Capitulum 1

Numérotation du verset Rt. 1,1 

INCIPIT LIBER RUTH1*. In diebus unius iudicis, quando iudices preerant, facta est fames in terra.
1 Incipit liber Ruth ΩV Weber ] Liber Ruth incipit Rusch, om. CorS1,
Abiitque2 homo de Bethleem Iuda,
2 Abiitque ² etc. ] Abiit ergo *
ut peregrinaretur in regione Moabitide
cum uxore sua ac duobus liberis.
Numérotation du verset Rt. 1,2 

Ipse vocabatur Elimelech,
et uxor3* eius Noemi
3 et Cava Σ ΩV Clementina ] om..Rusch Weber
et duo filii4, alter Maalon5,
4 et duo filii CorS1 (moderni) Rusch Clementina ] e duobus filiis Σ Λ r Weber , et duobus filiis Cava L Φ CorS1 (antiqui sic habent) |
5 Maalon etc. ] Mahalon Clementina |
et alter Chelion, 6
6 duo filii... Chelion] nomen duorum filiorum eius Maalon et Kelion CorS1 (hebrei sic)
Euphratei7 de Bethleem Iuda. Ingressique regionem Moabitidem
7 Euphratei] Effrathei , Ephrathei Weber
morabantur ibi.
Numérotation du verset Rt. 1,3 

Et mortuus est Elimelech maritus Noemi remansitque
ipsa
cum filiis.
Numérotation du verset Rt. 1,4 

Qui acceperunt uxores Moabitidas
quarum una vocabatur Orpha
altera8 Ruth.
8 altera Rusch Weber ] alteraque
Manseruntque decem annis ibi9
9 decem annis- ibi ] inv. Weber
Numérotation du verset Rt. 1,5 

et ambo
mortui sunt, Mahalon videlicet et Chelion
remansitque mulier orbata
duobus liberis10 ac marito.
10 liberis² etc. ] filiss *
Numérotation du verset Rt. 1,6 

Et11 surrexit ut in patriam pergeret cum utraque nuru sua de regione Moabitide. Audierat enim quod respexisset Dominus12 populum suum et dedisset eis escas.
11 Et etc. ] om. Cava Σ L |
12 Dominus] Deus |
Numérotation du verset Rt. 1,7 

Egressa est
itaque de loco peregrinationis sue
cum utraque nuru sua13
13 sua CorS1 (moderni et hebrei) Rusch ] om. ΩV CorS1 (antiqui) Clementina Weber
et iam in via
revertendi posita14
14 revertendi posita Rusch ] inv. Weber
in terram Iuda,
Numérotation du verset Rt. 1,8 

dixit ad eas: Ite in domum
matris vestre; faciat vobiscum Dominus15 misericordiam, sicut fecistis cum mortuis16, et mecum17, det vobis invenire requiem in domibus virorum quos sortiture estis. Et osculata est eas. Que elevata voce flere ceperunt
15 vobiscum Dominus Rusch ] inv. Weber |
16 mortuis Rusch Weber ] + meis L Amiatinus Ω M Tr113 |
17 mecum Rusch Weber ] + et ΩV ( corr. marg. ) |
Numérotation du verset Rt. 1,10 

et dicere: Tecum pergemus ad populum tuum.
Numérotation du verset Rt. 1,11 

Quibus illa respondit: Revertimini, filie mee18, cur venitis mecum19? Non
18 mee Rusch ] mi interl .: Ω D² ² Weber |
19 venitis mecum Ω D Rusch Weber ] inv. Ω F |
ultra habeo filios20
20 habeo filios Ω D ΩV ] inv. Ω F
in utero meo ut viros ex me sperare possitis?
Numérotation du verset Rt. 1,12 

