Capitulum 3

Numérotation du verset 1Pt. 3,1 

Similiter et mulieres
subdite sint
viris suis,
ut etsi qui
non credunt verbo,
per mulierem conversationem
sine verbo
lucrifiant :
Numérotation du verset 1Pt. 3,2 

considerantes
in timore vestram conversationem sanctam1.
1 Vestram conversationem sanctam] castam conversationem vestram Weber
Numérotation du verset 1Pt. 3,3 

Quare2 non sit extrinsecus auri,
2 Quare] Quarum Weber
capillatura, aut circumdatio
aut indumenti vestimentorum cultus,
Numérotation du verset 1Pt. 3,4 

sed qui absconditus cordis est3 homo, in incorruptibilitate quieti, et modesti spiritus, qui est in conspectu Dei locuples.
3 Cordis est] inv. Weber
Numérotation du verset 1Pt. 3,5 

Sic enim aliquando
et sancte mulieres, sperantes in Domino4, ornabant se,
4 Domino] Deo Weber
subiecte propriis viris.
Numérotation du verset 1Pt. 3,6 

Sicut Sara obediebat Abrahe,
dominum eum vocans :
cuius estis filie benefacientes,
et non pertimentes ullam perturbationem.
Numérotation du verset 1Pt. 3,7 

Viri,
similiter cohabitantes secundum conscientiam5, quasi infirmiori vasculo muliebri impertientes6 honorem,
5 conscientiam] scientiam Weber |
6 Impertientes] impartientes Weber |
tamquam et coheredibus gratie vite,
ut non impediantur orationes vestre.
Numérotation du verset 1Pt. 3,8 

In fide7 autem omnes
7 fideCorS3*] fine CorS3 Weber
unanimes in oratione estote8,
8 in oratione estote] om. Weber
compatientes,
fraternitatis amatores,
misericordes,
modesti, humiles,
Numérotation du verset 1Pt. 3,9 

non reddentes
malum pro malo,
nec maledictum pro maledicto,
sed e contrario benedicentes. Quia in hoc vocati estis,
ut benedictionem
hereditate possideatis.
Numérotation du verset 1Pt. 3,10 

Qui enim vult vitam diligere,
et videre dies9 bonos,
9 videre dies] inv. Weber
coerceat linguam suam
a malo, et labia eius ne loquantur dolum.
Numérotation du verset 1Pt. 3,11 

Declinet autem10 a malo,
10 autem] om. Weber
et faciat bonum, inquirat
pacem,
et sequatur eam,
Numérotation du verset 1Pt. 3,12 

quia oculi Domini
super iustos, et aures eius in preces eorum,
vultus autem Domini
super facientes mala.
Numérotation du verset 1Pt. 3,13 

Et quis est qui vobis noceat, si boni emulatores fueritis ?
Numérotation du verset 1Pt. 3,14 

Sed et si quid patimini
propter iustitiam,
beati. Timorem autem
eorum ne timueritis,
ut et11 non conturbemini.
11 ut] et Weber
Numérotation du verset 1Pt. 3,15 

Dominum autem12
12 autem] + Christum Weber
sanctificate in cordibus vestris, parati semper ad satisfactionem omni poscenti
vos rationem
de ea, que in vobis est spe.
Numérotation du verset 1Pt. 3,16 

Sed cum modestia, et timore, conscientiam habentes bonam,
ut in eo quod detrahunt de13 vobis
13 de] om. Weber
tamquam de malefactoribus14,
14 tamquam de malefactoribus] om. Weber
confundantur, qui calumniantur
vestram bonam in Christo conversationem.
Numérotation du verset 1Pt. 3,17 

Melius est
enim benefacientes si velit15 voluntas Dei
15 velit - voluntas Dei] inv. Weber
pati, quam malefacientes.
Numérotation du verset 1Pt. 3,18 

Quia et Christus
semel pro peccatis nostris mortuus est,
iustus pro iniustis, ut nos offerret Deo,
mortificatos16 quidem carne,
16 mortificatos] mortificatus Weber
vivificatus autem spiritu.
Numérotation du verset 1Pt. 3,19 

In quo et his qui in carcere erant,
spiritibus veniens predicavit,
Numérotation du verset 1Pt. 3,20 

qui increduli fuerant aliquando,
quando exspectabant Dei patientiam
in diebus Noe,
cum fabricaretur arca
in qua pauci,
id est octo anime, salve facte sunt per aquam.
Numérotation du verset 1Pt. 3,21 

Quod et vos nunc
similis forme salvos fecit baptisma, non carnis depositio sordium,
sed conscientie bone interrogatio in Deum,
per resurrectionem Iesu Christi a mortuis17.
17 A mortuis] om. Weber
Numérotation du verset 1Pt. 3,22 

Qui est in dextera Dei,
deglutiens mortem
ut vite eterne heredes efficeremur, profectus
in celum subiectis sibi angelis,
et potestatibus,
et virtutibus.

