Nicolaus de Lyra

Capitulum 8

Numérotation du verset Ct. 8,1 

Quis
mihi det te
fratrem meum,
sugentem
ubera matris mee
ut inveniam te,
solum1 foris
1 solum Ω ΩJ Rusch ] om. Ω M ΩS  Clementina Weber CM22
et deosculer te2,
2 te ΦP Θ Ω Rusch Clementina etc.] om. Edmaior.
et iam nemo me despiciat ?3
3 nemo me CM22 N CM22 P CM22 T] inv. CM22 , nemo CM22 V
Numérotation du verset Ct. 8,2 

Apprehendam te
et ducam4
4 ducam] + te CM22B CM22N, inducam CM22T , inducam te CM22V
in domum matris mee5
5 matris] patris CM22N
et in cubiculum
genitricis mee6.
6 et in cubiculum genitricis mee Rusch CM22 ] om. Weber
Ibi me docebis
et dabo tibi poculum
ex vino condito
et mustum malorum granatorum meorum.
Numérotation du verset Ct. 8,3 

Leva eius
sub capite meo
et dextera illius
amplexabitur me.
Numérotation du verset Ct. 8,4 

Adiuro vos, filie Hierusalem,
ne suscitetis
neque7 evigilare faciatis dilectam
7 neque] et Weber
donec ipsa velit.
Numérotation du verset Ct. 8,5 

Que est ista
que
ascendit de deserto,
deliciis affluens
innixa8 super dilectum
8 innixa] et nixa Weber
suum9.
9 suum] MEUM vel SUUM CM22B CM22P
Sub arbore malo
suscitavi te.
Ibi
corrupta est mater tua, ibi violata est genetrix sua10.
10 sua] tua Weber CM22
Numérotation du verset Ct. 8,6 

Pone me
ut signaculum super cor tuum
ut signaculum super brachium tuum
quia fortis est ut mors
dilectio,
dura sicut infernus11
11 infernus CM22 B CM22 N CM22 T CM22 V Rusch ] inferus Weber
emulatio.
Lampades eius lampades ignis atque flammarum.
Numérotation du verset Ct. 8,7 

Aque multe
non poterunt extinguere caritatem
nec flumina
obruent illam.
Si dederit homo
omnem substantiam domus sue
pro dilectione,
quasi nihil despiciet eam12.
12 despiciet eam] despicient eum Weber
Numérotation du verset Ct. 8,8 

Soror nostra parvula13parva et ubera
13 parvula CM22B Rusch ] parva Weber , + est CM22N CM22P
non habet.
Quid faciemus sorori nostre
in die
quando alloquenda est ?
Numérotation du verset Ct. 8,9 

Si murus est edificemus super eum14 propugnacula argentea.
14 eum] eam CM22N CM22T
Si ostium est
compingamus
illud tabulis
cedrinis.
Numérotation du verset Ct. 8,10 

Ego
murus
et ubera mea sicut turris
ex quo
facta sum coram eo
quasi pacem
reperiens.
Numérotation du verset Ct. 8,11 

Vinea
fuit Pacifico
in ea
que
habet populos.
Tradidit eam
custodibus,
vir
affert
pro fructu eius
mille argenteos.
Numérotation du verset Ct. 8,12 

Vinea mea coram me est.
Mille tui Pacifici15
15 Pacifici Ω etc. Rusch Clementina ] Pacifice Weber
et ducenti
his
qui custodiunt fructus
eius.
Numérotation du verset Ct. 8,13 

Que habitas in hortis,
amici auscultant te16.
16 te Ω M*S ΩJ* Rusch ] om. Clementina Weber
Fac me audire vocem tuam.
Numérotation du verset Ct. 8,14 

Fuge dilecte mi
et assimilare
capree
hinnuloque cervorum
super montes aromatum17.
17 aromatum] + Explicit CM22N, + Explicit liber Sirasirim id est Canticum canticorum CM22T, + Explicit Liber Canticum canticorum Weber

