Glossae Scripturae Sacrae-electronicae (Gloss-e)

Glossa ordinaria

Biblia communis

<01.106b> Hieronymi epistola ad Sunniam et Fretelam de Psalterio

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,1

Incipit¹ epistula sancti Hieronymi ad Sunniam et Fretelam de Psalterio que de Septuaginta interpretum editione corrupta sint². -

¶Principes de l’édition: Le texte de Edmaior est retenu comme texte de base avec, entre accolades, la pagination et les numéros de lignes de l’édition critique de la Vulgate ( Edmaior) . La référence biblique de chaque lieu critique tient lieu de numéro de paragraphe. L’orthographe est normalisée selon les principes de Sacra Pagina, celle-ci adoptant l’orthographe de l’éditio maior, pour les formes rares ou héritée de la lettre 106. Le texte sera complété de notes originales et de la collation de la version des psautiers quadruples de la famille de Salomon III de Saint Gall : VL311 et VL312 (= Bruyne p) ainsi que ponctuellement des psautier greco-latin milanais VL408 VL409. Les leçons de VL312 indiquent un texte moins fautif que VL311, alors même que VL311 est plus ancien et copié à Saint-Gall même. Pour les variantes des mots en caractères grecs et hébreux on se reportera aux éditions papier et aux manuscrits. Le copiste de VL311 semble ne pas comprendre ce qu’il écrit en grec et en hébreu, la séparation des mots est souvent fautive, mais les séquences consonnantiques de l’hébreu semblent plus correctes que celles du texte procuré par l’édition maior. ¶Codd. : A = Berolinensis lat. 17 s. IX. eddidit CSEL B = Berolinensis lat. 18 s12 (continet initium usque ad. p. 249, 16 discordet) eddidit CSEL Bruyne : De Bruyne, Préfaces de la Bible latine (Ps.), § 10, p. 51 eddidit R (=E), VL312 (p) Cas247 = Montecassino, cod. 247, s11 ; eddiderunt CSEL ( O) Edmaior (C) CSEL = Isidor Hilberg, ed., CSEL 55, 1912, p. 247 sqq. ; eddidit A Cas247 (O) P t r o Pal39 (p) B ; trois témoins sur 10 sont communs avec l’édition critique de la Vulgate. D. De Bruyne, « 'La Reconstitution du Psautier Hexaplaire Latin », Rev Bén. 1929, p. 301-302 estime que le texte a été « mal édité » et propose plusieurs corrections. Il faut désormais lui préférer le texte publié dans l’édition critique de la Vulgate. Edmaior : t. 10, p. 8-42, collationne 6 témoins : h (=CSEL) R L T C (=C247) K P ( = Pal39) ; T C Pal39 avaient déjà été collationnés par CSEL. o = Oxoniensis Balliolensis 229 s12 ; eddidit CSEL P = Cenomanensis 126 s. IX. eddidit CSEL = BAV, Pal. lat. 39 s. XI eddiderunt CSEL (p) Edmaior texte (P) : très proche de VL311 PL 22, 837-867 (pro memoria). Q = Duacensis 247 s11 ; eddidit CSEL R = BAV, Reg. lat. 11 eddidit Bruyne Edmaior r = Sessorianus 71 (Bibl. Nat. Rom. 1349) s11 ; eddidit CSEL t = Cheltenhamensis 24510, s9 (fragmentum § 59-67.1 = CSEL p. 277.17-283.2) ; eddidit CSEL T = Reims, BM, 15, s11 ; eddidit CSEL (B^) Edmaior. (T) VL= Vetus latina VL311 = Bamberg, Staatsbibliothek, Msc. Bibl. 44 (A.I.14), f. sqq., psalterium quadruplex, St Gall, a. 909 : ancêtre direct de Pal39 VL312 = Paris, BnF, NAL 2195, f. collationné par Dom De Bruyne avec R VL408 VL409

¹ Incipit] om. Cas247 |

² sint] sunt Cas247 Pal39 VL311 VL312 |

Dilectissimis³ fratribus Sunnie et Fretele et ceteris⁴ qui vobiscum Domino serviunt Hieronymus⁵.

³ Dilectissimis VL312] Dilectis Pal39 Val311 (in ras.) |

⁴ ceteris VAL311 VL312 etc. ] + fratribus Pal39 |

⁵ Incipit... Hieron.] om. CSEL |

Vere in vobis apostolicus et propheticus sermo completus est^a: « IN OMNEM TERRAM EXIIT ⁶ SONUS EORUM ET IN FINES ORBIS TERRE VERBA EORUM ». {8.5} Quis hoc crederet ut barbara Getarum lingua hebraicam quereret veritatem et dormitantibus, immo contendentibus Grecis, ipsa Germania⁷ Spiritus sancti eloquia scrutaretur? “In veritate cognovi, quod non est personarum acceptor Deus, sed in omni gente qui timet Deum et operatur Dei iustitiam acceptus est illi”^b. Dudum callosa tenendo capulo manus et {8.10} digiti tractandis⁸ sagittis aptiores ad stilum calamumque mollescunt, et bellicosa pectora vertuntur in mansuetudinem christianam. Nunc et Isaie⁹ vaticinium cernimus opere completum^c : « Concident gladios suos in aratra et lanceas suas in falces et non assumet gens contra gentem gladium et non discent ultra pugnare ». Rursumque in eodem^d: « Pascetur¹⁰ lupus cum {8.15} agno et pardus requiescet¹¹ cum hedo, et vitulus et leo et taurus pascentur simul et puer parvulus ducet¹² eos, et bos et ursus in commune pascentur parvulique eorum erunt pariter, et leo et bos comedent paleas¹³ », non ut simplicitas in feritatem transeat, sed ut feritas discat simplicitatem.

^a Ps. 18, 5; Rm. 10, 18.

^b Act. 10, 34-35.

^c Is. 2, 4.

^d Is. 11, 6-7.

⁶ exiit VL311 VL312 etc. ] exivit T Cas247 Pal39 |

⁷ Germania] germana T |

⁸ digiti tractandi] digitis tractando Cas247 |

⁹ Isaie] scrips., Esaie cett. |

¹⁰ pascetur] pascitur VL311 |

¹¹ requiescet Pal39 CSEL ] requiescit R L T Cas247 K VL311 |

¹² ducet] ducit R L T Cas247 K VL311 |

¹³ et bos comedent – paleas] et bos paleas comedent inv. T, comedunt Cas247, om. Pal39 † |

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,2

Queritis¹⁴ a me rem magni operis et maioris invidie, in qua scribentis {9.1} non ingenium sed eruditio comprobetur ut, dum ipse cupio iudicare de ceteris¹⁵, iudicandum me omnibus prebeam, et in opere Psalterii iuxta digestionem schedule vestre, ubicumque inter Latinos Grecosque contentio est quid magis Hebreis conveniat significem. In {9.5} quo illud breviter admoneo ut sciatis aliam esse editionem quam Origenis et Cesariensis¹⁶ Eusebius omnesque¹⁷ Grecie tractatores κοινά, id est ‘communem’¹⁸ appellant atque ‘vulgatam’ et a plerisque nunc ‘Lucianios’ ¹⁹* dicitur, aliam Septuaginta interpretum, que et in ἑξαπλοῖς ²⁰ codicibus repperitur et a nobis in latinum sermonem fideliter versa est et Hierosolyme {9.10} atque in²¹ Orientis ecclesiis decantatur²² ^e. Super²³ qua re et sanctus²⁴ et²⁵ filius meus Avitus sepe quesierat et, quia se occasio fratris nostri Firmi presbyteri dedit, qui mihi vestram epistulam²⁶ reddidit²⁷, vobis²⁸ scribens in commune²⁹ respondeo et me magno amicitie libero fenore quod, quanto magis solvimus, plus debemus. Sicut autem in Novo {9.15} Testamento, si³⁰ quando apud Latinos questio exoritur et est inter exemplaria varietas³¹, recurrimus ad fontem greci sermonis quo Novum scriptum est Instrumentum, ita³² in Veteri Testamento, si quando inter Grecos Latinosque diversitas est, ad hebraicam confugimus veritatem ut, quicquid de fonte proficiscitur³³, hoc queramus in rivulis. Kοινή³⁴ {9.20} autem ista, hoc est communis³⁵ dictio³⁶*, ipsa est que et³⁷ Septuaginta; sed hoc interest³⁸ inter³⁹ utramque quod κοινή pro locis et temporibus et pro voluntate scriptorum vetus corrupta editio est. Ea autem, que habetur in ἑξαπλοῖς et quam nos vertimus, ipsa est que in eruditorum libris incorrupta et immaculata Septuaginta interpretum translatio reservatur⁴⁰. {9.25} Quicquid ergo ab hac discrepat, nulli dubium est, quin ita et⁴¹ ab Hebreorum auctoritate⁴² discordet.

^e Jérôme ne dit pas qu’on chantait en grec les colonnes des Hexaples avec leurs signes diacritiques, mais la LXX qui est dans les Hexaples. Cf. à ce sujet la remarque de D. De Bruyne, « 'La Reconstitution du Psautier Hlexaplaire Latin », Rev Bén. 1929, p. 297-298.

¹⁴ Queritis] Queris VL311 R L T K* |

¹⁵ iudicare – de ceteris] inv. VL311 |

¹⁶ cesariensis Pal39 , cesariense[--], censariensis K |

¹⁷ omnesque] omnisque R |

¹⁸ commune L T |

¹⁹ Lucianios R L T K Pal39 VL311 VL312 ] Lucianos Cas247, Λουκιάνειος CSEL |

²⁰ ἑξαπλοῖς] εζαπλοις VL311, exaplois VL312 |

²¹ in] om. Cas247 |

²² decantatur] decantantur Pal39 |

²³ super] supra Cas247 |

²⁴ sanctus] om. Pal39 |

²⁵ et] om. VL311 VL312 L² T Pal319 CSEL |

²⁶ vest. ep.] epistulam vestram Pal39 |

²⁷ reddidit VL311 etc. ] tradedit R², tradidit VL312 R³ CSEL , reddedit R* |

²⁸ vobis R² VL312 ] a vobis R* L T Cas247 Pal39 CSEL VL311 , om. K |

²⁹ in commune] in communem Cas247 |

³⁰ si om. K* |

³¹ et est inter exemplaria varietas] om. VL312 |

³² ita] + et R² CSEL |

³³ proficiscitur VL312 etc. ] proficitur VL311 |

³⁴ Kοινή] KOINON Cas247 |

³⁵ ista hoc est - communis] inv. VL311 Pal39 |

³⁶ dictio L T Cas247 K Pal39 VL311 VL312 ] editio R CSEL (O B) |

³⁷ et] + in Pal39 VL311, etin K |

³⁸ interest] om. Cas247 |

³⁹ inter] in Pal39 |

⁴⁰ translatio reservatur] translatione servatur VL312 |

⁴¹ et] om. Pal39 |

⁴² auctoritate] auctoritate] veritate Cas247 |

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,5:6

{10.1} Prima⁴³ de quinto⁴⁴ psalmo questio fuit : NEQUE HABITABIT ⁴⁵ IUXTA TE ⁴⁶ MALIGNUS. Pro quo habetur in greco: Οὔτε παροικήσει⁴⁷ σοι πονηρός sive⁴⁸ πονηρευόμενος, ut vulgata editio continet. Et miramini cur παροικίαν⁴⁹, id est incolatum, latinus interpres non verterit⁵⁰, sed pro hoc posuerit HABITATIONEM ⁵¹ {10.5} que grece dicitur κατοικία. Quod quidem in alio loco fecisse convincitur^f: “Heu mihi quia incolatus meus prolongatus est”. Et in quarto decimo psalmo rursum pro incolatu habitationem posuit^g: « Domine, quis habitabit in tabernaculo tuo? » Et sciendum quod, si voluerimus dicere: Domine, quis incolet tabernaculum tuum? vel illud e⁵² quinto^h: “Neque {10.10} incolat iuxta te malignus”, perdes⁵³ εὐφωνίαν,⁵⁴ et dum interpretationis κακοζηλίαν sequimur, omnem decorem translationis amittimus; et hanc esse regulam boni interpretis, ut ἰδιώματα lingue alterius sue lingue exprimat proprietate. Quod⁵⁵ et Tullium in †Protagora†⁵⁶* Platonis et in Oixoνομικῷ Xenofontis et in Demosthenis contra Eschinen oratione⁵⁷ fecisse {10.15} convincimus⁵⁸, et Plautum, Terentium Ciciliumque⁵⁹, eruditissimos viros, in grecis comoediis transferendis. Nec ex eo quis latinam linguam angustissimam putet, quod non possit verbum transferre de verbo, cum etiam Greci pleraque nostra circuitu⁶⁰ transferant et verba hebraica non interpretationis fide, sed lingue sue proprietatibus nitantur exprimere.⁶¹

^f Ps. 119, 5.

^g Ps. 14, 1.

^h Ps. 5, 6.

⁴³ prima] K*, primo K² |

⁴⁴ quinto] quinta K |

⁴⁵ habitavit K* |

⁴⁶ te] om. Pal39 ² |

⁴⁷ παροικήσει] Π ΙΛΡΟΙΚΕCΙCΟΙ VL311, ΠΑ POIKECI R L , ΠTAPOIKΕI Pal39 |

⁴⁸ πονηρός Sive] om. T |

⁴⁹ παροικίαν] ΠΑ ΝΟΙΚΊΑΝ Pal39 R * VL311 |

⁵⁰ verterit] verteret K² Pal39 VL311 |

⁵¹ habitationem VL311 ] habitatione R F L T Cas247 |

⁵² e K*] de T K² Pal39 VL311 CSEL |

⁵³ perdes K*] perdit K², perdidit Pal39 VL311 |

⁵⁴ευφωνιαν]ὴ ΕΨΥΦΩΝΙΑΜ T?; €O90NIAN L >; ΕΟΦΩΝΙΑΜ T*; ΓΟΦΩΝΙΑΝ Cas247 qui in marg. cacophonian transcribit |

⁵⁵ Quod] + quidem K² Pal39 VL311 |

⁵⁶ Protagora] restit. Edmaior. ex CSEL, Pytagora codd. omnes |

⁵⁷ oratione Edmaior. CSEL VL312 ] orationem CSEL (A r ) Cas247 Pal39 T VL311, cett. codd. (Edmaior.) |

⁵⁸ convicimus] convicimur VM311 |

⁵⁹///////// ciciliumque L*T Cas247 ] ceciliumque R² L², ceciliumque CSEL , etciliumque R*; ciliciumque K Pal39 |

⁶⁰ circuitu VL311 etc. ] circuiuut circuitu] circuit ut L* (ut uid.) K, circuitu ut R*, circuiunt ut T VL312 ; circuunt ut Cas247, vel circueunt K² |

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,5:9

{10.20}De eodem psalmo: DIRIGE IN CONSPECTU MEO VIAM TUAM. Pro quo habetur in greco⁶²: Κατεύθυνον ἐνώπιόν σου τὴν ὁδόν μου⁶³, hoc est: DIRIGE {11.1} IN CONSPECTU TUO VIAM MEAM. Quod nec Septuaginta habent nec Aquila nec Symmachus nec Theodotio, sed sola κοινή editio. Denique et in hebreo ita scriptum repperi: OSER LAPHANOI †DARCHACH†⁶⁴ quod omnes voce simili transtulerunt: DIRIGE IN CONSPECTU MEO VIAM TUAM, secundum {11.5} illud quod et in oratione Dominica diciturⁱ: « Pater noster, qui es in celis, sanctificetur nomen tuum », non quo nobis orantibus sanctificetur quod per se sanctum est, sed quo petamus, ut, quod per naturam sui sanctum est, sanctificetur in nobis. Ergo et nunc Propheta postulat, ut via Domini, que per se recta est, etiam sibi recta fiat.

ⁱ Mt. 6, 9.

⁶² greco] + KOINH editio R |

⁶³ μου] SOY Pal39 VL311 |

⁶⁴ LAPHNOI DARCHACH] LAPHARNOI DARCHACHI VL311 |

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,6:11

{11.10}De sexto psalmo: ERUBESCANT ET CONTURBENTUR VEHEMENTER OMNES INIMICI MEI. Et dicitis in greco VEHEMENTER non haberi. Scio, sed hoc vulgata. Ceterum et in hebreo habet MOD [מאד], id est VEHEMENTER, et omnes σφόδρα similiter transtulerunt.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,7:9

prol.|{11.14}De septimo psalmo: IUDICA ME, DOMINE, SECUNDUM IUSTITIAM MEAM. {11.15}Pro quo habetur in greco κατὰ τὴν δικαιοσύνην σου, id est IUXTA IUSTITIAM TUAM . Sed et in hoc male; in hebreo enim SEDECHI habet, quod interpretatur IUSTITIA MEA, et non SEDECACH, quod IUSTITIAM TUAM sonat. Sed omnes interpretes IUSTITIAM MEAM voce simili transtulerunt. Nec cuiquam videatur temerarium quod iudicari secundum iustitiam suam {11.20} postulet, cum et sequens versiculus hoc ipsum significet: ET SECUNDUM INNOCENTIAM MEAM SUPER ME, et sexti decimi psalmi hoc exordium sit^j: EXAUDI, DOMINE, IUSTITIAM MEAM, et in septimo decimo quoque dicatur^k: « Retribuit mihi Dominus secundum iustitiam meam et secundum puritatem manuum mearum reddet mihi », in vicesimo quoque quinto psalmo scriptum sit^l: PROBA ME, DOMINE, ET TEMPTA ME, URE RENES MEOS ET COR MEUM, et {12.1} in quarto dicatur: « Cum invocarem, exaudivit⁶⁵ me Deus iustitie mee », et in octogesimo quinto: « Custodi animam meam, quoniam sanctus sum » ; lacob quoque loquatur in Genesi^m: « Exaudiet me cras iustitia mea ».

^j Ps. 16, 1.

^k Ps. 17, 21.

^l Ps. 25, 2.

^m Gn. 30 ; 33.