Capitulum 3

Numérotation du verset 1Pt. 3,1 
marg.| Similiter, et mulieres] etc. Tertium capitulum ; ubi incipit agere de his conditionibus, vir et mulier : ostendens quomodo secundum has bene est conversandum. Et est hec secunda pars secunde partis epistole que durat usque, ibi :   [In fide autem] infr. eod. b. Ubi generaliter instruit omnes. Et sic iam patet quod hoc capitulum dividitur in duas partes usque ad illud   [In fide] que etiam dividitur in duas. In prima ostendit quomodo mulieres se debent habere erga viros, monens eas ad bonam conversationem ibi :   [Similiter] etc. Secundo ostendit quomodo viri ad mulieres se debent habere ibi :   [Viri similiter] Monet ego mulieres ad duo : Primum est ut subiecte sint viris suis : Secundum est, ut non studeant indebito ornatui exteriori ; sed magis sint solicite de ornatu et pulchritudine interiori ibi :   [Quarum sit non extrinsecus] Et ut ad faciendum hec eas reddat promptiores ; in exemplum eis proponit sanctas mulieres inter quas Saram nominat, ut per eam alias intelligant ibi :   [Sic enim aliquando] etc. Dicit ergo :
marg.| {l} Similiter] etc. Sicut servi a dominis, patiantur a viris suis si oportet ; vel cum viris suis a persecutoribus. Quod autem debent pati vel sustinere illatas a viris iniurias, hoc intelligendum est, quando viri non impugnant fidem earum ; nam si impugnarent, iam non pati, sed recedere deberent ; solvit enim matrimonium contumelia creatoris.
marg.| {m} Subdite sint viris suis] Non adulteris, dicit Glossa Interlin. Sicut multe que viris relictis, adulteris se ignominiose supponunt, de quibus dicitur Ez. 16.d. Nec facta est quasi meretrix fastidiosa augens pretium ; sed quasi mulier adultera que super virum suum inducit alienos. Et Is. 57.b. Iuxta me discooperuisti, et suscepisti adulterum, dilatasti cubile {7. 331rb} tuum : et pepegisti cum eis fedus ; dilexisti introitum eorum manu aperta.
marg.| {n} Ut et si qui] virorum scilicet.
marg.| {o} Non credunt verbo] Evangelii : quia fides ex auditu ; auditus autem per verbum Dei, vel verbo fidei. Rm. 10. Prope est verbum in corde tuo, et in ore tuo ; hoc est verbum fidei quod predicamus.
marg.| {r} Lucrifiant] conversi ad fidem.
marg.| {p} Per mulierum conversationem] bonam. 1Cor. 7.c. Sanctificatus est vir infidelis per mulierem fidelem. Lucrifiant dico.
marg.| {q} Sine verbo] predicationis, quia. 1Tim. 2. Docere autem mulieri non permitto : neque dominari in virum. Ipsi dico.
marg.| {s} Considerantes] O mulieres,   [sanctam conversationem vestram] Et transit de tertia persona ad secundam ; ut ex modo loquendi qui magis est familiaris, alliciat eas ad bene conversandum. Conversationem dico habitam.
marg.| {t} In timore] Dei scilicet Sir. 25.b. Timor Dei initium dilectionis eius ; fidei autem initium ad glutinandum ei. Et bene dicit.   [Subdite sint] etc. quia Sir. 25.d. Mulier si primatum habeat, contraria est viro suo. Et ex his patet quod mulier fidelis precipitur manere cum viro infideli. 1Cor. 7.c. Et si qua mulier fidelis habet virum infidelem : et hic consentit habitare cum illa : non dimittat virum. Contra. Dt. 7.a. Neque sociabis cum eis coniugia ; filiam tuam non dabis filio eius ; nec filiam illius accipies filio tuo : quia seducet filium tuum ne sequatur me, et ut magis serviat Diis alienis. Item Cypr. dicit quod non sunt coniungenda fidelia membra cum infidelibus. Respondeo. Moyses intelligit de matrimoniis contrahendis : hic vero et 1Cor. 7. Intelligitur de contractis, ut si duo contraxerunt in infidelitate, et alter convertatur ad fidem ; si potest sine contumelia salvatoris, maneat cum infideli ; ut ipsum per bonam conversationem lucretur Deo. Quod autem dicit Cyprianus, est verum : quando nulla est spes de conversione infidelis. Vel hoc dicit, quia non sunt cum eis contrahenda matrimonia a fidelibus.
marg.| {u} Quarum sit non] Hoc est secundum ad quod monet eas : ad hoc scilicet ut magis interiori quam exteriori studeant ornamento : quasi, non solum sint subdite viris : immo etiam sint tales   [quarum sit non extrinsecus capillatura] Vel alia littera,   [capillorum implicatio] sicut intortis crinibus, vel calamistratis, vel non naturalibus, vel arte colligatis.
marg.| {x} Aut] quarum non sit   [circumdatio auri] Sicut fit quando vestes ornantur auro, vel ipse mulieres aureis inauribus. Vel potius loquitur de ornamentis aureis, vel auratis, quibus suos capillos involvunt, ut earum caude appareant a posteriori : in quibus maxime gloriantur.
marg.| Similes cato qui cauda sua superbit, et gloriatur : nec teneri potest in domo quamdiu habet talem caudam non combustam, vel abscissam : sic est de talibus mulieribus que cum caudam habent auro, et capillis flavis immixtam, teneri non possunt. Prv. 7.b. Ornatu meretricio preparata ad decipiendas animas : garrula, et vaga ; quietis impatiens : non valens in domo consistere pedibus suis : nunc foris, nunc in plateis, nunc iuxta angulos insidians.
marg.| Et hoc est valde admirabile, et quasi contra naturam, quod in capite faciunt sibi caudas contra legem, et naturam caudarum, que habent esse in loco infimo ; et turpi : nisi forte per hoc ostendant quod de parte corporis digniori, scilicet de capite faciunt turpem exitum Diaboli.
marg.| Hoc etiam est admirabile, quod cum caude date sint ceteris animalibus in velamen turpitudinis ; iste sole sibi componunt cum magno labore, et sumptu in apparentiam decoris, et pulchritudinis. Hec est cauda leonis, cuius vestigium bestias, id est bestiales homines attonitos reddit. Hec est cauda draconis quam vidit Ioannes Apc. 12.a. Et cauda eius trahebat tertiam partem stellarum celi, id est Clericorum : et utinam non Religiosorum ; et misit eos in {7. 331va} terram, et stella in terra non lucet. He sunt caude scorpionum, blandientes exterius visui, sed venenum mortiferum inferentes cordi. Apc. 9.b. Et habebant caudas similes scorpionum, et aculei erant in caudis earum ; et potestas earum nocere hominibus mensibus quinque. Tales que sic se preparant malo fine, sunt equi Diaboli. Apc. 9.d. Potestas enim equorum in ore eorum est ; et in caudis eorum ; nam caude eorum similes serpentibus, habentes capita : et in his nocent. He sunt Episcopisse Diaboli nutrite a posteriori, et caudate. Utinam tales mala considerarent que inde proveniunt, et provenerunt. Nonne sanctus propheta David captus est videns Bethsabee lavantem se ex adverso super solarium suum. 2Rg. 11.a. Cum tamen forsitan hoc nullatenus cogitaret ? Quid ergo de illis, que ex industria se parant, et lavant ut homines capiant ? Item nonne duo senes qui videbantur regere populum, exardescentes in Susanne concupiscentiam, quando eam viderunt lavare se in pomario, occurrerunt ad eam, et dixerunt : Ecce ostia pomarii clausa sunt, et nemo nos videt, et in concupiscentia tui sumus : quamobrem assentire nobis, et commiscere nobiscum ? Dn. 13.c. Sed quid eis accidit ? Mors : quia pro huiusmodi a populo lapidati fuerunt. Item numquid Absalon cuius erat capillatura tam pulchra, ut cum semel in anno tonderetur, quia gravabat eum cesaries, ponderabat capillos capitis sui ducentis siclis pondere publico. 2Rg. 14.f. Non dicit pondere Sanctuarii, quod est discreta examinatio conscientie pure ; sed pondere publico quod est appetitus laudis humane. Sed quid accidit ei propter hoc ? Per capillos suspensus est, dum fugeret exercitum Ioab, mulo super quem insidebat abeunte de sub eo : et ibi est interfectus. 2Rg. 18.b. Propter hoc precipit. Apost. 1Cor. 11.b. Ut mulieres velentur, dicens : Nam si non velatur mulier, tondeatur ; si vero turpe est mulieri tonderi aut decalvari, velet caput suum.
