Hugo de Sancto Caro

Capitulum 3

Numérotation du verset Iac. 3,1 

Nolite
plures magistri fieri
fratres mei,
scientes quoniam maius iudicium
sumitis.
Numérotation du verset Iac. 3,2 

In multis enim offendimus omnes.
Si quis
in verbo
non offendit hic
perfectus est vir. Potest enim1 freno circumducere totum corpus.
1 Potest enim] Potens etiam Weber
Numérotation du verset Iac. 3,3 

Si autem frenos equis2 in ora mittimus
2 frenos equis] equorum frenos Weber
ad consentiendum nobis,
et omne corpus eorum3
3 eorum] illorum Weber
Numérotation du verset Iac. 3,circumferimus.4 

Et ecce4
4 Et ecce] inv. Weber
naves cum magne sint et a ventis valentibus5
5 valentibus] validis Weber
minentur, circumferuntur autem6 a modico gubernaculo ubi impetus dirigentis voluerit.
6 autem] om. Weber
Numérotation du verset Iac. 3,5 

Ita et lingua modicum quidem membrum est et magna exaltat7.
7 exaltat] exultat Weber
Ecce quantus ignis
quam magnam silvam8 incendit.
8 silvam] magnam praem. Weber
Numérotation du verset Iac. 3,6 

Et lingua
ignis est,
universitas
iniquitatis. Lingua constituitur in membris
nostris que maculat totum corpus,
et inflammat rotam nativitatis nostre
inflammata a gehenna.
Numérotation du verset Iac. 3,7 

Omnis enim natura bestiarum et volucrum et serpentium etiam ceterorum domantur
et domita sunt
a natura humana.
Numérotation du verset Iac. 3,8 

Linguam autem nullus hominum domare potest.
Inquietum malum
plena veneno mortifero.
Numérotation du verset Iac. 3,9 

In ipsa benedicimus Deum9 et Patrem
9 Deum] Dominum Weber
et in ipsa maledicimus
homines qui ad similitudinem Dei facti sunt.
Numérotation du verset Iac. 3,10 

Ex ipso ore
procedit benedictio et maledictio.
Non oportet,
fratres, mei hec ita fieri.
Numérotation du verset Iac. 3,11 

Numquid fons
de eodem foramine emanat dulcem et amaram aquam ?
Numérotation du verset Iac. 3,12 

Numquid potest fratres mei ficus uvas10 facere aut vitis ficus ?
10 uvas] olivas Weber
Sic neque salsa dulcem potest facere aquam.
Numérotation du verset Iac. 3,13 

Quis sapiens et disciplinatus
inter vos ostendat ex bona conversatione opera sua11 in mansuetudine sapientie.
11 opera sua] operationem suam Weber
Numérotation du verset Iac. 3,14 

Quod
si zelum animarum12 habetis,
12 animarum] amarum Weber
et
contentiones sunt13 in cordibus vestris.
13 sunt] om. Weber
Nolite gloriari
et mendaces
esse adversus veritatem.
Numérotation du verset Iac. 3,15 

Non est enim14 ista
14 enim] om. Weber
desursum sapientia15 descendens a Patre luminum16,
15 desursum sapientia] inv. Weber |
16 a…luminum] om. Weber |
sed terrena,
animalis,
diabolica.
Numérotation du verset Iac. 3,16 

Ubi enim
zelus
et contentio
ibi inconstantia
et omne opus pravum.
Numérotation du verset Iac. 3,17 

Que autem desursum est sapientia
primum quidem pudica est,
deinde autem17 pacifica,
17 autem] om. Weber
modesta
suadibilis, bonis consentiens18,
18 bonis consentiens] om. Weber
plena misericordia
et fructibus bonis.
Iudicans19 sine simulatione.
19 Iudicans] non praem. Weber
Numérotation du verset Iac. 3,18 

Fructus autem
iustitie in pace
seminatur facientibus pacem.