⁶⁵ invocarem exaudivit] inuocarem te exaudisti Cas247

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,8:4

De octavo psalmo: QUONIAM VIDEBO CELOS TUOS. Et dicitis quod {12.5} TUOS in greco⁶⁶ non habeat. Verum est, sed in hebreo legitur SAMACHA, quod interpretatur celos tuos, et de editione Theodotionis⁶⁷ in Septuaginta interpretibus additum est sub asterisco. Cuius rei breviter vobis sensum aperiam ubi quid minus habetur in greco ab hebraica veritate, Origenis de translatione Theodotionis addidit et signum posuit {12.10} asteris, id est stellam, que, quod prius absconditum videbatur, illuminet et in medium proferat; ubi autem quod in hebreo non est, in grecis codicibus invenitur, obelon, id est iacentem, preposuit, quam nos latine veru possumus dicere, quo ostenditur iugulandum esse et confodiendum quod in authenticis libris non invenitur. Que signa et in Grecorum {12.15}Latinorumque poematibus inveniuntur.

⁶⁶ tuos – in greco] inv. Cas247 |

⁶⁷ theodotionis K² (ut vid.) |

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,16:21

{12.19} Sexto decimo⁶⁸: OCULI TUI VIDEANT EQUITATES. Pro quo in greco vos legisse dixistis οἱ ὀφθαλμοί μου, id est OCULI MEI. Sed rectius OCULI TUI quia et supra dixeratⁿ : DE VULTU TUO IUDICIUM MEUM PRODEAT ut, oculi Dei⁶⁹ in propheta operante,⁷⁰ non prava⁷¹ sed recta conspiciant⁷².

ⁿ Ps. 16, 2.

⁶⁹ Dei] Domini K Pal39 |

⁷⁰ operante] recta aperante R* |

⁷¹ prava] parva R* |

⁷² conspiciant] conspiciunt R*; conspiciat Pal39 VL311 |

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,16:8

{12.19}In ipso: CUSTODI ME UT PUPILLAM OCULI. Dicitisque “in greco legi^o: CUSTODI ME, DOMINE”. Quod nec in hebreo nec in ullo habetur interprete.

^o Ibid.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,16:13

{12.21}In eodem : EXSURGE, DOMINE, PREVENI EUM ET SUPPLANTA EUM. Pro quo in greco Πρόφθασον⁷³ αὐτούς, id est PREVENI EOS ET SUPPLANTA EOS. Sed melius si legatur numero singulari, siquidem de impio dictum est, de quo statim {13.1} sequitur: PREVENI EUM ET SUBPLANTA EUM; ERIPE ANIMAM MEAM AB IMPIO. Nullique dubium, quin diabolum significet.

⁷³ Πρόφθασον] Πρόεφθασον VL311

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,17:13

{13.3}Septimo decimo: GRANDO ET CARBONES ⁷⁴ IGNIS . Et queritis cur grecus istum versiculum secundum^p non habeat interpositis duobus versibus.{13.5}Sed sciendum quia de hebraico et Theodotionis editione in Septuaginta interpretibus sub asterisco additum sit.

^p PS. 17, 14.

⁷⁴ carbones] carbonis R*

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,17:34

{13.6}In eodem: QUI PERFECIT PEDES MEOS TAMQUAM CERVORUM. Pro quo scribitis in greco inveniri ὡσεὶ ἐλάφου, id est TAMQUAM CERVI, singularem numerum pro plurali. Sed in hebreo pluralis numerus positus est CHAIALOTH, et omnes interpretes pluralem numerum transtulerunt.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,17:36

{13.10}In eodem: ET DEDISTI MIHI PROTECTIONEM SALUTIS TUE. Pro quo in greco vos legisse dixistis τῆς σωτηρίας μου, id est SALUTIS MEE. Sed in hebreo IESACHA SALUTIS TUE significat, non MEE quod et omnes interpretes transtulerunt.⁷⁵

⁷⁵ transtulerunt om. Cas247

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,17:40

{13.13}In ipso: SUPPLANTASTI INSURGENTES IN ME SUBTUS ME. Pro quo in greco plus invenisse vos dicitis OMNES INSURGENTES. Sed OMNES additum est.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,17:47

{13.15}In eodem: VIVIT DOMINUS ET BENEDICTUS DEUS MEUS. Et dicitis in greco non haberi MEUS . Quod non sub asterisco sed ab ipsis Septuaginta de hebraica veritate translatum est et cuncti interpretes in hac parte consentiunt.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,17:48

{13.18}In eodem: LIBERATOR MEUS DE GENTIBUS IRACUNDIS. Pro quo in greco invenisse vos dicitis AB {13.20} INIMICIS MEIS FORTIBUS sive POTENTIBUS. Et quia semel⁷⁶ veritati studemus, si quid vel transferentis festinatione vel scribentium vitio depravatum est, simpliciter confiteri et emendare debemus. In hebreo nihil aliud habet nisi hoc: LIBERATOR MEUS AB INIMICIS MEIS; Septuaginta⁷⁷ IRACUNDIS addiderunt. Et pro GENTIBUS tam in hebreo quam in cunctis interpretibus {13.25} INIMICI positi sunt; et miror, quomodo pro INIMICIS GENTES mutate sint.

⁷⁶ semel] simul Pal39 * |

⁷⁷ septuaginta K² Pal39 ] + autem R² CSEL |

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,18:6

{13.27}Octavo decimo: EXULTAVIT UT GIGANS ⁷⁸ AD CURRENDAM VIAM SUAM. Et {14.1} dicitis quod in greco⁷⁹ SUAM non habeat. Sed hoc nos⁸⁰ sub veru additum repperimus et in hebreo non esse manifestum est.^q

⁷⁸ gigans] R*L* (ut vid.); gigas R² L² Pal39 |

⁷⁹ greco] + viam Cas239 |

⁸⁰ nos] om. Cas247 |

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,19:5

{14.3} Nono decimo: TRIBUAT TIBI SECUNDUM COR TUUM. Et dicitis in greco vos hoc⁸¹ versiculo additum nomen Domini repperisse. Quod superfluum {14.5}est quia ex superioribus ἀπὸ κοινοῦ⁸² subauditur, unde cepit et psalmus^r: « Exaudiat te Dominus in die tribulationis », ut et hic sub eodem sensu dicatur: TRIBUAT TIBI SECUNDUM COR TUUM, id est ipse Dominus, de quo supra dictum est.

^r Ps. 19, 2.

⁸¹ hoc] in hoc R²Cas247 |

⁸² απο κοινου] ΕΠΑΚΟΥΨΕΙ Pal39 |

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,19:10

{14.8}In eodem:⁸³ ET ⁸⁴ EXAUDI NOS IN DIE QUA INVOCAVERIMUS TE. Pro quo legisse vos⁸⁵ dicitis IN QUOCUMQUE DIE. Sed superius {14.10} cum hebraica veritate concordat, ubi scriptum est BIOM, id est IN DIE.

⁸³ sensu ... in eodem om. R* L T Cas247 K |

⁸⁴ Et] om . Pal39 |

⁸⁵ leg. vos] inv. T* |

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,21:20

{14.11}Vicesimo primo : TU ⁸⁶ AUTEM, DOMINE, NE ELONGAVERIS AUXILIUM TUUM A ME. Pro quo⁸⁷ dicitis invenisse vos⁸⁸ MEUM . Quod et⁸⁹ verum est, et ita corrigendum. Breve⁹⁰ ēenim: si quid scriptorum errore mutatum est, stulta credimus⁹¹ contentione defendere.

⁸⁶ tu] deus meus deus meus quare me dereliquisti. illud quod in medio uersiculo est: respice in me superfluum est. in eodem praem. Cas247 |

⁸⁷ Pro quo R² CSEL ] quo R*, quod L T Cas247 K Pal39 |

⁸⁸ uos R² Cas247 CSEL ] non vos R* L T K ; vos non Pal39 |

⁸⁹ et om. Cas247 |

⁹⁰ breve] R*K*; neque R² K² Pal39 |

⁹¹ credimus K*] debemus K² Pal39 , aliter debem... R² |

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,21:24

In eodem: UNIVERSUM SEMEN {14.15} LACOB MAGNIFICATE EUM. Pro quo in greco scriptum sit δοξάσατε αὐτόν, id est GLORIFICATE EUM. Sed sciendum quod ubicumque in greco GLORIFICATE scriptum est, latinus interpres MAGNIFICATE transtulerit, secundum illud quod in Exodo dicitur^s: « Cantemus Dormino, gloriose enim magnificatus » pro quo in greco scribitur GLORIFICATUS EST ;⁹² sed {14.20}in latino sermone si transferatur, fit indecora translatio. Et nos emendantes olim Psalterium, ubicumque sensus idem est,⁹³ veterum⁹⁴ interpretum consuetudinem mutare⁹⁵ noluimus, ne nimia novitate lectoris studium terreremus.

^s Ex. 15, 1

⁹² glorif. est] ΔΕΔΖΑCΘΑΙ R |

⁹³ idem est] id ē Pal39 |

⁹⁴ veterum] verum Cas247 |

⁹⁵ mutare] om. Pal39 * |

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,22:5

Vicesimo secundo: CALIX MEUS INEBRIANS QUAM PRECLARUS ⁹⁶ EST. Pro quo {14.25}in greco legisse vos dicitis CALIX TUUS. Sed hoc in κοινῇ errore⁹⁷ obtinuit. Ceterum⁹⁸ et Septuaginta et hebraicum et omnes interpretes CALIX MEUS {15.1} habent, quod hebraice dicitur CHOSI [כּוֹסִי]; alioquin, si CALIX TUUS esset, diceretur CHOSACH^t [כּוֹסךָ].

^t Forme non attestée dans le Texte massorétique.

⁹⁶ preclarus] preclarum Cas247 |

⁹⁷ errore R* L* ] error R² |

⁹⁸ ceterum] ceterorum R* L* T K Pal39 |

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,24:4

{15.3}Vicesimo quarto: CONFUNDANTUR OMNES INIQUE AGENTES. Et dicitis quod OMNES in greco non habeat, et bene; nam nec in hebreo habet {15.5} sed in Septuaginta sub veru additum est.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,24:21

{15.5}In eodem : Innocentes et recti adheserunt mihi, quia sustinui te. Et dicitis in greco vos repperisse DOMINE. Quod superfluum est.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,26:6

{15.8}Vicesimo sexto : ET NUNC EXALTAVIT CAPUT MEUM SUPER INIMICOS. Pro quo in greco vos invenisse dixistis: ET NUNC ECCE EXALTAVIT CAPUT MEUM. Sed ecce superfluum est.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,26:8

{15.10}In eodem: EXQUISIVIT FACIES MEA. Pro quo in greco sit positum: QUESIVIT TE FACIES MEA. Sed melius superius. ^u

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,27:2

{15.12}Vicesimo septimo: EXAUDI VOCEM DEPRECATIONIS MEE. Pro quo vos invenisse dixistis EXAUDI, DOMINE. Sed et hoc additum est.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,28:9

Vicesimo octavo: Et in templo eius omnis dicet gloriam. Pro quo {15.15} in greco sit πᾶς τις. Quod si transferre voluerimus ad verbum OMNIS QUIS, in κακοζηλίαν interpretationis incurrimus et fit absurda translatio.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,28:10

{15.16}In eodem: DOMINUS DILUVIUM INHABITARE FACIT. Pro quo legisse vos dicitis: DOMINUS DILUVIUM INHABITAT. Quorum prius ad gratiam pertinet credentibus, secundum ad eius, in quo credunt, habitaculum. Sed quia † IASAB † {15.20} verbum ambiguum est et potest utrumque sonare, nam et sessio et habitatio dicitur, et in ipso psalmo de gratia baptismatis dicebatur^v: « Vox Domini super aquas, Deus super aquas multas », et^w: « Vox preparantis cervos et revelabit condensa, et in templo eius omnis dicet gloriam », de ipsis sentire volumus qui glorificant Dominum, et interpretati sumus^x: {15.25}« Dominus diluvium inhabitare facit ».

^v Ps. 28, 3.

^w P. 28, 9.

^x Ps. 28, 10.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,30:5

{16.1}Tricesimo: QUONIAM TU ES PROTECTOR MEUS. Rursum et in hoc loco additum nomen Domini est; et ne eadem semper inculcem, observare debetis nomen Domini et Dei sepissime additum et id vos debere sequi, quod de hebraico et de Septuaginta interpretibus emendavimus. ^y

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,30:23

{16.5}In eodem: EGO AUTEM ⁹⁹ DIXI IN EXCESSU MENTIS MEE. Pro quo in latinis codicibus legebatur IN PAVORE MEO, et nos iuxta grecum transtulimus ἐν τῇ ἐκστάσει μου¹⁰⁰, id est IN EXCESSU MENTIS MEE. Aliter enim ἔκστασιν latinus sermo exprimere non potest, nisi mentis excessum. Aliter me in hebraico legisse noveram IN STUPORE ^z et IN ADMIRATIONE MEA.

^z Ps-H.

⁹⁹ autem] om. Cas247 * Pal39 |

¹⁰⁰ μου] COY R*, CO L K |

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,31:2

{16.10}Tricesimo primo: NEC EST IN SPIRITU EIUS DOLUS. Pro quo in greco legisse vos dicitis ἐν τῶ στόματι αὐτοῦ, id est IN ORE EIUS DOLUS. Quod solus Symmachus posuit. Alioquin et Septuaginta interpretes et Theodotion et Quinta et Sexta et Aquila et ipsum hebraicum IN SPIRITU EIUS habet, quod hebraice dicitur BRUCHO. Sin autem esset IN ORE EIUS, scriberetur † BARFFIO †.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,31:4

{16.15}In eodem: CONVERSUS SUM IN ERUMNA MEA. In greco ea non esse suggeritis. Quod ex hebraico et de translatione Theodotionis sub asterisco additum est, et in hebreo legitur LASADDI. LASSADDI [...].¹⁰¹

¹⁰¹ LASSADDI bis ] post LASSADI² hebraici vocabuli latina interpretatio desideratur cuius defectus lacunam indicat CSEL Edmaior.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,34:10

Tricesimo quarto: OMNIA OSSA MEA DICENT, DOMINE ^aa . Pro quo in {16.20}greco bis DOMINE invenisse vos dicitis^ab. Sed sciendum quod multa sint exemplaria apud Hebreos que ne semel quidem DOMINUM habeant^ac.

^aa Domine semel : Ps-G Ps-R Ps Med et omnes interpretes latini

^ab Domine bis : plerique codd. LXX HoP (100 / 130 codd.)

^ac TM : יְהוָה, מִי כָמוֹךָ

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,36:23

{16.22}Tricesimo sexto: ET VIAM EIUS VOLET. ^ad ln greco VOLET NIMIS vos legisse dixistis^ae. Quod additum est nec apud quemquam habetur interpretum¹⁰².

^ad θελήσει pauci (19) codd. cum Hexapl., Hieron. (ep. 106), Ps-α Ps-γ Ps-δ Ps-λ Ps-G Ps-H

^ae θελήσει σφόδρα plerique (+110) codd. et LXX (Rahlfs HoP) : + VL311^G cum Ps-R (nimis) + VL311, Ps-Med (+Clm344 : valde) ¶Nota 1: La leçon majoritaire σφόδρα (+ de 100 témoins) et le grec des psautiers multiples (VL311) sont exactement restitués par le Ps-R, mais elle s’écarte et de la LXX antiochienne, attestée par une minorité de témoins (19 cod.) et des commentateurs grecs, c’est-à-dire des Hexaples qui ignorent l’adverbe selon Jérôme (ep. 106). Par conséquent le vieux grec antiochien de la koinè cité par les correspondants Goths de Jérôme est l’origine des leçons vieilles latines valde ou nimis. ¶Nota 2: La correction de Jérôme ne se justifie pas ici du point de vue du rapport à l’hébreu. Les verbes de volition simple retenus par les traductions latines (cupio, volo) restituent le sens de la racine hébraïque חפץ ; l’ajout de σφόδρα exprime la nuance d’intensité impliquée par la forme verbale יֶחְפָּץ , notamment par le préfixe יֶ qui signifie à la fois le futur et l’intensité de l’action.

¹⁰² interpretum] interpretem Cas247

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,38:12

{16.25}Tricesimo octavo: VERUMTAMEN VANE CONTURBATUR OMNIS HOMO. Et dicitis vos in greco¹⁰³ non invenisse CONTURBATUR. Sed et hoc sub veru in Septuaginta additum est. Et hinc apud vos et apud plerosque error exoritur quod scriptorum neglegentia, virgulis et asteriscis subtractis, distinctio universa confunditur.

¹⁰³ vos – in greco] inv. Pal39

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,39:9

{17.3} Tricesimo nono: Et LEGEM TUAM IN MEDIO CORDIS MEI. ^af Pro quo in greco repperisse¹⁰⁴ vos dicitis IN MEDIO VENTRIS MEI. ^ag Quod et¹⁰⁵ in hebreo {17.5} scriptum est BATTHOC MEAI [בְּתוֹךְ מֵעָי], sed propter euphoniam apud Latinos in corde translatum, et tamen non debemus subtrahere quod verum est.

^af = Ps-R Ps-G Psalteria Veteris Latinae recensionum cum LXX (Rahlfs B 2013 R’’ ; )

^ag = Ps-α² Ps-Med Ps-H cum LXX (HoP 106 /130 cod.)

¹⁰⁴ repperisse] coperisse Pal39 |

¹⁰⁵ et] om. Pal39 |

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,39:14

{17.7}In eodem: DOMINE, IN ADIUTORIUM MEUM RESPICE. Pro quo in greco repperisse vos dicitis σπεῦσον, id est FESTINA. Sed apud Septuaginta πρόσχες, id est RESPICE, scriptum est.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,40:7

{17.10}Quadragesimo: ET SI INGREDIEBATUR UT VIDERET. Et dicitis quod si in greco non sit positum, cum manifestissime et in hebreo et in cunctis interpretibus scriptum sit, et Septuaginta transtulerint: καί εἰ εἰσεπορεύετο τοῦ ἰδεῖν.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,41:6

Quadragesimo primo: SALUTARE VULTUS MEI, DEUS MEUS. Pro quo {17.15} invenisse vos dicitis ET DEUS MEUS. Sed sciendum hoc in isto psalmo bis inveniri, et in primo positum esse: SALUTARE VULTUS MEI, DEUS MEUS, in secundo autem, id est in fine ipsius psalmi: SALUTARE VULTUS MEI ET DEUS MEUS, ¹⁰⁶ ita dumtaxat ut ET coniunctio de hebreo et de Theodotione sub asterisco addita sit.

