Capitulum 3
Numérotation du verset
Na. 3:1
civitas sanguinum universa mendacii dilaceratione plena.
interl.|
in qua nulla veritas sed omne mendacium tu, dico, plena rapina et predarum lacerationeB
marg.|
VE
CIVITAS. Describitur potentia Ninive, et sub lamentatione crudelitatis arguitur. C
marg.|
VE
CIVITAS. Allegorice. Mundus qui in maligno positus, linguis suis homines interficit, civitas sanguinum dicitur, qui1 est mendax perversitate doctrinarum quibus multos dilacerat et rapit. In mundo2 etiam est vox flagellorum, id est tribulationum quibus iusti afflicti clamant, quando alius ira, alius libidine, alius odio vel invidia torquetur flagellum Assyrii regis in eis sonat {t. 3 : Erfurt, f. 280va ; facsim., p. 416a} Quandoque3 in morbis corporeis flagellum diaboli sentitur. Immittitur enim aliquando non ex natura elementorum sed ex diabolo percutiente vel regius morbus vel hydropis vel labor calculi et huiusmodi. Est in mundo etiam impetus rote, cum homines ignari ubi salus, ubi periculum huc et illuc discurrunt. Est et equus fremens, id est, diabolus qui fugientes acriter insequitur, conculcat et illudit. Est et quadriga fervens que cum pharaone submergitur. Que quatuor equis trahitur, id est quatuor animi passionibus. Unde : Hi cupiunt metuntque dolentque gaudentque. Sonat et4 in Ninive eques ascendens, id est diabolus cuius gladius dialetica et rethorica5* arte fulgidus, et hasta fulgida dum transfert se in angelum lucis, et his armis multi interficiuntur qui, nisi6* statim per gratiam curentur, fit gravis ruina, in qua non est finis, quia malitia non habet finem, hec mala corruunt, id est contingunt in corporibus mortuorum que multiplicatione fornicationis prostrata sunt. Est autem in7 Ninive meretrix speciosa et grata, que ad amorem sui pene cunctos diversis maleficiis trahit, hec vendit gentes in fornicationibus scilicet, dum amore temporalium et tedio bonorum qui fuerant membra Christi fiunt
membra meretricis
et alios secum trahunt.D
1 qui] que
Ar76
2 mundo] mundo
sic Ar76
3 Quandoque] + etiam
Ar76
4 et] etiam
Ar76
5 et rethorica]
om. Ar76
6 nisi
Ar76
] non
Rusch
7 in]
om.
Ar76
Numérotation du verset
Na. 3:2
interl.|
sevientis imperiiE
interl.|
o Ninive est in teF
marg.|
VOX
FLAGELLI. Describitur8 exercitus Ninive preparantis se ad bellum. G
8 Describitur] Descriptio
Ar76
interl.|
per diversa discurusI
equi frementis et quadrige ferventis equitis ascendentis
marg.|
Quot sunt species peccatorum, tot gentes Ninive. K
Numérotation du verset
Na. 3:3
fulgurantis haste et multitudinis interfecte
interl.|
vox adversariorum a Ninivitis interfectorumM
gravis ruine nec est finis cadaverum et corruent in corporibus suis
interl.|
vel cadent in sua multitudine dum ad se invicem constipantur vel in cadaveribus interfectorum corruent
marg.|
ET
CORRUENT. Et anima pereunt luxuriosi et corpore cui serviunt debilitantur in presenti.