Capitulum 3

Numérotation du verset Iac. 3,1 
marg.| {7. 316va} Nolite plures magistri] etc. In hoc tertio capitulo dehortatur dilatationem nominis, vel appetitum fame popularis. Et quia per magisterium sepe solet nomen dilatari, propter hoc tam peritos, quam imperitos dehortatur hic ab appetitu magisterii. Et secundum hoc capitulum habet duas partes. Primo enim loquitur imperitis ne ipsi errores doceant. Secundo peritos quasi in fide instructos sufficienter admonet, ut quod docent faciant, ibi :   [Quis sapiens] etc. Prima pars dividitur in duas, in prima revocat ab appetitu docendi imperitos Iudeos, qui dicebant legalia adhuc esse servanda : Hos ab officio verbi removet, ne veros impediant predicatores, ut dicit Glossa Et similiter loquitur contra quosdam hereticos, qui adhuc sunt in errore scilicet quod legalia sint servanda saltem veteris testamenti, ibi :   [Nolite] etc. Hos omnes dehortatur a magisterio, triplici ratione. Prima, quia tales maiorem damnationem acquirunt, ibi :   [Scientes] Secunda, quia maiorem offensam Dei incurrunt. Unde dicit.   [In multis] Et est argumentum a minori sic. Nos maiores offendimus in multis de quibus minus videtur, ergo multo fortius minores. Tertia ratio sumitur a labilitate lingue, quia enim labilis est lingua, cito decidit in errorem, nisi per scientiam refrenetur, ibi :   [Si quis in verbo] etc. In secunda agit de refrenatione lingue : ibi :   [Potest enim freno] etc. Dicit ergo :   [Nolite] etc. Continuatio secundum Glossa Sicut monui vos ad bona facienda, sic moneo ad vitanda stulta magisteria. Vel aliter, quia superius docuit de operibus misericordie corporalibus, nunc agit de operibus misericordie spiritualibus scilicet de magisterio. Hortans igitur ne sub pretextu misericordie indocti presumant docere dicit.
marg.| {b} Fratres mei] quibus bona cupio : Ecce caritativa admonitio.
marg.| {a} Nolite] etc. Glossa nisi tantum discreti, et in scripturis edocti. Ecclesiast. 11.a. Priusquam audias ne respondeas verbum, et in medio seniorum ne adiicias loqui. Vel in pluribus Ecclesiis non velitis esse magistri : Contra illos, qui in diversis Ecclesiis habent personatus. Sed nonne bonum est ut sint plures magistri, qui doceant veritatem : Constat quod sic, ergo non prohibet plures esse, sed, ut plures, vel de numero plurium, de quo numero dicitur Eccl. 1.d. Stultorum infinitus est numerus quasi diceret loquendum est, ut plures, sapiendum, ut pauci. Vel magistri plures, et non unum dicit, qui aliud docet Mt. 24.a. Unus est magister vester, non plures, quia Actor. 1.a. Cepit Iesus facere, et docere. Sed hodie non servatur hoc. Quare ? Quia magistri Ecclesie non querunt, nisi temporalia, et animas non curant. Et hoc bene vult Diabolus. Gn. 14.d. Da mihi animas, cetera tolle tibi. Unde dicunt facto multi hodie illud. 1Rg. 2.g. Dimitte me obsecro ad unam partem sacerdotalem : Officium sacerdotale habet duas partes. Una est cura animarum, alia est sustentatio temporalium. Prima est principalis, secunda accessoria, sed de accessorio fit eo die principale.
marg.| {c} Scientes] Prima causa dehortans quasi :   [Nolite etc. Scientes] per meam doctrinam cognoscentes.
marg.| {d} Quoniam] si presumatis docere indocti, et Christum non sinceriter predicare. Is. 1.f. Caupones tui miscent aquam vino, secundum aliam litteram, ubi nos habemus. Vinum tuum mixtum est aqua.
marg.| {e} Maius iudicium sumitis] id est maiorem damnationem, quasi voluntarii vobis acquiritis : Magnum est iudicium, quia illitterati, maius, quia male morigerati, maximum, quia deficientes in utroque. Unde Sap. 6.a. Durissimum iudicium his, qui presunt, fiet. Durum quia non custodierunt gregem suum, durius quia exemplo corruperunt, durissimum, quia verbi pabulo non paverunt. Unde illi pravo magistro, vel prelato dictum est. Is. 22.e. Ecce Dominus asportare te faciet ad infernum, scilicet, sicut asportatur gallus gallinaceus ad forum scilicet capite verso ad terram. E converso. 1Tim. 3.c. Qui bene ministraverint bonum gradum sibi acquirent ; Et in eadem 5.e. Qui bene presunt presbyteri, duplici honore digni habeantur.
marg.| {f} In multis] Secunda causa dehortans ab appetitu magisterii, quia si maiores offendunt in eo, multo fortius minores quasi et propter hoc   [Nolite] etc. ne offendatis Deum.
marg.| {g} Enim] id est quia, nos.
marg.| {h} Omnes] etiam maiores,   [offendimus in multis] id est in verbo, et in ceteris, ut {7. 316vb} dicit Glossa Vult ostendere inevitabilem verbi offensionem, ut imperitos deterreat ne cupiant prelationem, quia qui cupit preesse, oportet aliis perfectiorem esse, ne offendat dum debet prodesse. Nota, quod dicit inevitabilem offensionem : Ergo non potest evitari quin peccet homo in magisterio, ergo simpliciter non est bonum esse in illo. Solut inevitabilem, id est evitabilem, unde non notat impossibilitatem, sed difficultatem. Vel loquitur de imperitis, et nomen appetentibus quibus est immutabile, vel si de perfectis sinceriter docentibus, tunc potest dici, quod vix potest esse, quin, et ipsi aliqua venialia committant, sed igne caritatis quo ipsi accensi alios docent absorbentur, sicut gutta aque a magno igne. Unde non est simpliciter malum magisterium, immo bonum, nec ab eis, qui possunt, et sciunt facere, fugiendum, sed magis appetendum. Numeri 11.f. Quis det, ut omnis populus prophetet, quia Mt. 10.d. Messis quidem multa, operarii autem pauci.