¹⁰⁶ deus meus om. R*L T Cas247 K*

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,41:11

In eodem: EXPROBRAVERUNT MIHI QUI TRIBULANT {17.20} ME. Pro quo vos invenisse dixistis οἱ ἐχθροί μου, id est inimici mei, cum et apud Septuaginta scriptum sit οἱ θλίβοντές με, et apud Hebreos SORARAI, id est HOSTES MEI ^ah .

^ah =Ps-H .

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,41:12

{17.22}In eodem: SPERA IN DEUM QUONIAM ADHUC CONFITEBOR ILLI. Et dicitis adhuc in greco non inveniri. Quod sub asterisco additum est. Ita enim et in hebreo scriptum repperimus CHIOD, {17.25} quod significatur ὅτι ἔτι latineque dicitur QUONIAM ADHUC. Hoc ipsum etiam in quadragesimo secundo^ai intellegendum.^aj

^ai Ps. 42:5.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,43:10

{18.1}Quadragesimo tertio: ET NON EGREDIERIS IN VIRTUTIBUS NOSTRIS . Pro quo in greco repperisse vos dicitis ET NON EGREDIERIS, DEUS. Sed superfluum est.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,43:15

{18.3}In ipso: POSUISTI NOS IN SIMILITUDINEM GENTIBUS. Pro quo in greco scriptum sit ἐν τοῖς ἔθνεσιν, id est IM GENTIBUS. Sed si dictum fuisset in latino IN SIMILITUDINEM IN GENTIBUS, κακόφωνον esset, et propterea absque damno sensus interpretationis elegantia conservata est. Alioquin in hebraico ita scriptum repperi: POSUISTI NOS PROVERBIUM IN GENTIBUS.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,43:26

{18.8}In eodem: EXSURGE, ADIUVA NOS. Pro quo, more solito, in greco nomen Domini additum est.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,44:6

{18.10}Quadragesimo quarto: SAGITTE TUE ACUTE. Pro quo in greco legisse vos dicitis ACUTE, POTENTISSIME. Sed hoc male, et de superiore versiculo additum est, in quo legitur^ak: ACCINGERE GLADIO TUO SUPER FEMUR TUUM, POTENTISSIME.

^ak Ps. 44, 4.

¶Codd. : Edmaior

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,47:5

Quadragesimo septimo: QUONIAM ECCE REGES ¹⁰⁷ CONGREGATI ¹⁰⁸ SUNT. ^al Pro {18.15}quo in greco legisse vos dicitis: QUONIAM ECCE REGES EIUS ^am CONGREGATI SUNT. Quod superfluum esse ipse lectionis textus ostendit, et in veteribus codicibus Latinorum scriptum erat REGES TERRE, ^an quod nos tulimus quia nec in hebreo nec in Septuaginta repperitur.

^al reges] Nota : la leçon reges terre retenue par le Ps-G*, sans trace d’obèles, alors que Jérôme la rejette explicitement ici, pose question. La tradition manuscrite de Ep106

^am eius LXX (Rahlfs αυτης Βο 2013’) Ps-Med (+Clm343) ; nullus cod. (HoP)

^an terre Hop* 6/130 Ps-G Ps-R Vet. lat. (praeter Med.) etc. ; cf. Ps. 2:2 ; 71:11

¶Codd. : Bruyne Edmaior.

¹⁰⁷ reges Cas247 Pal39 R (regis) VL311 VL312 ] + terre R L T K CSEL (A P Rem t Q r O B) |

¹⁰⁸ congregati ] congregate R |

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,47:9

{18.18} SICUT AUDIVIMUS, SIC ¹⁰⁹ VIDIMUS. Pro quo in greco repperisse vos¹¹⁰ dicitis SIC ET VIDIMUS. {18.20}Quod superfluum est; legitur enim in hebreo CHEN RAINU quod interpretatur οὕτως εἴδομεν, hoc est sic vidimus.

¶Codd. : Edmaior

¹⁰⁹ sic] ita et VL311 |

¹¹⁰ vos] iter VL311 |

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,47:10

{18.21} SUSCEPIMUS, DEUS, MISERICORDIAM TUAM IN MEDIO TEMPLI TUI. Pro eo quod nos de hebraico et de Septuaginta interpretibus vertimus TEMPLI TUI , in greco legisse vos DICITIS POPULI TUI. Quod superfluum est. In hebraico scriptum est ECHALACH, {18.25} id est τοῦ ναοῦ¹¹¹ σου, hoc est TEMPLI τUI, et non AMMACH¹¹² quod POPULUM TUUM significat.

¶Codd. : Edmaior

¹¹¹ ναοῦ] ΛΑΟΥ VL311 |

¹¹² AMMACH] AMMAC VL311 |

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,48:21

{18.27}Quadragesimo octavo: HOMO IN HONORE CUM ¹¹³ ESSET. Pro quo in greco invenisse vos dicitis: ET HOMO IN HONORE CUM ESSET. Sed sciendum, {19.1} quod iste versiculus bis^ao in hoc psalmo sit et in priori additam habeat ET coniunctionem, in fine non habeat. ^ap

^ao Cf. Ps. 48, 13.

¶Codd. : Edmaior

¹¹³ in honore - cum] inv. VL311

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,48:15

{19.2}In eodem: ET DORMINABUNTUR EORUM IUSTI. Pro iustis εὐθεῖς, id est rectos, in greco legisse vos dicitis. Sed hoc propter εὐφωνίαν ita in latinum versum est. Alioquin et {19.5} in eo loco, ubi scriptum legimus: in libro εὐθεῖς, Iustorum libro^aq intellegimus, et non debemus sic verbum de verbo exprimere, ut dum syllabam sequimur, perdamus intellegentiam.

^aq Ios. 10, 13 ; 2Rg. 1, 18.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,48:16

{19.7}In eodem: DE MANU INFERNI, CUM LIBERAVERIT ME. Pro quo in greco legisse vos dicitis CUM ACCEPERIT ME. Quod quidem et nos ita de Septuaginta vertimus, et miror a quo {19.10}in vestro codice depravatum sit.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,49:20

{19.11}Quadragesimo nono: SEDENS ADVERSUS FRATREM TUUM LOQUEBARIS. Pro quo in greco repperisse vos dicitis: Κατὰ τοῦ ἀδελφοῦ σου κατεκάκεις, et putatis non bene versum, quia diximus: ADVERSUS FRATREM TUUM LOQUEBARIS, et debuisse nos dicere: ADVERSUS FRATREM TUUM DETRAHEBAS. Quod {19.15}vitiosum esse et in nostra lingua non stare, etiam stultis patet. Nec ignoramus quod καταλαλία dicatur defractio; quam, si voluerimus ponere, non possumus dicere: ADVERSUS FRATREM TUUM DETRAHEBAS, sed: DE FRATRE TUO DETRAHEBAS. Quod si fecerimus, rursum contentiosus verborum calumniator inquiret, quare non dixerimus: Κατὰ τοῦ ἀδελφοῦ σου, hoc {19.20} est: ADVERSUS FRATREM TUUM. Ηec superflua sunt, et non debemus † in putida † nos verborum interpretatione torquere, cum damnum non sit in sensibus, quia unaqueque lingua, ut ante iam dixi, suis proprietatibus loquitur.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,49:22

{19.23}In ipso: NEQUANDO RAPIAT ET SIT QUI ERIPIAT. Et in greco repperisse vos dicitis ET NON SIT QUI ERIPIAT. Quod et a nobis {19.25} versum est et in nostris codicibus sic habetur. Et miror quomodo vitium librarii dormitantis ad culpam referatis interpretis; nisi forte fuerit {20.1}hoc: NEQUANDO RAPIAT, NEC SIT QUI ERIPIAT, et ille, pro NEC, ET scripserit.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,49:23

{20.2}In eodem: SACRIFICIUM LAUDIS HONORIFICABIT ME. Pro quo in greco scribitur δοξάσει με, id est GLORIFICABIT ME. De quo et supra diximus. In Evangelio, in eo loco ubi in greco legimus: Πάτερ δόξασόν μὲ τῇ {20.5} δόξῃ ἥν εἶχον παρὰ σοί πρὸ τοῦ τὸν κόσμον γενέσθαι, in latino legitur : PATER, CLARIFICA ME. Noluimus ergo immutare quod ab antiquis legebatur quia idem sensus erat.¹¹⁴

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,54:9a

{20.8}Quinquagesimo quarto: EXPECTABAM EUM QUI SALVUM ME FECIT. Et dicitis vos invenisse in greco EXPECTABAM DEUM. Quod additum est.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,54:9b

{20.10}In eodem: A PUSILLANIMITATE SPIRITUS. Et in greco invenisse vos dicitis ἀπὸ ὀλιγοψυχίας, quod proprie pusillanimitas dicitur. Sed sciendum quod pro ὀλιγοψυχίᾳ Aquila et Symmachus et Theodotio et Quinta editio interpretati sint ἀπὸ πνεύματος, id est a spiritu, et in hebreo scriptum sit MERUCHA, omnisque sensus ita apud eos legatur^ar: FESTINABO UT SALVER A SPIRITU TEMPESTATIS ET TURBINIS.

^ar Ps-H.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,54:13

{20.18}In eodem: QUONIAM SI INIMICUS MALEDIXISSET. In greco ὠνείδισεν, hoc est exprobrasset, positum est. Sed inter maledicta et opprobria sensum non discrepare perspicuum est.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,55:3-4

{20.18}Quinquagesimo quinto: Quoniam multi bellantes adversum me, ab altitudine diei timebo. Et dicitis in greco vos invenisse non timebo, quod additum est. Et est ordo: quoniam multi dimicant adversum me, idcirco ego ab altitudine diei timebo, hoc est, non bellantes adversum me, sed tuum excelsum timebo lumen.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,55:8

{20.20} In ipso: I N IRA POPULOS CONFRINGES. Pro quo in greco legitur: Ἐν ὀργῇ λαοὺς † κατάξεις. Et † apud Latinos {21.1} pro eo quod est DEICIES , id est κατάξεις, male error obtinuit κατέαξεις, id est confringes. Nam et in hebreo HORED habet, id est καταβίβασον, quod nos possumus dicere DEPONE, et Symmachus interpretatus est κατάγαγε.¹¹⁵

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,58:10

{21.5}Quinquagesimo octavo: QUIA DEUS SUSCEPTOR MEUS. Pro quo in greco positum est SUSCEPTOR MEUS ES TU. {21.7} Sed sciendum in hebreo nec ES scriptum nec tu, et apud Septuaginta solos inveniri.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,58:11

{21.8}In ipso: DEUS MEUS, VOLUNTAS EIUS PREVENIET ME. Pro quo in greco scriptum est τὸ ἔλεος αὐτοῦ, id est MISERICORDIA EIUS. Quod et verius est. Sed in hebreo scriptum est: MISERICORDIA MEA PREVENIET ME.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,58:12a

{21.10}In eodem: DEUS OSTENDIT MIHI INTER INIMICOS MEOS. Pro quo in greco positum est DEUS MEUS. Sed MEUS additum est.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,58:12b

{21.12}In eodem : NE OCCIDAS EOS NEQUANDO OBLIVISCANTUR POPULI TUI ^as . Pro quo in greco scriptum est LEGIS TUE ^at . Sed in Septuaginta et in hebreo non habet POPULI TUI sed POPULI MEI et a nobis ita versum est^au.

^as populi tui ] = Septuaginta (H.-P. 210 = psalterium ms. Demetrii ἱερομοναχου Moldaviensis, num. 5, saec. 13/14), Hexapl. (: « Α’ Θ’ [...] τοῦ λαοῦ σου » ; cf. Field p. 186 « Montfaucon e duobus mss. edidit... » ). - Non hab. Ps-R Ps-G LXX hebr. neque Hexapl. (Mercati Schenker)

^at legis tue Ps-R ] = νομου σου Rahlfs (Vaticanus Veronensis Lucanus ; 55=BAV, Reg. gr. 1), νόμου σου Holmes-Parsons

^au populi mei] = עַמִּי - λαοῦ μοῦ Septuaginta (Rahlfs, , ), sic Ps-G Ps-H ¶Nota : la leçon tui écartée par Jérôme a été quasi éradiquée de la tradition du texte grec et latin. L’autorité de la lecture latine de Jérôme est si forte que Rahls a préféré (populi mei) au témoignage du Psautier romain pour l’établissement du texte de la LXX. Il serait présomptueux d’affirmer pour autant que toute leçon grecque conforme au témoignage de Jérôme est une correction du grec à partir du latin plutôt que le témoignage d’un texte perdu. [MM2024]

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,58:14

{21.15}In eodem: ET SCIENT QUIA DEUS DOMINATUR LACOB FINIUM TERRE. Pro quo in greco scriptum est et finium terre. Sed et coniunctio addita est, et ordo est: Scient quia Deus lacob dominatur finium terre.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,59:11

{21.19}Quinquagesimo nono: QUIS DEDUCET ME USQUE IN IDUMEAM? Pro {21.20}quo in greco habet: AUT QUIS DEDUCET ME. Sed superfluum est.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,60:6

{21.21}Sexagesimo: QUONIAM TU, DEUS MEUS, EXAUDISTI ORATIONEM MEAM. Pro quo legatur in greco: QUIA TU, DEUS, EXAUDISTI ME. Quod non habet in hebreo nec in Septuaginta interpretibus et in latino additum est.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,60:9

{21.24}In eodem: PSALLAM NOMINI TUO IN SECULUM SECULI. Pro quo in greco sit IN SECULUM. Et in hebreo semel habet LAED, id est IN ETERNUM, et non LOLAM, quod est IN SECULUM . ¹¹⁶ ^av

^av 12. ibid. 10. Ρ5. 58, 12

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,61:9

{22.1} Sexagesimo primo: QUIA DEUS ADIUTOR NOSTER IN ETERNUM. Pro quo in greco est DEUS ADIUTOR NOSTER. Ergo IN ETERNUM obelus est.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,62:2

{22.3}Sexagesimo secundo¹¹⁷: SITIVIT † IN TE † ANIMA MEA. Pro quo in greco sit: Sitivit †¹¹⁸ TE † anima mea.¹¹⁹ Sed in hebreo non habet ATTHA, quod {22.5}significat TE , sed LACH, quod ostenditur TIBI , quod et omnes interpretes transtulerunt. Ergo secundum lingue proprietatem versum est in latinum.

¹¹⁷ Quia (Ps. 61:9) ... secundo] om. Cas247 |

¹¹⁸ sitivit in te] restituimus cum D. De Bruyne, RevBén 1928, p. 307-308; sitivit te R; sitivit tibi L T Cas247² K Pal39 CSEL ; sitibi Cas247 * |

¹¹⁹ Pro... mea] om. Pal39 † |

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,63:8

{22.7}Sexagesimo tertio: Sagitte parvulorum facte sunt plage eorum. Pro quo in greco: Sagitta parvulorum. Sed si sic dicamus, non resonat in latino: Sagitta parvulorum facte sunt plage eorum. Pro quo melius habet in hebreo^aw: PERCUTIET EOS DEUS IACULO REPENTINO ET INFERENTUR PLAGE EORUM.

^aw Sic Psalterium iuxta Hebreos.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,64:8

{22.12}Sexagesimo quarto: Qui CONTURBAS PROFUNDUM MARIS, SONUM FLUCTUUM EIUS. In greco additum scribitis: QUIS SUSTINEBIT? Quod superfluum est; subauditur enim: Qui conturbas profundum maris et conturbas sonum fluctuum eius.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,64:10

{22.15}In eodem: PARASTI CIBUM ILLORUM, QUONIAM ITA EST PREPARATIO EIUS. Et dicitis quod in greco non sit EIUS , cum in hebreo THECHINA manifeste PREPARATIONEM EIUS significet; EIUS AUTEM, id est terre, de qua supra dixerat^ax: VISITASTI TERRAM ET INEBRIASTI EAM. ¹²⁰

^ax Ps. 64, 10.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,65:15

{22.19}Sexagesimo quinto: HOLOCAUSTA MEDULLATA OFFERAM TIBI CUM INCENSU ARIETUM. Pro quo dicitis invenisse vos CUM INCENSU ET ARIETIBUS. Sed male; in hebreo enim scriptum est EM CATOROTH HELIM, quod interpretatur μετὰ θυμιάματος κριῶν, id est cum incensu arietum.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,65:19

{22.22}In eodem: PROPTEREA EXAUDIVIT DEUS. Pro quo in greco invenisse vos dicitis EXAUDIVI ME DEUS. Quod superfluum est.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,67:5

{22.25}Sexagesimo septimo: EXULTATE IN CONSPECTU EIUS. Pro quo in greco invenisse vos dicitis: ET EXULTATE IN CONSPECTU EIUS. Quod ita versum est et a nobis, sed a quo in codice vestro corruptum¹²¹ sit scire {23.1} non possum.¹²²

¹²¹ corruptum] scriptum Pal39 |

¹²² non possum] possumus Pal39 |

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,67:19

{23.1}In eodem: ETENIM NON CREDUNT INHABITARE DOMINUM. Pro quo in greco legisse vos dicitis: καὶ γὰρ ἀπειθοῦντας¹²³ τοῦ κατασκηνῶσαι¹²⁴. Quod utrumque¹²⁵ falsum est. Nos enim transtulimus: ETENIM NON CREDENTES INHABITARE DOMINUM; ut sit sensus, et pendeat ex superioribus: ASCENDISTI IN ALTUM, CEPISTI CAPTIVITATEM, ACCEPISTI DONA IN HOMINIBUS ¹²⁶ ET EOS QUI NON CREDEBANT DOMINUM ¹²⁷ INHABITARE posse¹²⁸ mortalibus. ^ay

^ay 4. ibid. 12. sic in psalt. iuxta Hebr.

¹²³ A/IOOYNTEC R LK |

¹²⁴ κατασκηνωσαι + KH ( pro KN) T |

¹²⁵ utraque Cas247 |

¹²⁶ hominibus om. R* L T Cas247 K* |

¹²⁷ dom.] deum K Pal39 |

¹²⁸ posse] om. Pal39 |

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,67:20

{23.6}In eodem: DEUS BENEDICTUS DOMINUS DIE QUOTIDIE. Pro quo in greco invenisse vos dicitis: DOMINUS DEUS BENEDICTUS, BENEDICTUS DOMINUS ¹²⁹ DIE ¹³⁰ QUOTIDIE. Sed melius et verius quod supra.