marg.| {a} Aut] scilicet quorum non sit.
marg.| {b} Indumenti] etc. id est indumenti charioris super alia vestimenta, quo in festivitatibus utantur ; ut sic quia sic quia singulariter dicitur   [Indumenti] notetur festivitas Glossa Cypriani. Serico, et purpura indute. Christum induere sinceriter non possunt. Auro, et margaritis, et monilibus adornate, ornamenta cordis, et pectoris perdiderunt. Quod si Petrus mulieres quoque admonet coercendas ; et ad Ecclesiasticam disciplinam religiosa observatione moderandas, que excusare cultus suos per maritum possunt : quanto id magis observare Virgines fas est quibus nulla ornatus sui competit venia : cum non derivare possint in alterum mendacium culpe ; sed sole ipse remaneant in crimine : Quanto magis ergo Clerici debent ab huiusmodi ornatibus abstinere. Credite mihi, puto si Cyprianus vidisset Clericos nostri temporis, non tacuisset hic de eis. Ex predictis verbis Cypriani videtur quod peccant mulieres etiam coniugate, que sic se ornant : propter quod dicit in fine. Glossa cum derivare non possint in alterum mendacium culpe : per hoc enim dat intelligere quod coniugate derivant in maritos mendacium culpe. Contra : eadem Glossa dicit, quod per maritum possunt se excusare. Item nonne hoc licet fieri ubi qualitas persone excusat ; et mos regionis ; vel finis, scilicet si aliter non possit maritus suus ab adulterio revocari ? Ita, ut videtur. Solutio : Cyprianus intelligit de illis que se ornant, ut placeant mundo que omnes ornamenta pectoris perdunt. Quod dicit, quod per maritos possunt excusari ; hoc est verum si hoc faciant fine debito, et necessario, ut scilicet eos ab adulterio revocent, cum aliter non possint ; sed si possint aliter, finis est indebitus. Unde sicut dicitur in fine Glossa multe in maritos retorquent mendacium sue culpe : credimus esse de hoc, quod dicit de qualitate persone, et consuetudine ; quod nec qualitas persone nec consuetudo loci excusat ubi est finis indebitus ; vel ubi consuetudo est in preiudicium nature, ut in pictura faciei. Consuetudo enim non est laudabilis que fit in preiudicium nature. Finis autem debitus, et necessarius excusat etiam sine electione persone, vel loci, et etiam predicta cum hoc. Et dico, finis necessarius, quia si mulier ornat se sperans per hoc maritum ab adulterio retrahere, quem aliter posset revocare ; finis non est necessarius nec excusat.
marg.| {c} Sequitur : Sed qui] non sit talis ornatus exterior   [sed] sit ornatus talis   [ut homo] vivens   [lege] cordis qui est   [absconditus] {7. 331vb} apud Deum sic manens.
marg.| {d} In incorruptibilitate quieti spiritus] a rixa vitiorum.
marg.| {e} Et modesti] id est mensurati per amorem virtutum. Vel   [quieti in se]  ;   [modesti] ad alterum. Modestia enim proprie est virtus modificans verba. Phil. 4.b. Modestia vestra nota sit omnibus hominibus : Dominus enim prope est. Propter hoc dicit Iacob. 3.d. Quod sapientia Dei que desursum est, pacifica est, et modesta, quasi diceret non glorientur in cultu exteriori ; sed magis conservent integritatem spiritus, cum non possint carnis. Vel homo, id est ratio que abscondetur in contemplatione incorruptionis future, quam habebit spiritus quietus, et modestus in presenti.
marg.| {f} Qui] scilicet spiritus.
marg.| {g} Est locuples in conspectu Dei] Quasi, scilicet non querit fieri locuples in presenti. Ps. 72. Et a te quid volui super terram. Duo ergo dixit : Primum est, quem ornatum non debent mulieres habere, ibi :   [Quarum] etc. Secundum quem ornatum debent querere ibi :   [Sed qui] etc. Hec duo docet Apost. 1Tim. 2.c. Similiter, et mulieres in habitu ornato : cum verecundia, et sobrietate ornantes se, non in tortis crinibus aut auro, aut margaritis, vel veste pretiosa ; ecce primum ; sed quod decet mulieres promittentes pietatem per opera bona : ecce secundum.
marg.| {h} Sic enim] Hic tertio ut proniores, et paratiores sint ad predicta, ponit eis exemplum de uxoribus Patriarcharum sic se ornantibus interius, dicens.   [Sic enim] id est in incorruptione spiritus.
marg.| {i} Aliquando et sancte mulieres sperantes in Deo] Interlin. Non in ornatu vestium.
marg.| {k} Ornabant se] interius.
marg.| {l} Subiecte propriis viris] Etiam in his que videbantur gravia, ut dicit Glossa Secundum legem Domini : Gn. 3.c. Sub viri potestate eris.
marg.| {m} Sicut Sara obediebat Abrahe] dicenti : Accelera ; tria sata farine commisce.
marg.| {n} Dominum eum vocans] Ex reverentia dicit Glossa Gn. 18.b. Postquam consenui, et Dominus meus vetulus est : voluptati operam dabo ?
marg.| {o} Cuius estis filie] in participatione hereditatis, quam per bona opera acquiretis. Unde et sequitur.
marg.| {p} Benefacientes] honorando soceros, diligendo maritos, etc. que docebant parentes filiam suam Saram uxorem Tobie minoris. Tb. 10.d. Apprehendentes parentes filiam suam, osculati sunt eam, et dimiserunt ire, monentes eam honorare soceros, diligere maritum, regere familiam ; gubernare domum, et seipsam irreprehensibilem exhibere.
marg.| {q} Et non pertimentes ullam perturbationem] Quasi, non perturbemini, si aliquid mali infertur maritis a persecutoribus, vel vobis ab ipsis. Et non dicit timentes ; quia timere naturale est, nec omnino caveri potest : sed dicit pertimentes, id est perfecte timentes, id est voluntarie, quod cavendum est, et caveri potest.
marg.| {r} Viri similiter] etc. Hec est secunda pars huius partis secunde, in qua determinat quomodo viri se debent habere ad mulieres bene conversando cum eis. Ad hoc autem ponit duo. Primum est quomodo se debent habere in reddendo debitum, ibi :   [Cohabitantes] etc. Secundum est, quod debent providere in necessariis, et hoc honeste, ibi :   [Quasi infirmiori] etc. Dicit ergo,   [Similiter, O viri] bene scilicet vos conversari volo sicut illas, ut per bonam conversationem lucrifaciatis eas, quia. 1Cor. 7.c. Sanctificata est mulier infidelis per virum fidelem. Bene inquam, conversamini in hoc.
marg.| {s} Cohabitantes] id est debitum reddentes, 1Cor. 7.a. Uxori vir debitum reddat, similiter et uxor viro ; et non in passionibus desiderii sicut et Gentes que ignorant Deum, sed.
marg.| {r} Secundum conscientiam] sicut, scilicet intelligitis Deum velle : id est ut filios generetis educandos ad cultum unius Dei. Et in hoc quod dicit,   [Cohabitantes] significatur equalitas utriusque in redditione debiti. Notandum est autem, quod triplex est concubitus. Primus maritalis, et secundum conscientiam, qui fit ad generandos filios ad cultum unius Dei educandos ; Secundus maritalis, et fragilis, qui fit causa vitande fornicationis : Tertius impetuosus, et bestialis, qui fit causa explende libidinis, non ut in suam, sed in mulierem : Primus est meritorius : Secundus, si est peccatum, veniale est. Tertius est peccatum mortale. Et de hoc Augustinus Vehemens amator uxoris adulter est. Et non solum hoc, sed sitis. {7. 332ra}   [Impertientes honorem] in necessariis providendo mulieribus.
