealogiam Christi. et hoc fuit in David et Abraham. quos posuit radices genealogie Christi.
Numérotation du verset Mt. Prol.591,18 
marg.| .{17}. Quarum rerum. In hac parte Hieronymus ostendit intentionem principalem Evangeliste Mt. seu subiectum sui Evangelii, quia genealogiam ordinate ab Abraham usque ad Christum descripsit, ut ostenderet quod ipse Christus est verus homo, et verus Deus, qui secundum humanitatem natus est de muliere, passus in cruce, ubi omnium peccat nostra delevit, et resurgens a mortuis nos per adoptionem in filios regeneravit, et hoc est quod dicit. Quarum rerum omnium etc. in genealogia scilicet Christi descriptarum.
Numérotation du verset Mt. Prol.591,19 
marg.| {27} .1. Tempus. quia ibi tria tempora describuntur, ut visum est.
Numérotation du verset Mt. Prol.591,20 
marg.| .2. Ordo. quia ordinate tempora, et persone in diversis temporibus describuntur.
Numérotation du verset Mt. Prol.591,21 
marg.| .3. Numerus. quia sub certo numero, idest in tribus quaterdenis comprehenduntur.
Numérotation du verset Mt. Prol.591,22 
marg.| .4. Dispositio vel ratio. quia rationabiliter disponuntur.
Numérotation du verset Mt. Prol.591,23 
marg.| .5. Quod fidei necessarium est. Hoc est dictum. ad hoc omnia predicta sic sunt ordinate descripta, ut ostendatur quod Christus est verus homo. unde subditur :
Numérotation du verset Mt. Prol.591,24 
marg.| .6. Quia factus est. quia onera legis voluit observare. Hoc autem accipitur de epistola ad Gal. 4.
Numérotation du verset Mt. Prol.591,25 
marg.| .7. Passus in carne, omnia in cruce fixit, id est omnia peccata nostra in cruce destruxit. Et accipitur hoc de epistola ad Col. 2. ubi dicitur sic. Delens quod adversum nos erat chirographum decreti, id est obligationem ad penam inferni, sed illud tulit de medio affigens illud cruci. Et est loquutio metaphorica ad similitudinem illius qui destruit aliquam chartam vel obligationem, quia perforat eam vel corrumpit. sic Christus per passionem suam illud decretum quo eramus obligati gehenne, destruxit. Sequitur.
Numérotation du verset Mt. Prol.591,26 
marg.| .8. Ut triumphans in semetipso. id est devincens in corpore proprio.
Numérotation du verset Mt. Prol.591,27 
marg.| .9. Resurgens in corpore. Ad evidentiam huius litere considerandum quod pater et filius correlative dicuntur. relativa autem posita se ponunt, et perempta se perimunt. igitur quia Iudei noluerunt recipere Christum, Abrahe et ceteris patribus promissum, ideo desierunt esse filii Abrahe, idest imitatores ipsius per fidem, et per consequens Abraham et ceteri patres desierunt esse patres eorum. Gentiles autem econverso ad predicationem Apostolorum receperunt fidem Christi, et ideo in loco Iudeorum a fide Abrahe recedentium facti sunt filii Abrahe, et sic paternitas que desierat esse in Abraham et ceteris patribus, restituta est per filiationem gentium, qui facti sunt imitatores eorum per fidem. Et econtrario sibi filiatio restituta est ipsis credentibus, restituta predicta paternitate, quia hec est natura correlativorum, ut dictum est. Et hoc est quod dicit Hieronymus. Resurgens in corpore, scilicet Christus, et precipiens predicare baptismum penitentie in omnes gentes factus est restituens.
Numérotation du verset Mt. Prol.591,28 
marg.| .{10}. Et patris nomen in patribus. scilicet antiquis.
Numérotation du verset Mt. Prol.591,29 
marg.| .{11}. Filio. hoc est ad honorem filii, quia hoc cedit ad honorem Christi.
Numérotation du verset Mt. Prol.591,30 
marg.| .{12}. Et filii nomen restituens in filiis , id est in gentibus fidem recipientibus.
Numérotation du verset Mt. Prol.591,31 
marg.| .{13}. Patri. hoc est ad honorem patris eterni.
Numérotation du verset Mt. Prol.591,32 
marg.| .{14}. Sine principio, sine fine. quia Christus secundum divinitatem manet in eternum.