Numérotation du verset
Na. 3:4
multitudinem fornicationum meretricis speciose et grate
interl.|
quia cum multis gentibus fornicata est et totius orbis quem subiecerat sibi colebat idolaP
interl.|
magos significatQ
Que vendidit gentes in fornicationibus suis et familias in maleficiis suis.
interl.|
id est in omnibus gentibus potestatem habuit9
R
9 p. hab.]
inv. Ar76
Numérotation du verset
Na. 3:5
interl.|
o Ninive quia te quasi publicum prostibulum cunctis fornicationibus preparastiT
dicit Dominus exercituum, et revelabo pudenda tua
interl.|
non angelis vel cuiquam alii committam iudicium tuum sed ipse discooperiam
pudenda tua
V
interl.|
ut que prius non videbas ante oculos ponanturW
et ostendam gentibus nuditatem tuam et regnis ignominiam tuam.
interl.|
ut qui tecum fornicati sunt ipsi te despiciant et irrideant et contumeliis afficiant eteris in exemplum omnibus videntibusX
marg.|
ECCE
EGO
AD
TE. Loquitur sub metaphora mulieris adultere que deprehensa producitur in medium et ante oculos omnium depompatur. Y
Numérotation du verset
Na. 3:6
Et proiciam super te abominationes et contumeliis te afficiam et ponam te in exemplum.
marg.|
Loquitur medicus veniens e celo10 ad sanandum11 mundum qui universos potest curare morbos. Revelabo, id est faciam te intelligere errores tuos quos ante putabas esse virtutes et gentibus quas vendidisti in fornicatione tua.
Ostendam nuditatem tuam
, ut desinant12* fornicari tecum videntes turpe corpus tuum cuius superficie prius ducebantur et regnis que maiora quam gentes ignominiam quam tibi intulisti,
et proiiciam super te abominationes
id est ostendam quam abominabilis esse debeas illis qui tecum prius unum corpus efficibantur,
et ponam te in exemplum
ut similitudo pene deterreat a similitudine culpe. Z
10 veniens - e celo]
inv. Ar76
11 sanandum] secandum ac curandum
Ar76
12 desinant
Ar76
] desinat
Rusch
Numérotation du verset
Na. 3:7
interl.|
Quis dolebit super te ? AA
Unde queram consolatorem tibi ?
interl.|
Qui viderit Niniven positam in exemplum pavescet et mirabitur.AB
marg.|
ET
ERIT. Mystice13 qui falsa pulchritudine mundi non irretitur et turpitudinem eius intrinsecus videt resilit ab eo et omnia terrena bona digna planctu iudicans dicet : Miser est mundus qui tot homines alligat vitiis et retinet. Sed quis intelligens hanc miseriam condolet mundo ? Quasi pauci sunt qui etiam in morte sua a complexibus speciose meretricis possunt avelli. Unde queram consolatorem ? Quis disputans de conversatione tua14 instabili in {t. 3 : Erfurt, f. 280vb ; facsim., p. 416b} qua omnia fluctuantia possunt in te aliquid invenire, unde consolationem tibi queat adhibere ?AC
13 Et erit mystice]
om. Ar76
14 c. tua]
inv. Ar76
marg.|
Unde
quis tuus poterit esse consolator, quando in tua potestate nullius miserebaris, nec socium tui luctus preparasti, que noluisti consortem habere regnandi ? AD
Numérotation du verset
Na. 3:8
Numquid melior es ab Alexandria populorum que habitat in fluminibus. Aque15 in circuitu eius,
15 Aque] Aqua
Weber
interl.|
hinc enim rivo Nili, inde lacu Mariathico16, ex altera parte mari cingiturAE
16 Mariathico] mareothico
Ar76
marg.|
NUMQUID
MELIOR
ES.
Numquid melior es ab Alexandria
aut populosior aut potentior ?17 Ipsa quoque capietur a rege Babylonis Nabuchodonosor sicut et tu, post hoc describitur situs Alexandrie que super Nilum et mare posita hinc inde aquis ambitur. AH
17 Numquid... potentior] Numquid populosior es aut potentior Alexandria
Ar76
marg.|
Civitas que nunc
Alexandria
vocatur ab Alexandro magno, prius Nun appellabatur metropolis Egypti, et propheta iste antiquo nomine vocavit eam Nun, sed translator vocavit eam Alexandriam que hoc18 nomine suo tempore vocabatur.