marg.| {a} Quasi infirmiori] etc. quam vos sitis ; et propter hoc magis concedendum est eis, et magis eis providendum. Sciendum autem quod mulier comparatur ad virum dupliciter. Uno modo secundum rationem tori ; et sic equalitas inter virum, et mulIer. Unde 1. Thess. 4.a. Ut sciat unusquisque vas suum possidere in sanctificatione, et honore. Vas dicit non vasculum, quia quantum ad totum non est minor mulier. 1Cor. 7.a. Mulier non habet potestatem sui corporis, sed vir : similiter, et vir non habet potestatem sui corporis, sed mulier. Alio modo quoad curam, et provisionem necessariorum : et sic minor est mulier viro. In omnibus enim minor est nisi ratione tori : et secundum hoc dicitur vasculum, et quia minor est, et quia receptiva seminis : et propter hoc utitur hic nomine diminutivo. Item mulier comparatur homini tamquam remedium : et sic dicitur cisterna eius. Cisterna enim facit aquam frigidam. Hier. 6.b. Unde dicitur Prv. 5.c. Bibe aquam de cisterna tua, et fluenta putei tui. Et loquitur ibi de uxore ad quam solam precipit, ut homo se teneat. Item ut serviens : et sic dicitur caverna que habet aquas naturales non collectas : sic mulier est naturaliter quoddam principium generationis. Unde Is. 51.a. Attendite ad petram unde excisi estis : ubi dicit <Glossa> interlinearis id est Abraham, et ad cavernam laci de qua precisi estis, ubi dicit <Glossa> interlinearis id est Saram. Et etiam ibidem propheta se exponit statim subdens : Attendite ad Abraham patrem vestrum, et ad Saram que peperit vos. Et dicit   [Impertientes] quia in parte debemus hic nos invicem honorare, sed Deum totaliter. Quare autem sic faciendum est, assignat duas causas. Prima est quia sunt coheredes glorie, ibi :   [Tamquam coheredes] Secunda est, quia si sic non faciunt, forsitan mulier que infirmior est, murmurabit, et sic impedientur orationes utriusque, ibi :   [Ut non] etc. Continuatio : Quasi, cohabitantes, etc. et impertientes, etc.
marg.| {c} Tamquam] etc. Gratie in presenti,   [Vite] in futuro. Vel intransitive.
marg.| {d} Gratie vite] id est gratie que est vita. Vel transitive sub eodem sensu, sic :   [Gratie vite] id est que facit vitam : et hoc dicitur ad differentiam non gratum facientis.
marg.| {e} Ut non impediantur] Secunda causa est, quasi sic conversamini modeste, et quiete,   [ut non] etc. Si enim discordes essetis, vestre orationes Deo non placerent. In pace enim factus est locus eius, ut dicit Ps. 75. Non enim dissensionis est Deus, sed pacis. 1Cor. 14.g. Sic legit una Glossa Vel secundum aliam Glossa que sic incipit : Impediri orationes, etc. determinatur hic tempus cohabitandi, vel reddendi debitum, quod sibi debent coniuges sic statuere ne impediantur ab oratione suo tempore facienda. Et sic continuatur ei solum quod dictum est, sup.   [Cohabitantes secundum conscientiam] hoc dico   [ut non impediantur orationes vestre] Rm. 11.c. Orationi instantes. Sir. 18.c. Ne impediaris orare semper. Glossa Impediri orationes officio coniugali commemorat : quia quotiescumque uxori debitum reddo, orare non possum, quod si iuxta Apostoli sermonem. 1Tim. 5.c. Sine intermissione orandum est. Numquam ergo mihi coniugio serviendum est, ne ab oratione cui semper insistere iubeor, ulla hora impediar. Hic Glossa habet difficultatem ; quia ex hoc videtur, quod aut numquam utendum est coniugio, aut semper transgreditur qui utitur eo. Sed responsio est, et intellectus. Glossa Quia illud sine intermissione orare, sic intelligitur, id est horis ad orandum institutis, et non intermissis, possunt ergo coniuges horas determinare ad reddendum debitum, et orandum. 1Cor. 7.a. Nolite fraudare invicem nisi forte ad tempus ex consensu ; ut vacetis orationi. Vel aliter ; Sine intermissione orat, qui bene facere numquam cessat ; et sic non cessat orare. Unde Glossa interrogative est legenda.
marg.| {f} In fide] etc. Tertia pars secunde partis epistole in qua generaliter monet omnes ad bene conversandum. Sed quare hic, cum postea moniturus sit prelatos, et subditos ? Huius est duplex ratio. Una est, quia proxime ante monuit viros, et mulieres ; sed quia ipsi quodam spirituali vinculo coniunguntur ; viderentur non teneri aliis : propter hoc generalem subdit instructionem, spirituale vinculum a generali videretur absolvere. Alia ratio est, quia liberos, et servos, et mulieres monuerat ad bene conversandum, ne iste sole persone viderentur teneri ad hoc ; propter hoc generaliter omnes monet bene invicem conversari. Hec autem pars dividitur in duas. In prima docet conversari bene ponens conditiones in quibus consistit bona conversatio. In secunda ostendit causas {7. 332rb} quare oporteat eos bene conversari ibi :   [Qui enim vult] etc. Quatuor exiguntur in homine ad bene conversandum. Primum est unanimitas fidei, que est tamquam fundamentum in edificio spirituali. Unde dicit.   [In fide] Secundum est communicatio suorum. Unde dicit   [In oratione] Tertium est modus communicandi. Unde dicit,   [Modesti] etc. Quartum est contemptus damni. Unde dicit.   [Non reddentes] etc. Sufficienter ergo dicit in quibus est bona conversatio, quia in fide, et moribus. Ubi igitur est unanimitas fidei, non est impedimentum conversationis, quoad fidem.
marg.| Item ubi est communicatio suorum facta ut debet, non est impedimentum in via morum : quia qui sicut debet, sua communicat proximo, damnum pati non timet. Dicit ergo : [In fide] Quasi, non solum predictos oportet bene conversari, sed omnes.
marg.| {g} Autem] id est sed ut possitis hoc facere.
marg.| {h} Estote unanimes] in fide, id est unius animi : ut nec cogitatione, vel affectione discrepetis, ut dicit Interlin. Fides enim est fundamentum : quia Hbr. 11.a. Fides est substantia rerum sperandarum argumentum non apparentium. Act. 4.f. Multitudinis credentium erat cor unum, et anima una. Ecce unanimitas fidei. Que in duobus attenditur, in intellectu, et affectu.
marg.| Unde dicit, cor unum, in intelligendis, et credendis ; et anima una, in affectibus, id est in volendis, et operandis.
marg.| Sequitur : In oratione] etc. Hic tangit secundum quod est communicatio suorum. Hoc autem est dupliciter. Vel spiritualium : Unde dicit,   [In oratione estote compatientes] id est pro omnibus orantes, et aliorum onera supportantes, et vestra invicem reputantes : Sicut ille dicit 2Cor. 11.g. Quia scandalizantur, et ego non uror ? Unde Glossa Interlin. Alter alterius onus, vel infortunium putet suum. Addit autem orationi compassionem. Arida enim est oratio nisi adsit compassio eius pro quo oratur. Item communicatio non solum debet esse spiritualium ; immo etiam temporalium. Unde dicit.