marg.| {i} Si quis] etc. Hec est tertia causa, quia scilicet lingua labilis est, et cito deviat, nisi per scientiam refrenetur. Unde dicit.   [Si quis in verbo non offendit, hic perfectus est vir] Et non alius dicit Glossa Sir. 19.c. Quis est enim, qui non offenderit in lingua sua. Sed super illud : Linguam nullus homo domare potest. infr. eod. dicit Glossa Nullus est, qui aliquando in lingua sua non delinquat. Ex hoc sic arguo : Qui non delinquit in lingua sua est perfectus, et solus ille, nullus est talis : ergo nullus est perfectus. Solutio. Glossa que ponitur infra loquitur de communi locutione. Hic vero est sermo de predicatione, vel hic loquitur de verbo illo cuius offensionem potest vitare humana fragilitas, ut verbum doli, detractionis, superbie, iactantie, vel etiam superflue, et otiose locutionis.
marg.| {k} Potest enim freno, et cetera] Hec est secunda pars prime partis capituli ubi quasi nacta occasione ex hoc, quod immediate dictum est :   [Si quis in verbo non offendit, et cetera] agit de refrenatione lingue. Et hoc docet primo per utilitatem, que provenit ex refrenatione, que est duplex, regimen corporis in presenti, et premium anime in futuro. Primum ostendit, ibi :   [Ecce naves] etc. Premittit autem de ipsius regimine, ibi :   [Potest enim] etc. Secundum propter incommoda, que sequuntur ex dissolutione lingue, ibi :   [Ecce quantus ignis] etc. Dicit ergo :   [Potest enim] Continuatio. Bene dico, quod qui non offendit in lingua, perfectus est vir, ergo multum utile est refrenare linguam. Et hec est utilitas.
marg.| {k} Enim] id est quia, qui linguam refrenat supple.
marg.| {m} Potest circumducere] id est moderare.
marg.| {l} Freno] lingue, ut dicit Glossa
marg.| {n} Totum corpus suum] id est omnia membra corporis. Unde Proverbiorum 18.f. Mors et vita in manibus lingue.
marg.| Et quod ita sit ostendit duplici argumento, quorum utrumque est, et a simili, et a maiori.
marg.| Primum a similitudine equorum, qui per frena circumducuntur, et domantur, ibi :
marg.| {o} Si autem frenos] etc. Secundum a simili navium, que a gubernaculo diriguntur, ibi :   [Et ecce naves] etc. Dicit ergo :   [Si autem frenos] quasi lingua refrenata totum corpus moderatur. Unde et ipsam debemus refrenare.
marg.| {p} Autem] id est quia.
marg.| {o} Si frenos mittimus equis in ora ad consentiendum nobis, omne corpus illorum circumferimus] per frenum, pro voluntate nostra, sic supple frenum debemus ponere lingue, ut totum corpus moderetur, et multo fortius. Vel secundum aliam litteram, que habet sic.
marg.| Sicut frenos equis, et cetera] et tunc continuatur ei, quod dicitur. infra eodem. Et lingua modicum membrum est, et magna exaltat quasi sicut per frenum, quod est modicum gubernaculum totum corpus equi circumducitur, ita lingua quod est maius, quam frenum domatur, et trahitur, sic lingua est parvum membrum, et tamen cum frenata est totum corpus hominis circumducit.
marg.| Propter hoc dicit Ecclesiast.
marg.| {c} . 28.d. Verbis tuis facito stateram, et frenos ori tuo rectos.
marg.| Unde frenum est continentia, per quam nostro creatori consentimus, ut tangitur in Glossa Zacharie cap. 14.d. Et erit, in die illa quod super frenum equi est, sanctum Domino.
marg.| Aliud frenum est laus Dei. Unde Is.
marg.| {c} . 48.b. Laude mea infrenabo {7. 317ra} te, ne intereas.
marg.| {a} Et ecce] Hic alio simili, ostendit idem quod prius : tamen potest distingui sic, ut in precedenti similitudine de equis magis ostendatur convenientia, vel utilitas refrenationis lingue, in hac autem, que est de navibus ostendit premium refrenationis eiusdem, unde dicit, quod magna exaltat, scilicet premia si bona est, supplicia si mala. Unde dicit Glossa similitudo de equis ad linguam, convenientiam, et facultatem refrenande lingue ostendit : similitudo de navibus etiam, et premium continentie, vel penam incontinentie proponit. Dicit ergo :   [Ecce naves cum magne sint et a ventis validis] id est fortibus.
marg.| {b} Minentur] id est ducuntur.
marg.| {c} Circumferuntur a modico gubernaculo ubi impetus] id est voluntas.
marg.| {d} Dirigentis voluerit] Simile. Iob. 37.b. de nubibus. Que lustrant cuncta per circuitum quocumque eas voluntas gubernantis duxerit.
marg.| {e} Ita et lingua quidem modicum membrum est, et magna exaltat] premia eterne iucunditatis, si bene regitur. Unde Prv. 21.d. Qui custodit os suum et linguam suam, custodit ab angustia animam suam : Vel supplicia eterne perditionis si male custoditur, et gubernatur. Prv. 21.b. Qui congregat thesauros lingua mendaci, vanus et excors est, et impingetur ad laqueos mortis. Propter hoc dicebat Ps. 38. Pone Domine custodiam ori meo et ostium circunstantie labiis meis. Quidam libri habent :   [Magna exultat] ut dicit Glossa et hoc est, quando ceteros despiciens singulariter se iactat sapientem, et facundum.
marg.| {f} Ecce quantus ignis] etc. Hic ostendit linguam esse refrenandam propter incommoda, que sequuntur ex dissolutione.
marg.| Et quatuor tangit incommoda. Primum est amissio bonorum operum, et virtutum, ibi : [Ecce quantus ignis, quam magnam silvam] etc. Secundum corporis vilificatio apud Deum, et etiam apud homines, ibi :   [Que maculat] Tertium contaminatio totius vite temporalis, ibi :   [Et inflammat] Quartum est unius membri inobedientia, ibi :   [Omnis enim natura] Primum ergo est a parte anime, secundum a parte corporis, tertium a parte coniunctionis utriusque, quartum a natura ipsius lingue. Dicit ergo :   [Ecce quantus ignis] quam parvus, quam modicus. Verum est hoc respectu lingue, ex qua procedit, que modicum est membrum.
marg.| {g} Quam magnam silvam] virtutum, scilicet et bonorum operum.
marg.| {h} Incendit] id est consumit, et perire facit, antecedens pro consequente. Eccl. 11.d. Scintilla augetur ignis.