¹²⁹ Dominus... dom.] dom. ben. deus ben. dom . inv. R* L T C K Pal39 CSEL |

¹³⁰ die] praem. de Cas247 |

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,67:25

{23.9}In eodem: VIDERUNT INGRESSUS TUI, DEUS. Pro quo in greco scriptum sit: VISI SUNT INGRESSUS TUI, DEUS. In hebreo¹³¹ ita habet RACHUA ALICHATHAC¹³², quod Aquila et Symmachus¹³³ et Theodotio¹³⁴ et Quinta Sextaque¹³⁵ editio interpretati sunt^az: VIDERUNT ITINERA TUA, DEUS, et quod sequitur: ITINERA DEI MEI REGIS QUI EST IN SANCTO. Ergo a nobis ita legendum est: VIDERUNT INGRESSUS TUOS, DEUS, et scriptoris vitium relinquendum, qui nominativum posuit pro accusativo, licet in Septuaginta et in ἑξαπλοῖς ita reppererim: Ἐθεώρησαν τὰς πορείας σου, ὁ θεός, et pro eo quod est ἐθεώρησαν, hoc est VIDERUNT, in multis codicibus habet ἐθεωρήθησαν quod et obtinuit consuetudo.

^az Ps-H.

¹³¹ in hebreo] praem. quod Pal39 | 11. |

¹³² alichatach Pal39 CSEL |

¹³³ Symmachus] simmachus K , simachus Pal39 |

¹³⁴ theodocio Cas247 |

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,67:25

{23.18}In eodem: INGRESSUS DEI MEI, REGIS MEI, QUI EST IN SANCTO; subauditur: VIDERUNT INGRESSUS DEI MEI et REGIS MEI. Quod autem dicitis MEI in REGE non appositum, apertissimi mendacii est; secundo enim ponitur et DEI {23.20} MEI et REGIS MEI, blandientis affectu ut qui omnium Deus et rex est, suus specialiter Deus fiat et rex merito servitutis. Denique in hebreo scriptum habet HELI MELCHI, quod DEUM MEUM et REGEM MEUM significat.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,67:33

{23.24}In eodem: REGNA TERRE CANTATE DEO, PSALLITE DOMINO. Et dicitis hoc in isto versiculo non esse scriptum: PSALLITE DOMINO, quoniam¹³⁶ statim sequatur¹³⁷: DIAPSALMA. PSALLITE DEO ¹³⁸ QUI ASCENDIT SUPER CELUM CELI AD ORIENTEM; cum iste¹³⁹ versiculus magis habere debeat iuxta hebraicam veritatem: CANTATE DEO, PSALLITE DOMINO, et illud quod sequitur in principio versus alterius: PSALLITE DEO, non sit in libris authenticis, sed obelo prenotatum. Ergo et vos legite magis ea¹⁴⁰ que vera sunt, ne, dum additum suscipitis, quod a Propheta¹⁴¹ scriptum est relinquatis.

¹³⁶ quoniam] quem Pal39 |

¹³⁷ sequatur] sequitur T, + post R² |

¹³⁸ Deo] domino T |

¹³⁹ iste R* ] ipse R² |

¹⁴⁰ ea] om. Cas247 |

¹⁴¹ Propheta] prophetis R |

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,68:31

{24.8} Sexagesimo octavo: LAUDABO NOMEN DEI CUM CANTICO. Pro quo dicitis vos¹⁴² repperisse¹⁴³ in greco DEI MEI. Sed MEI ¹⁴⁴ superfluum est.

¹⁴² vos] om. Pal39* |

¹⁴³ vos rep.] repperisse vos inv. Cas247 |

¹⁴⁴ sed mei] quod Pal39*; om. Pal39 ² |

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,70:12

{24.10}Septuagesimo: DEUS, NE ELONGERIS A ME. Quod dicitis in greco positum DEUS MEUS, superfluum¹⁴⁵ est.

¹⁴⁵ superfl.] sed praem. T

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,70:17

{24.11}In eodem: DEUS, DOCUISTI ME EX IUVENTUTE MEA. Et in¹⁴⁶ hoc quod apud Grecos invenisse vos dicitis DEUS MEUS, superfluum est¹⁴⁷.

¹⁴⁶ in] om. Pal39 |

¹⁴⁷ (Ps. 70:17) In eodem... superfluum est] om. Cas247 |

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,70:18

{24.13}In eodem: DONEC ANNUNTIEM BRACHIUM TUUM. Et dicitis in greco vos repperisse MIRABILIA TUA. Quod de superiori versiculo est: ET USQUE NUNC PRONUNTIABO MIRABILIA TUA. Bene ergo hic habet brachium.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,71:11

{24.17}Septuagesimo primo: ET ADORABUNT EUM OMNES REGES. llud quod in greco invenisse vos¹⁴⁸ dicitis REGES TERRE, superfluum est.

¹⁴⁸ inven. vos] vos invenisse inv. Pal39

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,71:18

{24.18}In eodem: BENEDICTUS DOMINUS DEUS, DEUS ¹⁴⁹ ISRAEL. Dicitis in greco bis DEUS non haberi,¹⁵⁰ cum et in hebraico sit et¹⁵¹ apud Septuaginta¹⁵² manifestissime triplex Domini Deique nuncupatio mysterium Trinitatis sit.

¶Codd. : Edmaior.

¹⁴⁹ Deus] om. Pal39 VL311 |

¹⁵⁰ haberi] habere R |

¹⁵¹ et] om. R L T Cas247 K CSEL |

¹⁵² LXX] om. R* |

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,71:19

{24.21}In eodem: ET BENEDICTUM NOMEN MAIESTATIS EIUS IN ETERNUM. Hoc ergo quod in greco invenisse vos dicitis: IN ETERNUM ET IN SECULUM SECULI, superflue a Grecis sciatis appositum, quod nec hebreus habet nec Septuaginta interpretes.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,72:7

{24.26}Septuagesimo secundo: PRODIET QUASI EX ADIPE. Et dicitis vos apud Grecos invenisse † ἐξελεύσονται †¹⁵³, id est prodient. Quod falsum est. {25.1} Nam et apud Septuaginta interpretes ita scriptum est: Ἐξελεύσεται ὡς ἐκ στέατος ἡ ἀδικία αὐτῶν.I

¹⁵³ εξελευσονται restit. cum CSEL ; ΕξΕΛΕΥCETΑΙ omnes codd .

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,72:11

{25.2}In eodem: QUOMODO SCIT DEUS. In greco dicitis non esse DEUM, cum et apud Septuaginta scriptum sit: Πῶς ἔγνω ὁ θεός, et omnes interpretes similiter de hebreo transtulerint.¹⁵⁴

¹⁵⁴ transtulerint] transtulerunt Cas247 Pa37

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,72:17

{25.4}In eodem: INTELLEGAM IN NOVISSIMIS EORUM. Pro quo in greco legisse vos dicitis ET INTELLEGAM. Sed hic ET coniunctio superflua est.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,72:26

{25.6}In eodem: DEFECIT CARO MEA ET COR MEUM. Pro quo male perversum ordinem quidam tenent: DEFECIT COR MEUM ET CARO MEA.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,72:28

{25.8}In eodem: UT ANNUNTIEM OMNES PREDICATIONES TUAS. Pro quo vos in greco legisse dixistis τὰς αἰνέσεις σου^ba, id est LAUDES TUAS. Et sciendum, quod in hebreo † MALOCHOTHACH †¹⁵⁵ scriptum habet, quod Aquila ἀγγελίας,¹⁵⁶ id est nuntios tuos, Septuaginta τὰς ἐπαγγελίας σου, id est PREDICATIONES vel PROMISSA interpretati sunt, licet et LAUS ET PREDICATIO unum¹⁵⁷ utrumque significet.

^ba = LXX : Basel

¹⁵⁵ malochothach] restituimus cum CSEL; malochochah R L T Cas247 K ; malochocahc Pal39 |

¹⁵⁶ ἀγγελίας] om. T ; + COY R² CSEL |

¹⁵⁷ unum om. Cas247 |

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,73:1

{25.14}Septuagesimo tertio: UT QUID, DEUS ¹⁵⁸ , REPPULISTI IN FINEM .^bb Pro quo male apud Grecos legitur ordine commutato¹⁵⁹: UT QUID REPPULISTI, DEUS. ^bc

^bb = Ps-G Ps-Med. (+Clm343)

^bc = Ps-γ, ut quid reppulisti nos Deus Ps-R

¶Codd. : Edmaior r

¹⁵⁸ Deus] om. Pal39 * |

¹⁵⁹ commutato] mutato VL311*, communatio Cas247 Pal39* |

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,73:3

{25.16.}In eodem: QUANTA MALIGNATUS EST INIMICUS IN SANCTO ^bd . Miror quis in codice vestro emendando perverterit ut pro SANCTO, SANCTIS ^be posuerit cum et in¹⁶⁰ nostro codice IN SANCTO ¹⁶¹ inveniatur.

^bd = Ps-G cum LXX

^be = Ps-R cum Koinè

¶Codd. : Edmaior

¹⁶⁰ in] om. Pal39 |

¹⁶¹ in sancto] om. R* |

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,73:8

{25.18}In eodem: INCENDAMUS ¹⁶² OMNES DIES FESTOS DEI A TERRA . Pro quo in greco scriptum est καταπαύσωμεν, {25.20}et nos ita transtulimus: QUIESCERE FACIAMUS OMNES DIES FESTOS DEI A TERRA. Et miror quomodo e latere annotationem nostram nescio quis temerarius scribendam in corpore putaverit, quam nos pro eruditione legentis scripsimus hoc modo: Non habet καταπαύσωμεν, ut quidam putant¹⁶³, sed κατακαύσωμεν, id est INCENDAMUS. Et quia retulit mihi sanctus {25.25}presbyter Firmus, qui huius operis exactor fuit, inter plurimos hinc¹⁶⁴ habitam questionem, plenius de hoc disputandum videtur. In hebreo {26.1} scriptum est SARPHU¹⁶⁵ CHOL MOEDAHU HEL BAARES¹⁶⁶, quod Aquila et Symmachus verterunt ἐνεπύρισαν πάσας τὰς συνταγὰς¹⁶⁷ τοῦ θεοῦ, id est INCENDERUNT OMNES SOLLEMNITATES DEI IN TERRA ^bf ^bg ^bh ^bi ^bj ^bk , Quinta κατέκαυσαν,¹⁶⁸ id est COMBUSSERUNT, Sexta κατακαύσωμεν, id est COMBURAMUS, quod et Septuaginta {26.5} iuxta † Hexaplorum†¹⁶⁹ veritatem transtulisse perspicuum est. Theodotion quoque ἐνεπυρήσαμεν¹⁷⁰ vertit, id est † SUCCENDIMUS †¹⁷¹. Ex quo perspicuum est sic psallendum ut nos interpretati sumus, et tamen sciendum quid hebraica veritas habeat. Hoc enim quod Septuaginta transtulerunt, propter vetustatem in ecclesiis decantandum est, et illud ab eruditis sciendum {25.10} propter notitiam Scripturarum. Unde, si quid pro studio e latere additum est, non debet poni in corpore ne¹⁷² priorem translationem pro scribentium voluntate conturbet.

^bf veritas hebraica : שָׂרְפוּ כָל-מוֹעֲדֵי-אֵל בָּאָרֶץ.=>

^bg=> ἐνεπύρισαν Hexapl. (Aquila Symmachus) => incenderunt

^bh=> κατέκαυσαν Hexapl. (Quinta) => combusserunt Hier. ep. 106 ;

^bi => κατακαύσωμεν Hexapl. (Sexta) LXX (HOP Rahlfs* R39 Alexandrinus ?) => comburemus Hier. Ep. 106, Cas557 (Psalterium Amelli)., incenderunt Ps-H VL311 L, incendamus Hier. ep. 106 ;

^bj=> ἐνεπυρήσαμεν Hexapl. (Theodotion) => succendimus / succendamus Hier. ep. 106 ;

^bk version liturgique : καταπαύσωμεν LXX (HOP* plerique codd. [105 / 130 : etc ?] + VL408 G VL311 G ) => comprimamus Ps-R (+VL311 L) , quiescere faciamus Ps-G VL408 L VL311 L, quiescere compremamus ! R156 ¶Nota : Contrairement à son habitude, Jérôme retient ici comme source de la traduction du Ps-G la leçon de la koinè καταπαύσωμεν, attestée par la majorité des témoins de l’édition HoP, leçon qu’il sait être une corruption de la proto-Septante, fautive du point de vue du grec, bien qu’elle rejoigne le sens figuré de l’hébreu. La raison de ce choix est le respect de la tradition liturgique « propter vetustatem in ecclesiis de decantandum ». alors même qu’il avait précisé dans une note qu’il s’agissait d’une mauvaise lecture : « Non habet καταπαύσωμεν, ut quidam putant, sed κατακαύσωμεν, id est INCENDAMUS ».

¹⁶² Incendamus] comprimamus T cum Ps-R |

¹⁶³ ut quidam putant] id est incendamus Pal39 * |

¹⁶⁴ hinc VL311² (interl. al. m. s9) ] om. VL311* |

¹⁶⁵ sarphu] sarhu R L T C K Pal39 VL311 |

¹⁶⁶ HEL BAARES ] helba ares VL311 |

¹⁶⁷ συνταγὰς] CYNTATAC VL311 |

¹⁶⁸ κατέκαυσαν] KATACKATEKAYKAN VL311 |

¹⁶⁹ hexaplorum] restituimus ; exemplorum R* L T Cas247 ² K Pal39 VL311 CSEL; exemplariorum R²; exemplarum Cas247 * |

¹⁷⁰ ἐνεπυρήσαμεν] ENEPIRICAN VL311 |

¹⁷¹ succendimus] restit. cum CSEL Edmaior., succendamus omnes codd. |

¹⁷² ne] nec VL311 |

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,73:13

{26.12}In eodem: CONTRIBULASTI CAPITA DRACONUM IN AQUIS; <Ps. 73:14> TU CONFREGISTI CAPITA DRACONIS. Sic lectionis ordo sequitur ut in priori versu TU non habeat sed in secundo, † et AQUE †¹⁷³ plurali {25.15}numero scribantur, non singulari, sicut et Aquila verbum hebraicum † AMMAIM¹⁷⁴† τῶν¹⁷⁵ ὑδάτων, id est AQUARUM, interpretatus est.

¶Codd. : Edmaior

¹⁷³ et aque] restit. cum CSEL Edmaior. ; itaque omnes codd. VL311 |

¹⁷⁴ Ammaim] rest. cum Edmaior. CSEL ; Ammichim codd. VL311 |

¹⁷⁵ τῶν] tan VL311 |

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,73:23

{26.16}In eodem: NE OBLIVISCARIS VOCES INIMICORUM TUORUM. Pro quo in greco τῶν ἱκετῶν σου, id est deprecantium te, scriptum dicitis. In hebreo † SORARACH †¹⁷⁶ legitur, quod Aquila HOSTIUM TUORUM ^bl, Symmachus bellantium contra te, {26.20}Septuaginta¹⁷⁷ et Sexta editio inimicorum tuorum interpretati sunt. Et est sensus pendens ex superioribus^bm: MEMOR ESTO IMPROPERIORUM TUORUM, EORUM QUI ¹⁷⁸ AB INSIPIENTE SUNT TOTA DIE, NE OBLIVISCARIS VOCES INIMICORUM TUORUM ¹⁷⁹ , id est voces que¹⁸⁰ te blasphemant tibique in populo tuo¹⁸¹ detrahunt. Unde sequitur: SUPERBIA EORUM, QUI TE ODERUNT, ASCENDIT SEMPER, id est, dum {26.25}tu differs¹⁸² poenas, illi proficiunt in blasphemiis.

^bl Ps-H.

^bm Ps. 73, 22-23.

¶Codd. : Edmaior

¹⁷⁶ sorarach] restituimus cum CSEL ; sorarath R L T C K; sorarad Pal39 VL311 |

¹⁷⁷ septuaginta] septuagesimo Pal39 * VL311 ; om. Pal39 ² |

¹⁷⁸ qui R L C K ] que T; que P CSEL |

¹⁷⁹ tuorum] om. R |

¹⁸⁰ que] qui Pal39 VL311 |

¹⁸¹ tuo VL311 ] om. Pal39 * |

¹⁸² tu differs VL311] tu defers L*C K(-fres); te defers T* |

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,74:2

{27.1}Septuagesimo quarto: NARRABIMUS MIRABILIA ¹⁸³ ^bn . Pro quo male apud Grecos legitur¹⁸⁴ : NARRABO OMNIA MIRABILIA TUA. ^bo

^bn Hexapl. = LXX-Rahlfs HoP (S 210 282): διηγήσομαι τὰ θαυμάσιάσου cum Hexapl. (HoP Field) Syrohexapl. cum hebr. (סִפְּרוּ, נִפְלְאוֹתֶיךָ)

^bo LXX^Lucian. restit. : (διηγησόμεθα) diigisome (VL311 VL408 VL409) πάντα τὰ θαυμάσιάσου ; cf. LXX-Rahlfs HoP : διηγήσομαι πάντα (plerique codd.) τὰ θαυμάσιάσου ¶Nota : Narrabo traduit διηγησόμεθα équivalent phonétique de διηγήσομαι τὰ / diigisome ta

¶Codd. : Edmaior.

¹⁸³ mirabilia] + tua VL311 |

¹⁸⁴ narrabo omnia VL311] narrabimus Pal39 * |

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,75:6

{27.3}Septuagesimo quinto¹⁸⁵: OMNES VIRI DIVITIARUM MANIBUS ¹⁸⁶ SUIS ^bp . Et non, ut vos a nescio quo,¹⁸⁷ depravatum legitis IN MANIBUS SUIS. ^bq

^bp Ps-G ; cf. LXX ταῖς χερσὶν αὐτῶν.

^bq Ps-R ; cf. LXX εν ταῖς χερσὶν αὐτῶν.

