Hugo de Sancto Caro

Capitulum 2

Numérotation du verset Rt. 2,1 

Erat autem viro1 Elimelech consanguineus, homo potens et magnarum opum, nomine Booz.
1 viro] vir
Numérotation du verset Rt. 2,2 

Dixitque Ruth Moabitis ad socrum suam: Si iubes,vadam in agrum
et colligam spicas
que fugerint manus metentium2
2 fugerint manus - metentium] inv. Weber
ubicumque clementis in me patrisfamilias reperero gratiam. Cui illa respondit: Vade, filia mi.
Numérotation du verset Rt. 2,3 

Abiit itaque et colligebat spicas post terga metentium. Accidit autem ut ager ille haberet dominum nomine3 Booz qui erat de cognatione Elimelech.
3 nomine] om. Weber
Numérotation du verset Rt. 2,4 

Et ecce ipse veniebat de Bethleem dixitque messoribus: Dominus vobiscum. Qui responderunt ei: Benedicat tibi Dominus.
Numérotation du verset Rt. 2,5 

Dixitque Booz iuveni qui preerat messoribus4: Cuius est hec puella?
4 preerat messoribus] inv. Weber
Numérotation du verset Rt. 2,6 

Cui5 respondit: Hec est Moabitis que venit cum Noemi de regione Moabitide
5 Cui] Qui Weber
Numérotation du verset Rt. 2,7 

Et rogavit ut spicas colligeret remanentes, sequens messorum vestigia, et de mane usque
ad meridiem6 nunc stat in agro et nec7 ad momentum quidem domum
6 ad meridiem] om. Weber |
7 nec] ne Weber |
reversa est.
Numérotation du verset Rt. 2,8 

Et ait Booz ad Ruth: Audi, filia, ne vadas in alterum agrum ad colligendum8 ne9 recedas ab hoc loco sed iungere puellis meis
8 in alterum agrum - ad colligendum] inv. Weber |
9 ne] nec Weber |
Numérotation du verset Rt. 2,9 

et ubi messuerint, sequere. Mandavi enim pueris meis ut nemo molestus sit tibi10. Si11 etiam sitieris vade ad sarcinulas et bibe aquas de quibus et pueri mei bibunt.
10 molestus sit - tibi] inv. Weber |
11 Si] Sed Weber |
Numérotation du verset Rt. 2,10 

Que cadens in faciem suam et adorans super terram dixit ad eum: Unde mihi hoc ut invenirem gratiam ante oculos tuos et nosse me dignareris peregrinam mulierem?
Numérotation du verset Rt. 2,11 

Cui ille respondit: Nuntiata mihi omnia sunt12 que feceris socrui tue post mortem viri tui et quod reliqueris parentes tuos et terram in qua nata es et veneris ad populum quem antea nesciebas.
12 mihi omnia - sunt] inv. Weber
Numérotation du verset Rt. 2,12 

Reddat tibi Dominus pro opere tuo et plenam mercedem recipies13 a Domino Deo Israel
13 recipies] recipias Weber
ad quem venisti et sub cuius confugisti alas.
Numérotation du verset Rt. 2,13 

Que ait: Inveni gratiam coram oculis tuis14 domine mi qui consolatus es me et locutus es ad cor ancille tue que non sum similis unius puellarum tuarum.
14 oculis tuis] ante oculos tuos Weber
Numérotation du verset Rt. 2,14 

Dixitque ad eam Booz:Quando hora vescendi venerit15
15 venerit] fuerit Weber
veni huc et comede panem et intinge buccellam tuam in aceto.
Sedit itaque ad latus messorum
et congessit polentam16 sibi comeditque et saturata est
16 polentam] pulentam Weber
et tulit reliquias.
Numérotation du verset Rt. 2,15 

Atque inde surrexit ut spicas ex more colligeret.
Precepit autem Booz pueris suis dicens: Etiamsi vobiscum metere voluerit ne prohibeatis eam,
Numérotation du verset Rt. 2,16 

et de vestris quoque manipulis proiicite de industria et remanere permittite ut absque rubore colligat et colligentem nemo corripiat.
Numérotation du verset Rt. 2,17 

Collegit ergo in agro usque ad vesperam et que collegerat virga cedens et excutiens
invenit hordei quasi ephi mensuram, id est tres modios.
Numérotation du verset Rt. 2,18 