marg.| {i} Et lingua ignis est] id est movet ignem cupiditatis, et invidie. et huiusmodi et loquitur emphatice. Unde Sir. 28.b. Certamen festinatum incendit ignem et lis festinans effundit sanguinem, et lingua testificans adducet mortem, si sufflaveris quasi ignis exardescet.
marg.| {k} Universitas iniquitatis] ipsa est, supplet sic Glossa debet enim ibi esse punctus. Hoc dicitur, quia fere universa mala, aut proloquitur, ut latrocinia et stupra, aut facit, ut periuria, et huiusmodi, aut defendit, ut cum aliquis malum excusat, quod admisit, et bonum simulat, quod non fecit. Hoc tangit. Glossa Vel dicitur   [universitas iniquitatis] quia omnis malitia est in aliqua trium virium anime, vel ex eis quibus ipsa deservit. Vegetabili deservit per masticationem, sensibili per ciborum, et saporum discretionem, rationabili per usum loquendi. Quia lingua sit universitas iniquitatis, dicit Sir. 28.b. Lingua tertia multos commovit. Tertia in peccatis, scilicet non ordine, sed numero. Tribus enim modis committitur peccatum, cogitatione, opere, et lingua. Et sequitur quomodo. Disperdit illos de gente in gentem, civitates mutatas divitum confregit, et destruxit, et domos magnatorum effodit, virtutes plurimorum populorum concidit, et gentes fortes dissolvit.
marg.| {l} Lingua constituitur in membris nostris] id est inter membra nostra. Et est hoc secundum incommodum, quod provenit ex lingue dissolutione notatum ex parte corporis.
marg.| {m} Que maculat totum corpus] Ad litteram eius vitium in cetera membra corporis redundat, unde totum corpus {7. 317rb} maculatum, et immundum reputatur, sicut patet de his, qui propter periuria, et falsa testimonia in toto corpore publice puniuntur, et de cetero viles, et infantes sunt persone. Vel spiritualiter.
marg.| {n} Totum corpus] virtutum, id est totam congeriem, sic accipitur corpus. Lc. 11.e. Si oculus tuus fuerit simplex, totum corpus tuum lucidum erit.
marg.| {o} Et inflammat] Hoc est tertium incommodum, quod provenit ex parte coniunctionis utriusque et non solum maculat, etc. sed   [inflammat rotam nativitatis nostre] id est rotam vite huius temporalis, et cursum, qua de die in diem, de septimana in septimanam, de mense in mensem, de anno in annum, sicut rota volvimur, malo igne cupiditatum, luxuriarum, et huiusmodi ardente. Est enim ignis ut supra dictum est. Unde Sir. 20.b. Apertio oris illius inflammatio est. Vel   [Rotam nativitatis inflammat] quando ad vitia, ad que proni sumus ex nostra nativitate, propter fomitem peccati quem nobiscum portamus, sermonibus ineptis incitat. Unde 1Tim. 4.b. Ineptas, et inanes, vel animales, secundum Chrysostomum fabulas devita. Et quid mirum si inflammat ? Quia.
marg.| {p} Inflammata a gehenna] id est a Diaboli suggestione, propter quem facta est gehenna, et qui gehennam, id est suam penam secum portat, unde commotus flammam suggerit vitiorum. Is. 30.g. Preparata est ab heri Tophet, id est gehenne ignis factus est a Deo die illa, que primo habuit heri. Hec fuit dies secunda in qua ceciderunt Angeli, sicut dicunt Hebrei et satis bona est expositio. Et quod Angelus cecidit secunda die videtur consonare Ecclesia, quod secundum aliquam consuetudinem cantat de Angelis ad honorem stantium Feria tertia. Propter hoc etiam dicunt Hebrei, quod de opere secunde diei non dicitur. Et vidit Deus, quod esset bonum, etc. sicut de operibus aliorum dierum Gn. 1.a.
marg.| {q} Omnis enim natura] etc. Hoc est quartum incommodum a natura lingue, que indomabilis est. Continuatio. Ut mala est lingua, et multa incommoda ex ea proveniunt.
marg.| {r} Enim] id est quia.
marg.| {q} Omnis natura bestiarum, et volucrum, et serpentium domantur] quotidie.
marg.| {s} Et domita] iam ante,   [sunt] sicut frequenter legitur in vita Patrum. Contra. Multa videmus indomita. Solutio. Etsi sint multa indomita ; tamen possunt domari ab homine.
marg.| Vel potest dici, quod hoc refertur ad naturam primam, bene, scilicet institutam, quando omnia subiecta fuerunt homini, et nihil repugnans. Unde potest fieri vis in hoc, quod dicit.
marg.| {q} Omnis enim natura] modo enim nec maiora, nec minora obediunt homini, sed tantum media.
marg.| {t} Linguam autem nullus hominum domare potest] quin delinquat, dicit Glossa quod verum est in communi sermone, tamen venialiter. Unde Sir. 19.c. Est qui labitur in lingua sua, sed non ex animo. Quis est enim, qui non delinquat in lingua sua ? Ibi dicit notabilis Glossa Omnis lingua pravorum bestiis ferocitate, volucribus levitate, serpentibus virulentia precellit. Quare autem non possit domari, causam subiungit dicens.
marg.| {u} Inquietum enim] malum, est, id est in uno non quiescit, id est in se solo, sed de uno in alium transit convitiando, detrahendo, improperando, litigando, ita quod multos subvertit more veneni, quod de uno membro transit ad alia, ita quod totum corpus inficit. Unde sequitur.
marg.| {x} Plena veneno mortifero] Eccl. 10.c. Si mordeat serpens in silentio, nihil eo minus habet, qui occulte detrahit. Et quomodo sit plena veneno ostendit, dicens.
marg.| {7. 317va} {a} In ipsa] enim   [benedicimus Deum] id est patrem Vel (Deum,) id est Christum Dei filium.
marg.| {b} Et patrem] laudando et gratias agendo.
marg.| {c} Et in ipsa maledicimus homines] illis detrahendo. De quibus dicit Bernardus in libro de consc. Si vis aliquem corripere, aperte increpa ne occulte mordeas. Quid enim prodest si me nesciente, aliis mala mea referas : Ve illi qui suam renuit corrigere vitam, et aliorum non desinit detractare. Si vis detrahere, in tua te peccata retorque, non aliorum delicta, sed propria cerne. Et paulo post. Sicut irasceris alii quando detrahit tibi, sic irascere tibi quando detrahis alii. Homines dico.