¶Codd. : Edmaior {MM2024}

¹⁸⁵ .LXXV.] .LXV. R |

¹⁸⁶ manibus] in praem. T |

¹⁸⁷ a nescio quo K* ] nescio a quo K² Pal39 VL311, aut nescio quod Cas245 |

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,75:13

{27.4}In eodem: TERRIBILI ET EI QUI AUFERT SPIRITUS ¹⁸⁸ PRINCIPUM. Dicitis quod EI ¹⁸⁹ non sit¹⁹⁰ scriptum¹⁹¹ in greco. Verum est, sed, nisi apposuerimus¹⁹² EI, latinus sermo non resonat. Neque enim possumus recte¹⁹³ dicere: TERRIBILI ET QUI AUFERT SPIRITUS ¹⁹⁴ PRINCIPUM. ¹⁹⁵

¶Codd. : Edmaior.

¹⁸⁸ spiritus] spiritum Cas245 Pal39 |

¹⁸⁹ ei] et R* |

¹⁹⁰ ei – non sit] inv. Pal39 |

¹⁹¹ scriptum] + sit* Pla39* |

¹⁹² apposuerimus] apposuerim Pal39 VL311 |

¹⁹³ recte] om. Pal39 VL311 |

¹⁹⁴ spiritus] spiritum Cas245 Pal39 VL311 |

¹⁹⁵ Dicitis... principum] om. K |

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,76:7

{27.9} Septuagesimo sexto: Et meditatus sum¹⁹⁶ nocte cum corde meo et¹⁹⁷ {27.10} exercitabar et scobebam¹⁹⁸ spiritum meum. Pro quo in hebreo legimus^br: Recordabar¹⁹⁹ psalmorum meorum in nocte, cum corde meo loquebar et scobebam²⁰⁰ spiritum meum. Pro exercitatione ἀδολεσχίαν, id est decantationem quandam et meditationem, Septuaginta transtulerunt; et pro eo quod nos diximus²⁰¹ scobebam²⁰² ilii posuerunt ἔσκαλλον,²⁰³ quod Symmachus {27.15} transtulit²⁰⁴ ἀνηρεύνων, id est perscrutabar sive querebam, et Quinta similiter. Proprie autem σκαλισμός²⁰⁵ in agricultura in sariendo dicitur, id est sarculando; et quomodo ibi queruntur herbe sarculo, que secentur, sic et iste retractatum cogitationum suarum μεταφορικῶς a sarculo demonstravit. Et sciendum quod ἔσκαλον semel, ἔσκαλλον frequenter {27.20} significat.

^br = Ps-H

¶Codd. : Edmaior

¹⁹⁶ sum] om. Pal39 |

¹⁹⁷ et] om. R |

¹⁹⁸ scob. VL311 etc. ] L* ; scopebam L² C K CSEL |

¹⁹⁹ recordabar] recordabor T* |

²⁰⁰ scob.] L*; scopebam L² C K CSEL |

²⁰¹ nos – diximus] inv. T |

²⁰² scob.] L* ; scopebam L² C K CSEL |

²⁰³ ἐσκαλλον] scripsimus cum CSEL ; ΕKAΛON R L K; ΕCKAΛEN R (in marg. sub al) T*; ΕCCXAΛON Pal39 ²; ΕCKAΛΛEN Τ²; HCXAΛΛΕ Cas247 |

²⁰⁴ transtulit] om. Pal39 * |

²⁰⁵ σκαλισμός] CKAICMOC VL311 σκαλισμος Scripsimus cum ἢ; CKAICMOC RL; CKAICMOC T K Pal39 |

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,76:9

{27.20}In eodem: A GENERATIONE IN GENERATIONEM. Hoc quod in greco sequens invenisse vos dicitis CONSUMMAVIT VERBUM, recte non habet in latino, quia et in nullo habetur interpretum²⁰⁶.

¶Codd. : Edmaior

²⁰⁶ interpretum] interprete Cas247

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,77:6

{27.23}Septuagesimo septimo: ET NARRABUNT FILIIS SUIS. Pro quo in greco {28.1} habet²⁰⁷ ἀναγγελοῦσιν, quod est annuntiabunt. Sed sciendum, quod in hebreo IASAPHPHERU²⁰⁸ scriptum est, quod Aquila et Symmachus NARRABUNT transtulerunt. ^bs

^bs 3. sept. q.] Lxv R | manibus] praem. in T|4.a nescio quo] K*; nescio a quoK* Pal39; aut nescio quod Cas247 | 5. spiritum CP | dicitis ... 8. principum om. Καὶ | ei (2^)] et R* | ^u 51 םסמ } ei Pal39 | 6.scriptum +- sit Pal39* | apposuerim Pal39 | 7. recte om. Pal39 | ... 16. autem] ΡΤ; tamen Pal39! | 17. secentur] T*; secantur T?; sercentur Cas247 | 18. retractantium Pal39 | 19. εσκαλον ... e- σκαλλον scripsimus cum CSEL; €CKAAON bis R*LK; €CKAANON ... CCKAAON R²; €- CKAAON ... €CKAA€N ;* ך €CKAAON ... €CKAAA€N T?; HCXAAAON bis Cas247; 6 ΑΛ... €CXAAON Pal39

¶Codd. : Edmaior.

²⁰⁷ in greco – habet] inv. Pal39 . | habet] habetur VL311 |

²⁰⁸ IASAPHPHERU] IASAREPHERU VL311 |

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,77:31

{28.3}In eodem: Et OCCIDIT PINGUES EORUM. Sic habet et in hebreo, hoc est BAMASMNEHEM, quod Aquila interpretatus est ἐν λιπαρποῖσ αὐτῶν, Symmachus τοὺς λιπαρωτέπους αὐτῶν, Septuaginta et Theodotion et Quinta ἐν τοῖς πίοσιν αὐτῶν. Quod quidam non intellegentes, pro πίοσιν putaverunt scriptum πλείοσιν.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,77:36

{28.7}In eodem: DILEXERUNT EUM IN ORE SUO ET LINGUA SUA MENTITI SUNT EI. Et in hebreo ita scriptum est ICAZBULO, et omnes voce simili transtulerunt ἐψεύσαντο αὐτῷ, id est MENTITI SUNT EI. Quis autem voluerit pro ei ponere eum et vitiare exemplaria, non est mei iudicii.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,77:38

{28.11}In eodem: ET PROPITIUS FIET PECCATIS EORUM ET NON PERDET EOS. Dicitis quod eos in greco non habeat. Quod et verum est; sed nos, ne sententia pendeat, latinum sermonem sua proprietate complevimus. Si quis autem putat διαφθερεῖ non perditionem sonare, sed {28.15}corruptionem, recordetur illius tituli, in quo scribitur^bt: Εἰς τὸ τέλος μὴ διαφθείρῃς, hoc est in finem ne disperdas, et non ut plerique κακοζήλως interpretantur, NE CORRUMPAS.

^bt Ps. Ps. 56, 1 ; 58, 1 etc. .

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,77:54

{28.17}In eodem: ET INDUXIT EOS IN MONTEM SANCTIFICATIONIS SUE, montem quem adquisivit dextera eius. Pro quo apud Septuaginta legitur ὄρος τοῦτο ἐκτήσατο ἡ δεξιὰ αὐτοῦ, et non, ut vos ponitis, ὃ ἐκτήσατο, hoc est quem adquisivit dextera eius. Ergo secundum hebraicam proprietatem interpretatus est Symmachus: MONTEM QUEM ADQUISIVIT DEXTERA EIUS.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,77:57

{28.23}In eodem: Et AVERTERUNT SE ET NON SERVAVERUNT PACTUM QUEMADMODUM PATRES EORUM. Scio quod pactum non habeat in hebreo; sed quando omnes voce simili transtulerunt ἠἡσυν θέτησαν {29.1}, et apud Grecos συνθήκη pactum dicitur, ex uno verbo signiticatur NON SERVAVERUNT PACTUM, licet Septuaginta ἠθέτησαν posuerint.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,77:69

{29.3}In eodem: IN TERRA QUAM FUNDAVIT IN SECULA. Pro quo scriptum invenisse vos dicitis: IN TERRA FUNDAVIT EAM IN SECULA. In hebreo ita scriptum {29.5}est ut vertit et Symmachus: Εἰς τὴν γῆν ἣν ἐθεμελίωσεν εἰς τὸν αἰῶνα. Si autem non de terra dicitur quod fundata sit, sed de alia, que fundata videatur in terra, probent ex prioribus et sequentibus quis sensus sit, ut nescio quid, quod non dicitur, fundatum videatur in terra. Sin autem sanctificium in terra fundatum putant, debuit scribi^bu: IN TERRA FUNDAVIT ILLUD IN SECULA. ^bv

^bu Cf. Ps-H

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,77:72

{29.10}In eodem: ET IN INTELLECTIBUS MANUUM SUARUM DEDUXIT EOS. Non habet ἐν τῇ συνέσει, ut scribitis numero singulari, sed ἐν rats συνέσεσιν, quod intellegentias sonat, sicut habetur et in hebreo † BATHABUNOTH †, quod est IN INTELLECTIBUS.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,78:1

{29.14}Septuagesimo octavo: POSUERUNT HIERUSALEM IN POMORUM CUSTODIAM. Quod grece os ὀπωροφυλάκιον dicitur nec aliter potest verti quam a nobis translatum est. Significat autem speculam, quam custodes agrorum et pomorum habere consuerunt, ut de amplissima urbe parvum tuguriunculum vix remanserit. Hoc secundum Grecos. Ceterum in hebreo LICHIN scriptum habet, quod Aquila vertit λιθαόριον, id est acervum et cumulum lapidum, quibus vinee et agri purgari solent.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,79:10

{29.21}Septuagesimo nono: ET PLANTASTI RADICES EIUS HINC. Et dicitis quod in greco HINC non habeat. Et bene, nam et in nostris codicibus non habetur, et miror quis imperitorum vestros libros falsaverit²⁰⁹.

²⁰⁹ miror... fals.] quis imperitorum vestros libros fals. nescio Pal39 |falsaverit] falsaverat K*

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,82:13

{29.24}Octogesimo secundo: HEREDITATE POSSIDEAMUS SANCTUARIUM DEI. Et dicitis quod in greco sit scriptum κληρονομήσωμεν ἑαυτοῖς, id est POSSIDEAMUS NOBIS. Que superflua questio est. Quando enim²¹⁰ dicitur POSSIDEAMUS {30.1} intellegitur ET NOBIS ²¹¹ . ^bw

²¹⁰ enim om. Cas247 |

²¹¹ nobis] R*; a nobis R² |

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,83:3

{30.3} Octogesimo tertio: COR MEUM ET CARO MEA EXULTAVIT IN DEUM VIVUM. Pro quo in greco scriptum dicitis exultaverunt. In hoc²¹² nulla contentio {30.5} est; si enim legimus EXULTAVIT intellegitur COR MEUM EXULTAVIT ET CARO MEA EXULTAVIT. Sin autem exultaverunt, duo pariter exultaverunt, id est cor et caro. Et queso vos ut huiusmodi ineptas²¹³ et superfluas contentiones, ubi nulla est sensus immutatio, declinetis. ²¹⁴

²¹² in hoc] et praem. R² Pal39 |

²¹³ ineptas Pal39 ] ineptias plerique codd. CSEL |

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,83:6

{30.8} In eodem: BEATUS VIR CUI ²¹⁵ EST AUXILIUM ABS TE. In greco invenisse vos dicitis: CUI ²¹⁶ EST AUXILIUM {30.10} EIUS ²¹⁷ ABS TE; ²¹⁸ quod, quia nos in latina interpretatione vitavimus²¹⁹, ut dicimus²²⁰, reprehendimur.²²¹ Cui enim non pateat quod si dicere voluerimus CUI ²²² EST AUXILIUM EIUS, apertissimum vitium sit; et quando precesserit, CUI sequi non debeat EIUS, nisi forte vitii arguimur, quod vitavimus vitium.

²¹⁵ cui] cuius R T Pal39 CSEL |

²¹⁶ cui R* ] cuius R² cum Ps-R |

²¹⁷ eius] ei R*L² |

²¹⁸ in greco... abs te] om. Pal39 |

²¹⁹ vitavimus] vitamus C* |

²²⁰ dicimus] dicitis R² Pal39 CSEL |

²²¹ reprehendimur] reprehenditur Pal39 |

²²² cui R* ] cuius R² Pal39 |

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,83:7

{30.14}In eodem: IN VALLE LACRIMARUM ^bx . Pro quo dicitis in greco²²³ scriptum {30.15} esse κλαυθμῶνος, id est PLORATIONIS ^by . Sed sive PLORATUM sive planctum sive FLETUM ²²⁴ ^bz sive lacrimas dixerimus, unus est²²⁵ sensus. Et nos hoc sequimur ut, ubi nulla de sensu est immutatio, latini sermonis elegantiam²²⁶ conservemus.

^bx Ps-G, Cas557

^by convalle(m) plorationis : Ps-α Ps-δ Ps-Moz^X, convalle plorationes Ps-γ

^bz Ps-H ; in convallem fletus Ps-ζ, in convelle fletus Ps-Med (+Clm343)

²²³ in greco] om. P | dic. – in greco] inv. T* |

²²⁴ sive planctum - sive fletum] inv. Pal39 |

²²⁵ est] om. Cas247 |

²²⁶ elegantiam] elegantia Cas247 |

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,84:2

{30.19}Octogesimo quarto: BENEDIXISTI, DOMINE, TERRAM ²²⁷ . Pro eo²²⁸ quod est {30.20} BENEDIXISTI, in greco scriptum dicitis εὐδόκησας; et queritis²²⁹ quomodo hoc verbum exprimi debeat in latinum. Si contentiose²³⁰ verba scrutamur et syllabas, possumus dicere: BENE PLACUIT, DOMINE, TERRA TUA; et dum verba sequimur, sensus ordinem perdimus. Aut certe addendum est aliquid, ut eloquii ordo servetur et dicendum: COMPLACUIT TIBI, DOMINE, ²³¹ {30.25} TERRA TUA. Quod si fecerimus, rursum a nobis queritur, quare addiderimus tibi, cum nec in greco sit²³² nec in hebreo. Eadem igitur interpretandi sequenda est regula, quam sepe diximus, ut²³³ ubi non fit²³⁴ damnum in sensu,²³⁵ lingue in quam²³⁶ transferimus εὐφωνία et proprietas conservetur.^ca

^ca 3.Ps. 83, 6 14. Ps. 83, 7 Hebr. 19. Ps. 84, 2

²²⁷ terram] + tuam Pal39 CSEL |

²²⁸ eo] quo Pal39 |

²²⁹ queritis] queretis R* |

²³⁰ contentiose] contentiosa Pal39 |

²³¹ tibi – Domine] inv. Pal39* |

²³² sit] om. R* |

²³³ ut] om. Cas247 |

²³⁴ fit] fuit K*, sit Cas247 |

²³⁵ sensu] sensum R Cas247 |

²³⁶ quam] qua T |

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,84:11

{31.1}In eodem: MISERICORDIA ET VERITAS OBVIAVERUNT SIBI. Et dicitis quod in greco sibi non habeat. Nec in hebreo habet²³⁷ ^cb et apud Septuaginta obelo prenotatum est. Que signa dum per scriptorum neglegentiam a plerisque quasi superflua relinquuntur, magnus in legendo error exoritur. {31.5}Sin autem non fuerit additum SIBI, MISERICORDIA ET VERITAS non SIBI, sed alii occurrisse credentur²³⁸, nec iustitia et pax sibi dedisse osculum, sed alteri.

^cb Cf. Ps-H.

²³⁷ habet] habeat K* |

²³⁸ credantur R*; crederentur Pal39 * |

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,85:14

{31.8}Octogesimo quinto: ET NON PROPOSUERUNT TE IN CONSPECTU SUO. Et dicitis, quod in vestro codice TE non habeat. Addite TE et, emendato {31.10} errore²³⁹ librarii, vestrum quoque errorem emendabitis²⁴⁰. ^cc

²³⁹ 10. errore K*] errorem K² |

²⁴⁰ 10. emendabitis] emendabitiq errorem librarii vestri Pal39 - K* |

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,85:15

{31.10.}In eodem: ET TU, DOMINE DEUS, MISERATOR ET MISERICORS. In greco invenisse vos dicitis: ET TU, DOMINE DEUS MEUS. Quod superfluum est; MEUS enim nec in hebreo habetur nec in Septaginta.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,88:8

{31.14}Octogesimo octavo: MAGNUS ET HORRENDUS. Pro quo in²⁴¹ greco invenisse vos dicitis φοβερός, quod significat²⁴² terribilis, timendus,²⁴³ formidandus. Ego puto in id ipsum significari et horrendum, non ut vulgus existimat²⁴⁴ despiciendum et squalidum, secundum illud^cd: « Mihi frigidus²⁴⁵ horror | Membra quatit »; et^ce: « Horror ubique animo, simul ipsa silentia terrent »; et^cf: « Monstrum horrendum ingens » et multa his similia.

^cd Vergilius, Aeneis, 3.29-30.

^ce Vergilius, Aeneis, 2.755.

^cf Vergilius, Aeneis, 3.658.