Quos portans reversa est in civitatem et ostendit socrui sue.
Insuper protulit et dedit ei reliquias17 cibi sui quo saturata est18.
17 reliquias] de reliquiis Weber |
18 est] fuerat Weber |
Numérotation du verset Rt. 2,19 

Dixitque ei socrus: Ubi hodie collegisti et ubi opus fecisti? Sit benedictus qui misertus est tui.
Indicavitque ei apud quem esset operata et nomen dixit viri quod Booz vocaretur.
Numérotation du verset Rt. 2,20 

Cui respondit Noemi: Benedictus sit a Domino quoniam eamdem gratiam
quam prebuerat vivis,
servavit et mortuis
Rursumque: propinquus19
19 propinquus] + ait Weber
noster est homo.
Numérotation du verset Rt. 2,21 

Et Ruth: Hoc quoque inquit precepit mihi ut tamdiu messoribus eius iungerer donec omnes segetes meterentur.
Numérotation du verset Rt. 2,22 

Cui dixit socrus: Melius est filia mi20 ut cum puellis eius
20 mi Rusch Weber] mea B² Clementina , om. X
exeas ad metendum, ne in alieno agro quispiam
resistat tibi.
Numérotation du verset Rt. 2,23 

Iuncta est itaque puellis Booz et tamdiu cum eis messuit donec triticum
et hordeum21
21 triticum et hordeum] hordea et triticum Weber
in horreis conderentur.