marg.| { k } Misericordes] Unde <Glossa> interlinearis Eleemosynas impendendo. Sed quia misericordia non solum est in dando, immo etiam in remittendo : secundum quod dicit Dominus. Lc. 7.f. Dimittite, et dimittemini ; date, et dabitur vobis ; propter hoc dicit alia <Glossa> interlinearis condonando peccata. Sir. 28.a. Relinque proximo tuo nocenti te ; et tunc deprecanti tibi peccata solventur. Et quia non sufficit communicare utraque bona solo effectu, nisi et communicentur affectu : propter hoc recte ponitur in medio.
marg.| {i} Fraternitatis amatores] In hoc tangit duo, scilicet affectum quo communicanda sunt utraque bona ; et causam. Affectum, cum dicit.   [Amatores] Causam cum dicit.   [Fraternitatis] quasi dicat, bona vestra, et actu communicate, qui actus exprimitur, cum dicit,   [In oratione compatientes] et cum dicit   [Misericordes] ut sic fraternitas in vobis conservetur : et sic fidei unanimitas. Unde dicit <Glossa> interlinearis Ne destruatis fraternitatem : ne per hoc a fidelibus recedatis. Per hoc igitur quod hec clausula,   [Fraternitatis amatores] ponitur in medio, actualis communicationis bonorum spiritualium, et temporalium significantur duo : et quod utrumque, scilicet, communicatio spiritualium ; et communicatio temporalium non solum debet exhiberi effectu, sed affectu. Item quod fraternitas conservatur per hec duo, per communicationem, scilicet spiritualium, et temporalium, et voluntate exhibitam, et actu patet. Rm. 12.c. Caritatem fraternitatis invicem diligentes. Modus autem communicandi est duplex. Unus in communicando, de quo dicit.
marg.| {l} Modesti] Omnia cum modo facientes, attendentes scilicet, cui, vel quando vel quantum, vel ubi, et sic de aliis circumstantiis, communicandum est, ne indiscrete fiat communicatio. Unde Mc. 9.g. Habete in vobis sal discretionis. Prudentia enim non tam est virtus, quam auriga virtutum, ut dicit beatus Bernardus . Sir. 12.a. Si bene feceris, scito cui benefeceris ; et erit gratia in bonis tuis multa. Iob. 6.b. Aut poterit comedi insulsum quod non est sale conditum. Alius modus est ipsius communicantis. Unde dicit.
marg.| {m} Humiles] Ne scilicet de his superbiatis : quia, Deus superbis resistit ; humilibus autem dat gratiam ; Iacobi 4.b. Et parum valet vel oratio, vel Eleemosyna unde homo superbit. De primo patet per illum Phariseum qui in sua oratione superbivit. Lc. 18.b. De alio. Mt. 6.a. Tu autem {7. 332va} cum facis eleemosynam : noli ante te tuba canere, sicut hypocrite in vicis faciunt, et in synagogis, ut honorentur ab hominibus. Amen dico vobis receperunt mercedem suam. Item contemptus damni est duplex : quia damnum vel infertur facto, vel verbo. De primo dicit.
marg.| {a} Non reddentes malum pro malo] 1Th. 5.c. Videte ne quis malum pro malo reddat alicui : sed semper quod bonum est, sectamini invicem, et in omnes. De secundo dicit.
marg.| {b} Nec maledictum pro maledicto] Qui enim maledicit ; damnum facit ei de quo maledicit in fama eius. Et non solum non cessetis a predictis.
marg.| {c} Sed e contrario benedicentes] sitis. Rm. 12.c. Benedicite et nolite maledicere. Prv. 25.c. et Rm. 12.d. Si esurierit inimicus tuus, ciba illum, etc. Et quare sic faciendum est, subdit.
marg.| {d} Quia in hoc] idest, ad hoc.
marg.| {e} Vocati estis] a Domino.
marg.| {g} Ut hereditate possideatis] firmiter, et solide, et sine motione.
marg.| {f} Benedictionem] passive, illam scilicet, qua dicetur vobis : Venite benedicti patris mei, percipite regnum. Mt. 25.c. Si ergo ad hanc vocati estis misericordia Dei : et vos debetis misereri ; non reddere malum pro malo.   [Ut bene] active, qua scilicet Deum in futuro benedicetis in eternum. Et propter hoc etiam hic benedicere debetis. Unde dicit Glossa Quod quisque in futuro invenire desiderat ; hoc in presenti meditari, et agere satagat. Unde Is. 65.c. In quo qui benedictus est super terram, benedicetur in Deo. Amen.
marg.| {h} Qui enim vult] etc. Hec est secunda pars tertie partis in qua determinat quare fideles debent invicem bene conversari. Et est prima causa : quia Deus videt bonos, et malos, retributurus utrisque secundum opera. Et hoc probat auctoritate prophete quam inducit propter illud quod est in fine, scilicet   [Oculi Domini] etc. Secunda causa est ; quia bene agentibus nemo potest nocere, ibi :   [Et quis est qui vobis] Tertia causa est : quia bene conversando homo paratior est reddere rationem petenti de sua fide, et spe, ibi :   [Parati semper] Quarta ratio est ; quia si oportet eos pati : melius ut bene facientes patiantur, quam e converso, exemplo Christi qui bene faciens passus est iustus pro iniustis, non solum pro his, qui sunt tempore gratie, sed et pro illis qui fuerunt sub lege et ante legem : nam predicavit illis per Noe qui arcam edificavit in signum diluvii futuri. Et hec ratio incipit ibi :   [In quo, et his] etc. Deinde ex iam dictis concludit quod si Christus passus est, iustus pro iniustis ; et nos debemus eadem cogitatione armari, inf. 4. ibi   [Christo igitur] etc. Dicit ergo :
marg.| {h} Qui enim] Continuatio : Dixi quod in hoc vocati estis, ut benedictionem in hereditate possideatis : nam in conspectu iudicis, et retributoris operum estis.
marg.| {i} Enim] id est quia dicit. Ps. 33.   [Qui vult vitam diligere] id est ostendere se dilectionem vite habere. Ex hoc videtur quod non omnis homo diligat vitam, cum dicit. Qui vult. Hoc tamen est falsum. Respond. Omnis homo vult diligere vitam bonam qua talis est seu in seipsa : sed non omnis vult eam diligere ut est finis ordinatus ad ea que sunt ad finem. Et sic multi volunt consequens, non tamen antecedens ; volunt enim bonum finem ; nec tamen volunt operari unde possent consequi bonum finem. Et hec solutio habetur ex <Glossa> interlineari que dicit. Qui vult ostendere se dilectionem habere. Dilectionem enim se habere ostendit qui facit opera vite per que consequatur finem.
marg.| {k} Et dies videre bonos] in futuro : quia in presenti sunt dies mali. Gn. 47.b. Dies peregrinationis mee parvi, et mali centum triginta annorum sunt. Eph. 5.d. Quoniam dies mali sunt. Sed numquid in patria erunt dies pluraliter ? Hoc non videtur quia. Ps. 83. dies una in atriis tuis. et Za. 14. Et erit dies una que nota est Domino : non dies neque nox. Solutio : quia ibi non erit successio temporis, propter hoc neque dies erit ibi, neque nox, sed Sol iustitie qui nescit occasum, semper lucebit in superiori hemispherio id est in paradiso, unde erit quasi una dies continuata. Apc. 21.g. Et civitas non eget Sole, neque Luna, ut luceant in ea : nam claritas Dei illuminabit ea, et lucerna eius est agnus. Dicuntur tamen ibi plures dies esse propter durationem, et multitudinem. Item dicuntur dies boni propter diversitatem gaudiorum que habebunt ibi sancti.
marg.| {l} Coerceat] hic {7. 332vb} non loquitur nisi de freno lingue. Unde hoc ? Solutio : Quia omne peccatum in lingua. Iac. 3.b. Universitas iniquitatis. Glossa quia que per eam cuncta fere facinora aut concinnantur, ut latrocinia, stupra ; aut patrantur, ut periuria ; falsa testimonia, aut defenduntur, ut cum quilibet impurus excusando scelus quod admisit, simulat bonum quod non fecit. Vel potest dici quod intelligitur hic frenum cogitationis, et operis : lingua enim media est inter cogitationem, et opus. Unde ipsa coercita intelliguntur coerceri extrema, et hoc est quod dicit,   [Coerceat linguam suam] id est simul cum extremis suis arceat a malo. Proverbior. 21.d. Qui custodit os suum, custodit animam suam. Sir. 28.d. Ori tuo facito ostia.