18 que hoc] quo
Ar76
marg.|
NUMQUID
MELIOR
ES. Allegorice.19 Increpat amatorem mundi. Vide quot20 populos continet Ecclesia que habitat super flumina prophetarum, et habet
in circuitu
doctores de quorum ventre manant flumina, que ditantur spirituali sensu legis, que sine fide Christi amara est, que habet muros multitudinem populorum vel scripturarum quam firmant prius nigri et tenebrosi et aridi. Sed21 etiam hec si non attenderit se et custodierit cor suum captiva ducetur, et planget filios suos qui allidentur antequam veniant ad medium itineris, et hostes diaboli queque preclara eius sorte sibi dividere22 festinabunt et optimates, id est prepositi in compedibus peccatorum ligabuntur. Quanto magis ergo vos23 infideles et mundo herentes sentietis supplicia et despecti eritis ? Et
queres auxilium ab inimico
24 ut vitia et demones desistant te persequi, sed omnes munitiones tue dulcedo secularis potentia dogmata devorabuntur a comedente diabolo prima concussione arboris.AI
19 Numquid... es – Allegorice]
inv. Ar76
20 quot] quos
Ar76
21 Sed] et
Ar76
22 s. d.]
inv. Ar76
23 vos] + o
Ar76
24 inimico]
corr. cum textu,
i.
Ar76,
inimicis
Rusch
Numérotation du verset
Na. 3:9
Ethiopia fortitudo eius25 et Egyptus
25 eius]
om. Weber
interl.|
quod Ethiopia et Egyptus et Africa sunt in presidio Alexandrie ipse situs provinciarum et urbis ostendit hii populi fuerunt confederatiAJ
interl.|
fortitudinis vel substantie26 eiusAK
26 substantie] fuge
Ar76
Africa et Libyes fuerunt in auxilio tuo.
Numérotation du verset
Na. 3:10
Sed et ipsa in transmigratione27 ducta est in captivitatem.
27 transmigratione] transmigrationem
Weber
interl.|
Urbs quam describo capietur a rege Babylonio, et idem tuus et illius vastator erit.
interl.|
qui ingredi non poterantAM
interl.|
ante ora patrumAP
et super inclitos eius miserunt sortem
interl.|
nobiles sorte victorum dividenturAR
et omnes optimates eius confixi sunt in compedibus.
interl.|
nullus de principibus evadetAS
Numérotation du verset
Na. 3:11
Et tu ergo inebriaberis et28 eris despecta et tu queres auxilium ab inimico.
28 et]
om. Weber
marg.|
ET
TU
ERGO
INEBRIEBARIS. Cum Alexandria hec sit passura, tu etiam29 o Ninive, quondam dives et speciosa, de eodem calice bibens
inebriaberis
et consopita iacens ab omnibus despicieris, et in tantam veniens neccessitatem a Babyloniis sive contra Babylonios ab inimicis tuis auxilium rogabis. AT
29 etiam] quoque
Ar76
Numérotation du verset
Na. 3:12
interl.|
quas putas inexpugnabiles et viri fortes, primitivis ficubus comparantur, que levi tactu mote, sine labore cadunt in os devorantis ne, si in terram caderent30*, laborem inferant colligenti31. AU
30 caderent
Ar76
] caderet
Rusch
31 colligenti] colligendi
Ar76
sicut32 ficus cum grossis suis : si concusse fuerint cadent in os comedentis.
32 sicut] sicuti
Weber
Numérotation du verset
Na. 3:13
interl.|
O Ninive non mirum si ita devoraberis, cum populus ita33 effeminatus resistere non valeat hostibusAV
33 ita] tuus
Ar76
interl.|
ut ita debilesAX
34 ad apertionem] adapertione
Weber
interl.|
hostibus pandetur civitasAZ
devorabit ignis vectes tuos.