marg.| {d} Qui ad similitudinem Dei facti sunt] id est rationales, sicut ipse.
marg.| Vel. [Ad similitudinem] ut sicut Deus preest omnibus universaliter, sic homo ceteris creaturis a se preest : Vel   [Ad similitudinem] ut sicut a Deo tamquam ab uno principio omnia sunt : sic ab uno homine omnes homines exierunt etiam mulier ; Et hoc modo mulier non est facta ad imaginem Dei, sed solus homo. Unde. 1Cor. 11.b. Vir quidem non debet velare caput suum, quoniam imago, et gloria Domini est : mulier autem gloria viri, non enim vir ex muliere est, sed mulier ex viro. Et quid prodest Deum laudare et homini detrahere ? Nihil : Quia Prv. 14.d. Qui calumniatur egentem exprobat factori eius. Unde et sequitur.
marg.| {e} Ex ipso ore] etc. quasi diceret cum Deum benedicimus laudando, et hominem malediximus detrahendo, in Deum redundat, et benedictio nostra est maledictio, quia homo est Dei imago.
marg.| Vel. [Benedictio, et maledictio] id est benedictio vertitur in maledictionem. Et talibus dicit Dominus. Mal. 2.a. Maledicam benedictionibus vestris, maledicam et illis. Verum est, quia non est, speciosa laus in ore peccatoris, ut dicit Sir. 15.c.
marg.| {f} Non oportet fratres mei] etc. id est non utile est, nec conveniens vobis. Et quod benedictio convertatur in maledictionem, ostendit per exempla dicens.
marg.| {g} Numquid fons de eodem] etc. quasi diceret non, sed si amara misceatur dulci dulcis convertitur in amaram, sic non placet dulcedo lingue si mixta est amaritudini. Sed quid est, quod dicit Glossa Oportet predicatorem aliquando dulci aliquando amara predicatione uti, attrahendo, increpando. Et solvit, quia hoc difficile est : Verum est, quia oportet, si hoc faciat ex eadem intentione recta, et pura, et non ad eosdem, sed ad diversos, et sic eadem emanant ab eo, et non contraria, vel opposita, quia eadem est intentio in utrisque, honor scilicet Dei, et salus proximi. Unde sicut enim aliquando aqua turbida, aliquando clara emanat de fonte, et tum saporem non mutat, sic ex ore predicatoris aliquando dulcia, aliquando aspera emanant, que tamen eadem sunt in intentione, verumtamen in eadem predicatione, et eisdem non debent amara et dulcia proferre.
marg.| {h} Numquid potest] alio exemplo probat idem, quod prius, dicens :   [Numquid] De hoc autem, quid dicit Glossa quod dulcis commixtione in amaram convertitur, non amara in dulcem, queritur quare hoc ? Solutio : quia omne medium quasi instabile est et infixum, habet enim naturam utriusque extremi, unde facilius convertitur in extremum, quam e converso, dulce autem medium est in saporibus, quod patet per hoc, quod dulci delectatur ; et salvatur quodammodo sensus, et secundum Aristotelem sensus salvatur in mediis, corrumpitur autem in extremis,   [Numquid potest facere ficus uvas fratres mei ?] quasi diceret non : Iud. 9.b. Numquid possum deserere dulcedinem meam, fructusque dulcissimos.
marg.| {i} Aut vitis ficus !] quasi diceret non. Mt. 7.c. Numquid colligent de spinis uvas, aut de tribulis ficus ?
marg.| {k} Sic] immo multo fortius.
marg.| {l} Neque] id est non.
marg.| {m} Salsa] aqua scilicet potest.
marg.| {n} Dulcem facere aquam] Sic maledicus, etsi aliquando bene loqui videatur fructu caret benedictionis, et dulcedinis ut dicit Glossa Hoc facit insidiando, aliquando enim bona dicit, ut sic cautius immisceat amara, lenit prius, et ungit ut melius pungat. Eccl. 11.d. Bona enim in mala convertens insidiabitur, et in electis imponet maculam, Duas similitudines posui, quarum prima sumitur a contrariis, secunda a disparatis. Per primam docetur predicator ne eumdem modum predicandi teneat docendo bonos et malos. Bonis enim dulcia {7. 317vb} predicanda sunt scilicet de gaudiis Paradisi, et securitate, et quiete bonorum, ut sic semper proficiant. Malis vero aspera, et amara scilicet de suppliciis inferni, et de periculis in quibus dormitant, ut sic a peccatis resipiscant. Item per secundum similitudinem docetur, ut nec etiam diversis bonis, eumdem modum predicandi teneat : Aliter enim bonis claustralibus aliter bonis secularibus, aliter bonis coniugatis, aliter bonis viduis ; et sic de aliis, predicandum est, ut docet beatus. Gregorius in pastorali, at unusquisque secundum suum statum sermonem habeat. Confutat ergo ex his similitudinibus detrahentem proximo suo sic. Sicut non est idem modus predicandi observandus ad bonos, et malos, sed his dura, illis blanda sunt dicenda, quod significatur per dulcem et amaram aquam, sic nec lingua eodem debet maledicere, et benedicere, sed hoc facit, qui Dominum laudat, et proximum qui est Dei imago vituperat, vel detrahit. Item sicut non idem modus predicandi tenendus ad omnes bonos, sic imo multo fortius lingua non debet de eodem dicere bona, et mala, quod facit, qui dominum laudat, et proximo detrahit, vel qui ante hominem loquitur dulcia, et retro de eodem dicit amara, vel etiam qui Deum laudat ore, et corde se dicit amare, et proximum non diligit, vel rancorem erga eum portat. Illud enim verbum.   [Ex ipso ore] etc. exponi potest, et de ore corporis, et de ore cordis, de quo dicit. Ps. 36. Os iusti meditabitur sapientiam. Unde 1Io. 4.d. Qui non diligit fratrem quem videt, Deum quem non videt quomodo potest diligere ?