Capitulum 8

Numérotation du verset Ct. 8,ad litteram 
marg.| {3.1877} Quis mihi det. Hic ultimo describitur ecclesie Christi pacificatio. Et dividitur in duas partes. quia primo ponitur huius pacis desiderium. secundo, complementum, ibi : Soror nostra. Prima adhuc in duas, quia primo desiderium hoc ponitur. secundo ad eius complementum ratio inducitur, ibi : Sub arbore malo. Circa primum sciendum, quod in primitiva ecclesia, ecclesie et eius ministris iniurie multe inferebantur et opprobria. unde Maximianus Augustus ecclesiam a beato Marcello consecratam fecit stabulum publicum, et beatum Marcellum deputavit ad custodiam animalium, propter quod sponsa petit ab his et consimilibus per pacem ecclesie dandam liberari, dicens.
marg.|  .1. Quis mihi det te fratrem meum. ratione humanitatis assumpte.
marg.|  .2. Sugentem ubera matris mee. id est, virginis Marie, que non solum dicitur mater Christi, sed etiam totius ecclesie. Quod autem hic locus intelligatur de Christo ad litteram, patet per translationem Chaldaicam apud Hebreos autenticam, que sic habet : In illo tempore quo rex Messias revelabit se ecclesie Israel, dicent ei filie Israel : tu eris nobis ad fratrem : sed Iudei moderni expectant hoc futurum, quod iam diu est preteritum.
marg.|  .3. Ut inveniam te solum foris. latria honoratum. Per hanc autem dictionem solum, non excluditur pater et spiritussanctus, quia tres persone adorantur una adoratione, quarum est una divinitas : sed per li solum, excluditur idolorum servitus.
marg.|  .4. Foris. id est, manifeste absque infidelium timore, quod postea fuit impletum tempore Constantini imperatoris, qui concessit ecclesias licite fabricari per totum imperium Romanum. Antea vero celebrabantur divina in cryptis martyrum, et aliis locis occultis timore paganorum.
marg.| {3.1878} .5. Et iam nemo me despiciat. quia ante tempus Constantini multi contemptus fiebant ecclesie, et eius ministris, ut dictum est, sed ipse lege ab eo promulgata prohibuit hoc fieri.
marg.|  .6. Apprehendam te. fidei devotione.
marg.|  .7. Et ducam. id est, precibus meis faciam te venire per condescensionem bonitatis tue.
marg.|  .8. In domum matris mee. id est in ecclesiam beate virgini consecratam, et etiam in consecratis aliis sanctis, quia totum cedit ad honorem virginis, cum in omnibus ecclesiis honoretur.
marg.|  .9. Ibi me docebis. revelando secreta mysteria ecclesie ministris, sicut patet in beato Sylvestro, et in multis aliis sanctis doctoribus et prelatis.
marg.|  .10. Et dabo tibi poculum ex vino condito. id est, ex devotione fidelium, que placet Christo sicut vinum bibentibus ipsum.
marg.|  .11. Et mustum malorum granatorum meorum. Per mustum quod est vinum novum, intelligitur devotio noviter conversorum, quod fuit impletum tempore Constantini, cuius exemplo multi valde devote receperunt baptismum.
marg.|  .12. Leva eius. id est, sponsi.
marg.|  .13. Sub capite meo. quasi dicat tunc ostendet mihi amicitiam sicut sponsus ad sponsam predilectam. Ex quia huius amicitie continuatio est desideranda, et interruptio abhorrenda, ideo subditur.
marg.|  .14. Adiuro vos filie Ierusalem. id est, persone de ecclesia.
marg.|  .15. Ne suscitetis. id est, quando sponsa obtinuerit quietem pacis, quod non faciatis aliquid unde sponsus offendatur, et sponse requies interrumpatur : ut sic pre admiratione prosperitatis sue dicatur.
marg.|  .16. Que est ista que ascendit de deserto. id est, de asperitate persecutionis tyrannorum.
Numérotation du verset Ct. 8,ad litteram 
marg.| {3.1879} .1. Deliciis affluens. tempore Constantini et aliorum principum Christianorum. Pax enim et tranquillitas post persecutiones magnas delicie reputantur. unde dicit Priscianus in minori volumine : Si queratur, quid est summum bonum in vita ? bene respondetur, pax. et Esther decimotertio a. Ut absque ullo terrore vitam silentio transigentes, optata cunctis mortalibus pace fruerentur.
marg.|  .2. Innixa super dilectum suum. quasi dicat hanc tranquillitatem obtinuit, eo quod in Christo totaliter confidit.
