Hugo de Sancto Caro

Capitulum 4

Numérotation du verset 1Io. 4,1 

Carissimi, nolite omni spiritui credere,
sed probate spiritus si ex Deo sint,
quoniam multi pseudo prophete
exierunt in mundum.
Numérotation du verset 1Io. 4,2 

In hoc cognoscitur Spiritus Dei,
omnis spiritus qui confitetur Iesum Christum in carne venisse,
ex Deo est,
Numérotation du verset 1Io. 4,3 

et omnis spiritus qui solvit Iesum
ex Deo non est, et hoc est Antichristus1,
1 antichristus] antichristi Weber
quo2 audistis quoniam venit
2 quo] quod Weber
et nunc
iam in mundo est.
Numérotation du verset 1Io. 4,4 

Vos ex Deo estis filioli,
et vicistis
eum3
3 eum] eos Weber
quoniam maior est qui in vobis est
quam qui in mundo.
Numérotation du verset 1Io. 4,5 

Ipsi de mundo sunt, ideo de mundo loquuntur et mundus eos audit.
Numérotation du verset 1Io. 4,6 

Nos ex Deo sumus.
Qui novit Deum
audit nos,
qui non est ex Deo
non audit nos :
in hoc cognoscimus Spiritum veritatis et spiritum erroris.
Numérotation du verset 1Io. 4,7 

Carissimi, diligamus invicem
quoniam caritas ex Deo est.
Et omnis qui diligit fratrem suum4
4 fratrem suum] om. Weber
ex Deo natus est
et cognoscit Deum.
Numérotation du verset 1Io. 4,8 

Qui non diligit non novit Deum,
quoniam Deus caritas est.
Numérotation du verset 1Io. 4,9 

In hoc apparuit caritas Dei in nobis, quoniam Filium suum unigenitum
misit Deus
in hunc5 mundum
5 hunc] om. Weber
ut vivamus
per eum.
Numérotation du verset 1Io. 4,10 

In hoc
est caritas,
non quasi nos dilexerimus Deum sed quoniam ipse dilexit nos,
et misit Filium suum propitiationem
pro peccatis nostris.
Numérotation du verset 1Io. 4,11 

Carissimi,
si sic Deus dilexit nos
et nos debemus alterutrum diligere.
Numérotation du verset 1Io. 4,12 

Deum nemo vidit umquam,
si diligamus invicem
Deus in nobis manet,
et caritas eius in nobis perfecta est.
Numérotation du verset 1Io. 4,13 

In hoc cognoscimus6 quoniam in eo manemus et ipse in nobis,
6 cognoscimus] intelligimus Weber
quoniam de Spiritu sancto7 suo dedit nobis.
7 sancto] om. Weber
Numérotation du verset 1Io. 4,14 

Et nos vidimus
et testificamur
quoniam Pater misit Filium suum8
8 suum] om. Weber
salvatorem mundi.
Numérotation du verset 1Io. 4,15 

Quisque confessus fuerit
quoniam Iesus est Filius Dei,
Deus in eo manet et ipse in Deo.
Numérotation du verset 1Io. 4,16 

Et nos cognovimus
et credidimus caritati
quam habet Deus in nobis. Deus caritas est et qui manet in caritate in Deo manet et Deus in eo.
Numérotation du verset 1Io. 4,17 

In hoc perfecta est caritas nobiscum,
ut fiduciam habeamus in die iudicii,
quia sicut ille est et nos sumus in hoc mundo.
Numérotation du verset 1Io. 4,18 

Timor non est in caritate,
sed perfecta caritas foras mittit timorem,
quoniam timor penam habet,
qui autem timet non est perfectus in caritate.
Numérotation du verset 1Io. 4,19 

Nos ergo diligamus Deum9, quoniam Deus prior dilexit nos.
9 Deum] om. Weber
Numérotation du verset 1Io. 4,20 

Si quis dixerit
quoniam diligo Deum et fratrem suum oderit mendax est. Qui enim non diligit fratrem suum quem videt10, Deum quem non vidit quomodo potest diligere ?
10 videt] vidit Weber
Numérotation du verset 1Io. 4,21 

Et hoc mandatum habemus a Deo11 eo ut qui diligit Deum diligat et fratrem suum.
11 a Deo] ab eo Weber