marg.| {m} Et labia eius] coerceat scilicet.
marg.| {n} Ne loquantur dolum] Ps. 30. Muta fiant labia dolosa. Prius autem murmur occultum prohibuit.   [Coerceat] modo apertum exterius verbum. Unde <Glossa> interlinearis Exterius non proferat aliquid dolosum. Ps. 11. Disperdat Dominus universa labia dolosa.
marg.| {o} Declinet autem a malo] Et differt hoc ab eo quod dixit   [coerceat] etc. quia hoc dicit   [Declinet] etiamsi exterius detur occasio peccandi, supra dixit   [coerceat] ubi non datur occasio.
marg.| {p} Et faciat bonum] etiam ubi potest malum facere. Sir. 31.b. Qui potuit transgredi, et non est transgressus, facere mala, et non fecit. Sed quia predicta non valent nisi fiant bono fine, propter hoc sequitur.
marg.| {q} Inquirat pacem] id est in omnibus his querat, et non ficte, sed ex animo. Unde   [Inquirat] id est intus querat.
marg.| {r} Pacem] id est futuram que exuperat omnem sensum. Phil. 4.b. Vel presentem cum Deo, et fratribus in quantum ordinatur ad futuram. Et hoc faciat non ad tempus sed perseveranter. Unde et sequitur.
marg.| {s} Et persequatur] id est perfecte sequatur eam, scilicet usque ad finem : ante enim non debet quis reputari perfectus, quia Eccl. 9.c. Nescit homo finem suum, sed sicut pisces capiuntur hamo, et aves comprehenduntur laqueo, sic capiuntur homines in tempore malo cum eis ex templo supervenerit. Et propter hoc dicit Eccl. 11.d. Ante mortem ne laudes hominem quemquam. Et quidem, dici Beatus ante obitum nullus, extremaque tempora debet. Vel   [Inquirat pacem] ut rem absconditam, ut dicit <Glossa> interlinearis Is. 45.c. Vere tu es Deus absconditus.   [Et persequatur eam] ut rem fugitivam, ut dicit <Glossa> interlinearis Ps. 63. Ascendat homo ad cor altum, et exaltabitur Deus quasi fugiens.
marg.| {l} Quia oculi] Propter hoc inducta est tota auctoritas quasi, in hoc vocati estis ut benedictionem, etc.   [Quia oculi] etc. ut eos supra condignum remuneret. Sap. 4.c. Gratia Dei, et misericordia est in sanctos eius, et respectus in electos illius.
marg.| {u} Et aures] etc. Non dicit in precibus, quod est, quando audit, et non exaudit, sed tunc aures eius sunt in preces, cum scilicet exaudit, et hoc notatur per hanc propositionem   [in] que notat habitudinem cause finalis. Ps. 9. Preparationem cordis eorum audivit auris tua.
marg.| {x} Vultus autem] etc. ut ea puniat. Et sicut in oculis notatur respectus miserentis, sic in vultu severitas punientis, que dicitur esse super facientes mala, non quia malos punit supra condignum, sed quia universaliter punit mala, licet citra condignum. Vel   [supra] notat oppressionem.
marg.| {y} Et quis est] etc. Hic adhuc ponit aliam causam quare bene est conversandum, quia si hoc faciunt, nullus eis nocebit. Docet autem primo bene conversari interius cum dicit   [Emulatores] Secundo exterius cum dicit.   [Parati] etc. Dicit ergo :   [Et quis est qui vobis noceat, si boni] genitivi casus, et neutri generis   [emulatores] id est amatores   [fueritis] quasi diceret si habetis bonam conversationem   [quis est qui] etc. quasi diceret, nullus Augustinus de vera religione. Qui huic iugo subiectus est, cetera ei sunt subiecta, qui autem subiectus est, non resistit : ergo qui iugo Domini subiectus est, nihil ei resistit. Propter hoc dicit Apost. 1Cor. 12.d. Emulamina charismata meliora. Glossa Si verba contumeliosa, si rerum damna, si inferunt tormenta, non nocent ; sed patientiam vestram exercent. Iacob. 1.a. Probatio fidei vestre patientiam operatur. Et non solum non est qui noceat, immo etiam prodest vobis bene conversari. Unde sequitur, sed {7. 333ra}
marg.| {a} Et si quid patimini propter iustitiam] tenendam in presenti, consequemdam in futuro.
marg.| {b} Beati] scilicet eritis in futuro. Mt. 5.a. Beati qui persecutionem patiuntur propter iustitiam ; ita beatitudinem consequemini in futuro, si hic patimini.
marg.| {d} Autem] id est ergo.
marg.| {e} Timorem] eorum ne   [timueritis] id est passiones sustinere quas ipsi vobis infligunt, non timeatis.
marg.| {e} Ut non conturbemini] ratione. Turbatur quis sensualitate ; sed conturbatur ratione.
marg.| {g} Autem] id est sed.
marg.| {f} Dominum autem Christum] etc. id est sanctum veneramini, et cogitate : et eius amore efficiamini, et timore : et sic omnis amor extraneus, et timor cesset a vobis cum quod sanctum est, amatur, et veneratur. Unde hoc quod dixit   [Si boni emulatores fueritis] sumptum est de hoc. Is. 8.c. Et timorem eius ne timeatis neque paveatis. Dominum exercituum ipsum sanctificate ; et ipse pavor vester, et ipse terror vester ; et erit vobis in sanctificationem. Sed quare dixit   [Timorem eorum ne timueritis] et non dixit, eos non timeatis.
marg.| Solutio. Timor formaliter afficit : ipsi quasi motive : non timentur autem ipsi nisi quia afficiunt, et propter hoc expressius dixit [Timorem eorum] etc. quam si dixisset, ipsos non timeatis. Vel in hoc notat crudelitatem ipsorum qui eos persequebantur.
marg.| Et notandum, quod dixit, [Ne timueritis] et non dixit, non timeatis : per hoc enim excludit timorem humanum, vel mundanum et non naturalem : quia timere non est a nobis, sed a natura : sed perfecte timere, humane, scilicet vel mundane, hoc est a nobis : hoc enim possumus vitare, quia Iob. 2.b. Pellem pro pelle, et cuncta que habet homo, dabit pro anima sua.
marg.| {h} Parati] Tertia ratio quare bene est conversandum ; quia per hoc homo paratior est reddere rationem de fide, et spe sua. Continuatio : Dixi :   [Sanctificate] in cordibus vestris supple : Sed hoc parum est nisi : et exterius sanctificetur. Unde dicit,   [Parati] Continuatio : Deum sanctificate, vos dico,   [Parati semper ad satisfactionem] per bonam conversationem   [satisfactionem] activam, ut scilicet dicatis ; sic tenet Ecclesia ; in hac fide mortui sunt sancti : Etsi hoc non sufficiat poscenti, parati dico satisfacere.
marg.| {i} Omni poscenti vos] id est omni qui petit a vobis.
marg.| {k} Rationem] id est causam.
marg.| {l} De ea que in vobis est, spe et fide] Hoc fit duobus modis, vel quando effectus fidei proponuntur, sicut sunt miracula quibus fides manifestatur : vel quando inter pressuras fides, et spes illibata tenetur. Sed cum dicit   [Parati] etc. loquitur generaliter : ergo omnes tenentur reddere rationem de fide sua et spe. Solutio. In primitiva Ecclesia omnes erant quasi predicatores : quia omnes gratiam Spiritus sancti receperant : Unde omnes tenebantur reddere rationem ad minus per quasdam persuasiones, et effectus : etsi non per essentiam fidei. Vel hoc dicit de his, qui propter fidem erant dispersi : Unde et ipsi tenebantur rationem reddere de ea : quia propter eam dispersi sunt. Vel loquitur secundum consuetudinem Ecclesie primitive : quia adulti accedebant ad baptismum, qui prius erant instructi ; ut de fide sua respondere scirent, Sed quid est quod dicit   [rationem] Contra. Gregorius Fides non habet meritum cui humana ratio prebet experimentum. Preterea, fides principium est ; et principium non habet causam, quomodo ergo exponitur   [Rationem] id est causam ? Preterea, nonne fides est argumentum : et argumentum rei dubie facit fidem : ergo ipsa non est dubia ? Solutio. Ad primum dicendum quod verum est quod fides non habet meritum cui humana ratio prebet experimentum sufficiens. Ad secundum, fides et spes non habent causas precedentes in esse ; sed habent effectus consequentes, qui in via cognoscendi sunt cause, sicut sunt miracula.