marg.|  .3. Sub arbore. expresso sponse desiderio, hic consequenter ad eius impletionem allegatur ratio. Circa quod sciendum, quod preces ecclesie sunt exaudibiles, potissime per virtutem passionis Christi. ideo dicit sponsa : Sub arbore malo. id est per virtutem sancte crucis et tue passionis.
marg.|  .4. Suscitavi te. id est invocavi te in oratione, ut cum in oratione dicit ecclesia : Per crucem et passionem tuam, libera nos domine. Et sciendum quod li malo, non est hic adiectivum, ut credunt aliqui exponentes hoc de arbore vetita Ade et Eve, quia in hebreo pro istis duabus dictionibus, arbore, malo, ponitur punica, que signat malum granatum, ideo expositio illa procedit ex ignorantia idiomatis Hebrei. Dicitur autem hic sancta crux malum granatum, que est arbor fructifera, ad designandum fructum crucis, qui est innumerabilis.
marg.|  .5. Ibi corrupta est mater tua. id est synagoga que dicitur mater Dei ratione supradicta, capit. tertio. quia in passione Christi cessaverunt legalia tamquam mortificata.
marg.|  .6. Ibi violata est genitrix tua. Repetitio est eiusdem ad maiorem assertionem. In Hebreo habetur : Ibi parturivit te mater tua, ibi parturiit te genitrix tua. et hec littera veritati evangelice est valde consona. Dicitur enim Ioam. decimonono e. Stabat autem iuxta crucem mater eius, etc. gladio doloris propter filium transfixa, secundum quod predixerat sanctus Simeon, Luce secundo e. Et tuam ipsius animam pertransibit gladius. Est igitur sensus. Ibi, id est, iuxta crucem, parturivit te mater tua, id est, ut parturiens doluit pro te. Per talem modum loquendi dicit Apostolus Gal. quarto c. Filioli mei, quos iterum parturio, donec formetur Christus in vobis. Ibi parturiit te genitrix tua. Repetitio est eiusdem ad maiorem expressionem. Et quia orationes ecclesie non solum sunt exaudibiles per virtutem crucis, sed etiam per meritum beate virginis, ideo sponsa confidens de istis suffragiis petit a sponso.
marg.|  .7. Pone me, ut signaculum super cor tuum. me perfecte diligendo. {3.1880} Quod enim valde diligitur, super cor poni dicitur.
marg.|  .8. Ut signaculum super brachium tuum. Me brachio tue potentie protegendo.
marg.|  .9. Quia fortis est, ut mors dilectio, dura sicut infernus emulatio. Quasi dicat, licet dilectio tua sit tam fortis in filiis ecclesie perfectis, quod propter te non timent penam mortis, ut patet in martyribus, tamen emulatio, id est, persecutio tyrannorum ex invidia et odio procedens Christianorum, dura est sicut infernus infirmis, propter quod indigent brachio protectionis tue et beneficio pacis.
marg.|  .10. Lampades eius. scilicet tue dilectionis in mentibus perfectorum.
marg.|  .11. Lampades ignis atque flammarum. id est, tam fortis est, quod non potest obrui persecutionibus tyrannorum, non sic autem est in infirmis, de quibus subditur reddendo singula singulis.
marg.|  .12. Si dederit homo omnem substantiam domus sue, etc. pro dilectione divina.
marg.|  .13. Quasi nihil despiciet eam. quasi di. pro amore tuo contemnere bona exteriora etiam possunt infirmi. Et supplendum est, non sic autem propriam vitam martyrium sustinendo. Et est hic modus loquendi apud Hebreos, qui dicitur decurtatus, ubi oportet aliquid supplere ad habendum intellectum, sicut. 2Rg. 5.b. Proposuerat David premium ei qui percussisset Iebuseum, etc. et supplendum est, quod illud premium erat quod fieret magister militie ut exprimitur primi Paral. 1.b. Qui percusserit Iebuseum in primis erit princeps et dux. De hac autem firmitate ad martyrium, et promptitudine ad dimissionem temporalium dicit Greg. hom. 34. Fortasse laboriosum non est homini relinquere sua, sed valde laboriosum est relinquere semetipsum. Minus quippe est abnegare quod habet : valde enim multum est, abnegare quod est. Est igitur sententia in hac parte, quod sponsa petit temporalem pacem, qua etsi non indigent perfecti, quibus lucrum esset pro Christo mori : tamen ea indigent imperfecti, quorum multo maior est numerus in ecclesia Dei.
marg.|  .14. Soror nostra. Hic consequenter ponitur adimpletio desiderii sponse in pacis largitione. Et dividitur in tres partes, quia primo ponitur pacis largitio. Secundo, ecclesie pacificate ampliatio, ibi : Vinea fuit. Tertio, finalis conclusio, ibi : Que habitas, etc. Circa primum dicitur in persona sponsi sibi compatientis : Soror nostra. id est, ecclesia, que dicitur soror Christi eadem ratione qua Christus dicitur eius frater in principio huius cap.