Capitulum 4

Numérotation du verset 1Io. 4,1 
marg.| {7. 352va} Carissimi, nolite omni spiritui credere] etc. Quarta pars Epistole, in qua agit de cautela, et discretione diligendi, ostendens quid imitandum, et quid non. Et recte hoc. Ostenso enim quomodo diligendus est proximus in precedenti capitulo : quia quos diligimus, sequimur et imitamur, propter hoc bene sequitur, hoc capitulum in quo agit de discretione imitandorum. Dividitur autem in tres partes. In prima agit de discretione habenda in credendo, et imitando. In secunda quasi sufficienter instructos invitat ad amorem mutuum, ostendens multis rationibus cur hoc faciendum sit, ibi :   [Carissimi, diligamus invicem] etc. In tertia ostendit, quid sit vera caritas, vel quomodo sciemus nos habere veram caritatem, ibi :   [In hoc perfecta est caritas] etc. Prima etiam pars dividitur in duas, quia Primo monet ne omnibus credant. Secundo ostendit quibus est credendum, ponendo differentias plures inter bonos quibus est credendum, et malos quibus non est credendum, ibi :   [In hoc cognoscitur] etc. Dicit ergo :
marg.| {a} Carissimi] etc. quasi dicat, quia illos imitamur quos diligimus, propter hoc docendi estis quibus debetis credere, et quos imitari.
marg.| {b} Nolite itaque [credere omni spiritui] id est omni spiritualiter loquenti, quia non omnes loquuntur, ut debent. Vel   [Omni spiritui] id est omni homini, quem vocat spiritum a digniori parte, quia secundum animam homo loquitur, et corpus est instrumentum, et spiritus imperat corpori tamquam instrumento. Cum dicit,   [Omni] non facit discretionem. Glossa Hic est opus illa gratia Spiritus sancti, que discretio spirituum dicitur. 1Cor. 12.b.
marg.| {c} Sed probate spiritus si ex Deo sint] id est si secundum Deum spirituales sint, innitentes caritati. Quedam enim dona sunt communia tam bonis quam malis etiam sine caritate, unde opus est discretione. Quomodo possint probari ostendit Dominus. Mt. 7.c. A fructibus eorum cognoscetis eos ; numquid colligunt de spinis uvas, aut de tribulis ficus ? Sed videtur quod male dicat : quia hoc non est omnium, sed solum eorum quibus datum est ut habeant discretionem spirituum. Solutio : Non est omnium secundum veritatem, sed omnium potest esse secundum signum, quia a fructibus cognosci possunt. Vel melius : Est discretio interior, et exterior. Interiorem non habet nisi qui habet donum discretionis. Exteriorem potest quilibet habere a signis et circunstantiis, et operibus. Probate inquam, quia necesse est.
marg.| {d} Quoniam multi pseudo-prophete exierunt in mundum] Sed a quo, cum nihil sit extra mundum ? Solutio : Ab occulto venerunt in manifestationem, et sic exierunt in mundum. De his dicitur Apc. 16.c. Et vidi de ore draconis, et de ore bestie, et de ore pseudo-prophetie tres exire spiritus immundos.
marg.| {e} In hoc cognoscitur] Secunda pars prime partis in qua ostendit quibus est, et quibus non est credendum, ostendendo quomodo cognoscantur mali. Ponit autem hic duplicem differentiam inter bonos et malos. Prima est quia illis qui Christum Iesum negant, non est credendum, ibi :   [Omnis spiritus] etc. hoc enim non faciunt boni. Secunda est, quia illi de mundo magis loquuntur bona quam de Deo, unde non est credendum eis, ibi :   [Ipsi de mundo sunt] Dicit ergo :   [In hoc cognoscitur spiritus Dei] id est si homo loquens spiritualiter sit ex Deo : quia   [Omnis spiritus] id est omnis homo loquens spiritualiter, id est spiritualibus.
marg.| {f} Qui confitetur Iesum Christum in carne venisse] etc. Confitetur voce, corde, et opere, quia Rm. 10.b. Corde creditur ad iustitiam, ore {7. 352vb} autem confessio fit ad salutem. Hunc versum sicut dicit Glossa abraserunt heretici, ne per eum de errore suo convincerentur. Sed obiicitur : Multi enim confitentur hoc, ergo eis est credendum, cum tales sint ex Deo ; ergo illis est credendum, qui dicunt ipsum fuisse purum hominem, ipsi enim dicunt ipsum venisse in carne. Solutio : Confitetur, id est simul corde, ore, et opere fatetur, ita quod ex nulla parte diffiteatur. Unde Mt. 7.c. Non omnis qui dicit mihi, Domine, Domine intrabit in regnum celorum, id est qui bis tantum, confitetur, sed qui ter confitetur, corde, ore, et opere, vel ex toto, quod non faciunt predicti qui etsi dicunt hominem, negant Deum esse, unde non simul fatentur, sed dividunt ipsum. Contra quos dicit Augustinus in libro contra quinque hereses, Meretrix non permisit dividi filium suum. 3Rg. 4.d. et tu dividis Deum tuum ? Sed quid est quod dicit, in carne, debuit dicere, in carnem ; quia secundum hoc videtur consentire hereticis, qui dicunt quod Christus assumpsit carnem in celo, et sic in carne venit in uterum. Solutio : non consentit eis : sed quia duplex fuit nativitas Christi hominis, una in utero, alia ex utero ; sic fuit duplex eius adventus : in carnem, quando conceptus in utero Virginis veram carnem assumpsit : unde Hier. 31.d. Mulier circumdabit virum. Glossa Gremio uteri sui. Item in carne venit, quando natus est in mundo de utero Virginis. Et hic ultimus adventus supponit primum, et de hoc loquitur hic.