marg.| {o} Quis sapiens, et disciplinatus] etc. Hec est secunda pars capituli in qua illos, qui sibi periti videntur, et revera sunt, hortatur, ut magis ad faciendum studeant, quam ad docendum. Qui enim magis docere appetit, et non facere sepe contentionem, et invidiam, et multa alia mala incurrit, sicut dicit Glossa Hec pars dividitur in quatuor. In prima monet, et docet prius esse studendum ad bene vivendum, quam ad bene docendum, ibi :   [Quis sapiens] ubi etiam docet modum, ibi :   [In mansuetudine] et causam, ibi :   [Quod si zelum] etc. quia si ipsi contentionem, et invidiam habeant in corde, evacuant sapientiam. In secunda ostendit, quod sapientia que est deorsum, vel de his, que sunt deorsum, vel ducunt ad deorsum non est vera sapientia ibi :   [Non est enim ista] In tertia ostendit de sapientia celesti qualis sit, ibi :   [Que autem desursum est] In quarta ostendit fructum, sive utilitatem sapientie, que de celo descendit, et in hoc ostendit distinctionem sapientie inferioris et superioris, ibi :   [Fructus autem] etc. Dicit ergo :   [Quis sapiens inter vos] sapiens intelligendo, et cognoscendo.
marg.| {p} Et disciplinatus] operando, est, supple, ut sic legatur interrogative, quasi si aliquis talis est.
marg.| {q} Ostendat] prius exemplo, quam verbo. Unde dicit.
marg.| {r} Et bona conversatione] etiam exteriori. Unde dicit :   [Inter vos] non solum in se. A doctoribus enim, et prelatis exigitur non solum coram Deo bona conscientia, sed exterius conversatio lucida, ut ad ipsius aspectum, sicut ad speculum tersum, et politum videant alii suarum imaginum deformitates, et abiiciant : Rm. 12.d. Providentes bona non tantum coram Deo, sed etiam coram hominibus. Eis enim dicitur. Mt. 5.b. Vos estis lux mundi : Et paulo post : Sic luceat lux vestra coram hominibus ; ut videant opera vestra bona, et glorificent patrem vestrum, qui in celis est : Sic legitur, ut dictum est interrogative.
marg.| Simile Ps. 33. Quis est homo qui vult vitam, diligit dies videre bonos, faciat hoc, quod sequitur : Prohibe linguam tuam a malo, etc. Vel potest legi remissive sic.
marg.| {o} Quis sapiens] id est Si   [quis sapiens, et disciplinatus inter vos ostendat] etc. non mutatur expositio, nec sensus. Et subiungit quomodo, scilicet hoc est faciendum, quia   [in mansuetudine sapientie] non in indignatione, ne scilicet propter sapientiam elevetur in corde suo, vel indignetur aliis.
marg.| Vel [in mansuetudine sapientie] id est quam habet sapientia que est sapientia a sapore. Mansuetudo enim est virtus, que disponit, cor ad hoc, ut nec iniurias, nec verbera, nec contumelias sentiat : sicut patientia cor ordinat ad hoc, ut sustineat, mititas, ut statim {7. 318ra} remittat, sed benignitas cor disponit, ut homo non minus, quam prius in opere iniurianti bene faciat. Sic ergo differunt iste quatuor virtutes. Et quare faciendum est ? Causam subiungit dicens.
marg.| {a} Quod si] quasi dixi, que in mansuetudine ostendatis bonam conversationem.   [Quod] pro sed,   [si habetis zelum] ad Deum, quia ut Deo placeatis multa bona opera facitis. Zelum dico.
marg.| {b} Amarum] ad proximum quem despicitis superbiendo, et verbis duris, et indignantibus exasperatis.
marg.| {c} Et contentiones] etsi non prorumpatis in verba, tamen propter bona opera vestra.
marg.| {d} Nolite gloriari] credere quod gloriam eternam habituri sitis cum alios ex superbia deprimatis.
marg.| Vel. [Nolite gloriari] id est superbire.
marg.| {e} Et mendaces] ut habeat hec copulativa vim conditionalis, quasi diceret si superbitis mendaces eritis adversus Deum, qui est veritas. Pactum enim frangitis, quod in baptismo Deo promisistis, scilicet abrenuntiare pompis diaboli, quod non facitis dum eius opera facitis. Iob. 41.d. Omne sublime videt, ipse est rex super universos filios superbie.
marg.| {f} Non est enim] hec secunda pars in qua ostendit, quod sapientia deorsum non est vera sapientia. Unde dicit.   [Non enim] Continuatio. Bene dico. In mansuetudine sapientie.
marg.| {g} Enim] id est quia.
marg.| {h} Ista sapientia] que non est cum mansuetudine.
marg.| {i} Non est descendens] id est a Deo a quo omne bonum. Sup. 1.c. Omne datum optimum, et omne donum perfectum desursum est descendens. In verbo descendendi exprimitur status gratie que de celo descendit ad nos in hanc vallem miserie.
marg.| Item notatur eius effectus, quia nos descendere facit, et esse in imo per humilitatem, ut tandem non extollat, et elevet in alta celorum ad Dei iucundissimam visionem. Lc. 18.c. Qui se humiliat exaltabitur. Unde Eph. 4.b. Qui descendit ipse est, et qui ascendit super omnes celos. [Desursum] imo deorsum, et ascendens, ut tandem gravius cadat tolluntur in altum, ut lapsum graviore ruant. Lc. 18.b. Qui se exaltat humiliabitur. Iob. 30.c. Elevasti, et quasi super ventum ponens elisisti me valde. Quo autem ascendit, et per quid, et a quo, ostendit dicens.
marg.| {k} Sed terrena] id est terrene glorie cupida, ecce terminus a quo.
marg.| {l} Animalis] querens voluptuosa in quibus gaudet spiritus. Ecce medium, per quod.
marg.| {m} Diabolica] ut ad ea, que diabolus suggerit, scilicet dignitates, et preeminentias se convertat. Ecce finis, ut scilicet ascendat, sicut diabolus ascendere voluit, cum dicit. Is. 14.d. Ascendam in celum.   [Terrena] ergo propter concupiscentiam oculorum.   [Animalis] propter concupiscentiam carnis.   [Diabolica] propter superbiam vite. 1Io. 2.c. Omne quod est in mundo, aut est concupiscentia carnis, etc. Hic est processus amatorum mundi. Primo enim ad divitias anhelant, et facti divites eas vivendo carnaliter male dispensant, quia dant multas vestes, multos cibos et etiam in malis se exhibent sociis sociales, ut eorum amorem, et favorem acquirant, ut ab eis eligantur, et hoc est, quia ad Episcopatus, et alias dignitates aspirant. Beatus Bernardus Tentant pedibus, et manibus, si quomodo ascendere valeant in patrimonium Iesu Christi. Sic ergo est terrena animalis, et diabolica, sapientia mundi, que hec tria querit, divitias, delicias et honores et hoc non est desursum. Sed contra Eccl. 1.a. Omnis sapientia a Domino Deo est.