Capitulum 2

Numérotation du verset Rt. 2,1 
marg.| Erat autem viro] etc. {g}   Vade filia] Noemi, id est gratia mittit ad spicas. Pharao vero Ex. 5.b. ad paleas, id est diabolus.
Numérotation du verset Rt. 2,1 
mystice
marg.| Mystice. {a} Erat autem] etc. Christus, de gente Iudeorum natus secundum carnem Dt. 18.c. Prophetam vobis suscitabit Dominus de fratribus vestris, etc.
marg.| {b} Potens] quia mundi principem debellavit, et totum orbem suo subdidit imperio. Ps. 23. Dominus fortis, et potens, Dominus potens in prelio.
marg.| {c} Magnarum opum] quia celi, et terre Dominus, possessor est : In quo sunt omnes thesauri sapientie, et scientie absconditi. Col. 2.a. Qui est virtus, et sapientia patris. 1Cor. 1.d.
marg.| {d} Booz] fortitudo Dei. Is. 9.b. Et vocabitur nomen eius admirabilis consiliarius, Deus fortis. Pater futuri seculi Ps. 117. Fortitudo mea, et laus mea Dominus.
Numérotation du verset Rt. 2,2 
mystice
marg.| {e} In agrum] in Ecclesiam, ubi crescunt semina virtutum, et metitur seges glorie. Messores, sunt predicatores. Spice sunt anime. Messores manipulos colligunt, quia magni Doctores fructum magnum faciunt. Sed Ruth, id est minoribus predicatoribus sufficit spicas colligere, id est grossa et rudi predicatione aliquas animas ad Deum convertere. Et sepe contingit, quod plures convertit, qui taliter predicat, quam qui subtiliter. Unde et Sangar vomere interfecit sexcentos. Aioth polito gladio solum Eglon. Iud. 3.d. etc. Vel ager Scriptura : Messis subtiles sententie : Messores, qui {1. 215vb} excutiunt granum a palea sunt Doctores, qui divitem habentes veniam ingenii brevi tempore multa capiunt. Ruth significat minores, qui colligunt spicas remanentes, id est grossas sententias, quas dimittunt magni doctores, de quibus conficiunt polentam : unde reficitur Noemi, id est Ecclesia. Et bene dicitur spica sententia sacre Scripture, quia in spica tria sunt : Arista pungens, palea vilis, granum reficiens. Sic in sententia tria sunt, studium pungens, littera quasi vilis, Mysterium reficiens. Huius agri Dominus est Booz, id est Christus. Vel ager est mundus, Messis consummatio seculi, vel mors cuiuslibet iusti in horreum celeste reponendi, messores Angeli. Mt. 13.e. Spice remanentes, fideles, qui translatis ceteris ad celum, relinquuntur nobis in exemplum.
marg.| {f} Ubicumque clementis] etc. Hec debet esse clementia messorum, id est doctorum, ut nullum prohibeant colligere spicas, id est quasdam exponere sententias. Unde Dt. 24.d. Quando messueris segetem in agro tuo, et oblitus manipulum reliqueris, id est quando exposueris sententias, et aliquam inexpolitam dimiseris, non reverteris ut tollas illum, sed advenam, et pupillum, et viduam auferre patieris, id est non prohibebis aliter exponere, quam tu exposueris. Idem dicitur de oliva, et vinea. Sacra Scriptura dicitur triticum, quia reficit, et confortat. Dicitur vinum, quia letificat, et inebriat. Oleum dicitur vinum, quia sanat, illuminat, et impinguat. De Primo dicitur Ps. 105. Panis cor hominis confirmat. De secundo ibidem. Et vinum letificat cor hominis. Et alibi : Calix meus inebrians quam preclarus est. De tertio simul, et secundo Lc. 10.f. Samaritanus appropians alligavit vulnera eius, infundens oleum, et vinum. Booz Precepit messoribus ne prohibeant Ruth colligere spicas remanentes, immo ut de industria aliquas dimittant : Et Christus precipit doctoribus, ne prohibeant scholares aliquas expositiones scripturarum facere, immo vult Christus ut ipsi doctores aliquas relinquant inexpositas ast exercitium minorum.
Numérotation du verset Rt. 2,4 
marg.| {h} De Bethlehem] in agrum.
marg.| {i} Dominus vobiscum] Hinc ut dicitur sumitur illa sacerdotalis salutatio, que dicitur in missa, et in horis. Secundum quosdam de Idc. 6.c. ubi dixit Angelus Gedeoni : Dominus tecum virorum fortissime. Episcopalis vero salutatio sup. de Idc. 6.e. ubi dixit Angelus Gedeoni. Pax tecum. Vel ab illo Ioa. 20.c. ubi dixit Dominus discipulis : Pax vobis. De Apostolo vero sumptum est : Et cum spiritu tuo, ubi dicit : Gratia cum spiritu tuo : Ad Philemonem d.
Numérotation du verset Rt. 2,4 
mystice
marg.| {i} Dominus vobiscum] Hec verba pacis, et salutis familie sue attulit, in cuius nativitate cecinerunt Angeli : “Gloria in excelsis Deo, et in terra pax hominibus bone voluntatis” (Lc. 2.b).