Numérotation du verset Ct. 8,ad litteram 
marg.| {3.1881} .1. Parvula. id est, humilis et abiecta inter homines huius seculi : et hoc fuit usque ad tempus Constantini.
marg.|  .2. Et ubera non habet. id est, libertatem effundendi lac sacre doctrine per fidei catholice predicationem, quam tunc ecclesia non audebat publice predicare, sed tantum in occulto docere, exceptis aliquibus perfectis, qui pro predicatione fidei ultro se offerebant morti.
marg.|  .3. Quid faciemus. Per hoc intelligitur pater et spiritussanctus operari cum filio. Opera enim trinitatis sunt indivisa.
marg.|  .4. Sorori nostre in die quando alloquenda est. id est, a principibus advocanda est, sicut patet de Constantino, qui beatum Sylvestrum papam cum clero suo advocavit, ut per eum consequeretur corporis et anime sanitatem. Et simile fecerunt eius exemplo multi principes et potentes per orbem terrarum.
marg.|  .5. Si murus est. Accipitur hic si, pro quia, quasi dicat quia murus est fortis contra persecutiones, et hoc ratione perfectorum, quorum meritis, subveniendum est imperfectis, ideo subditur.
marg.|  .6. Aedificemus super eum propugnacula argentea. id est, adiungamus ei per susceptionem fidei principes ad defensionem infirmorum. In Hebreo habetur : Aedificemus super eum palatium argenteum, per quod idem designatur quod per propugnacula, quia per palatium etiam secundum communem modum loquendi intelligitur regalis potentia. Et dicitur argenteum. quia Constantinus et alii principes in promotione ecclesie multum expenderunt argentum.
marg.|  .7. Si ostium est. id est, quia ecclesia est ostium, per quod ingreditur {3.1882} ad celeste regnum.
marg.|  .8. Compingamus illud. id est fortificemus.
marg.|  .9. Tabulis cedrinis. id est doctoribus sacris, qui dicuntur cedri propter scientie et vite eminentiam et fidei integritatem, sicut cedrus est arbor valde alta, et a vermibus non perforatur. Aliter potest etiam exponi : Si murus est, etc. id est, quia usque nunc ecclesia fuit parva et depressa, elevemus eam ad statum honorificum et magnum. Et quia ecclesia de huiusmodi beneficiis fuit grata, ideo subditur in eius persona.
marg.|  .10. Ego murus. propugnaculis munitus per potentiam principum, tamen ex dono Christi principaliter.
marg.|  .11. Et ubera mea sicut turris. Sicut predictum est, per ubera sponse intelligitur lactis copia sacre doctrine, que abundavit a conversione Constantini, quia ex tunc ecclesia habuit libertatem publice predicandi et docendi. Et quia hec doctrina non solum est ad informationem morum, sed etiam ad confutationem infidelium et hereticorum, ideo subditur.
marg.|  .12. Sicut turris. De qua dicit magister sententiarum : Fidem nostram Davidice turris clypeis munire, vel potius munitam ostendere studuimus, sicut supra allegatum est de doctoribus veteris testam. cap. 4.
marg.|  .13. Ex quo facta sum coram eo, scilicet ex tempore Constantini, qui tertia die sui baptismi legem promulgavit, ut quicumque iniuriam faceret Christiano, bonorum suorum mediam amitteret facultatem.
marg.|  .14. Vinea. Hic consequenter ponitur ecclesie pacem habentis ampliatio : et primo quantum ad multiplicationem credentium, cum dicitur : Vinea. id est, ecclesia ut supra dictum est. 7. cap.
marg.|  .15. Pacifico. id est, Christo, qui per sanguinem suum omnia pacificavit, que in celis sunt et in terris, Col. 1.
Numérotation du verset Ct. 8,ad litteram 
marg.| {3.1883} .1. In ea, scilicet urbe que habet populos. id est Roma, in qua habitabant aliqui de omnibus terre populis, vel quia omnes populi Romano imperio, cuius caput est Roma, erant subiecti. unde dicit Leo Papa in sermone apostolorum Petri et Pauli. Dispositioni divini operis maxime congruebat, ut multa regna uno confederarentur imperio, et cito pervios haberet populos predicatio generalis, quos unius tenebat regimen civitatis. .2.   Tradidit eam custodibus. id est beato Petro et eius successoribus. .3.   Vir affert. Vel ille intelligitur Constantinus, qui fuit victoriosus contra hostes imperii Romani, de quibus triumphavit, et contra hostes generis humani, scilicet demones quos per fidem superavit et ipse.