Revertimini filie Moabitides et abite21*.
21 Moabitides et abite Ω D Ω F Cor3 (moderni) CorS1² (moderni sic)] Moabitide Ω M Rusch , Mo(h)abit(a)e ΦRAZG ΘHAG P ; Moabitides Cor3 (alii habent) CorS1 (al<iqui> sic habent) CorS3* ; meae et abite ΛH² Clementina ; mi Moabitide ΩS ; mi abite V ΛL F Π Amiatinus ΦV ΨBDFM Cor2 (antiq.) CorS3 Weber ; mi et abite Cava X L ΦPΣO MT M ΘM² Cor1 (sic habent hebr. et plures antiq.) Cor1 P Cor3 CorS1 (hebr. et plures antiq. habent) ΩJ 3 Ed1530 , mi Moabitide et abite ΩV (mi sec. m. interl.) , mi Moabitides et abite Ω D² (mi sec. m. interl. )
Iam enim senectute confecta sum nec apta vinculo coniugali22*. Etiam si possem hac nocte concipere et parere filios,
22 Iam enim.... coniugali omnes codices et edd. Weber ] om. Rusch (hapax)
Numérotation du verset Rt. 1,13 

si eos23 exspectare velitis24 donec crescant et annos pubertatis impleant25, ante eritis vetule quam nubatis. Nolite, queso, filie mee26, facere hoc27 quia vestra angustia magis premit me28 et egressa est manus Domini contra me.
23 eos] om. ΩV |
24 velitis etc. ] velletis V Cava L |
25 pubertatis impleant Rusch ] inv. Weber |
26 mee ] mi Weber |
27 facere hoc] om. ΩV Weber |
28 magis premit - me] inv. Weber, magis premit me ΩV, magis me premit Clementina |
Numérotation du verset Rt. 1,14 

Elevata29 igitur voce, flere rursum30 ceperunt.
29 Elevata Rusch Weber ] Elevate ΩV |
30 flere rursum] inv. ΩV Weber |
Orpha osculata est socrum31 ac reversa est32. Ruth adhesit socrui sue.
31 est socrum Rusch ] inv. Weber |
32 est Rusch ] om. Weber |
Numérotation du verset Rt. 1,15 

Cui dixit Noemi: En reversa est cognata tua ad populum suum et ad deos suos, vade cum ea.
Numérotation du verset Rt. 1,16 

Que respondit: Ne adverseris mihi ut relinquam te et abeam. Quocumque enim33 perrexeris pergam
33 enim] om. ΩV Weber .
et34 ubi morata fueris et ego pariter morabor. Populus tuus populus meus et Deus tuus Deus meus.
34 et] om. Weber
Numérotation du verset Rt. 1,17 

Que te terra morientem susceperit35, in ea moriar ibique locum accipiam sepulture. Hec mihi faciat Deus36 et hec addat si non sola mors me et te separaverit.
35 terra morientem susceperit Rusch Clementina ] morientem terra susc. Weber, terra susceperit morientem ΩV | morientem] moriente Cava Λ |
36 Deus ΩV Rusch ] Dominus Clementina |
Numérotation du verset Rt. 1,18 

Videns ergo Noemi
quod obstinato animo Ruth37 decrevisset secum pergere38, adversari noluit nec ultra ad suos39 reditum persuadere.
37 animo Ruth ΩV Rusch ] inv. Weber |
38 secum pergere] inv. ΩV |
39 ultra - ad suos] inv. ΩV |
Numérotation du verset Rt. 1,19 

Profecteque sunt simul et venerunt in Bethleem. Quibus, urbem ingressis, velox apud cunctos fama percrebruit40 dicebantque mulieres: Hec est illa Noemi.
40 percrebruit Ω Clementina ] percrebuit Weber
Numérotation du verset Rt. 1,20 