²⁴¹ in] om. R² L² Cas247 |

²⁴² significat] significare R |

²⁴³ timendus] et praem. Pal39 |

²⁴⁴ existimat] L² (exi in ras.); estimat Pal39 |

²⁴⁵ frigidus] frigus L Cas239 K* |

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,88:20

{31.24}In eodem: TUNC LOCUTUS ES IN VISIONE SANCTIS TUIS. Pro quo in greco filis tuis invenisse vos dicitis. Sed sciendum quod in hebreo LAASIDACH habet quod omnes τοῖς ὁσίοις cov, id est {32.1} sanctis tuis, transtulerunt et sola sexta editio prophetis tuis interpretata est, sensum magis quam verbum exprimens. Et in κοινῇ tantum pro sanctis filios repperi.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,88:39

{32.3}In eodem: Tu vero reppulisti et respexisti. Pro quo in greco ἐξουδένωσας invenisse vos dicitis. Unius littere mutatio {32.5}quantum vobis fecit errorem! Non enim RESPEXISTI , sed DESPEXISTI et PRO NIHILO DUXISTI interpretati sumus. Nisi forte ἐξουδένωσας non putatis transferendum despexisti, sed, secundum disertissimum istius temporis interpretem, adnihilasti vel adnullasti vel nullificasti, et si qua alia possunt inveniri apud imperitos portenta verborum.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,89:2

{32.10}Octogesimo nono: A SECULO USQUE IN SECULUM TU ES DEUS. Et dicitis quod in greco non sit Deus. Quod apud eos deesse manifestum est. Nam † HEL† hebraicum et omnes alii interpretes et Septuaginta similiter transtulerunt: Ἀπο τοῦ αἰῶνος ἕως τοῦ αἰῶνος σὺ εἶ ὁ θεός, quod hebraice dicitur MEOLAM AD OLAM ATH HEL.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,89:10

{32.15}In eodem: QUONIAM SUPERVENIT MANSUETUDO ET CORRIPIEMUR. In greco invenisse vos dicitis MANSUETUDO SUPER NOS. Sed et hoc superfluum est.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,90:2

{32.17}Nonagesimo: DICET DOMINO: SUSCEPTOR MEUS ES TU. Et dicitis quod in greco ES non habeat. Ego vobis amplius dicam quod apud Hebreos nec ES habeat nec TU sed apud Septuaginta et apud Latinos pro εὐφωνίᾳ et verborum consequentia positum sit.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,93:12

{32.21}Nonagesimo tertio: BEATUS HOMO QUEM TU ERUDIERIS, DOMINE. Dicitis in greco non esse TU. Et verum est; sed apud Latinos propter εὐφωνίαν positum. Si enim dicamus: BEATUS HOMO QUEM ERUDIERIS, DOMINE, compositionis elegantiam non habebit. Et quando dicitur DOMINE et apostrofa fit ad Dominum, nihil nocet sensui si ponatur et TU .^cg

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,93:23

{33.1}In eodem: Et IN MALITIA EORUM DISPERDET EOS. In greco dicitis non esse prepositionem IN , sed legi: MALITIAM EORUM DISPERDET. Sciendum autem, quod et in hebreo et in cunctis interpretibus positum sit: IN MALITIA EORUM DISPERDET EOS. Si autem voluerimus legere: MALITIAM EORUM DISPERDET, id quod in Septuaginta sequitur in fine versiculi eos et superfluum erit et vitiosum.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,97:3

{33.8}Nonagesimo septimo: RECORDATUS EST MISERICORDIE SUE. Pro quo in greco invenisse vos dicitis MISERICORDIE SUE LACOB . Sed hic IACOB nomen superfluum est.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,100:6

{33.11}Centesimo: OCULI MEI AD FIDELES TERRE UT SEDERENT MECUM. Pro quo in greco invenisse vos dicitis: Τοῦ συγκαθῆσθαι αὐτοὺς μετ᾽ ἐμοῦ. Quis non talem fugiat interpretationem, ut verbum ad verbum exprimens dicat: UT CONSEDERENT IPSI MECUM ?

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,101:8

{33.15}Centesimo primo: VIGILAVI ET FACTUS SUM SICUT PASSER SOLITARIUS IN TECTO. Et dicitis vos in greco invenisse ἐπὶ δώματι, quod antiqui codices Latinorum interpretati sunt IN EDIFICIO. Δῶμα in orientalibus provinciis ipsum dicitur quod apud nos tectum. In Palestina enim et Egypto, ubi vel scripti sunt Divini libri vel interpretati, non habent in tectis {33.20}culmina sed δώματα, que Rome vel solaria vel meniana vocant, id est plana tecta que transversis trabibus sustentantur. Denique et Petrus in Actibus Apostolorum^ch, quando ascendit in δῶμα, in tectum edificii ascendisse credendus est. Et quando precipitur nobis, ut faciamus δώματι nostro coronam, hoc precipitur, ut in tecto faciamus per circuitum{34.1} quasdam eminentias, ne facilis in preceps lapsus sit. Et in Evangelio^ci: ‘’Que, inquit, auditis in aure, dicite super δώματα’’, id est super TECTA . Et in Isaia^cj: « Quid vobis est quod omnes ascendistis in tecta vana ¿ et multa istiusmodi ».

^ch Cf. Dt. 22, 8.

^ci Mt. 10, 27.

^cj Is. 22, 1

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,101:7

In eodem: FACTUS SUM SICUT νυκτικόραξ IN DOMICILIO . {34.5}Quod similiter habetur in greco. Et queritis quid significet νυκτικόραξ apud Latinos. In hebreo pro NYCTICORACE verbum BOS scriptum est, quod Aquila et Septuaginta et Theodotio et Quinta editio NYCTICORACEM interpretati sunt, Symmachus UPUPAM , Sexta editio NOCTUAM , quod et nos magis sequimur. Denique, ubi apud nostros et Grecos legitur: . {34.10} FACTUS SUM SICUT νυκτικόραξ IN DOMICILIO, apud Hebreos dicitur : FACTUS SUM SICUT NOCTUA IN RUINOSIS. Plerique bubonem contentiose significari putant.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,101:11

{34.12}In eodem: A FACIE IRE ET INDIGNATIONIS TUE. Pro quo in greco invenisse vos dicitis: A FACIE IRE TUE, cum manifestissimum sit, quod et apud Hebreos et apud Septuaginta interpretes sic habet: Ἀπὸ προσώπου . {34.15} τῆς ὀργῆς καὶ τοῦ θυ σου.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,101:15

{34.15}In eodem: QUONIAM PLACUERUNT SERVIS TUIS LAPIDES EIUS ET TERRE EIUS MISEREBUNTUR. Pro terra in hebreo AFAR positum est, quod omnes χοῦν transtulerunt; et potest tam pulvis quam hurmus, id est terra, interpretari.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,102:9

{34.19}Centesimo secundo: NON IN PERPETUO IRASCETUR. Pro quo in greco {34.20}invenisse vos dicitis: NON IN FINE . Sed verbum hebraicum NES et PERPETUUM et FINIS et VICTORIA pro locorum intellegitur qualitate.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,103:4

{34.22} Centesimo tertio: QUI FACIS ANGELOS TUOS SPIRITUS. Pro quo in greco {35.1} invenisse vos dicitis: 'O ποιῶν τοὺς ἀγγέλους αὐτοῦ, id est: QUI FACIT ANGELOS SUOS. A quibus breviter querite, quomodo cum ad Deum sermo sit²⁴⁶, quasi ad alium loquens Propheta repente mutetur; maxime cum sic incipiat^ck: “Domine Deus meus, magnificatus es vehementer, confessionem {35.5}et decorem induisti”. Et^cl: “Qui tegis in aquis superiora eius”, id est celi. “Qui ponis nubem ascensum tuum, qui ambulas super pennas ventorum”.^cm ²⁴⁷ Et statim sequitur^cn: QUI FACIS ANGELOS TUOS SPIRITUS ET MINISTROS TUOS IGNEM urentem. Qui fundasti terram super stabilitatem suam. Et post paululum: Ab increpatione tua fugient; a voce tonitrui tui formidabunt. {35.10}Et: IN LOCO QUEM FUNDASTI EIS. QUI EMITTIS FONTES IN CONVALLIBUS. Et illud: UT EDUCAS ²⁴⁸ PANEM DE TERRA. Si ergo omnia ad secundam personam sunt, id est ad Deum, quomodo in uno²⁴⁹ versiculo tertia persona²⁵⁰ subito et²⁵¹ extra ordinem introducitur?

^ck Ps. 103, 1.

^cl Ps. 103, 3.

^cm Ps. 103, 3.

^cn Ps. 103, 4-5.

²⁴⁶ sit] fit Pal39 |

²⁴⁸ educas] Cas247 *; educam Cas247 ² |

²⁴⁹ uno] unius Pal39 * |

²⁵⁰ tertia persona] tertiam personam Cas247 |

²⁵¹ et] om. Cas247 * |

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,103:7

{35.13}In eodem: A VOCE TONITRUI TUI FORMIDABUNT. Habet et in hebreo TONITRUI TUI. Et miror quomodo apud Latinos {35.15}scriptorum errore subtractum²⁵² sit.

²⁵² script. errore subtractum] scriptorum error subtractus K, error scriptorum subtractus Pal39

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,103:25

{35.15}In eodem: HOC MARE MAGNUM ET SPATIOSUM MANIBUS. Dicitis in greco MANIBUS non haberi^co. Et ego novi, sed ex hebraico²⁵³ et de²⁵⁴ Theodotionis editione in Septuaginta sub asterisco additum est²⁵⁵. Denique et in hebreo ita scriptum est ZE HAIAN GADOL²⁵⁶ UARAB²⁵⁷ IDAM²⁵⁸ ^cp, quod Aquila sic interpretatus est: Αὐλὴ καὶ πλατεῖα²⁵⁹ χερσίν, et omnes interpretes²⁶⁰: Αὕτη ἡ θάλασσα ἡ μεγάλη καὶ εὐρύχωρος χερσίν. Et hoc secundum hebraicam dicitur proprietatem μεταφορικῶς²⁶¹, quod²⁶² quasi expansas manus²⁶³ habeat et in se cuncta suscipiat.

^co αὕτη ἡ θάλασσα ἡ μεγάλη καὶ εὐρύχωρος LXX

^cp : זֶה, הַיָּם גָּדוֹל-- וּרְחַב יָדָיִם

¶Codd. : Edmaior

²⁵³ hebraico] hebraica Pal39 |

²⁵⁴ de] om. C K P |

²⁵⁵ est] om. R* K Pal39 |

²⁵⁶ GADOL] GADLA K P, SADOLL R L T Cas247 |

²⁵⁷ UARAB] oarab Cas247 |

²⁵⁸ ZE... IDAM] ... HAIAM... K Pal39 CSEL , ZEHA IAM GADLAUAR ABIDAIM VL311 | IDAM] IDAIM K Pal39 VL311 CSEL |

²⁵⁹ πλατεῖα] Πaatia VL311 |

²⁶⁰ Αὐλὴ ... interpretes VL311 etc. ] om. R* L T Cas247 |

²⁶¹ μεταφορικῶς ] ΜΕΤΑΦΩΡΙΚΟΝ K , ΜΕΤΑΦΩΡΙΚΩΝ Pal39 VL311 |

²⁶² quod] quo K Pal39 VL311 |

²⁶³ expansas manus] expansis manibus Cas247 |

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,103:14

{35.22}In eodem: UT EDUCAS ²⁶⁴ PANEM DE TERRA. Pro quo invenisse vos dicitis UT EDUCAT ^cq . Sed {36.1} non potest aliud ad ipsum, aliud de ipso dici, aut²⁶⁵ omnia quasi ad Deum loquebatur Propheta, aut omnia ad alium de eo referebat. Cum autem pleraque ad ipsum dirigantur, et ea que ambigua sunt ad ipsius personam dirigenda sunt. ²⁶⁶ ²⁶⁷

^cq Ps-H in loc. cit.

²⁶⁴ educas] educat Cas247 * |

²⁶⁵ dici aut] dici dici autem K Pal39 |

²⁶⁶ sus K | herinaciis K Pal39 | 12. spannim T; |

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,103:17

{36.4}In eodem: HERODII DOMUS DUX EST EORUM. {36.5} Pro Herodio, quod in hebreo dicitur ASIDA, Symmachus ἰκτῖνα, id est milvum, interpretatus est. Denique et nos ita vertimus in latinum: UBI AVES NIDIFICABUNT, MILVI ABIES DOMUS EST, quod scilicet semper in excelsis et arduis arboribus nidos facere consueverit. Unde et Sexta editio manifestius interpretata est: MILVO CYPRESSI ²⁶⁸ AD NIDIFICANDUM. Pro abietibus {36.10} autem et cypressis²⁶⁹ in hebreo ponitur BARUSIM, quod magis ABIETES quam κυπαρίσσους significat.²⁷⁰

²⁶⁸ cypressi Cas247 * K ] cupressi T*, cipressi T²; copressi R²; cypressus Cas247 ² |

²⁶⁹ cypressis K] scrips., cupressis T*, cipressis T²; copressis R; cypressos Cas247 |

²⁷⁰1. AYTOYC P | id est oz. K | facis K | 14. tui om. KP 2. suos -- spiritus K | querite 00. P* | 3 | ad om. T | repente om. ΡῈ | ^. P | de om. CKP | 18. est cum sic maxime P* | 4. meus om. RLT | (?) om. R*KP | 5. in om. R²KP* | id est] idem P*; item | idaim K | celi] alibi KP | 6. pones LT*K; po- KPh | αυλη ... 20. interpretes o7. R*LT nens Cas247 | pinnas R*L*|9. fugiant Cas247 ; + Cas247 | 21. et hoc ... μεταφορικως 07. RLT et KP | 10. quem] quam R* | emittes LT* Cas247 | META9()PIKON K; ΜΕΤΑΦΩΡΙΚΩΝ Cas247 || 12. uno] P | |

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,103:18

{36.11}In eodem: PETRA REFUGIUM HERINACIIS. Pro quo in hebreo positum est SPHANNIM, et omnes χοιρογρυλλίους voce simili transtulerunt, exceptis Septuaginta, qui LEPORES interpretati sunt. Sciendum autem animal esse non maius ericio, habens similitudinem muris et ursi; unde et in Palestina ἀρκομῦς dicitur et magna est in istis regionibus huius generis abundantia semperque in cavernis petrarum et terre foveis habitare consuerunt.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,104:30

{36.18}Centesimo quarto: DEDIT TERRA EORUM RANAS. Pro quo in greco ἐξῆρψεν vos legisse dixistis. Quod potest ita interpretari: EBULLIVIT TERRA EORUM RANAS. Sed et in hoc nulla est in sensu mutatio et nos antiquam interpretationem sequentes, quod non nocebat, mutare noluimus.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,104:33

{36.22}In eodem: ET CONTRIVIT LIGNUM FINIUM EORUM. Pro quo in greco invenisse VOS DICITIS OMNE LIGNUM. Sed et hoc additum est et superfluum.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,104:42

{37.1}In eodem: QUONIAM MEMOR FUIT VERBI SUI QUOD HABUIT AD ABRAHAM PUERUM SUUM. Pro quo in greco legisse vos dicitis ὃν διέθετο, id est disposuit. lta enim et in hebreo et apud Septuaginta habetur interpretes: Ἐμνήστη ToU λόγου τοῦ ἁγίου αὐτοῦ, τοῦ πρὸς ᾿Αβραὰμ τὸν δοῦλον αὐτοῦ. Ergo, quod in greco dicitur ὃν διέθετο, in hoc loco et superfluum est et radendum.²⁷¹

²⁷¹ 117. 85. 103.818 18. Ps. 104, 30 19. sic in psalt. iuxta Hebr. 6. cf. psalt. iuxta Hebr. 22. Ἐξ: 10 4..535

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,105:1>

{37.7}Centesimo quinto: CONFITEMINI DOMINO, QUONIAM BONUS. Pro quo in greco legisse vos dicitis quoniam χρηστός, id est suavis. Sed sciendum quod γρηστός et in bonum et in suave verti potest. Denique in hebreo ita scriptum est CHI TOB, quod omnes voce simili transtulerunt QUIA BONUS. Ex quo perspicuum est, quod et χρηστός bonus intellegatur.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,105:7a

{37.12}In eodem: NON FUERUNT MEMORES MULTITUDINIS MISERICORDIE TUE. Dicitis quod in greco inveneritis: Et NON FUERUNT MEMORES; et coniunctio superflua est.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,105:7b

In eodem: ET IRRITAVERUNT ASCENDENTES IN MARE RUBUM. {37.15}Pro quo in greco invenisse vos dicitis «καὶ παρεπίκραναν, et putatis verbum e verbo debere transferri ET AMARICAVERUNT. Sed hec interpretatio ADNULLATIONI CONSIMILIS est sive ADNIHILATIONI. ^cr Legite Ezechiel et invenietis παραπικρασμόν irritationem et EXACERBATIONEM semper expressum ubi dicitur οἶκος παραπικραίνων, id est domus EXASPERANS .

^cr Cf. 32.8

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,105:44

{37.19}Et eodem: ΕT VIDIT CUM TRIBULARENTUR, ET AUDIVIT ORATIONEM EORUM. Quicquid extra hoc in greco vos invenisse dixistis, superfluum est.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,106:29

{37.22}Centesimo sexto: ET STATUIT PROCELLAM EIUS IN AURAM ET SILUERUNT FLUCTUS EIUS. Hoc ergo quod pro isto in greco invenisse vos dicitis: καὶ ἐπετίμησεν τῇ καταιγίδι αὐτῆς καὶ ἔστη, superfluum est.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,106:30

In eodem: {38.1} ET DEDUXIT EOS IN PORTUM VOLUNTATIS EORUM. Pro quo invenisse vos dicitis IN PORTUM VOLUNTATIS SUE. Sed in hebreo non habet EPHSAU, quod VOLUNTATIS SUE significat, sed EPHSAM, quod VOLUNTATIS EORUM sonat.²⁷²

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,107:3

{38.4} : EXSURGE GLORIA MEA quod dicitis in latino non esse, recte in isto psalmo non habet, quia nec apud Hebreos, nec apud ullum interpretum repperitur, sed habetur in quinquagesimo sexto psalmo,^cs de quo mihi videtur a quodam in istum locum esse translatum.^ct

^cs Ps. 56, 9.

^ct Exurge gloria mea † ω² Clementina cum Ps-R Ps-Med (+Clm343) LXX (Lucian.) de Ps. 56:9 translatum iuxta Hier. ep. 106 ] om. Rusch Ps-G cum hebr. Hexapl. Ps-α Ps-γ Ps-δ Ps-Moz C Hier. ep. 106 (nec apud ullum interpretum)

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,107:8

{38.8}In eodem: MII ALIENIGENE AMICI FACTI SUNT. Pro quo in greco invenisse vos dicitis ὑπετάγησαν, hoc est SUBDITI SUNT. Sed hoc in quinquagesimo nono psalmo scriptum est; in presenti autem ita apud omnes invenimus translatores: Ἐμοὶ ἀλλόφυλοι ἐφιλίασαν, id est AMICI FACTI SUNT, quod hebraice dicitur ETRHOHE.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,109:2a

{38.13}Centesimo nono: VIRGAM VIRTUTIS TUE EMITTET DOMINUS EX SION. ^cu Dicitis vos in grecis codicibus non legisse VIRTUTIS TUE. Quod manifeste et in hebreo et in Septuaginta interpretibus habet.