marg.|  .4. Pro fructu eius. id est pro fructu ecclesie multas et magnas fecit expensas, que per mille argenteos hic designantur. Vel potest dici quod hic ponitur singulare pro plurali, scilicet mille pro multis milibus, sicut Ex. 8.f. Venit musca gravissima. id est multitudo muscarum.
marg.|  .5. Vinea mea coram me est. Mutatur hic modus loquendi a tertia persona ad primam, de domino huius vinee, qui est ipse Christus : de quo dictum fuerat in tertia persona. Tradidit eam custodibus. Et ne credatur, quod per hanc traditionem dimiserit ecclesie custodiam, ideo dicit. Vinea mea coram me est. id est ad eius custodiam presentialiter et principaliter adsisto. propter quod dicitur in Ps. 126.a. Nisi dominus custodierit civitatem, etc. propter quod de hac custodia multo maiores gratie debentur Christo, quam prelatis ecclesie, ideo subdit sponsa. .6.   Mille tui pacifici. Tui pacifici sunt genitivi casus singularis numeri : quod patet per litteram Hebraicam, que talis est : Mille tibi pacifico. et est sensus, quod sicut mille est maior numerus quam ducenti, sic maiores gratie debentur Christo, qui pacificus hic dicitur de conservatione ecclesie, quam prelatis qui sub eo custodes sunt huius vinee, et honor exhibendus prelatis convenienter intelligitur per ducentenarium, secundum illud Apostoli. id est ad Timo. 5. cap. Qui bene presunt presbyteri duplici honore {3.1884} habeantur. Inferioribusautem simplex centenarius promittitur reddendus, Mt. 19.d. Centuplum accipiet. .7.   Que habitas. Hic ulti. ponitur finalis conclusio, que stat in hoc, quod ecclesia de presenti miseria tollatur, et ad celestem gloriam transferatur. Quod fit partialiter in presenti, quantum ad sanctos, qui ad gloriam assumuntur. Sed generaliter fiet peracto iudicio finali, cum Christus tradiderit regnum Deo et patri. 1. ad Cor. 15. Ad hoc igitur desiderandum et petendum, sponsus inducit sponsam dicens. Que habitas in hortis. id est in ecclesiis per orbem dispersis, que dicuntur horti, quia in eis fideles sunt plantati, et quia ad litteram frequenter arbores circa ecclesias sunt plantate. .8.   Amici auscultant te. id est angeli, ad quorum consortium fideles tui sunt transferendi, et de tua salute soliciti, desiderant audire tuas orationes devotas, ideo subditur. .9.   Fac me audire vocem tuam. id est tui desiderii expressionem in oratione devota, quam consequenter profert sponsa dicens.
marg.|  .10. Fuge dilecte mi. Per hanc fugam non intelligitur recessus dilecti ab ea, cum dixerit supra ca. precedenti dicens. Ego dilecto meo : et ad me conversio eius, per mutuam inhesionem, et inseparabilem secundum illud Apostoli ad Rom. 8.g. Quis nos separabit a caritate, que est in Christo Iesu, etc. sed per eam intelligitur velox translatio sponse cum sponso ad celestia, quod summe desiderat et petit in orationibus suis ecclesia, ut patet in officio Ecclesiastico. Et per talem modum exponit hanc fugamRabbi Salomon trahendo tamen litteram ad errorem iudaicum, dicens, quod plebs iudaica per hoc petit liberari a captivitate ista in qua est modo, per Messiam futurum. Sed hec expositio fundatur super falsum fundamentum, ideo bene exponitur modo predicto, ut sit sensus. Fuge dilecte mi. id est educ me tecum de miseria presentis seculi.
marg.|  .11. Et assimilare capree. id est fac istud velociter.
marg.| .12. Super montes aromatum. id est transferendo me tecum ad celos, qui dicuntur montes, Ps. 120.a. Levavi oculos meos in montes, etc. qui dicuntur hic montes aromatum, quia ibi est suavissima requies electorum. Ad quam nos perducat qui cum patre et spiritusancto vivit, et regnat in secula seculorum. Amen.


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Nicolaus de Lyra (Ct. 8), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2025. Consultation du 15/01/2025. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=lyr&numLivre=30&chapitre=30_8)
Signaler un complément d'information

Notes :