Quibus ait: Non41* vocetis me Noemi,
41 Non ΩV CorS1 Rusch ] Ne Weber
id est pulchram42, sed vocate me Marai43, hoc est amaram44 quia valde amaritudine45 replevit me46 Omnipotens.
42 pulchram] pulchra CorS1 (vel) |
43 Marai] Mara Cor1 P CorS1 ΩV Weber |
44 id est pulchra... amaram] om. Cor1 P (hebr. non h<abe>t quod sequitur ID EST PLUCHRAM SED ... AMARAM et hoc hebr. non habet) | amaram] amara CorS1 (vel) |
45 valde - amaritudine] inv. ΩV |
46 amaritudine replevit -me] inv. Weber |
Numérotation du verset Rt. 1,21 

Egressa sum plena et vacuam me reduxit47 Dominus. Cur igitur vocatis48 me Noemi49 quam Dominus humiliavit50 et afflixit Omnipotens?
47 me reduxit] inv. ΩV Weber |
48 vocatis] vocetis ΩV |
49 Noemi] + marg. perpera id est pulchram, sed vocate me Marai , hoc est amaram quia valde amaritudine replevit me Omnipotens ΩV (corrector) |
50 Dominus humiliavit CorS1 (moderni) Rusch Weber ] inv. CorS1 |
Numérotation du verset Rt. 1,22 

Venit ergo Noemi cum Ruth Moabitide nuru sua de terra peregrinationis sue ac reversa est in Bethleem quando primum hordea metebantur.