marg.| {g} Et omnis spiritus qui solvit Iesum, ex Deo non est] sicut qui solvit divinitatem. Vel sicut Manicheus qui solvit carnem dicens, ipsum non habuisse carnem veram. Vel sicut Apollinaris qui solvit animam dicens non habuisse animam, sed divinitatem pro anima. Vel sicut schismatici qui in Ecclesia faciunt divisionem. Vel sicut illi qui precepta negligunt, et peccatis se exponunt. Vel sicut illi qui aliis dant exemplum peccandi. Sed obiicitur sic. Non est solutio nisi compositi, ergo in Iesu quem solvunt heretici, est compositio. Et hoc verum est, quia Iesus est nomen persone, in qua est associatio duarum naturarum, divine scilicet, et humane. Omnis talis.
marg.| {h} Ex Deo non est] intelligendum est, per se scilicet in quantum talis. Unde Ex. 12.g. Os non comminuetis ex eo. Unde Io. dicebat Lc. 3.c. Non sum dignus solvere corrigiam calceamentorum eius, id est aperire coniunctionem divinitatis ad carnem. Qui ergo hoc vult facere quod non presumpsit Ioannes, solvit Iesum.
marg.| {i} Et hic est antichristus] per figuram vel significationem, quia scilicet membrum eius est, et ad ipsum pertinet.
marg.| {k} De quo audistis quoniam venit] imminente die iudicii ; si   [venit] est presentis temporis, tunc est presens confusum ; si preteriti, ponitur pro futuro propter certitudinem, id est veniet.
marg.| {l} Et nunc iam in mundo est] in membris suis que eum precedunt. Iob. 21.d. Ante se innumerabiles. Et 2Th. 2.b. Nam mysterium iam operatur iniquitatis. Sed quia de antichristo predicit, et de membris eius, ne ipsi nimis terrerentur consolatur eos dicens.
marg.| {m} Vos ex Deo estis filioli] et ideo eum timere non debetis, quia hic est ad utilitatem nostram. Que autem hec est utilitas, subdit.
marg.| {n} Et vicistis eum] per fidem Christi, et confessionem, et amorem supr. 2.b. Verbum Dei in vobis permanet.   [Et vicistis] Malignum. Dico quod vicistis, sed non ex vobis, imo per Deum.
marg.| {o} Quoniam maior est, qui in vobis est] Deus scilicet.
marg.| {p} Quam qui in mundo] Hic sicut dicit Glossa ad duo nos hortatur scilicet ad spem, et caritatem, per hoc quod dicit Deum esse in nobis. Act. 17.f. Non longe est ab unoquoque nostrum : In eo enim vivimus, movemur, et sumus. Quia ergo per ipsum vicistis, non debetis gloriari in vobis, nec superbire, quia. 2Cor. 3.b. Sufficientia nostra ex Deo est. Et Is. 1.g. Fortitudo vestra ut favilla stupe.
marg.| {q} Ipsi de mundo] Hec est secunda differentia propter quam non est credendum illis, quia   [ipsi de mundo] etc. Vel sic, cognoscetis eos, et a bonis poteritis distinguere, quia   [ipsi de mundo sunt]
marg.| {r} Et ideo de mundo loquuntur] Neque enim aliam linguam didicerunt, et nullus intelligit nisi linguam quam didicit. Unde non loquuntur nisi de mundo. Io. 3.d. Qui de terra est, de terra loquitur. Is. 29.a. De terra loqueris, et de humo audietur eloquium tuum. Unde potest dici ei illud. Mt. 26.g. Et tu Galileus es, id est mundanus, vel volubilis : nam et loquela tua manifestum te facit. Et in hoc apparet magnus amor, et affectio quam habent ad temporalia, quia semper de eis loquuntur ; quia Mt. 12.c. Ex abundantia cordis os loquitur. Hi sunt qui possunt dicere Sebolet, quod interpretatur spica palee, quia de paleis, hoc est de temporalibus, et sciunt, et volunt loqui.
marg.| {s} Et mundus eos audit] Mundus enim quod suum est diligit.
marg.| {t} Nos ex Deo sumus] et ideo que Dei sunt, loquimur, et audimus, et ab his, qui Dei sunt, audimur Io. 8.f. Qui ex Deo est, verba Dei audit. Unde et sequitur hic.
marg.| {u} Qui novit Deum] per fidem, et amorem.
marg.| {x} Audit nos] veritatem predicantes. Et e converso.
marg.| {y} Qui non est ex Deo non audit nos] Unde Io. 8.f. Propterea vos, non auditis, quia ex Deo non estis. Lc. 10.c. Qui vos audit, me audit ; et qui vos spernit, me spernit.
marg.| {z} et in hoc] quod, .s. diximus.
marg.| {a} cognoscimus] id est discernimus, {7. 353ra} Spiritum veritatis, et Spiritum erroris ; quia in his qui audiunt, est spiritus veritatis ; et in his qui negligunt, est spiritus erroris. 1Tim. 4.a. Attendentes spiritibus erroris.
marg.| {a} Carissimi diligamus] Secunda pars capituli in qua multis rationibus monet nos ad diligendum proximum. Prima ratio est assecutio commodi, ibi :   [Et omnis qui diligit] etc. Secunda est vitatio incommodi, ibi :   [Qui non diligit] etc. Tertia quia Deus pater dilexit nos, ibi :   [Carissimi si Deus] etc. Quarta, quia per nimiam caritatem Deum videmus oculis interioribus quem exterioribus non videmus, ibi :   [Deum nemo] etc. Quinta quia ex eo, quod diligimus invicem, Deus manet in nobis, et caritas perficitur et manet, ibi :   [Si diligamus] Dicit ergo ; quasi. Quia sumus ex Deo et non ex mundo.
marg.| {b} Diligamus invicem] non tantum lingua vel verbo, sed opere et veritate, supra 3.d.