marg.| Solutio : Sapientia mundi secundum quid est sapientia, et non simpliciter Eccl. vero loquitur simpliciter. Vel potest sic distingui, cum dicit, sapientia mundi, iste genitivus potest teneri materialiter, ut dicatur. Sapientia mundi, id est de mundo, et sic sapientia mundi est sapientia, et a Deo sic loquitur. Eccl. vel finaliter mali, id est ad malum, sic non est a Deo, sed ab homine, vel a Diabolo.
marg.| Item Glossa dicit hic [Sapientia] que est indignans, et inflata. Contra Eccl. c. 1.d. Eo quod in multa sapientia multa sit indignatio, et exponitur de bona sapientia, que desursum est, quid ergo dicit hic ? Solutio : Est indignatio contra peccata, de qua loquitur Eccl. et est indignatio contra pauperes, de qua hic dicitur. Probat autem per effectum, quod illa sapientia est deorsum dicens.
marg.| {n} Ubi enim] etc. Continuatio. Vere non est desursum nec a Deo.
marg.| {o} Enim] id est quia.   [Ubi zelus] qui, est commotio animi, sive in bonum, sive in malum, ut dicit. Glossa {7. 318rb}   [Zelus] ergo in animo, id est invidia.
marg.| {p} Et contentio] in verbis.
marg.| {q} Ibi inconstantia] ex hoc patet, quod non est desursum, quia sursum nulla est mutabilitas. Sap. 1.c. Apud quem non est transmutatio, etc.
marg.| {r} Et omne opus pravum] in conspectu Dei etsi aliquando bonum videatur in facie hominum. Hoc enim est. Ubi est zelus in mente, id est mala cogitatio, et contentio in ore, id est mala locutio, et inconstantia in corpore, vel in conversatione, quod sit opus pravum. Unde Is. 14.g. De radice colubri egredietur regulus, et semen eius absorbens volucrem, id est de mala cogitatione dolosa locutio, et ex his inconstantia corporis, et evagatio, et tandem perversa operatio.
marg.| {s} Que autem desursum est] Tertia pars ubi quasi per oppositionem ad sapientiam mundi determinat, que et qualis est vera sapientia Dei. Continuatio. Sapientia mundi talis est.
marg.| {t} Autem] id est.   [Que desursum est sapientia primum quidem pudica est] caste intelligit, et operatur, et hoc per temperantiam. Huic autem virtuti competit donum timoris, secundum quod dicit. Ps. 118. Confige timore tuo carnes meas, et ex hoc sequitur prima beatitudo, scilicet humilitas, vel paupertas spiritus. Quando enim homo videt carnis miserias, pugnat contra eam, et tunc sentit eius rebellionem, et sic humiliatur. Unde illud Mt. 6.d. In medio tui humiliatio tua. Et sic obtinet primam petitionem, scilicet Sanctificetur nomen tuum. Nam, qui se humiliat nomen Dei Sanctificat in se.
marg.| {u} Sequitur : Deinde pacifica] per iustitiam, pacem, scilicet faciens non pacem habens.
marg.| Hic enim pax illa, que exuperat omnem sensum, non habetur, fit tamen hic aliquid, per quod habebitur. Huic virtuti competit donum Pietatis. Iustitia enim docet subvenire indigenti, in quo consistit opus pietatis. Et ex hoc sequitur secunda beatitudo, scilicet Beati mites, mitias enim, et benignitas maxime necessaria est in operibus pietatis, et sic acquiritur secunda petitio, scilicet. Adveniat regnum tuum. De his enim dicitur. Quoniam ipsi possidebunt terram.
marg.| {x} Sequitur : Modestia] Modestus idem est, quod modi estus, id est amor mensuratus. Unde   [modestia] per prudentiam. Et huic competit donum scientie, ut sciat homo bene conversari in medio perverse nationis, et sic consequitur tertiam beatitudinem, que est luctus. Cum enim videt homo mundi miserias, et calamitates inter quas conversatur, cogitur lugere, ut tandem in futuro consoletur, et per hoc sequitur, quod tertio petitur, ut scilicet sit obediens Deo. Fiat voluntas tua.
marg.| {y} Sequitur : Suadibilis] ut scilicet alios suadere possit, vel alterius suasioni assentiat si quid minus benefacit, et in hoc exigitur fortitudo, quia sicut dicitur. Prv. 16.d. Melior est patiens viro forti, et qui dominatur animo suo expugnatore urbium. Hec autem virtus, que est fortitudo iuvatur per donum fortitudinis, ut de periculis huius mundi possit exui, et tunc sitit homo, et esurit iustitiam, que est quarta beatitudo. Unde ut reficiatur petit dicens. Panem nostrum quotidianum, etc. et dabitur ei.
marg.| {z} Sequitur : Bonis consentiens] id est quod videt placere bonis sibi non simpliciter, et hoc fit per fidem, que facit bona sapida, que dirigitur per donum consilii. Et sic consequitur quintam beatitudinem, hanc scilicet Beati misericordes. Et quia misericordi fiet misericordia, propter hoc secure petit. Dimitte nobis debita nostra, etc.
marg.| {a} Plena misericordia] id est operibus misericordie, et hoc fit per spem de eternis, que meretur largiendo temporalia.
marg.| marg.| Et huic virtuti competit donum intellectus, quod illuminat animam ad hoc, ut speret eterna. Unde Iob. 36.d. Annuntiat de ea amico suo, quod possessio eius sit, et ad eam possit ascendere. Donum intellectus ; quasi nuntiat de vita eterna habenda per spem, quam illuminat. Et quia sic terrena abiiciuntur a corde, propter hoc consequitur sextam beatitudinem, que est Beati mundo corde, et propter hoc petit, ne inducatur in tentationem, per quam aliquando celestia {7. 318va} appetere pro terrenis relinquat. Sequitur.