Capitulum 1

Numérotation du verset Rt. 1,1 
ad litteram
marg.| marg.| {285} In diebus. Hic consequenter ponitur tertius casus s. ipsius Ruth. Et dividitur in quatuor partes, quia primo scribitur ipsius Ruth conversio gratiosa. secundo eius conversatio virtuosa. tertio conventio legalis. quarto copulatio matrimonialis. Partes incipiunt in quatuor capitulis huius historie. Prima adhuc in duas. quia primo describitur conversionis occasio : secundo ipsa conversio, ibi :   Cui dixit Noemi. Occasio autem conversionis Ruth ad Iudaismum fuit, eo quod fuit desponsata filio Elimelech Iudeo peregrinanti in terra Moab. Et ideo primo describitur ipsius Elimelech peregrinatio. secundo ipsius Ruth desponsatio. ibi :   Qui acceperunt. Circa primum primo describitur tempus peregrinationis huius cum dicitur.
marg.| .1. In diebus. Quis autem hic fuerit, varie dicitur. Dicit enim Magister in historiis, et aliqui expositores alii, quod iste iudex fuit Heli : qui cum hoc usurpavit sibi sacerdotium, quia non fuit de Eleazar, sed de Ithamar. Licet autem istud secundum dictum sit verum quantum ad hoc, quod Heli non fuit de Eleazar, sed de Ithamar, non tamen videtur verum, quod sibi usurpaverit sacerdotium. quia. 1Rg. 2.f. dicitur ipsi Heli in persona Domini.   Loquens locutus sum, ut domus tua, et domus patris tui ministraret in conspectu meo usque in sempiternum, etc. Ex quo videtur, quod illud sacerdotium habuit ex ordinatione divina, ut dicitur ibidem plenius. Primum etiam dictum non videtur verum, videlicet, quod peregrinatio Elimelech, que hic describitur, contigerit tempore Heli, quia a principio quo incepit iudicare Israel usque ad principium regni David fluxerunt tantum octoginta anni prout fuit de claratum supra Iudic. 11. cap. In isto igitur tempore oportuit secundum istud dictum, quod peregrinatio Elimelech fuerit, et hic Booz de Ruth Obed genuerit, et Obed Iesse, et Iesse David, et vita ipsius David usque ad principium regni sui. Quod non videtur verum. Primo, quia de isto tempore fluxerunt undecim anni ad minus ante nativitatem Obed, videlicet decem anni quibus Noemi mansit in regione Moab, {286}ut habetur in hoc ca. et unus annus ante nativitatem Obed quia dato, quod Booz statim acceperit Ruth post adventum eius in Bethlehem, tamen antequam natus fuisset de ea Obed transivisset annus undecimus totus, vel saltem fere. Item David vixit triginta annis antequam cepit regnare, ut habetur 2Rg. 4. Item Iesse pater David iam erat senex quando genuit David, ut videtur, quia habuit sex filios ante eum, ut habetur 1Rg. 15. et 1. Paral. 2. et sic habuit trigintanovem annos ad minus, ut videtur quando genuit David. Hoc etiam patet ex hoc, quod dicitur 1. Regum 17. quod erat senex, et grandevus, etiam emerite militie, quando David adhuc adolescens missus fuit ab ipso ad visitandum fratres suos. Si autem isti anni simul coniungantur, faciunt annos octoginta, et sic non remanet aliquod tempus vite ipsius Obed, quo usque posset generasse ipsum Iesse. Posito etiam cum hoc, quod Elimelech a primo anno Heli cepisset peregrinati, propter quod non videtur verum, quod historia Ruth fuerit tempore Heli, sed ante. Et ideo aliter dicunt Hebrei, et melius, ut videtur, quod iste iudex fuit Abesan de quo dictum fuit Iudic. 12. qui fuit ante Heli quadraginta septem annis, ut patuit ex dictis supra Iud. 11. Dicunt etiam Hebrei, quod iste Abesan, et Booz est idem homo, binomius tamen. Oportet tamen dicere secundum istam viam, quod peregrinatio Elimelech inceperat antequam Booz inciperet iudicare, quia iudicavit populum septem annis tantum, et Noemi fuit in regione Moab decem annis, ut dicitur infra eod. capi. et Booz accepit Ruth post. Verumtamen illa peregrinatio per reditum Noemi fuit terminata sub Abesan, qui idem est, quod Booz secundum Hebreos, ideo dicunt hoc fuisse tempore eius, quia res a fine denominatur. Et quia ista historia hic ponitur, ad ostendendum quomodo David rex descendit de Booz, ut patet in fine.
marg.| .2. Facta est fames. Propter populi peccata.