marg.| {c} Quoniam caritas ex Deo est] id est filius a patre, vel Spiritus sanctus ab utroque, et tam a filio est caritas quam a Spiritu sancto.
marg.| {d} Et omnis qui diligit] etc. Hec est magna utilitas.
marg.| {e} Et cognoscit Deum] hoc et in futuro plenius cognoscet. Est ergo argumentum Apostoli : Qui diligit Deum cognoscit. Sed unde locus ? Respondeo, ab effectu, quia cognitio naturaliter precedit, et dilectio est quidam effectus cognitionis. Sed queritur. Cum dicit quod ex Deo natus est, de qua nativitate loquitur, aut regenerationis aut creationis. Si de prima, hoc non est magnum, quia omnia a Deo creata sunt : Si de secunda, sed multi regenerati postea redierunt, et sic etiam non est magnum. Si de predestinatione, sed multi nati sunt ex Deo sic, scilicet per predestinationem, qui nondum Deum cognoscunt per amorem vel per fidem, nec diligunt fratres. Solutio. Qui diligit fratrem, inquantum diligit, ex Deo natus est per gratiam inhabitantem. Nec obstat quod multi tales sint reprobi, quia quando diligunt hoc tunc a gratia habent et inquantum sic, sunt Deo grati. Unde non intelligit hic de nativitate creationis, nec recreationis, nec predestinationis, sed gratie inhabitationis.
marg.| {f} Qui non diligit] etc. Secunda ratio quare debemus invicem diligere, scilicet vitatio incommodi. Unde dicit.   [Qui non diligit, non novit Deum] Et hoc probat.
marg.| {g} Quoniam Deus caritas est] ad cuius notitiam non venitur nisi per caritatem. Sed nonne multi noverunt Deum per intelligentiam, qui tamen non diligunt ; quid est ergo quod dicit ? Solutio. Loquitur hic de cognitione sensus vel experientie, et non de notitia intelligentie. Vel sic.   [Qui non diligit, non novit Deum] qui est caritas exemplaris quam nemo novit nisi per caritatem exemplatam ; que prior est quoad nos, et per eius cognitionem venimus ad cognitionem exemplaris. Qui igitur hic non habet caritatem exemplatam, que est via ad exemplar quod est Deus non habet cognitionem Dei prout ipse est exemplar caritatis ; quia Sap. 1.a. In malevolam animam non introibit sapientia.
marg.| {h} In hoc caritas] Hic facit interpositionem, in qua probat quod Deus est caritas, dicens.   [In hoc apparuit caritas Dei in nobis] per effectum.
marg.| {i} Quoniam filium suum unigenitum] Hic est filius meus dilectus. 2Pt. 1.d. Non ex multis unum, sed (unigenitum,) et ideo plus dilectum, quasi heredem universorum per quem fecit et secula. Hbr. 1.a. Mt. 21.d. Hic est heres.
marg.| {k} Misit Deus] pater.
marg.| {l} In mundum] ubi non est nisi labor. Hoc significatum est Gn. 36.c. Ubi Ioseph missus a patre, ut videret quid agerent fratres sui. Ubi sic legitur : Missus de valle Hebron quod interpretatur transcendens, id est de celo, ubi omnia mundana transcendebat, venit in Sichem quod interpretatur labor vel humerus, et hic est mundus ubi super {7. 353rb} humerum suum imperium, laborem crucis portavit Dominus : et postea legitur quod invenit fratres suos in Dothaim quod interpretatur sufficientia defectionis, et hoc est quod Christus mundum invenit in omnimodis defectionibus.   [Misit filium] quia ante miserat Prophetas quibus non credebatur qui etiam non sufficiebant liberare genus humanum. Et significatum fuit. 4Rg. 4.d. Ubi Giezi veniens cum baculo Helisei id est Prophete, et Moyses cum lege et suis scripturis missus non potuit resuscitare filium Sunamitidis id est genus humanum non potuerunt liberare. Mt. 1.a. Cum appropinquasset tempus fructuum, misit servos suos ad agricolas, ut acciperent fructus eius, id est vinee, et agricole apprehensis servis eius alium ceciderunt, alium vero lapidaverunt. Item misit alios servos plures prioribus, et fecerunt illis similiter. Novissime autem misit ad eos filium suum dicens. Forsitan verebuntur filium meum. Agricole autem videntes filium dixerunt intra se. Hic est heres venite occidamus eum, et habebimus hereditatem eius. Propter hoc dicit Apost. Rm. 8.f. Proprio filio suo non pepercit Deus, sed pro nobis omnibus tradidit illum. Sed ad quid misit ?
marg.| {m} Ut vivamus per eum] vita gratie vivificati. Eph. 2.b. Propter nimiam caritatem suam qua dilexit nos, cum essemus mortui peccatis, convivificavit nos in Christo, cuius gratia salvati estis.
marg.| {n} In hoc est caritas] Dei patris ad nos, quod scilicet filium misit per quem ad se nos traxit. Io. 12.e. Ego si exaltatus fuero a terra, omnia traham ad me. Unde Hier. 31.a. Caritate perpetua dilexi te, ideo attraxi te miserans.
marg.| {o} Non] sic Deus pater nos dilexit,   [quasi nos dilexerimus Deum] prius, scilicet, ut quasi merito nostre dilectionis diligeret nos ipse.
marg.| {p} Sed quoniam ipse prior dilexit nos] scilicet predestinando et vocando Malach 1.a. Iacob dilexi, etc. Et in hoc manifesta est caritas Dei, quia gratis se dedit, et non meritis nostris Io. 15.c. Non vos me elegistis, sed ego elegi vos, non mundus, non caro, ut eatis ad opus desideratum. Act. 13.a. Segregate mihi Barnabam, et Saulum ad opus ad quod assumpsi eos.