Numérotation du verset Mt. Prol.591,33 
marg.| .{15}. Ostendens unum Deum se esse cum patre. per opera, scilicet divinitatis, que egit. quia propria operatio uniuscuiusque rei, ostendit naturam eius.
Numérotation du verset Mt. Prol.591,34 
marg.| {5.28} .{16}. Quia unus est. idest, Deus qui est pater et filius, quia non sunt duo dii, sed unus deus.
Numérotation du verset Mt. Prol.591,35 
marg.| .{17}. In quo evangelio. Hec est quarta pars huius prologi, in qua ostenditur utilitas huius Evangelii Matthei. et primo ostenditur ista utilitas in generali respectu omnium fidelium : secundo vero ostenditur in speciali, quantum ad beatum Hieronym. ibi, Nobis enim in hoc etc. In prima ergo parte ostenditur utilitas quantum ad quatuor, quia illi qui legunt hoc Evangelium perfecte possunt perpendere misericordiam Dei in vocatione Matthei ad statum apostolicum, et diligentiam apostoli in scribendo Evangelium, et dilectionem Dei ex qua voluit incarnari, et perfectionem humanam que est in coniunctione ad Deum per fruitionem, qui voluit sibi naturam humanam coniungere per ipsius assumptionem. et hoc est quod dicit, In quo Evangelio utile est desiderantibus Deum. idest, notitiam Dei.
Numérotation du verset Mt. Prol.591,36 
marg.| .{18}. Sic prima vel media. idest principium, medium et finem huius Evangelii, in quo consistit perfectio.
Numérotation du verset Mt. Prol.591,37 
marg.| .{19}. Ut et intelligent vocationem apostoli. in quo consistit perfectio quia de hoc fit ibi mentio.
Numérotation du verset Mt. Prol.591,38 
marg.| .{20}. Et opus Evangelii. quod ipse descripsit fideliter.
Numérotation du verset Mt. Prol.591,39 
marg.| .{21}. Et dilectionem Dei in carne nascentis. quia ex dilectione voluit incarnari. Sequitur.
Numérotation du verset Mt. Prol.591,40 
marg.| .{22}. In quo apprehensi sunt. idest, ad hoc utile est Evangelium hoc, ut legentes ipsum.
Numérotation du verset Mt. Prol.591,41 
marg.| .{23}. Recognoscant in eo. idest, in Christo esse, supple id. In quo apprehensi sunt, et apprehendere appetunt ipsam divinitatem, cui natura nostra coniuncta est in Christo in unitate suppositi per incarnationem, et quam apprehendere querimus per fruitionem. Et accipitur ibi iste modus loquendi de epistola ad Philip. 3.c. ubi dicit sic Apostolus, Sequor autem si quo modo apprehendam, in quo et comprehensus sum.
Numérotation du verset Mt. Prol.591,42 
marg.| .{24}. Nobis enim. Hic tangitur motivum Hieronymi ad transferendum seu exponendum Matthei, Evangelium, scilicet ut traderet certitudinem rei geste in Evangelio Matthei, ubi ostenditur vera divinitas, et vera humanitas Iesu Christi. et hoc est quod dicit. Nobis enim. idest, rationis motive, quia argumentum quedam ratio est.
marg.| .{25}. In hoc studio. idest ad studendum in hoc Evangelio transferendo, et exponendo.
Numérotation du verset Mt. Prol.591,43 
marg.| .{26}. Et fidem. et per idest certitudinem.
Numérotation du verset Mt. Prol.591,44 
marg.| .{27}. Facte rei tradere. idest gestorum Christi, et non tacere, sed magis supple declarare.
Numérotation du verset Mt. Prol.591,45 
marg.| .{28}. Querentibus. idest. scire volentibus.
Numérotation du verset Mt. Prol.591,46 
marg.| .{29}. Dispositionem Dei operantis in carne. scilicet assumpta.
Numérotation du verset Mt. Prol.591,47 
marg.| .{30}. Intelligendam esse diligenter. hoc est cum magna diligentia, et studio, quia talibus revelatur Evangelii intelligentia, secundum quod dicitur infra. 7.c. Querite et invenietis, pulsate et aperietur vobis.


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Nicolaus de Lyra (Mt. Prol.591), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2025. Consultation du 09/05/2025. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=lyr&numLivre=55&chapitre=55_Prol.591)
Signaler un complément d'information

Notes :