marg.| {i} Benedicat tibi Dominus] etc. Bene turba clamavit ei : Benedictus, qui venit in nomine Domini, Mt. 21.a.
Numérotation du verset Rt. 2,5 
mystice
marg.| {k} Cuius est hec puella] Quia Christus quemlibet de doctoribus, qui preest minoribus sacerdotibus quasi ignorans de fide gentium sciscitatur, ut eum provocet ad predicandum.
Numérotation du verset Rt. 2,7 
mystice
marg.| {l} De mane] ab initio fidei usque ad consummationem boni operis.
marg.| {m} Stat in agro] perseverans in doctrina predicatorum, ut in sinu mentis recondat verba salutis, testimonia scripturarum, et exempla virtutum.
marg.| {n} Domum] antique superstitionis.
Numérotation du verset Rt. 2,8 
mystice
marg.| {o} Audi filia] id est non recedas a statu fidei post hereses vel schismata. Vel ne vadas ad aliam facultatem, scilicet legum vel decretorum. Sed pauci audiunt vocem istam. Unde Os. 8.d. Scribam eis leges meas multiplices, que velut aliene computate sunt. Idem 3.a. Diligit Dominus filios Israel, et ipsi respiciunt ad deos alienos, et diligunt vinacia uvarum. Idem 9.a. Dilexisti mercedem super omnes areas tritici, id est lucrativas scientias magis quam Theologiam, que pane triticeo reficit animas spiritualiter.
marg.| {p} Iungere puellis] animabus sanctis, quia convictu mores formantur. Corrumpunt mores bonos colloquia prava. 1Cor. 15.d.
marg.| {q} Ad sarcinulas] etc. Opera. Bibe aquam sapientie salutaris, Sir. 15.a. Hauri divinam sapientiam de rivis duorum testamentorum.
Numérotation du verset Rt. 2,9 
marg.| {q} Ad sarcinulas] ad loca ubi erant repositoria panum, et lagena aque, et acetum in alio vase ad tollendum estum.
Numérotation du verset Rt. 2,10 
marg.| {r} In faciem suam] Boni cadunt in faciem, in quo notatur humilitas, et discretio, quia vident, ubi cadunt. Unde Apc. 7.c. Et omnes Angeli stabant in circuitu throni, et seniorum, et quatuor animalium, et ceciderunt in conspectu throni in facies suas. Et Ez. 2.a. Et cecidi in terram meam. {1. 216ra} Δ Mali vero cadunt retro, in quo notatur superbia, et indiscretio, unde 1Rg. 4.c. Heli cecidit de sella retrorsum. Et Io. 18.b. de illis, qui venerant capere Dominum dicitur : Abierunt retrorsum, et ceciderunt.
marg.| {a} Unde mihi] etc. Ecce humiliat se ne, ut Centurio. Mt. 8.a. Domine, non sum dignus, etc. ut Elisabeth. Lc. 1.e. Et unde hoc mihi, etc. ut Abigail. 1Rg. 25.g.
Numérotation du verset Rt. 2,10 
mystice
marg.| {r} Que cadens Θ   in faciem] Gratias refert Ecclesia gentium Salvatori, qui eam respicere dignatus est.
marg.| {b} Peregrinam mulierem] Prv. ult. b. Procul, et de ultimis finibus pretium eius.
Numérotation du verset Rt. 2,11 
marg.| {c} Viri tui] Vel eius.
Numérotation du verset Rt. 2,11 
mystice
marg.| {d} Reliqueris parentes] Gratum habet, quod mortuo viro, id est diabolo, et mundo cum concupiscentia eius, carnalia reliquerit desideria, et sanctorum collegio sit sociata, quos prius ignoravit.
marg.| {e} Veneris ad populum] Mt. 8.b. Non inveni tantam fidem in Israel.
marg.| {e} Quem antea nesciebas] Ps. 17. Populus, quem non cognovi, servivit mihi.
marg.| {f} Pro opere tuo] et fide scilicet. Io. 6.d. Hoc est opus Dei ut credatis in eum, quem misit ille.
Numérotation du verset Rt. 2,12 
marg.| {h} Alas] Protectione.
Numérotation du verset Rt. 2,12 
mystice
marg.| {g} Mercedem recipias] Gloriam eternam. Io. 16.e. Petite, et accipietis, ut gaudium vestrum sit plenum.
marg.| {h} Alas] Duo testamenta, quibus Deus protegit fugientes ad se. Ps. 56. In umbra alarum tuarum sperabo. Mt. 23.d. Hierusalem, Hierusalem, quoties volui congregare filios tuos, quemadmodum gallina congregat pullos suos sub alis.
Numérotation du verset Rt. 2,13 
mystice
marg.| {i} Locutus es ad cor ancille] consolando. Nota prius dixerat Booz ad Ruth : Reliquisti parentes tuos, et postea locutus est ad cor eius, consolans eam, quia prius ducit Deus animam de statu peccati, et postea loquitur ad cor eius, quando affectum igne sui amoris inflammat, et intellectum luce sue veritatis illuminat. Unde Os. 2. Ducam eam in solitudinem, et loquar ad cor eius.
marg.| {k} Non sum similis] etc. Ecce humilitas Ecclesie de gentibus, que se non audet equiparare Ecclesie primitive, confitens se imparem tante gratie. Unde Mt. 15.c. Nam et catelli edunt de micis, que cadunt de mensa Dominorum suorum. Et 8.a. Domine, non sum dignus, ut intres sub tectum meum, sed tantum dic verbo, et sanabitur puer meus.