marg.| {q} Et misit filium suum propitiatorem] etc. 2Cor. 5.d. Deus erat in Christo mundum reconcilians sibi, non reputans illis delicta ipsorum. Et paulo post. Eum qui non noverat peccatum, pro nobis peccatum fecit Deus id est hostiam pro peccatis nostris. Alia littera habet, Litatorem, id est sacrificatorem, ipse sacrificium Dei patri obtulit pro nobis semetipsum in ara crucis. Is. 53.e. Oblatus est, quia ipse voluit.
marg.| {r} Carissimi] Tertia ratio quare debemus invicem diligere, quia si Deus nos dilexit qui nec nobis nec nostris indigebat, multo fortius ergo nos debemus nos invicem diligere qui nobis invicem indigemus. Unde dicit   [Carissimi si Deus dilexit nos] Istud (si) non est dubitativum, sed affirmativum. Unde sensus est : Ex quo Deus dilexit nos. Rm. 5.a. Caritas Dei diffusa est in cordibus nostris per Spiritum sanctum qui datus est nobis.
marg.| {s} Et nos debemus alterutrum diligere] ut simus imitatores eius, ambulantes in dilectione. Eph. 5.a. Imitatores Dei estote sicut filii Carissimi, et ambulate in dilectione sicut et Christus dilexit vos. Unde Io. 13.b. Exemplum dedi vobis, ut et vos similiter faciatis. Glossa Sicut Deus non expectavit ut eum diligeremus, ita et nos non expectemus, ut alii nos diligant, sed priores diligamus.
marg.| {t} Deum nemo] etc. Quarta ratio propter quam debemus diligere invicem, quia per caritatem oculis spiritualibus Deum videmus qui non videtur corporalibus. Dicit ergo,   [Deum nemo vidit unquam] id est nullus homo, oculis scilicet corporis, sicut videntur hec visibilia sensibus corporis. Nota Ex. 13.d. Non videbit me homo et vivet, vita scilicet carnali. Sed si aliquando visus est specie qua voluit, apparens visus est latente natura et incommutabiliter in se permanente. Purgandi ergo sunt oculi mentis, ut eis Deum videbunt. Beati enim mundo corde, quoniam ipsi Deum videbunt. Ma. 5.a. Sed quia hec visio non erit hic, sed in futuro, interim diligamus invicem, et sic Deus in nobis manebit, etsi eum non videamus. Iob. 9.b. Si venerit ad me, non videbo eum. Et eod. 23.d. Si ad Orientem iuro, non apparet ; si ad occidentem, non intelligam illum ; si ad sinistram quod agam ? Non apprehendam eum ; si me vertam ad dexteram, non videbo eum ; ipse vero scit viam meam. Dilectio enim cor mundum facit, ut Deum postmodum videat. Et sequitur.
marg.| {u} Si diligamus] Quinta ratio, quia ex hoc quod diligimus invicem, Deus in nobis manet et caritas perficitur. Continuatio ; quasi,   [Deum nemo] etc. sed tamen si diligamus, sincera et disciplinabili caritate, non remissa et desidiosa consuetudine, ut dicit Glossa Et alia Glossa Dilige, et quod vis fac ; sive taceas, dilectione tace ; sive clames, dilectione clama ; de hac radice non potest exire nisi bonum.
marg.| {x} Deus in nobis manet] etsi non videatur a nobis Io. 14.c. Et ad eum veniemus et mansionem apud eum faciemus.
marg.| {7. 353va}
marg.| {a} Et caritas eius in nobis] etc. id est sufficiens. Unde loquitur de perfectione sufficientie : inf. eod. d. cum dicit, perfecta caritas foras mittit timorem ; loquitur de perfectione excellentie. Vel   [Perfecta] id est movens ad perfectionem, perfecta scilicet secundum speciem et intentionem : quia spiritus manens in nobis facit nos ad meliora spirare, et ad perfectiora sperare. Unde dicit Glossa Incipe diligere : cepit Deus in te esse, cresce in dilectione ; et amplius in te habitando Deus faciet te perfectum ut diligas et inimicum sicut et ipse dilexit qui pro eis oravit. Lc. 23.e. Et tunc caritas suam habet latitudinem, quando diligitur inimicus. Mt. 6.g. Diligite inimicos vestros, etc. Sed de hoc quod dicit.   [Deum nemo vidit unquam] queritur. Nonne Paulus in suo raptu Deum vidit facie ad faciem, sicut Seraphin ? Ita ; etsi forte non ita clare, fuitne ergo mortuus ? Solutio : Non : quia anima eius erat in corpore. Sed anima comparatur ad corpus dupliciter, aut ut forma ad materiam, et sic est in quiete, et sic erat anima in corpore Pauli ; aut ut motor ad motum, vel efficiens ad organum, et hoc modo non erat anima in ipso, quia corpus non movebat, omnino intenta contemplationi Dei. Sed quia dixerat quod Deus in nobis manet et hoc erat dubium : propter hoc probat illud, et ostendit quomodo scire possumus si Deus manet in nobis. Dicit ergo :
marg.| {b} In hoc cognoscimus quoniam in eo manemus] per fidem et amorem :
marg.| {c} Et ipse in nobis] per gratiam inhabitantem.
marg.| {d} Quoniam de Spiritu suo dedit nobis] id est dona Spiritus sancti dedit hominibus. Et signanter dicit,   [De Spiritu suo] et non Spiritum suum, quia Deus pater totum spiritum dedit filio : Io. 3.d. quia non ad mensuram, id est particulariter : sed nobis in parte, quia divisiones gratiarum sunt, idem autem Spiritus. Unde partitio notatur fieri in Spiritu sancto non quoad essentiam eius, sed quoad dona. Simile Nm. 11.d. Auferens de spiritu qui erat in Moyse, et dans septuaginta viris. Habet ergo Ecclesia in universo plenitudinem donorum, sed singula membra habent partem. Unde patet quod Ecclesia sponsa est Christi Apc. 21.c. Veni et ostendam tibi sponsam uxorem agni. Et paulo post. Ostendit mihi civitatem sanctam Ierusalem, id est Ecclesiam descendentem de celo, a Deo habentem claritatem Dei, dona scilicet omnia Spiritus sancti.   [Dedit nobis, de Spiritu] Et hoc probo, quia.