interl.|
quibus claudebantur porteBA
marg.|
ECCE
POPULUS
TUUS. Moraliter. Ninive que speciosa dicitur animam notat, natura pulchram que voluptatibus herens effeminatur, et portas sensuum aperit vitiis et demonibus. Si quis enim est amator voluptatum potius quam Dei, portas terre sue aperuit inimicis, et vectes huius Babylonie35 igne consumentur36 id est naturale bonum anime per quod posset claudere hostibus iter corporeorum sensuum, huic dicitur ut attrahbat sibi aquam divini sermonis quasi murum, et obtineat quasi37 naturale bonum anime, ne {t. 3 : Erfurt, f. 281ra ; facsim., p. 417a} hostis ad interiora prorumpat. Sequitur :
Intra in lutum
, id est38 que diversis malis te implicuisti, patienter tolera iniurias temptationis, alioquin peribis et omne naturale bonum tuum amittes, contra hec39 multiplicare tanto numero virtutum, quantus est numerus bruchorum. BB
35 Babylonie] –nio
Ar76
36 consumentur] consumuntur
Ar76
37 quasi]
om. Ar76
38 id est]
om. Ar76
39 hec
Ar76
] hc
Rusch
marg.|
ECCE
POPULUS
TUUS.40 Allegorice. O Ninive populus tuus, id est omnes seculares, ita vitiis sunt enervati ut nihil virile habeant. Unde inimici, scilicet demones, vel vitia per apertos corporeos sensus introgressi sunt, qui etiam sicut ignis devorant naturalem virtutem cognoscendi Deum que portas sensuum obfirmare debuisset. Contra hec
mala hauri tibiaquam
, asperge te sermone et ratione, exerce te ad cognitionem Dei per virtutes tibi insitas, et de hoc quod corruisti age penitentiam. Hoc est quod dicit :
Intra in lutum
patienter tolera iniuriam, et necessitatem41 corporis quo involuta es, et subigens, id est in servitutem redigens laterem, id est corpus, calca et tene, ne tibi dominetur, quia si ibi, id est in corpore remanseris, vivax flamma vel hic vitiorum, vel in futuro gehenne te consumet, et peribis gladio, id est violenta diaboli inpugnatione. Et similitudine locustarum quicquid in te virens videbatur, et nature bonum sponte42 germinans a brucho comedente consumitur43. Sed ne hoc fiat multiplicare in virtutibus tam innumerabilibus ut bruchi sunt. Que omnes penas ideo perpessa es quia
plures fecisti negociationes tuas quam stelle sint celi
quia divitias perituras per nefas et fas44 tibi congregasti, vel diversa dogmata clariora stellis putasti, et per latam viam gradiens, lenitate sententie huc illucque discurrens ad sublimia te erexisti, et custodes, id est prepositi tui fuerunt quasi45 locuste erigentes se ad volatum heresis, sed cito decidentes et parvuli tui, id est geniti a locustis fuerunt quasi attelebus46* parum a terra se sublevantes, ut tandem crescant in locustam. Qui, carentes calore veri solis, sedent in spinosis sedibus, id est horridis philosophorum sententiis. Sed cum venerit ortus solis, id est iudicium vere cognitionis47, relinquunt spinas suas et transeunt in purum et liberum volatum. BC
40 Ecce populus tuus]
om. Ar76
41 necessitatem] necessitates
Ar76
42 sponte]
om. Ar76
43 consumitur] consumetur
Ar76
44 nefas... fas]
inv. Ar76
45 quasi] sicut
Ar76
46 attelebus]
scrips.,
athelabus
Rusch
47 cognitionis] condicionis
Ar76
Numérotation du verset
Na. 3:14
interl.|
ergoBD
Aquam propter obsidionem hauri tibi,
interl.|
ne desit potus obsessisBE
Intra in lutum et calca, subigens tene laterem.
interl.|
lateres confice ut interrupta murorum struasBG
Numérotation du verset
Na. 3:15
Ibi comedet te ignis, peribis gladio, devorabit te ut bruchus, congregare ergo48 ut
48 ergo]
om. Weber
bruchus multiplicare ut locusta.
interl.|
et cum hec omnia feceris, sicut humus a brucho, ita tu a gladio furentis exercitus devoraberisBI
marg.|
CONGREGARE. Et cum multiplicata fueris
ut bruchus
et
ut locusta
in unum congregata, et congregaveris divitias sicut astra celi, sicut locusta et
{t. 3 : Erfurt, f. 281rb ; facsim., p. 417b}
bruchus et attelebus49* qui est fetus locuste, calescente sole, avolant nec reperiuntur, sic tu dispergeris et fugies. BJ
49 attelebus]
scrips.,
athelabus
Rusch
Numérotation du verset
Na. 3:16
Plures fecisti negotiationes tuas quam stelle sint50 celi.