marg.| .3. Abiit homo de Bethlehem. Causa huius peregrinationis varie assignatur. Dicit enim Hiero. super 4. cap. Paral. quod tunc temporis sol stetit per aliquod spatium immobilis ad terrendum homines, ut sic retraherentur ab enormibus peccatis quibus erant involuti {287}quod non fecerunt, propter quod tanta fames facta est in terra illa, quod Elimelech, qui erat de nobilioribus et potentioribus civitatis Bethlehem, fuit coactus ire ad terram extra neam ad querendum victum suum. Hebrei autem dicunt, quod propter famem in illa terra accidentem multi pauperes recurrerunt ad Elimelech, quia erat dives, et potens, et propter avaritiam suam durum erat ei dare, propter quod ad evitandum importunitatem illorum exivit de terra Israel cum bonis mobilibus, que habebat, et quia ex mala eam exivit, ibidem mortuus fuit cum filiis suis, et de pauperatus est. Cetera patent in lite.
Numérotation du verset Rt. 1,ad litteram 
marg.| .1. Qui acceperunt. Hic consequenter describitur ipsius Ruth desponsatio. Dicunt autem Hebrei, et etiam aliqui catholici, quod ista Ruth fuit filia Eglon regis Moab. Sed hoc videtur falsum, quia a tempore Aod, qui interfecit Eglon, ut habetur Iudic. 3. fluxerunt anni ducenti 32. usque ad Abesan, ut declaratum fuit Iudic. 11. et multo plures anni fuerunt usque ad Heli. Et ideo si Abesan fuit idem, quod Booz, ut dicunt Hebrei, impossibile est, quod Ruth fuerit filia Eglon, quem interfecit Aod, quia adhuc erat satis iuvenis, et apta ad prolem quando fuit coniuncta ipsi Booz. Item si Booz fuit alter ab ipso Abesan, ita quod historia Ruth accidit tempore Heli, ut dicunt aliqui, multo magis impossibile est, quod ipsa Ruth fuerit filia predicti Eglon, quia multo plures anni fuerunt usque ad Heli, quam usque ad Abesan, ut declaratum fuit {288}Iudic. 11. Et ideo si aliquis velit dicere, quod Ruth fuerit filia Eglon regis Moab, oportet consequenter dicere, quod iste Eglon fuerit alius ab illo quem interfecit Aod, et longe posterior ipso. Et tamen adhuc non videtur convenienter dictum secundum dictum Hebreorum, et catholicorum, quia secundum Hiero. Elimelech ivit pauper ad regionem Moab, et secundum Hebreos licet fuerit dives, tamen fuit ibi depauperatus, ut dictum est sup. Et hoc videtur ex eo quod dicitur infr. eo. c. quod Noemi rediit de terra Moab vacua scilicet sine viro, filiis, et divitiis. Non est autem verisimile, quod rex Moab dedisset filiam suam uxorem viro pauperi, et extraneo, et si post dationem depauperatus fuisset vir eius, non est verisimile, quod permisisset eam recedere de terra sua, ita pauperem, quod indigeret colligere spicas in agro alieno, sicut dicitur de Ruth sequenti. ca. Et ideo magis videtur, quod ipsa Ruth fuerit de humili progenie. Sequitur :
marg.| .2. Audierat enim. Et ideo fame recedente de terra sua melius poterat ad eam redire.
marg.| .3. Ite in domum. Hoc dixerat, quia patres earum erant mortui, vel quia mulieres sunt magis familiares matribus suis, quam patribus.
marg.| .4. Que elevata voce flere ceperunt. Ex quo patet, quod Noemi valde bene se habuerat ad nurus suas.
marg.| .5. Num ultra habebo. Preceptum enim erat in lege Dt. 25. quod si aliquis moreretur sine herede relicta uxore, frater eius acciperet eam ad suscitandum semen fratri suo defuncto. Cetera patent in lite.
Numérotation du verset Rt. 1,ad litteram 
marg.| marg.| { 299 } .1. Cui dixit. Hic consequenter describitur ipsius Ruth conversio, que noluit reverti, sicut altera, sed ire ad terram Israel cum socru sua, et converti ad cultum Dei unius, Gentilitate relicta, propter quod dixit.
marg.| .2. Ne adverseris. revertendo ad cultum idolorum.
marg.| .3. Quocumque. Hic dicunt Hebrei quod volentibus converti ad Iudaismum dicenda sunt gravia legis, saltem secundum partem, sicut volentibus ingredi Religionem explicanda sunt difficilia illius Religionis. Dicunt igitur, quod Noemi videns Ruth velle converti ad Iudaismum, dixit sibi aliqua onera legis, et primo dixit ei, quod non erat licitum Iudeis ire extra terram Israel, nisi ex causa magne necessitatis. Et tunc Ruth ei respondit. Quocumque et non alibi, Iterum dixit ei, Non est nobis licitum quod mulier sit sola cum viro, nisi fuerit maritus eius. Et Ruth respondit.