^cu Ps-R Ps-G

Codd. : Edmaior.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,109:2b

{38.15}In eodem:²⁷³ DOMINARE IN MEDIO INIMICORUM TUORUM ^cv . Dicitis in greco legi ET DOMINARE. Sed hoc nec in hebreo habetur nec apud Septuaginta et superfluum est. ^cw

^cv Ps-G

^cw κατακυρίευε hebr. Ps-H => LXX(HOP*= 36 /130+Sedulius) => Ps-G Hieron. Ep.106 (hebr. LXX) ] καὶ praem. koinè : LXXdomineveris(Rahlfs* Hop : 94 [R156 etc.] /130) => Et Vet. lat. : omnes + Clm343 ¶Nota : Rahlfs fait comme si l’omission de ET n’était attestée que par les latins alors que le HoP l’omet dans le texte et ne recense en apparat que 94 témoins.

Codd. : Edmaior.

²⁷³ In eodem] Ipso VL312

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,110:1

{38.19}Centesimo decimo: CONFITEBOR TIBI, DOMINE, IN TOTO CORDE. In greco invenisse vos dicitis IN TOTO CORDE MEO. Sed et hoc hic superfluum est.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,113:11

{38.21}Centesimo tertio decimo: DEUS AUTEM NOSTER IN CELO. Pro quo in greco legisse vos dicitis in celo et in terra. Sed et hoc hic superfluum est.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,114:2

{38.23} Centesimo quarto decimo: ET IN DIEBUS MEIS INVOCABO TE. Dicitis quod in greco non sit TE . Et bene e vestris quoque codicibus eradendum est.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,114:9

{39.1}In ipso: PLACEBO DOMINO IN REGIONE VIVORUM. Pro quo in greco legisse vos dicitis: PLACEBO IN CONSPECTU DOMINI. Sed hoc superfluum est.²⁷⁴

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,117:10.11.12

{39.4}Centesimo septimo decimo^cx: ET IN NOMINE DOMINI QUIA ULTUS SUM {39.5} IN EOS. Dicitis quia in grecis codicibus non inveniri. Sed et in latinis sub asterisco legendum est.

^cx Ps. 117, 10 ; Ps 117, 11 ; Ps. 117, 12.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,118:47

{39.7}Centesimo octavo decimo: ET MEDITABAR IN MANDATIS TUIS QUE DILEXI. In greco VEHEMENTER additum legisse vos dicitis. Sed hoc superfluum est.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,118:48

{39.9}In eodem: LEVAVI MANUS MEAS AD MANDATA QUE DILEXI. In greco legisse vos dicitis AD MANDATA TUA . Sed hoc superfluum est.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,118:59

{39.11}In eodem: COGITAVI VIAS MEAS. In greco vias tuas legisse vos dicitis. Sed hoc superfluum est et rectius MEAS legitur.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,118:59

{39.11}In eodem: ET AVERTISTI PEDES MEOS IN TESTIMONIA TUA. In greco legisse vos DICITIS ET AVERTI. Sed et hoc superfluum est. ^cy

^cyPs-H.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,118:69

{39.14}In eodem: Ego AUTEM IN TOTO CORDE SCRUTABOR {39.15} MANDATA TUA. In greco IN TOTO CORDE MEO legisse vos dicitis. Sed hic MEO superfluum est. ²⁷⁵

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,118:109

{39.16}In eodem: ANIMA MEA IN MANIBUS MEIS SEMPER ET LEGEM TUAM NON SUM OBLITUS . Pro quo in greco legisse vos dicitis: ANIMA MEA IN MANIBUS T UIS SEMPER. Sed sciendum et apud Hebreos et apud Septuaginta et omnes alios interpretes scriptum esse IN MANIBUS MEIS, et non IN MANIBUS TUIS, quod hebraice dicitur BACHAFFI; et omnes apud Grecos ecclesiastici interpretes istum locum sic edisserunt, et est breviter hic sensus: Quotidie periclitor et quasi in manibus meis sanguinem meum porto, et tamen legem tuam non obliviscor.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,118:136

{39.23}In eodem: Exitus aquarum deduxerunt oculi mei quia non custodierunt legem tuam. Pro quo in greco legisse vos dicitis: Quia non custodivi legem tuam. {40.1}Sed hoc superfluum est²⁷⁶ quia et in hebreo legitur^cz: Rivi aquarum fluebant de²⁷⁷ oculis meis quia non custodierunt legem tuam.

^cz =Ps-H.

²⁷⁶ est] om. K Pal39 |

²⁷⁷ de ] om. Cas247 |

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,118:172

{40.2}In eodem: PRONUNTIABIT ²⁷⁸ LINGUA MEA ELOQUIUM TUUM. Pro PRONUNTIABIT ²⁷⁹ in greco φθέξεται²⁸⁰ vos legisse dixistis.²⁸¹ Quod verbum sive dicas²⁸² PRONUNTIABIT ²⁸³ sive {40.5} EFFABITUR sive LOQUETUR ,²⁸⁴ idipsum²⁸⁵ significat. Denique et nos de hebreo ita vertimus^da: LOQUETUR ²⁸⁶ LINGUA MEA SERMONEM TUUM ²⁸⁷ .

^da =Ps-H.

²⁷⁸ pronuntiavit] pronun (t)iauit R* K Pal39 |

²⁷⁹ pro pronuntiabit] pro quo nun(t)iavit K Pal39 , pronuntiabit T |

²⁸⁰ φθέξεται] ΦΘΕΓξΟΙΤΟ Pal39 |

²⁸¹ dixistis] dicitis T* |

²⁸² dicas] dicat Cas247 |

²⁸³ pronuntiabit] pronuntiavit K Pal39 |

²⁸⁴ loquetur] loquitur R* |

²⁸⁵ idipsum] ad ipsum K Pal39 |

²⁸⁶ loquetur] loquitur R* |

²⁸⁷ tuum] meum C as247 |

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,119:2

{40.7}Centesimo nono decimo: Domine, libera animam meam a labiis iniquis, a²⁸⁸ lingua dolosa. In greco legisse vos²⁸⁹ dicitis et a lingua dolosa; et²⁹⁰ superfluum est.

²⁸⁸ a] et Cas247, et a K Pal39 |

²⁸⁹ leg. vos] vos legisse inv. Pal39 |

²⁹⁰ et] + ergo K Pal39 |

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,126:5

{40.10}Centesimo vicesimo sexto²⁹¹: BEATUS VIR QUI IMPLEVIT ²⁹² DESIDERIUM SUUM EX IPSIS. In²⁹³ greco dicitis VIRUM ²⁹⁴ non haberi. Quod manifestissime et in hebreo et in Septuaginta interpretibus continetur.

¶Codd. : Edmaior

²⁹¹ .CXXVI.] centesimo vigisimo quinto VL311 K Pal39 |

²⁹² implevit VL311 ] implebit R² CSEL |

²⁹³ In] Et in R K Pal39 VL311 |

²⁹⁴ virum] vir Cas247 K Pal39 VL311 CSEL |

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,129:4

{40.13}Centesimo vicesimo nono: PROPTER LEGEM TUAM SUSTINUI TE, DOMINE ^db . Dicitis vos in greco²⁹⁵ invenisse PROPTER NOMEN TUUM. ^dc Et nos confitemur {40.15}plura sic²⁹⁶ exemplaria repperiri²⁹⁷; sed quia veritati²⁹⁸ studemus quid in hebreo sit, simpliciter debemus dicere pro NOMINE sive LEGE apud eos legitur THIRA ²⁹⁹ [תירא] quod Aquila interpretatus³⁰⁰ est φόβον hoc est TIMOREM , Symmachus³⁰¹ et Theodotion : νόμον,³⁰² id est LEGEM putantes THORA ^dd propter litterarum³⁰³ similitudinem iod ³⁰⁴ [י] et vau [ו], que tantum magnitudine distinguuntur. {40.20}Quinta editio TERROREM interpretata est, Sexta VERBUM . ^de

^db Ps-R=Ps-G

^dc sic Ps-Med

^dd νόμου R + Sedulius (τō νωμō), Hexapl. (Sym. et Theodot. ex hebr. תורא => תּוֹרָה, cf. Hieron. ep. 106), legem Ps-R Ps-G Ps-α Ps-γ Ps-Med (+ Clm343 VL409 L ) pleraque Psalteria Veteris Latinae praeter Ps-Med (cf. infra) Basel (legem et nomen) => Rahlfs

^de ὀνόματὀς LXX Luc.(R156 plerique codd. ; FIELD , t. 2, Oxford, 1875 : « hodierna ad unum omnia [exemplaria] cum Syro-hex. ») + dik39114) VL408 G VL409 G cum Sahid., nomen VL408 L Ps-Med Basel (legem et nomen) => HoP. - תִּוָּרֵא (לְמַעַן) => timorem Hexapl. (Aquila), terrorem Hexapl. (Quinta), cum terribilis sis Ps-H ¶Nota : La tradition grecque et latine se partage entre deux leçons que Jérôme fait découler d’une certaine vocalisation de l’hébreu que les interprètes d’expression grecque ont traduit par Loi, Parole ou Nom. Jérôme retient legem avec la tradition latine quasi unanime - à l’exception de la révision irlandaise du Ps-Med.- , même si la koinè a préféré ὀνόματὀς retenu par l’édition d’Oxford (HoP). Rahlfs revient à la leçon alexandrine mieux attestée par la traditions indirectes des psautiers non grecs. La tradition juive, vocalisant différemment, préfère l’effet (la crainte) à la cause (Dieu qui parle et légifère) et se distingue complètement sur ce point de la réception chrétienne du verset. [MM2024]

¶Codd. : Edmaior

²⁹⁵ uos - in greco VL311 ] inv. T |

²⁹⁶ sic VL311 ] om. Cas247 |

²⁹⁷ repperiri VL311 ] repperire R* |

²⁹⁸ veritati VL311 ] veritate R* |

²⁹⁹ THIRA VL311 ] thora Cas247 |

³⁰⁰ interpretatus VL311 ] interpretatum Pal39 |

³⁰¹ Symmachus VL311 ] scrips., symachus Pal39 |

³⁰² νόμον ] MONON VL311 |

³⁰³ litterarum] littere K Pal39 VL311 |

³⁰⁴ iod νόμον] ioth L T ; ioht Cas247 |

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,131:2

{40.21}Centesimo tricesimo primo³⁰⁵: SICUT IURAVIT ³⁰⁶ DOMINO, VOTUM VOVIT DEO ³⁰⁷ LACOB. Pro eo quod nos interpretati sumus VOTUM VOVIT, in greco ηὔξατο legisse vos dicitis et putatis interpretari debuisse ORAVIT. Sed hoc male³⁰⁸; εὐχή enim pro locorum qualitate et ORATIONEM et VOTUM significat secundum {40.25} illud^df: « Redde Deo³⁰⁹ vοta tua », id est τὰς εὐχάς σου.

^df Ps. 49, 14.

³⁰⁵ primo] om. K Pal39 |

³⁰⁶ iuravit om. Pal39 K |

³⁰⁷ deo] domino deo K* |

³⁰⁸ sed hoc male] om. K Pal39 |

³⁰⁹ deo] domino K Pal39 |

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,135:7

{40.26}Centesimo tricesimo quinto: QUI FECIT ³¹⁰ LUMINARIA MAGNA. Dicitis {41.1} quia in greco inveneritis MAGNA SOLUS. Sed hoc de superiori³¹¹ versiculo est, ubi legimus: QUI ³¹² FECIT ³¹³ MIRABILIA ³¹⁴ MAGNA SOLUS. lbi ergo legendum est et hic quasi superfluum non scribendum.

³¹⁰ fecit] facit K |

³¹¹ superiori] superiore R² L, superire R* |

³¹² qui] quia Pal39 |

³¹³ fecit] facit K Pal39 |

³¹⁴ mirabilia] luminaria R C |

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,137:2

{41.4}Centesimo tricesimo septimo³¹⁵: QUONIAM ³¹⁶ MAGNIFICASTI SUPER OMNE NOMEN SANCTUM TUUM. In greco repperisse vos dicitis SUPER OMNES. Sed in Septuaginta ita legitur: Ὅτι ἐμεγάλυνας ἐπὶ πᾶν τὸ ὄνομα τὸ ἁγιόν σου, sicuti³¹⁷ et nos in latinum vertimus. Ceterum apud Hebreos ita esse cognoscite: “Quia³¹⁸ magnificasti {41.10} super omne nomen³¹⁹ tuum³²⁰ verbum tuum”. luxta editionem autem³²¹ latinam hic sensus est: QUONIAM ³²² MAGNIFICASTI SUPER OMNE NOMEN, hoc est,³²³ quod in celo et in terra dici potest, SANCTUM Filium TUUM .

³¹⁵ 4. tric. sept.] xxxvi Cas247 K Pal39 |

³¹⁶ quoniam] quam K Pal39 |

³¹⁷ sicuti] sicut K Pal39 |

³¹⁸ quia] quam K Pal39 |

³¹⁹ nomen] + tuum T |

³²⁰ tuum] om. Cas247 |

³²¹ editionem autem] inv. Cas247 |

³²² quoniam] quam K Pal39 |

³²³ quoniam... hoc est] om. R* |

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,138:4

{41.12}Centesimo tricesimo octavo:³²⁴ QUIA NON EST SERMO IN LINGUA MEA. ³²⁵ Pro quo in greco legisse vos dicitis: QUIA NON EST DOLUS IN LINGUA MEA. Quod³²⁶ solum Sexta editio interpretata est. Ceterum et apud Septuaginta {41.15}et apud omnes interpretes et ipsum hebraicum vel λαλιάν³²⁷ vel λόγον³²⁸, id est ELOQUIUM ^dg et VERBUM, scriptum habet. Denique hebraice MALA³²⁹ dicitur.

^dg Ps-H.

³²⁴ .XXXVIII.] .XXXVII. K Pal39 |

³²⁵ mea] tua Pal39 |

³²⁶ quod ] + non Cas247 |

³²⁷ λαλιαν] alian K Pal39 |

³²⁸ vel λόγον] om. T , vel ΛOΓION R*, vel ΛOYON R* |

³²⁹ mala] hela K; om. Pal39 |

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,139:6

{41.17}Centesimo tricesimo nono: FUNES EXTENDERUNT IN LAQUEUM. Pro quo in greco³³⁰ invenisse vos dicitis: FUNES EXTENDERUNT LAQUEUM ³³¹ PEDIBUS MEIS . Sed hoc in hoc loco³³² superfluum est.

³³⁰ in greco] om. Pal39 |

³³¹ laqueum] praem. in K Pal39 |

³³² sed hoc in hoc loco] om. Pal39 |

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,139:14

{41.19}In eodem pro eo quod est: HABITABUNT RECTI CUM VULTU TUO, in greco repperisse vos dicitis et habitabunt. Sed hic ET coniunctio superflua est.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,140:7

{41.22}Centesimo quadragesimo: DISSIPATA SUNT OSSA NOSTRA SECUS INFERNUM . Pro quo³³³ in greco legisse vos³³⁴ dicitis OSSA EORUM. Sed et hoc³³⁵ superfluum est.

³³³ quo] eo quod Cas247 |

³³⁴ legisse – vos ] inv. T |

³³⁵ et hoc] inv. T |

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,146:10

{41.25}Centesimo quadragesimo sexto³³⁶: NEC IN TIBIIS VIRI ³³⁷ BENEPLACITUM ERIT EI ³³⁸ . Pro EI, DOMINO ³³⁹ legisse vos dicitis. Quod non habetur ³⁴⁰. ^dh

^dh hoc (2?) om. TK ויו οἰ] εἰ πο תו e Te coz niunctio -- est R | est om. T

³³⁶ .VI.] .VII. Cas247 |

³³⁷ viri] om. Cas247 |

³³⁸ erit ei] inv. K |

³³⁹ Domino] Dominum T, o domine K Pal39 |

³⁴⁰ habetur] habeatur K Pal39 3 |

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,176

{42.1} Ideo³⁴¹ autem, quod et vos in fine schedule³⁴² queritis, et sanctus filius meus Avitus frequenter efflagitat, quomodo greca³⁴³ interpretanda³⁴⁴ sunt³⁴⁵ verba³⁴⁶, breviter annotavi.

³⁴¹ ideo] R*; de eo R² K Pal39 |

³⁴² schedule] sedule Cas247 |

³⁴³ greca] om. R* |

³⁴⁴ interpretanda] interponenda K |

³⁴⁵ sunt] sint R L |

³⁴⁶ verba] nomina T |

Νεομηνία mensis exordium³⁴⁷ est, quod nos secundum latine lingue proprietatem kalendas possumus dicere. Verum, {42.5} quia apud Hebreos mensis secundum lune cursum supputatur et apud Grecos μήνη luna dicitur, νεομηνία³⁴⁸ quasi NOVA LUNA appellatur.

³⁴⁷ exordium] exordii Cas247 |

³⁴⁸ νεομηνία] neomenia R² L² T P; neominia R*L*K; neomenia L T², neominia R L*, necminia Cas247 |

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,177

Ἔρημος autem DESERTUM vel SOLITUDINEM significat;

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,178

θρόνος,³⁴⁹ SEDEM vel SOLIUM;

³⁴⁹ θρόνος] thronus R L T Cas247 K Pal39

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,179

νυκτικόραξ, ut diximus^di, NOCTUAM.

^di Supra Edmaior. p. 34.8

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,180

Κυνόμνια,³⁵⁰ non, ut Latini interpretati sunt, MUSCA CANINA dicitur per υ grecam litteram; sed, iuxta hebraicam intellegentiam, {42.10} per δίφθογγον debet scribi οι ³⁵¹ ut sit κοινόμυια,³⁵² id est OMNE MUSCARUM GENUS ³⁵³ , quod³⁵⁴ Aquila πάνμικτον, id est OMNIMODAM MUSCAM interpretatus est.