50 sint] sunt
Weber
Bruchus expansus est et avolavit.
interl.|
ad volandum natis alisBM
Numérotation du verset
Na. 3:17
interl.|
itaBN
Custodes tui quasi locuste et parvuli tui quasi locuste locustarum que considunt in sepibus in die frigoris sol ortus est et avolaverunt et non est cognitus locus earum ubi fuerint.
interl.|
eo quod avolare nequeuntBO
interl.|
ad alias regionesBR
interl.|
non meminerunt sepis in qua tempore frigoris sederantBS
marg.|
Natura locustarum est51, ut in frigore torpeant, in calore volitent. BT
51 loc. est]
inv. Ar76
marg.|
Porro attelebus52*modicis pennis potius reptans quam volans, ubicumque oritur usque ad pulverem cuncta consumit, quia donec crescant penne, abire non potest. BU
52 attelebus]
scrips.,
attalebus
Ar76*,
attelebus
Ar76²,
athelabus
Rusch
Numérotation du verset
Na. 3:18
interl.|
torpore ignavieBV
interl.|
reges qui tibi servierunt53 ex aliis gentibusBW
53 reges.... servierunt] reguli qui tibi servierant
Ar76
sepelientur principes tui. Latitavit populus tuus in montibus et non est qui congreget.
interl.|
et interfectis principibus qui resistere poterant populus in bellis dispersus est et nullus de ducibus potuit eos congregare, et iterum in bellum reducere.
BX
marg.|
DORMITAVERUNT. Quia populus tuus ut mulieres, et porte inimicis aperte, et omnis multitudo super murum sedens sicut locuste, que quasi illucescente sole adveniente Nabuchodonosor fugit de propugnaculis, et non reversa est ad locum suum, que omnia tibi intulit Deus iratus pro vastatione populi sui, ideo destructa est civitas tua. BY
marg.|
DORMITAVERUNT. Cum hucusque de mundi ruina dictum sit, in fine de vulnere ipsius diaboli dicitur qui princeps fuit mundi, et in illo se gloriabatur dominari, ad quem sic fit apostropha : O lucifer contritus es, destructa est Ninive civitas tua speciosa et potens, in qua etiam filio Dei adversabaris, pastores qui nutriebant populum non in salutem sed ut eos devorares defecerunt. Turba populi que te colebat, te et urbem tuam deserens ad latibula montium, id est apostolorum confugit et nullus est tuorum ducum, qui turbam olim tuam ad se revocet. Plaga tua toto orbe personuit. Omnes insultant tibi tua supplantatione prius decepti. Quia vel nullus vel rarus est quem tu aliquando non54* deceperis. Ille in quo non stat sed transit malitia diaboli potest ei insultare et bonis operibus quasi directis manibus super eum concrepare. BZ
54 non Ar76]
om. Rusch
Numérotation du verset
Na. 3:19
Non est obscura contritio tua, pessima est plaga tua.
interl.|
quia manu medici non potest curariCA
Omnes qui audierunt auditionem tuam compresserunt manum super te quia super quem non transiit malitia tua semper.55
55 semper] + explicit Naum propheta
Weber
interl.|
nullus tuo vulneri donabit lacrimas, quia nullus est super quem non fuerat56 tua malitia que non est manens sed transitoria. CB
56 fuerat] fuerit
Ar76
marg.|
OMNES
QUI
AUDIERUNT
AUDITIONEM.57 Gentes a te oppresse audita morte superbi Assirii et destructione potentis urbis, pre admiratione insperati nuntii compriment manus vel ex gaudio insultantes tibi plaudent manibus CC
57 Omnes... auditionem]
om. Ar76