marg.| {e} Et nos vidimus] quia videre non possumus nisi per Spiritum illuminantem, et testificamur per Spiritum confortantem nos. Ad hoc. Rm. 8.c. Ipse spiritus testimonium reddit spiritui nostro. Hoc inquam testificamur.
marg.| {f} Quoniam Pater misit filium suum] ad visibilitatem hominum. Bar. 3. Post hec in terris visus est et cum, etc. Non quia indigeret, non quia deberet, sed sola caritate. Filium dico.
marg.| {g} Salvatorem mundi] in primo adventu, sed iudicem in secundo. Unde Mt. 21.a. Clamabant ei pueri, Osanna filio David, et, O fili David salva nos, obsecro. Io. 4.f. Ipsi enim audivimus et scimus, quia hic est vere Salvator mundi. Ita nos testificamur.
marg.| {h} Quisquis confessus fuerit] per eumdem Spiritum veraciter, corde, ore et opere perseveranter :
marg.| {i} Quoniam Iesus est filius Dei] etc. ut in sua domo quiescens, et ut in thalamo proprio deliciis affluens. Prv. 8.d. Delicie mee cum filiis hominum.
marg.| {k} Et ipse in Deo] manet scilicet. Quia aliquis ore confitetur veraciter, hoc est a Spiritu sancto. 1Cor. 2.d. Nemo potest dicere Dominus Iesus nisi in Spiritu sanctus.
marg.| {l} Et nos cognovimus] sic esse.
marg.| {m} Et credimus caritati quam habet Deus] etc. Propter quam filium misit. Io. 3.b. Si Deus dilexit mundum, ut filium suum unigenitum daret, non venderet, nec redderet ut debitum, sed daret ut gratuitum donum. Et quid mirum si habet caritatem in nobis, id est erga nos, quia ipse.
marg.| {n} Deus caritas est] ergo amat, ergo non propter nostra {7. 353vb} merita misit filium, sed quia nos amat Et hoc quod dicitur hic, Deus caritas est, arguit Magister in sententiis, quod caritas est Spiritus sanctus ; et ex eo quod dictum est sup. eod. quod, Caritas est ex Deo, et caritas est Deus : arguit ergo caritas est Deus de Deo. Et Rm. 5.a. Caritas Dei diffusa est in cordibus nostris per Spir. S. qui datus est nobis. Et hoc non intelligitur nisi de Spiritu sancto ; ergo Spiritus sanctus est caritas qua nos diligimus. Et hoc videtur velle expresse Augustinus in Glossa super illud supra, Omnis qui diligit, ex Deo natus est. Glossa intelligimus in dilectione Spiritum sanctum esse ; hic est fons in quo non communicat alienus, cum in omnibus aliis sacramentis Ecclesie communicet. Ad hunc fontem bibendum nos hortatur dicens, Diligamus invicem. Ex hac ergo Glossa videtur quod diligamus invicem caritate que est Spiritus ; et sic videtur vera esse opinio Magistri. Solutio : Non tenetur illa opinio. Unde notandum quod est caritas duplex, creata et increata, vel exemplaris et exemplata. Unde cum dicitur sup. quod caritas est ex Deo, tunc caritas sumitur pro caritate creata, vel exemplata ; et secundum hoc in argumento Magistri est fallacia equivocationis : pro caritate vero increata sumitur in Glossa Augustini Nec fontem ipsum totum bibere possumus, sed rivulum, vel ex rivulo si et quis ex fonte procedit, sicut dona Spiritus sancti recipimus. Ita Deus caritas est.
marg.| {o} Et ideo, qui manet in caritate, in Deo manet] sicut in continente se ne cadat :
marg.| {p} Et Deus in eo] non inclusus, vel contentus. Vicissim enim Deus et habens caritatem in se manentem sunt ut continens et contentum. Sic enim continet illum in quo habitat, ut protegat ipsum, sicut domus protegit contentum. Unde Is. 31.c. Proteget Dominus Ierusalem, protegens et liberans, transiens et salvans. Unde Is. 4.b. Super omnem enim gloriam protectio : et tabernaculum in umbraculum diei ab estu carnalis concupiscentie, et in securitatem, et in absconsionem a turbine tribulationis mundane, et a pluvia fraudis diabolice.
marg.| {q} Deus caritas est] Hoc bis dictum est in hoc capitulo propter duplicem adventum. Primum quidem, quia pro caritate nimia qua Deus nos dilexit, filium incarnari voluit sicut sup. dictum est. Secundo repetitur idem propter secundum adventum, ut per hoc notetur quod tunc salus fidelium per caritatem complebitur.   [Deus caritas est] quia ignis illuminans intellectum, inflammans affectum, consumens rubiginem vitiorum, elevans nos ad alta virtutum. Dt. 4.d. Deus noster ignis consumens est. Hunc ignem venit Dominus mittere in terram, ut in nobis luceret ; Lc. 12.f. Hic est ignis qui semper debet ardere in altari cordis, cui debet sacerdos ministrare ligna. Sacerdos qui animalia in sacrificium immolat, est carnis maceratio que bestias malorum motuum occidit et castigat. Ligna autem sunt opera macerationis carnis quibus augetur caritas, que sunt asperitas vestium, ariditas ciborum, protensio vigiliarum, frequentia disciplinarum, continuatio ieiuniorum et huiusmodi. Deus igitur quia est caritas, maxime est diligendus. Si enim quod caritativum est, diligi debet, maxime ipsa caritas diligenda est. Unde Mt. 22.d. Diliges Dominum Deum tuum ex toto corde tuo, et ex tota anima tua, et ex tota mente tua, hoc est primum et maximum mandatum.