marg.| .4. Ubi morata, nolens esse sine te cum aliquo viro. Iterum dixit, populus Heb. est subiectus legis oneribus, in qua sunt sexcenta, et tredecim precepta. Tunc respondit.
marg.| .5. Populus tuus quasi d<icat> : volo subdi legi ipsius. Iterum dixit, Prohibitum est nobis colere deos alienos. Et ipsa respondit.
marg.| .6. Deus tuus Deus meus quasi d<icat> alium nolo colere. Iterum dixit {290} ei, Transgressoribus legis nostre in diversis casibus imponitur pena quadruplicis mortis, scilicet lapidationis, combustionis, strangulationis in suspensione, et occisionis gladio, ut patet in Ex. et Deuterono. Et tunc Ruth respondit.
marg.| .7. Que te quasi d<icat> parata sum suscipere penam cuiuscumque mortis, si meruero sicut, et tu.
marg.| .8. Videns ergo. Quia quando aliquis habet firmam voluntatem transeundi ad legem divinam, vel Religionem, non est impediendus, seu refutandus. Cetera patent usque ibi :
marg.| .9. Dicebantque. Secundum expositores nostros legitur depressive, et est verbum congaudendi de reditu Noemi. Secundum Heb. vero legitur interrogative, et est verbum admirandi, quasi dicatur, Hec est illa Noemi que recessit cum curru, et equis, et divitiis, et modo revertitur pauper, et peditando, quia exivit terram Israel ex mala causa, ut supra dictum est secundum opinionem Hebreorum, et huic consonat quod sequitur :
marg.| .10. Egressa sum. filiis, et divitiis.
marg.| .11. Et vacuam, et in hoc confitetur penam sibi inflictam a Domino pro peccato sui exitus de terra Israel ex mala causa, ut supra dictum est scilicet secundum opinionem Hebreorum.
Numérotation du verset Rt. 1,moraliter 
marg.| .3. {285} Abiit homo, et cetera. Secundum Hebreos iste fuit valde dives, sed avarus, propter quod tempore famis exorte moleste ferebat petitiones suorum consanguineorum, et concivium, qui fame coacti recurrebant ad eius auxilium, {286}et ideo ad declinandum petitiones eorum, cum uxore ac filiis, et mobilibus bonis abiit in terram Moab. Et quoniam habuit malum motivum, dominus ibidem punivit eum morte propria, et filiorum, et consumptione bonorum temporalium, propter quod uxor eius Noemi reversa in Bethlehem vixit.
Numérotation du verset Rt. 1,moraliter 
marg.| marg.| { 299 } .10. Egressa sum , ut habetur inf. eo. c. In hoc ergo documentum habent divites huius mundi, ne moleste ferant petitiones pauperum, nec declinent ab eis indebite ne sicut Elimelech puniantur, secundum quod dicitur Sap. 11c. Per que peccat quis , per hec et torquetur. Et Prov. 21.b. Qui obturat aurem suam ad clamorem pauperis, et ipse clamabit, et non ex audietur. Exemplum Lu. 16. de divite epulone qui guttam aque impetrare non potuit, eo quod micas panis Lazaro negavit. Et multo plus timere dicunt avari scientie que per communicationem non minuitur, sed augetur. Et similiter sapientes temporalibus si fuerint avari de dando consilio pauperibus in quo non datur res possessa, sed tantum verba. Per Ruth autem que relicta Gentilitate Noemi adhesit di.
marg.| .6. Deus tuus , et ei iam humiliter obedivit, significatur persona {290}penitens veraciter, que relicta diaboli servitute adheret ecclesie eius mandatis humiliter obediendo, que per Noemi bene significatur, eo quod Noemi pulchra interpretatur. Et Can. 4. de ecclesia dicitur, Tota pulchra es amica etc. Et talis fuit in principio, sed modo potest dicere.
marg.| .9. Ne vocetis. Nam multi qui de bonis ecclesie laute vivunt, et magnifice, per suam vitam malam ipsam multipliciter amaricant de quo B. Bern. In eius persona loquens exponit illud Esa. 38.d. Ecce in pace amaritudo mea amarissimaPostquam enim cessavit persecutio tyrannorum contra ecclesiam, et ipsa dotata est multis, et magnis temporalibus bonis, multi abutentes peccatis enormibus, plus secundum veritatem amaricant ecclesiam in ista pace, quam amaricata fuerit in tyrannorum persecutione.


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Nicolaus de Lyra (Rt. 1), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 03/05/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=lyr&numLivre=10&chapitre=10_1)
Signaler un complément d'information

Notes :