marg.| Ad aliud. Est argumentum non apparentium in essendo ; quia res non apparentes esse facit in nobis : non est autem argumentum in cognoscendo. Unde non est eo modo argumentum quo definitur a Boethio. Sed quid est quod dicit [Omni poscenti] ergo infideli. Contra Mt. 7.a. Nolite sanctum dare canibus : neque mittatis margaritas vestras ante porcos. Responsio. Si querit infidelis, ut instruatur iam {7. 333rb} non est canis : et tunc dicendum est ei quid credendum, quid faciendum. Si vero querit ad conculcandum, vel deridendum ; tunc non est ei dicendum. Unde Glossa Qui Ecclesiastico magisterio preest, doceat patientes : obruat resultantes. Determinat autem modum respondendi.
marg.| {m} Sed cum] quasi diceret, non tantum parati docere.   [Sed cum modestia] verbi quod exterius profertur, doceatis scilicet Modestia enim est virtus qua omnes motus illicitos omnium membrorum corporis refrenamus : et sic est virtus generalis, Unde dicit Glossa que est maior omnium virtutum. Alio modo est virtus specialis modificans verba.
marg.| {n} Et timore] Dei, ne nimis subtilia, vel nimi ardua inquiratis ad dicendum eis : quia Prv. 25.d. Perscrutator maiestatis opprimetur a gloria. Prv. 32.a. Finis modestie, timor Domini. Vos dico.
marg.| {o} Conscientiam habentes bonam] in vobisipsis, ut sermo concordet cordi : et utrumque operi : quia cum vox vitam non remordet, dulcis est symphonia. Causam autem quare sic faciendum est subiungit dicens.
marg.| {p} Ut in eo] etc. quasi diceret, ideo predicta predicto modo facite   [Ut illi] sc.
marg.| {q} Qui calumniantur] id est derident.
marg.| {r} Vestram bonam conversationem] quam scilicet habetis   [in Christo] hec fides, et spes celestium, que habemus per Christum. Illi inquam   [confundantur] in eo quod detrahunt de vobis, id est per bona opera vestra, que ex fide vestra facitis : que negare non poterunt esse bona.
marg.| {s} Melius est enim] etc. Quarta causa quare bene conversandum est ; quia magis merentur qui iniuste, et bene facientes patiuntur quam qui aliter : Unde dicit   [Melius est] Continuatio : Quasi, non solum propter predicta debetis bene conversari, immo etiam propter quod sequitur.
marg.| {t} Enim] id est quia   [Melius est bene facientes] vos.
marg.| {x} Pati] id est utilius vobis.
marg.| {y} Quam malefacientes] Hic arguit illos ut qui dicit Glossa qui cum pro culpis arguuntur, sustinent : sed sine culpa arguti per murmur, et impatientiam noxios se reddunt, qui hactenus innoxii videbantur. Melius enim fuit Tobie excecari sine culpa ; ut sic probaretur eius patientia. Tobie 2.b. Quam Elyme mago, qui inde deterior effectus est, cum pro culpa sua fuerit excecatus, quia Paulo resistebat Act. 13.b. Et ostendit quare melius dicens.
marg.| {u} Si velit voluntas Dei] vos, scilicet sic pati, id est si velit hoc Deus ; qui est voluntas beneplaciti Dei et loquitur hic emphatice. Unde in hoc significat pati huiusmodi, scilicet sine culpa esse ex beneplacito Dei. Et ad hoc ponit aliam causam quia scilicet Christus sine causa, vel culpa passus est : quod non fecisset nisi melius esset. Iob. 9.b. Et multiplicabit vulnera mea sine causa. Unde dicit.
marg.| {z} Quia et Christus] quasi, et propter hoc est melius (Quia et) id est etiam   [Christus semel mortuus est pro peccatis nostris] delendis, et abluendis. Apc. 1.b. Qui dilexit nos ; lavit nos a peccatis nostris in sanguine suo. Et dicit,   [Semel] ad differentiam eorum qui suscitati ab ipso per se, vel per sanctos suos sicut Lazarus, postea mortui sunt.
marg.| Vel moraliter hoc dicit : quia nos debemus semel mori peccato, id est postquam peccatum dimisimus nihil ulterius committamus, per hoc quod iterum in peccato suscitemur.
marg.| {a} Iustus pro iniustis] Hec fuit pietas eius, et benignitas admirabilis. Qui ergo iustus patitur, ut dicit Glossa Christum imitatur : qui propter peccata flagellis corripitur, latronem qui Christo cognito secum in Paradisum intravit. Qui vero flagellis, que pro peccatis sustinet non corripitur, cum latrone blasphemante ad tartara descendit. Et de talibus dicitur Ier. 5.a. Percussisti eos, et non doluerunt : attrivisti eos, et renuerunt accipere disciplinam. Ps. 88. Destruxisti eum ab emundatione. Multi enim peiores efficiuntur per flagella, que eos deberent emundare. Et quare Christus mortuus.
marg.| {b} Ut nos offerret Deo] etc. Patri suo in presenti, ostendendo ei nostram conversationem laudabilem, et in futuro per vitam immortalem, et incorruptibilem : propter hos dicitur Sapient. 3.a. Quia iustorum anime {7. 333va} in manu Dei sunt ad offerendum eas Deo patri. Offerret dico, sed non nisi prius.
marg.| {a} Mortificatos quidem carne] non dicit occisos, sed subenervatos in carne, cum Iacob tacto nervo femoris, claudicaret uno pede. Caro enim duos habet pedes ; unus est necessitatis ; alius superfluitatis. Primus debet observari ; alius mortificari. Gn. 32.g. Quam ob causam non comedunt filii Israel nervum : quia emarcuit in femore Iacob usque in presentem diem : eo quod tetigerit nervum femoris eius, et obstupuerit. Filii Israel, filii Dei sunt, qui non comedunt nervum, id est fortitudinem carnis non querunt ; sed fortitudinem spiritus appetunt : Unde sequitur.
marg.| {b} Vivificatos autem spiritu] id est lege, et doctrina spirituali, quam ipse dedit nobis, que nostrum spiritum vivificavit. Hbr. 4.c. Vivus est sermo Dei, et efficax.
marg.| Vel.
marg.| {d} Vel : Spiritu] sancto scilicet quem effudit in nos abunde. Tit. 3.b.
marg.| {c} In quo] Quarta causa quare bene conversandum est inter malos : quia eodem Spiritu sanctificati sumus in baptismo, quo fuit Noe instructus instruendo arcam : in cuius factura malis quodammodo predicabat ; sicut et Christus nobis, unde dicit.   [In quo] scilicet Spiritu sancto. Vel   [in quo] id est ut Deo offerret ipse.
marg.| {d} Spiritu veniens] id est per Spiritum sanctum.
marg.| {e} Predicavit his, qui erant] inclusi (in carcere) peccati, et infidelitatis. Sed per quem predicavit ? Per Noe quem Spiritus sanctus instruxit, ut faceret arcam : et huiusmodi constructio fuit quedam predicatio. Alia littera habet, (In carne,) id est in carnalibus desideriis a quibus abstinere docuit. sup. 2.b. De hoc carcere dicit. Is. 42.a. Dedi te in fedus Populi, in lucem Gentium ; ut aperires oculos cecorum ; et educeres de conclusione vinctum : de domo carceris sedentes in tenebris. His dico.
marg.| {f} Qui increduli fuerant aliquando] quia Noe edificanti, et Domino per ipsum comminanti non credebant ; sed comedebant, et bibebant ; et nuptui tradebant usque in diem quo introivit in arcam Noe : et non cognoverunt, id est noluerunt cognoscere donec venit diluvium, sicut dicit Dominus. Mt. 24.d.