marg.| {q} In hoc perfecta est caritas] etc. Hec est tertia pars capituli, in qua ostendit quid est caritas vera, et quomodo scire possumus quod perfectam caritatem habemus. Procedit autem sic in hac parte. Primo ostendit quo signo nos cognoscimus veram caritatem habere, quia scilicet si diem iudicii non timemus. Secundo ostendit, que sit vera et perfecta caritas, illa scilicet que timorem non habet, ibi :   [Timor non est in caritate] Tertio ex omnibus premissis concludit ut Deum diligamus, ibi :   [Nos ergo diligamus] etc. Quarto ostendit quid impedit, ne diligatur Deus, quia scilicet si non diligitur proximus, ibi :   [Si quis dixerit] etc. Dicit ergo :   [In hoc perfecta est caritas ut fiduciam habeamus in die iudicii] non timentes scilicet apparere iudici, sed dicentes cum Apostolo Phil. 1.d. Cupio dissolvi et esse cum Christo.
marg.| Et habere hanc fiduciam signum est quod habemus caritatem perfectam. Unde Glossa in hoc signo potest probare quicumque quantum profecerit in caritate. Sed quomodo caritas habet fiduciam. Solutio : Per hoc quod non habet timorem, quia ubi non est timor, ibi est fiducia, maxime timor servilis : quia aliter erit contrarium illud Prv. 14.c. In timore Domini fiducia fortitudinis. Per hec omnia habemus fiduciam, quia imitamur eum. Unde.
marg.| {r} Quia sicut ille, et nos sumus in hoc mundo] id est in dilectione inimicorum similes illi sumus, sicut ille inimicos dilexit. Pluit enim super iustos, et iniustos. Unde (sicut) non dicitur ad equalitatem, sed ad quamdam similitudinem ; {7. 354ra} ut cum dicitur. Sicut habeo aures, ita et imago, sed ad imaginem Dei facti sumus, quare non sicut Deus sumus, ut dicit Glossa
marg.| {a} Timor] etc. Hic ostendit que sit vera et perfecta caritas, quia illa que timorem non habet. Unde dicit   [Timor] etc. tamen locum preparat caritati, sicut dicit Glossa Et propter hoc patet quod intelligit de timore servili, quia de eo dicit Augustinus quod sicut seta introducit filum, sic timor servilis caritatem. Est autem multiplex timor. Mundanus, quando aliquis timens res mundi perdere, eis adheret, potius peccans quam eas deserat, hic nascitur ex nimio ardore rerum temporalium. Quia amor malus, est quandoque mortalis, quandoque venialis. Mortalis : cum aliquis eque vel plus Deo diligit res suas, prius peccaret mortaliter quam amitteret res suas. Venialis : quando plus iusto diligit aliquis res suas citra Deum, plus faceret veniale peccatum quam perderet res suas. Ex amore ergo veniali timor venialis, ex mortali mortalis. Item timor humanus quo quis nimis timet pelli sue id est plus debito, et est hic timor vitium id est malus habitus : cuius actus est peccatum quandoque veniale, quandoque mortale : omnino sicut dictum est de timore mundano. De hoc dicitur Mt. 10.d. Nolite timere eos qui occidunt corpus, et post hoc non habent quid faciant. Item est timor naturalis quo quis timet naturaliter nocivum nature, iste nec bonus nec malus est, nec actus eius est meritorius nec demeritorius, quia non subest libero arbitrio. Et dicitur naturalis non a natura instituta, sed destituta : est enim pena pro peccato primorum parentum inflicta, et in nobis originaliter pertracta. Hoc timore timuit Christus naturaliter mori : Mt. 14.d. Cepit Iesus pavere et tedere. Et oritur iste timor a naturali amore, quo quilibet naturaliter amat sibi utile. Item est timor servilis, quo quis timet peccare principaliter propter gehennam. Item est timor initialis, quo quis timet gehennam et Dei offensam, sive separationem a Deo : Unde habet quasi duos oculos, scilicet unum ad penam, alium ad Deum, et hic est principalior.
marg.| Item est timor filialis, quo quis principaliter timet offensam Dei, vel separationem a Deo. Primus timor et secundus non sunt a spiritu sancto, nec cum caritate. Tertius inest omni homini, et est a Deo. Quartus est a Spiritu sancto, sed non cum caritate. Quintus et sextus a Spiritu sancto sunt. Patet ergo quod dicit quod timor non est in caritate, intelligi posse de humano, mundano et servili. Glossa tamen videtur dicere de servili. Sed per locum a maiori per illum intelligit de aliis duobus. Quia enim magis videretur quod timor servilis qui est a Spiritu sancto, esset in caritate quam alii duo, mundanus scilicet et humanus, sed non est ille ; ergo nec hi : Sed.