Numérotation du verset Rt. 2,14 
marg.| {p} Polentam] id est manipulum spicarum, que Gallice dicitur granea quam IOSEPHUS vocat afficiam.
Numérotation du verset Rt. 2,14 
mystice
marg.| {l} Quando hora vescendi] etc. Que fuit, quando dixit Apostolis : Ite, docete omnes gentes. Mt. ult. d. Quibus prius dixerat : In viam gentium ne abieritis. Ibidem 10.a.
marg.| {1.216rb} {m} Comede panem] Nota prius dedit Booz licentiam bibendi cum suis, hic dat licentiam comedendi panem : Sic doctor prius debet dare potum Scripture, id est lenia, et facilia docere, et postea potest ministrare cibum solidum, id est altiora, et subtiliora, sicut Apostolus fecit 1Cor. 3. Tamquam parvulis in Christo lac potum dedi vobis, non escam.
marg.| {n} In aceto] lege, que diu perseverans, traditionibus Phariseorum corrupta, nativum saporem perdidit, in qua bucellam Ecclesia, id est mysterium incarnationis Christi discit a veteri testamento, et ideo firmius credi, quia ante longe prefiguratum cognoscit.
marg.| {o} Sedit itaque] etc. quia Ecclesia gentilis sanctis predicatoribus se per fidem coniungit.
marg.| {q} Saturata] quia divine legis scientia mentem devotam.
marg.| {r} Et tulit reliquias] quia verba singula audita retinens subtili discretione ruminavit.
Numérotation du verset Rt. 2,15 
marg.| {s} Atque inde] id est de loco illo, ubi comederunt. Vel inde, id est post hec.
Numérotation du verset Rt. 2,15 
mystice
marg.| {s} Surrexit ut spicas] etc. ut maiora perciperet instanter meditando laboravit.
Numérotation du verset Rt. 2,16 
mystice
marg.| {t} De vestris quoque manipulis] etc. Nota patris familias humilitatem, qui non solum spicas sententiarum colligi permittit, sed et manipulos scientie impertit.
marg.| {u} Nemo corripiat] quia gentilis populi infirmitatem non despicit, nec pristinos errores improperat, sed studii sagacitate ad edificationem perducit.
Numérotation du verset Rt. 2,17 
marg.| {x} Cedens, et excutiens] Et, pro, id est.
marg.| {y} Ephi mensuram] quod est decima pars chori. Chorus autem triginta modios continet, ut dicitur Ez. 46.d.
Numérotation du verset Rt. 2,17 
mystice
marg.| {x} Virga cedens, et excutiens] quia sancta Ecclesia virga discretionis spiritualem sensum elicit de littera legis.
marg.| {z} Tres modios] fidem Trinitatis, que in una divinitatis substantia predicat tres personas.
Numérotation du verset Rt. 2,18 
mystice
marg.| {a} Quos portans] etc. quia fidem suam matri Ecclesie ostendit. Vel Ecclesia, fidem synagoge dicit, vel gratiam quam sponsi sui munere percepit, ut provocet eam ad credendum.
marg.| {b} Dedit ei reliquias] Eructavit cor meum verbum bonum, scilicet de plenitudine cordis, cibum predicationis.
Numérotation du verset Rt. 2,19 
marg.| [sine postilla]
Numérotation du verset Rt. 2,20 
marg.| {f} Rursumque ait] etc. supple, respondit. Nolebat mentem eius teneram a religione evelli.
Numérotation du verset Rt. 2,20 
mystice
marg.| {c} Benedictus etc.   quoniam eamdem] Predicante synagoga, Ecclesia gentium bonitatem, et potentiam Domini cognoscit, et fortitudinem protectionis.
marg.| {d} Vivis] Iudeis fruentibus eius beneficiis.
marg.| {e} Mortuis] gentilibus, qui in peccatis sepulti erant.
marg.| {g} Propinquus noster est] synagoge secundum carnem, Ecclesie secundum spiritum.
marg.| {h} In alieno agro] hereticorum, vel schismaticorum doctrina, ubi rixe, et contentiones.
marg.| {k} Hordeum] legis littera, que Iudeis quasi iumentis ad pastum data.
marg.| {l} Triticum] gratia novi testamenti rationalibus ad refectionem, in quo offertur caro, et sanguis Christi. Io. 12.d. Nisi granum frumenti cadens in terram mortuum fuerit, ipsum solum manet.
marg.| {i} Donec] hoc est tamdiu adheret doctoribus, donec veteris, ac novi Testamenti notitiam in cellaria cordis reconderet, unde victum anime haberet.


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Hugo de Sancto Caro. Postilla in totam Bibliam (Rt. Capitulum 2), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 21/11/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=hug&numLivre=10&chapitre=10_2)
Signaler un complément d'information

Notes :