marg.| {g} Quando expectabant] etc. putantes, quod Deus patienter eos sustineret ; manentes in peccatis nec credentes Noe. Expectabant inquam.
marg.| {h} In diebus Noe] etc. Gn. 6.c. Fac tibi arcam de lignis levigatis, etc.
marg.| {i} In qua pauci] credentes.
marg.| {k} Id est octo anime] pars pro toto, id est homines.
marg.| {l} Salve facte] etc. quia aqua diluvii nullos extra arcam positos servavit. Cum autem dicit, (Octo, anime,) dat intelligere, quod nullus salvatur qui non habet fidem resurrectionis, que significatur per octonarium : Sed quare significatur resurrectio per octonarium ? Solutio. Quia aliquote denarii, id est quinque, duo, unum, constituunt octonarium ; et ideo per octonarium significatur Novum Testamentum, quod predicat resurrectionem : quod etiam est virtus Veteris Testamenti : quod significatur per denarium. Utrumque tamen est in utroque, sicut Ezechiel vidit rotam in rota. Ezec. 1.d. Per arcam mystice significata est Ecclesia, que de diversis fidelibus est collecta, sicut arca de diversis lignis fabricata : in qua pauci respectu damnatorum salvantur ; quia Mt. 7.b. Arcta est via, que ducit ad vitam, et pauci inveniunt eam verum est : et pauciores ambulant per eam ; sed paucissimi finem vite assequuntur : Vel pauci intrant ; pauciores ambulant ; paucissimi perveniunt. Unde Is. 16.d. Et relinquetur in eo, sicut racemus parvus, et modicus, nequaquam multus.
marg.| {m} Quod et vos nunc] Modo adaptat exponens quid significatum fuerit per predicta dicens.   [Quod] id est cui simile.
marg.| {o} Baptisma facit nunc] id est tempore gratie scilicet (salvos) sed modo spiritualiter ; tunc vero carnaliter. Baptisma dico.
marg.| {n} Similis forme] hoc dicit, quia per illud figuratum fuit nostrum baptisma, in quo non salvantur, nisi qui habent fidem, et spem resurrectionis. Dico quod baptisma salvos facit, non tantum illud quod est.
marg.| {p} Depositio sordium] carnis exterius, sed ubi est.
marg.| {q} Interrogatio conscientie bone] tendens,   [in Deum]  ; ut cum dicitur vel ipsi baptizando si est adultus ; vel patrinis eius si est parvulus : Credis in Deum, etc. Ergo ut dicitur, {7. 333vb} sine his interrogationibus non est salus. Contra : Accedente verbo ad elementum fit sacramentum, ut dicit Augustinus ergo sufficit ad essentiam sacramenti sine interrogatione consequi effectum baptismi. Solutio : Non sufficit secundum ritum Ecclesie, etsi sufficiat ad consequendum effectum baptismi ; vel non sufficiebat quoad illos, qui timebant confiteri ore, quod credebant, talis itaque baptismus qui est interior ; et non tantum exterior salvat.
marg.| {r} Per resurrectionem] id est per spem de resurrectione futura.
marg.| {s} Iesu Christi] id est quam faciet Dominus noster Iesus Christus.
marg.| {t} Qui est in dextera Dei patris] Unde poterit facere resurgere nos : Et sic   [per] dicit causam. Vel dicendum quod ly   [per] notat signum, et non causam. Resurrectio enim Domini non fuit causa mundandi, nec causa offerendi, sed signum tantum. Passio enim vim mundandi habuit ; ascensio vim offerendi ; sed resurrectio vim significandi : Unde sic exponitur secundum hoc : Baptismo dico, quod salvat et non causaliter, sed significative,   [per resurrectionem Iesu Christi] Unde dicit Glossa Sicut Christus resurrexit a mortuis per gloriam patris, ita et nos purificati a vitiis per aquam regenerationis, in novitate vite ambulemus. Et quod dicit per aquam intelligendum est materialiter tantum. Dominus enim tactu carnis sue mundissime vim regenerandi dedit aquis ; et hec vis fuit particularis. Exit autem in actum quando advenit causa universalis que est in verbo ; quia accedente verbo ad elementum fit sacramentum : sicut patet in grano, quod habet vim particularem generandi aliud granum.   [Qui est in dextera Dei] id est in equalitate patris in quantum Deus ; vel in potioribus bonis patris in quantum homo ; et hoc potissimo modo.
marg.| {u} Deglutiens mortem] quia in ipso absorpta est mors. 1Cor. 15.g. Os. 13.d. Ero mors tua o mors et dicit,   [deglutiens] quia quod deglutitur, cito transit : sic mors eius etsi amara fuit, cito tamen transiit. Unde Ps. 109. De torrente in via bibet. Et in hoc etiam notatur, quod amara fuit, et gravissima eius passio : sicut amare potiones solent deglutit.
marg.| Et hoc est quod optime erat complexionatus ; et propter hoc gravissime doluit in morte sua. Lam. 3.c. Recordare paupertatis, et transgressionis mee in angustia, et dolore. Erat tamen verus comprehensor ; sed tamen fine diminutione doloris.
marg.| Vel [deglutiens] dicit : quia quod deglutitur manens in substantia, qualitate mutatur ; et nutrit corpus : sic Christus mortem deglutivit, ut ipsa manens in substantia, quia adhuc morimur, mutata sit qualitate ; quia virtute priori et efficacia privatur : Et nutrit corpus Ecclesie, quia ipsa interveniente si quid in sanctis est purgandum, et puniendum, purgatur et punitur.
marg.| Vel secundum Glossa [deglutiens] mortem, ut ultra non appareat : sicut illud quod deglutitur, absconditur : et hoc iam fecit in se, tandem facturus in nobis in generali resurrectione, quando precipitabit mortem in sempiternum. Is. 25.c. Vel per hoc significatur desiderium moriendi pro nobis, quod habebat Dominus, ut nos liberaret. Lc. 12.f. Baptismo habeo baptizari, et quomodo coarctor usquedum perficiatur. Et quare hoc ?
marg.| {x} Ut vite eterne heredes efficeremur] Ps. 15. Tu es, qui restitues hereditatem meam mihi.
marg.| {y} Profectus in celum] post legationem completam. Io. 17.a. Opus consummavi, quod dedisti mihi. Et dicit   [Profectus] quasi, virtute propria ascendit. Ps. 46. Ascendit Deus in Iubilo. Mt. 25.d. Et profectus est statim.
marg.| Sed ad quid profectus ? Ut viam monstraret. Mich. 2.d. Ascendet enim pandens iter ante eos. Item ut hospitium nobis acciperet. Io. 14.a. Si quo minus dixissem vobis, quia vado parare vobis locum. Profectus est dico.
marg.| {z} Subiectis sibi Angelis, et Potestatibus, et Virtutibus] qui ei ministraverunt in deserto. Mt. 4.b. Tunc accesserunt Angeli, et ministrabant ei.
marg.| Sed in ascensione fuerunt subiecti loco illi homini, scilicet Christo ; quia super omnes exaltatus est sicut dicitur. Ps. 8. Elevata est magnificentia tua super celos, id est super omnes Angelos. Vel ipsi dico, subiecti sunt Angeli per manifestationem, qui secundum {7. 334ra} veritatem ab exordio suo fuerunt ei subiecti. Sed quid est quod non nominat hic aliquem de tertia Hierarchia ? Glossa solvit dicens : Angeli primus, Potestates secundus, Virtutes tertius ordo. Sed quare per Virtutes cum sint de prima Hierarchia, significatur ordo supremus ? Solutio : Quia virtus est nomen bonitatis vel excellentie, et in illos qui sunt de superiori Hierarchia magis et excellentius infundit Dominus de sua bonitate, propter hoc significantur per virtutes.


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Hugo de Sancto Caro. Postilla in totam Bibliam (1Pt. Capitulum 3), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 29/04/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=hug&numLivre=77&chapitre=77_3)
Signaler un complément d'information

Notes :