marg.| {b} Perfecta] etc. Glossa Illum de quo dicitur, Initium sapientie timor Domini, quo timet quisque incipiens servire iustitie, ne veniat districtus iudex, et se minus castigatum damnet. Hec Glossa videtur esse contraria ei quod dictum est quod timor servilis non est in caritate quod videtur dicere illa Glossa unde Glosse videntur esse contrarie. Et videtur quod illa Glossa Timor servilis, scilicet locum preparat caritati : ex qua accipitur quod caritas expellit servilem timorem, sit minus vera : quia secundum hoc perfecta caritas non differret ab imperfecta, quia caritati etiam imperfecte essentiale est, ut expellat servilem timorem, qui est cum mortali. Solutio : Loquens de timore servili non addit (perfecte) sed tantum dicit   [Timor] etc. quasi dicat Timor non est in caritate perfecta ; quia sicut dictum est opponendo, caritati etiam imperfecte essentiale est quod expellit servilem timorem. Sed loquens de timore initiali, addit (perfecta) dicens   [Perfecta caritas foras] etc. et Glossa exponit de initiali, quem perfecta caritas mittit foras quoad usum et essentiam ; imperfecta vero quoad essentiam, et non quoad usum : adhuc enim timet penas : sed timorem servilem caritas imperfecta foras mittit, et quoad essentiam et quoad usum. Vel potest dici quod caritas eiicit servilem quoad utrumque ut prius ; perfecta autem caritas initialem quoad statum. Multiplex autem est perfectio. Sufficientie ; quantulacumque enim caritas sufficit ad salutem. Item comparationis, sicut Noe perfectus in generationibus suis : Gn. 6.b. Item ordinis, ad quam tenentur omnes in sacris Ordinibus constituti, scilicet ut caste vivant. Item prelationis, et hec exigit ut animam suam ponat Pastor pro ovibus suis. Item Religionis, et hec exigit {7. 354rb} ut qui tales, omnibus abrenuntient, et omnia relinquant etiam voluntatem habendi. Item tranquillitatis mentis, ut nihil sit in conscientia quod remordeat vel pungat. Dixi quod perfecta caritas, etc.
marg.| {c} Quoniam timor penam habet] vel initialis, vel servilis ; sed perfecta caritas ad imitationem Christi etiam inimicis benefacit, et in tali caritate non est timor.
marg.| {d} Qui autem] etc. Contra : Mt. 14.d. Cepit Iesus pavere et tedere, etc. Pro. 28.c. Beatus vir qui semper est pavidus : et Hier. Prudenter timetur quicquid accidere potest. Solutio : iam patet, quia qui timet initiali timore, non est perfectus. Et quod obiicitur de Domino, dicitur de timore naturali sine quo non est homo quamdiu vivit in natura corrupta ; hoc timuit Dominus sua tamen voluntate : neque enim natura erat in eo corrupta : unde penam previdens, formavit eam in sua imaginatione, et tunc secutum est quod ipse naturaliter timuit.
marg.| Preterea est duplex timor voluntarius. Unus quidem qui cadit in deliberationem liberi arbitrii ; et hunc non habent sancti, et hic est timor passionis perturbans rationem. Et est alius timor qui dicitur compassionis ; et hunc habent sancti. Vel potest sic dici [Qui timet] id est   [qui facit aliquid timore pene, hic non est] etc. sed sancti propter timorem nihil faciunt, aliquando tamen si videntur aliquid facere ex timore, tunc moventur amore.
marg.| {e} Nos ergo] etc. Et quare ?   [Quoniam ipse] etc. Hoc idem dixit sup. eod. Sed quare hic repetitur ? Solutio : Ad maiorem expressionem. Vel, prius loquebatur de dilectione predestinationis, modo autem de effectu dilectionis, quem prius nobis ostendit quam nos ipsi. Et concludit hic ex omnibus premissis : deinde ostendit quid impedit ne diligatur Deus a nobis, si scilicet proximum non diligimus, dicens :
marg.| {f} Si quis] Glossa continuat dupliciter : Uno modo, diligamus Deum, quia (Si quis, etc.) Vel aliter. Unde <Glossa> interlinearis Quia multi dicunt verbo, Diligo : Sequitur.   [Si quis dixerit] verbo tenus.
marg.| {g} Quoniam diligo] etc. Frater enim tuus imago Dei est, si ergo non diligis imaginem Dei, nec eum cuius est imago, diligis : ergo mendax es si te Deum diligere dicis, et fratrem odis, et ita illius filius qui est mendax, et eius pater, id est mendacii, scilicet Diabolus. Io. 8.f. Et quod talis sit mendax, hoc probat, dicens.
marg.| {h} Qui enim] etc. quasi diceret, non potest. Et est hic locus a primo sic : Qui non diligit fratrem quem videt, non diligit imaginem Dei ; et qui non diligit imaginem Dei, Deum non cognoscit ; et qui Deum non cognoscit, ipsum non diligit, ergo a primo, qui non diligit fratrem, Deum non diligit ; et hoc magnum damnum est, et incommodum, et propter hoc diligendus est proximus, quia Deus hoc precepit. Unde dicit.
marg.| {i} Et hoc] etc. Mt. 22.d. Diliges proximum tuum sicut teipsum.
marg.| {k} Ut qui] etc. quasi diceret. Illum non diligis cuius mandata negligis. Purgemus ergo per dilectionem, mentis oculos ab ira, et odio, et omni mala voluntate, ut possimus incommutabilem Dei substantiam intueri.
marg.| Et notandum quod cum dicit. [Qui diligit] etc. copulatur hic non solum motus exterior, sed interior. Unde qui ostendit se fratrem diligere, et non diligit corde, iudaizat, et Iudeo est similis. Dicunt enim Iudei, et male quod solum intelligitur de signo exteriori, quod dicitur de dilectione proximi.


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Hugo de Sancto Caro. Postilla in totam Bibliam (1Io. Capitulum 4), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 05/05/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=hug&numLivre=79&chapitre=79_4)
Signaler un complément d'information

Notes :