marg.| {a} Iudicans] per caritatem illuminatam et expeditam dono sapientie. Cum enim saporat et degustat dulcedinem caritatis, non lacerat proximum, vel diminuit bona eius ad commendationem sui. Iudicans dico.
marg.| {b} Sine simulatione] Ibi enim scilicet in caritate sic expedita est per experimentum non fallax : unde non postulat nec sanctior videri quam sit nec doctior : et per hoc consequitur ultimam beatitudinem que est pax : Quia vero pax non est perfecta ubi adhuc insultant mala : propter hoc petit, ut ab omni malo liberetur : et dabitur ei quod petit quando filius Dei vocabitur et erit receptus in eterna tabernacula : ubi sancti gaudium et letitiam obtinebunt : et fugiet dolor, et gemitus ab eis : Is. 51.d. et 35.d. Septem ista que hic dicuntur de sapientia Dei sunt septem gradus porte, que est contra Aquilonem, id est conversationis, et vite sanctorum : que est contra diabolum, qui per Aquilonem designatur : sicut dicitur. Ez. 40.d. Et septem graduum erat ascensus eius.
marg.| {c} Fructus autem] etc. Hec est quarta pars huius secunde partis capituli : in qua ostendit fructum, et utilitatem sapientie que de celo descendit : quam ex ea habebimus in futuro, et hoc : quia iam ante visa est eius utilitas, et fructus in presenti que in illis septem premissis consistit. De utroque ergo fructus sapientie celestis agit : ut sic eos quibus scribit alliciat ad amorem eius contempta sapientia mundi.
marg.| Dicit ergo : [Fructus] Continuatio. Quasi non solum hec est utilitas sapientie celestis que predicta est.
marg.| {d} Autem] id est sed.
marg.| {c} Fructus] id est merces.
marg.| {e} Iustitie] id est iustorum operum.
marg.| {g} Seminatur] id est preparatur.
marg.| {f} In pace] eterna.
marg.| {h} Facientibus pacem] id est opera pacis : que faciunt illi qui habent sapientiam Dei que de celo descendit. De hoc fructu. Gal. 5.d. Fructus autem spiritus est caritas, gaudium, pax, patientia, benignitas, bonitas, longanimitas, mansuetudo, fides, modestia, continentia castitas.
marg.| Hic tria queruntur : Quare dicit quod fructus hic colligendus est in futuro cum hic seminetur. Item quare hic dicit, iustitie, et ad Gal. spiritus ? Item quare hic ponit tantum unum fructum : et Epistola ad Gal. 12. et quomodo illi fructus duodecim distinguuntur ? Solutio Ad primum dicendum quod quia dicitur hic quod in pace seminatur : id est propter pacem habentem eternam, propter hoc in futuro est colligendus : quia pax eterna non est hic sed in futuro. Is. 32.d. Sedebit populus meus in multitudine pacis : in tabernaculis fiducie : in requie opulenta.
marg.| Dicitur autem hic fructus effective quia spiritus increati Dei, scilicet qui in nobis iusta facit opera : pro quibus ipse nobis vitam eternam retribuit, et propter hoc dicitur hic fructus iustitie, ad Gal. vero dicitur fructus spiritus creati, id est anime : et sic accipitur formaliter. Ex hoc etiam potest patere, quare hic non ponitur nisi unus fructus : quia hic ponitur effective prout est spiritus increati qui est Deus : ad Gal. vero formaliter, prout s<cilicet> anima disponitur ad suas operationes.
marg.| Sunt ergo duodecim : qui nove referuntur ad actus interiores : tres ad actus exteriores. Primi ergo tres ordinant concupiscibilem duo sequentes irascibilem : quatuor alii rationalem. De primis patet sic. Caritas enim ordinat concupiscibilem ad Deum, gaudium ad seipsam : est enim gaudium puritas conscientie : pax ad proximum. Pacem enim prout ibi sumitur : vult homo idem cum proximis, et sic pertinet ad concupiscibilem. Alio modo pax ut est finis pertinet ad irascibilem. Notandum autem est quod differenter appellatur pax hic et ibi : Nam hic dicitur pax perfectissima ordinatio ad metendum prout, scilicet ordinat ad Deum, ad se, et ad proximum. Ibi vero scilicet ad. Gal. accipitur pax prout tantum ordinat ad proximum. Ecce quomodo tres primi ordinant concupiscibilem. Duo vero scilicet {7. 318vb} patientia et longanimitas ordinant irascibilem : longanimitas respectu finis : patientia respectu eorum que ad finem. Alia quatuor ordinant rationem, scilicet bonitas benignitas mansuetudo, fides.
marg.| Bonitas ad seipsam. Est enim bonitas dulcedo animi, benignitas ad proximum largiendo exteriora, mansuetudo ad proximum dando interiora, ut homo sit tractabilis : et hec duo pertinent ad rationem quoad regimen : quia per bonum eius regimen fiunt. Tunc enim bene ordinata est ratio, quando nullis pulsatur inquietudinibus, opinionibus, dubitationibus. Ordinatur autem tunc dupliciter ad proximum, tunc bene regendo concupiscibilem, ut sua exteriora communicet, quod fit per benignitatem. Est enim benignitas largitas rerum, aut bene regendo irascibilem, ut scilicet non sit intractabilis, sed sua interiora communicet, tamen ordinate et honeste, et hoc fit per mansuetudinem : Fides vero rationabilem ordinat ad Deum, sic patet quod novem fructus pertinent ad actus anime interiores, et ordinant tres potentias anime scilicet concupiscibilem, irascibilem, et rationabilem, ut visum est. Tres ultimi, scilicet modestia, continentia, castitas, pertinent ad actus exteriores. Continentia quoad repressionem illicitorum, quoad tactum, et gustum. Castitas quoad usum licitum eorum que sunt circa tactum, et gustum. Modestia vero quoad alios sensus.


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Hugo de Sancto Caro. Postilla in totam Bibliam (Iac. Capitulum 3), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 21/11/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=hug&numLivre=76&chapitre=76_3)
Signaler un complément d'information

Notes :