³⁵⁰ KYNOMYA R L T; KYNOMIA K; kinomia Pal39 |

³⁵¹ οι] om. T |

³⁵² KOINOMIA R L Cas247 K Pal39 ; KOYNOMYIA T |

³⁵³ musc. - genus] inv. T Pal39 |

³⁵⁴ quod] sed K Pal39 |

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,181

Λαξευτήριον autem, pro quo Latinus ASCIAM vertit, nos genus ferramenti interpretamur³⁵⁵ quo³⁵⁶ lapides dolantur. Denique, ex hebreo vertentes ita diximus^dj: « Et³⁵⁷ nunc scalpturas³⁵⁸ eius pariter bipinne³⁵⁹ et dolatoriis deraserunt ». Λαξευτήριον ergo ‘dolatorium’ dici potest. EXPLICIT EPISTULA SANCTI HIERONYMI AD SUNNIAM ET FRETELAM. ³⁶⁰

^dj Ps. 74, 16 (Ps-H)

³⁵⁵ interpretamur] interpretabimur T ; interpretati sumus K Pal39 |

³⁵⁶ quod Cas247 |

³⁵⁷ et] ut R L T Cas247 |

³⁵⁸ scalpturas] sculpturas T; sculpturam Pal39 ²; sculptura K Pal39 * |

³⁵⁹ bipinne L Cas247 ] bipinni VL312 , bipenne T K VL312*; bipenna Ρal39 ² |

³⁶⁰ Subscriptio : explicit epistola sancti hieronimi ad sunniam et fretelam L T — explicit epistola sancti hieronimi presbiteri Pal39 — explicit R — finit Κ — sine subscriptione Cas247 CSEL |

<01.106b> Hieronymi epistola ad Sunniam et Fretelam de Psalterio

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,1

^prol.| ¶ Ad lectorem [novissima emendatio 3.8.2024]

^prol.| ¶ ^A Incipit¹ epistula sancti Hieronymi ad Sunniam et Fretelam de Psalterio que de Septuaginta interpretum editione corrupta sint². -

^A ¶Principes de l’édition: Le texte de Edmaior est retenu comme texte de base avec, entre accolades, la pagination et les numéros de lignes de l’édition critique de la Vulgate ( Edmaior) . La référence biblique de chaque lieu critique tient lieu de numéro de paragraphe. L’orthographe est normalisée selon les principes de Sacra Pagina, celle-ci adoptant l’orthographe de l’éditio maior, pour les formes rares ou héritée de la lettre 106. Le texte sera complété de notes originales et de la collation de la version des psautiers quadruples de la famille de Salomon III de Saint Gall : VL311 et VL312 (= Bruyne p) ainsi que ponctuellement des psautier greco-latin milanais VL408 VL409. Les leçons de VL312 indiquent un texte moins fautif que VL311, alors même que VL311 est plus ancien et copié à Saint-Gall même. Pour les variantes des mots en caractères grecs et hébreux on se reportera aux éditions papier et aux manuscrits. Le copiste de VL311 semble ne pas comprendre ce qu’il écrit en grec et en hébreu, la séparation des mots est souvent fautive, mais les séquences consonnantiques de l’hébreu semblent plus correctes que celles du texte procuré par l’édition maior.
¶Codd. :
A = Berolinensis lat. 17 s. IX. eddidit CSEL
B = Berolinensis lat. 18 s12 (continet initium usque ad. p. 249, 16 discordet) eddidit CSEL
Bruyne : De Bruyne, Préfaces de la Bible latine (Ps.), § 10, p. 51 eddidit R (=E), VL312 (p)
Cas247 = Montecassino, cod. 247, s11 ; eddiderunt CSEL ( O) Edmaior (C)
CSEL = Isidor Hilberg, ed., CSEL 55, 1912, p. 247 sqq. ; eddidit A Cas247 (O) P t r o Pal39 (p) B ; trois témoins sur 10 sont communs avec l’édition critique de la Vulgate. D. De Bruyne, « 'La Reconstitution du Psautier Hexaplaire Latin », Rev Bén. 1929, p. 301-302 estime que le texte a été « mal édité » et propose plusieurs corrections. Il faut désormais lui préférer le texte publié dans l’édition critique de la Vulgate.
Edmaior : t. 10, p. 8-42, collationne 6 témoins : h (=CSEL) R L T C (=C247) K P ( = Pal39) ; T C Pal39 avaient déjà été collationnés par CSEL.
o = Oxoniensis Balliolensis 229 s12 ; eddidit CSEL
P = Cenomanensis 126 s. IX. eddidit CSEL
Pal39 = BAV, Pal. lat. 39 s. XI eddiderunt CSEL (p) Edmaior texte (P) : très proche de VL311
PL 22, 837-867 (pro memoria).
Q = Duacensis 247 s11 ; eddidit CSEL
R = BAV, Reg. lat. 11 eddidit Bruyne Edmaior
r = Sessorianus 71 (Bibl. Nat. Rom. 1349) s11 ; eddidit CSEL
t = Cheltenhamensis 24510, s9 (fragmentum § 59-67.1 = CSEL p. 277.17-283.2) ; eddidit CSEL
T = Reims, BM, 15, s11 ; eddidit CSEL (B^) Edmaior. (T)
VL= Vetus latina
VL311 = Bamberg, Staatsbibliothek, Msc. Bibl. 44 (A.I.14), f. 2r sqq., psalterium quadruplex, St Gall, a. 909 : ancêtre direct de Pal39
VL312 = Paris, BnF, NAL 2195, f. 2r sqq. collationné par Dom De Bruyne avec R VL408 VL409

¹ Incipit] om. Cas247

² sint] sunt Cas247 Pal39 VL311 VL312

^prol.| Dilectissimis³ fratribus Sunnie et Fretele et ceteris⁴ qui vobiscum Domino serviunt Hieronymus⁵.

³ Dilectissimis VL312] Dilectis Pal39 Val311 (in ras.)

⁴ ceteris VAL311 VL312 etc. ] + fratribus Pal39

⁵ Incipit... Hieron.] om. CSEL

^prol.| Vere in vobis apostolicus et propheticus sermo completus est^a: « In omnem terram exiit ⁶ sonus eorum et in fines orbis terre verba eorum ». {8.5} Quis hoc crederet ut barbara Getarum lingua hebraicam quereret veritatem et dormitantibus, immo contendentibus Grecis, ipsa Germania⁷ Spiritus sancti eloquia scrutaretur? “In veritate cognovi, quod non est personarum acceptor Deus, sed in omni gente qui timet Deum et operatur Dei iustitiam acceptus est illi”^b. Dudum callosa tenendo capulo manus et {8.10} digiti tractandis⁸ sagittis aptiores ad stilum calamumque mollescunt, et bellicosa pectora vertuntur in mansuetudinem christianam. Nunc et Isaie⁹ vaticinium cernimus opere completum^c : « Concident gladios suos in aratra et lanceas suas in falces et non assumet gens contra gentem gladium et non discent ultra pugnare ». Rursumque in eodem^d: « Pascetur¹⁰ lupus cum {8.15} agno et pardus requiescet¹¹ cum hedo, et vitulus et leo et taurus pascentur simul et puer parvulus ducet¹² eos, et bos et ursus in commune pascentur parvulique eorum erunt pariter, et leo et bos comedent paleas¹³ », non ut simplicitas in feritatem transeat, sed ut feritas discat simplicitatem.

^a Ps. 18, 5; Rm. 10, 18.

^b Act. 10, 34-35.

^c Is. 2, 4.

^d Is. 11, 6-7.

⁶ exiit VL311 VL312 etc. ] exivit T Cas247 Pal39

⁷ Germania] germana T

⁸ digiti tractandi] digitis tractando Cas247

⁹ Isaie] scrips., Esaie cett.

¹⁰ pascetur] pascitur VL311

¹¹ requiescet Pal39 CSEL ] requiescit R L T Cas247 K VL311

¹² ducet] ducit R L T Cas247 K VL311

¹³ et bos comedent – paleas] et bos paleas comedent inv. T, comedunt Cas247, om. Pal39 †

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,2

^prol.| Queritis¹⁴ a me rem magni operis et maioris invidie, in qua scribentis {9.1} non ingenium sed eruditio comprobetur ut, dum ipse cupio iudicare de ceteris¹⁵, iudicandum me omnibus prebeam, et in opere Psalterii iuxta digestionem schedule vestre, ubicumque inter Latinos Grecosque contentio est quid magis Hebreis conveniat significem. In {9.5} quo illud breviter admoneo ut sciatis aliam esse editionem quam Origenis et Cesariensis¹⁶ Eusebius omnesque¹⁷ Grecie tractatores κοινά, id est ‘communem’¹⁸ appellant atque ‘vulgatam’ et a plerisque nunc ‘Lucianios’ ¹⁹* dicitur, aliam Septuaginta interpretum, que et in ἑξαπλοῖς ²⁰ codicibus repperitur et a nobis in latinum sermonem fideliter versa est et Hierosolyme {9.10} atque in²¹ Orientis ecclesiis decantatur²² ^e. Super²³ qua re et sanctus²⁴ et²⁵ filius meus Avitus sepe quesierat et, quia se occasio fratris nostri Firmi presbyteri dedit, qui mihi vestram epistulam²⁶ reddidit²⁷, vobis²⁸ scribens in commune²⁹ respondeo et me magno amicitie libero fenore quod, quanto magis solvimus, plus debemus. Sicut autem in Novo {9.15} Testamento, si³⁰ quando apud Latinos questio exoritur et est inter exemplaria varietas³¹, recurrimus ad fontem greci sermonis quo Novum scriptum est Instrumentum, ita³² in Veteri Testamento, si quando inter Grecos Latinosque diversitas est, ad hebraicam confugimus veritatem ut, quicquid de fonte proficiscitur³³, hoc queramus in rivulis. Kοινή³⁴ {9.20} autem ista, hoc est communis³⁵ dictio³⁶*, ipsa est que et³⁷ Septuaginta; sed hoc interest³⁸ inter³⁹ utramque quod κοινή pro locis et temporibus et pro voluntate scriptorum vetus corrupta editio est. Ea autem, que habetur in ἑξαπλοῖς et quam nos vertimus, ipsa est que in eruditorum libris incorrupta et immaculata Septuaginta interpretum translatio reservatur⁴⁰. {9.25} Quicquid ergo ab hac discrepat, nulli dubium est, quin ita et⁴¹ ab Hebreorum auctoritate⁴² discordet.^B

¹⁴ Queritis] Queris VL311 R L T K*

¹⁵ iudicare – de ceteris] inv. VL311

¹⁶ cesariensis Pal39 , cesariense[--], censariensis K

¹⁷ omnesque] omnisque R

¹⁸ commune L T

¹⁹ Lucianios R L T K Pal39 VL311 VL312 ] Lucianos Cas247, Λουκιάνειος CSEL

²⁰ ἑξαπλοῖς] εζαπλοις VL311, exaplois VL312

²¹ in] om. Cas247

²² decantatur] decantantur Pal39

²³ super] supra Cas247

²⁴ sanctus] om. Pal39

²⁵ et] om. VL311 VL312 L² T Pal319 CSEL

²⁶ vest. ep.] epistulam vestram Pal39

²⁷ reddidit VL311 etc. ] tradedit R², tradidit VL312 R³ CSEL , reddedit R*

²⁸ vobis R² VL312 ] a vobis R* L T Cas247 Pal39 CSEL VL311 , om. K

²⁹ in commune] in communem Cas247

³⁰ si om. K*

³¹ et est inter exemplaria varietas] om. VL312

³² ita] + et R² CSEL

³³ proficiscitur VL312 etc. ] proficitur VL311

³⁴ Kοινή] KOINON Cas247

³⁵ ista hoc est - communis] inv. VL311 Pal39

³⁶ dictio L T Cas247 K Pal39 VL311 VL312 ] editio R CSEL (O B)

³⁷ et] + in Pal39 VL311, etin K

³⁸ interest] om. Cas247

³⁹ inter] in Pal39

⁴⁰ translatio reservatur] translatione servatur VL312

⁴¹ et] om. Pal39

⁴² auctoritate] auctoritate] veritate Cas247

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,5:6

^prol.| {10.1} Prima⁴³ de quinto⁴⁴ psalmo questio fuit : Neque habitabit ⁴⁵ iuxta te ⁴⁶ malignus. Pro quo habetur in greco: Οὔτε παροικήσει⁴⁷ σοι πονηρός sive⁴⁸ πονηρευόμενος, ut vulgata editio continet. Et miramini cur παροικίαν⁴⁹, id est incolatum, latinus interpres non verterit⁵⁰, sed pro hoc posuerit habitationem ⁵¹ {10.5} que grece dicitur κατοικία. Quod quidem in alio loco fecisse convincitur^f: “Heu mihi quia incolatus meus prolongatus est”. Et in quarto decimo psalmo rursum pro incolatu habitationem posuit^g: « Domine, quis habitabit in tabernaculo tuo? » Et sciendum quod, si voluerimus dicere: Domine, quis incolet tabernaculum tuum? vel illud e⁵² quinto^h: “Neque {10.10} incolat iuxta te malignus”, perdes⁵³ εὐφωνίαν,⁵⁴ et dum interpretationis κακοζηλίαν sequimur, omnem decorem translationis amittimus; et hanc esse regulam boni interpretis, ut ἰδιώματα lingue alterius sue lingue exprimat proprietate. Quod⁵⁵ et Tullium in †Protagora†⁵⁶* Platonis et in Oixoνομικῷ Xenofontis et in Demosthenis contra Eschinen oratione⁵⁷ fecisse {10.15} convincimus⁵⁸, et Plautum, Terentium Ciciliumque⁵⁹, eruditissimos viros, in grecis comoediis transferendis. Nec ex eo quis latinam linguam angustissimam putet, quod non possit verbum transferre de verbo, cum etiam Greci pleraque nostra circuitu⁶⁰ transferant et verba hebraica non interpretationis fide, sed lingue sue proprietatibus nitantur exprimere.⁶¹

^f Ps. 119, 5.

^g Ps. 14, 1.

^h Ps. 5, 6.

⁴³ prima] K*, primo K²

⁴⁴ quinto] quinta K

⁴⁵ habitavit K*

⁴⁶ te] om. Pal39 ²

⁴⁷ παροικήσει] Π ΙΛΡΟΙΚΕCΙCΟΙ VL311, ΠΑ POIKECI R L , ΠTAPOIKΕI Pal39

⁴⁸ πονηρός Sive] om. T

⁴⁹ παροικίαν] ΠΑ ΝΟΙΚΊΑΝ Pal39 R * VL311

⁵⁰ verterit] verteret K² Pal39 VL311

⁵¹ habitationem VL311 ] habitatione R F L T Cas247

⁵² e K*] de T K² Pal39 VL311 CSEL

⁵³ perdes K*] perdit K², perdidit Pal39 VL311

⁵⁴ευφωνιαν]ὴ ΕΨΥΦΩΝΙΑΜ T?; €O90NIAN L >; ΕΟΦΩΝΙΑΜ T*; ΓΟΦΩΝΙΑΝ Cas247 qui in marg. cacophonian transcribit

⁵⁵ Quod] + quidem K² Pal39 VL311

⁵⁶ Protagora] restit. Edmaior. ex CSEL, Pytagora codd. omnes

⁵⁷ oratione Edmaior. CSEL VL312 ] orationem CSEL (A r ) Cas247 Pal39 T VL311, cett. codd. (Edmaior.)

⁵⁸ convicimus] convicimur VM311

⁵⁹///////// ciciliumque L*T Cas247 ] ceciliumque R² L², ceciliumque CSEL , etciliumque R*; ciliciumque K Pal39

⁶⁰ circuitu VL311 etc. ] circuiuut circuitu] circuit ut L* (ut uid.) K, circuitu ut R*, circuiunt ut T VL312 ; circuunt ut Cas247, vel circueunt K²

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,5:9

^prol.| {10.20}De eodem psalmo: Dirige in conspectu meo viam tuam. Pro quo habetur in greco⁶²: Κατεύθυνον ἐνώπιόν σου τὴν ὁδόν μου⁶³, hoc est: Dirige {11.1} in conspectu tuo viam meam. Quod nec Septuaginta habent nec Aquila nec Symmachus nec Theodotio, sed sola κοινή editio. Denique et in hebreo ita scriptum repperi: OSER LAPHANOI †DARCHACH†⁶⁴ quod omnes voce simili transtulerunt: Dirige in conspectu meo viam tuam, secundum {11.5} illud quod et in oratione Dominica diciturⁱ: « Pater noster, qui es in celis, sanctificetur nomen tuum », non quo nobis orantibus sanctificetur quod per se sanctum est, sed quo petamus, ut, quod per naturam sui sanctum est, sanctificetur in nobis. Ergo et nunc Propheta postulat, ut via Domini, que per se recta est, etiam sibi recta fiat.

ⁱ Mt. 6, 9.

⁶² greco] + KOINH editio R

⁶³ μου] SOY Pal39 VL311

⁶⁴ LAPHNOI DARCHACH] LAPHARNOI DARCHACHI VL311

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,6:11

^prol.| {11.10}De sexto psalmo: Erubescant et conturbentur vehementer omnes inimici mei. Et dicitis in greco vehementer non haberi. Scio, sed hoc vulgata. Ceterum et in hebreo habet MOD [מאד], id est vehementer, et omnes σφόδρα similiter transtulerunt.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,7:9

^prol.| prol.|{11.14}De septimo psalmo: Iudica me, Domine, secundum iustitiam meam. {11.15}Pro quo habetur in greco κατὰ τὴν δικαιοσύνην σου, id est iuxta iustitiam tuam . Sed et in hoc male; in hebreo enim SEDECHI habet, quod interpretatur iustitia mea, et non SEDECACH, quod iustitiam tuam sonat. Sed omnes interpretes iustitiam meam voce simili transtulerunt. Nec cuiquam videatur temerarium quod iudicari secundum iustitiam suam {11.20} postulet, cum et sequens versiculus hoc ipsum significet: Et secundum innocentiam meam super me, et sexti decimi psalmi hoc exordium sit^j: Exaudi, Domine, iustitiam meam, et in septimo decimo quoque dicatur^k: « Retribuit mihi Dominus secundum iustitiam meam et secundum puritatem manuum mearum reddet mihi », in vicesimo quoque quinto psalmo scriptum sit^l: Proba me, Domine, et tempta me, ure renes meos et cor meum, et {12.1} in quarto dicatur: « Cum invocarem, exaudivit⁶⁵ me Deus iustitie mee », et in octogesimo quinto: « Custodi animam meam, quoniam sanctus sum » ; lacob quoque loquatur in Genesi^m: « Exaudiet me cras iustitia mea ».

^j Ps. 16, 1.

^k Ps. 17, 21.

^l Ps. 25, 2.

^m Gn. 30 ; 33.

⁶⁵ invocarem exaudivit] inuocarem te exaudisti Cas247

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,8:4

^prol.| De octavo psalmo: Quoniam videbo celos tuos. Et dicitis quod {12.5} tuos in greco⁶⁶ non habeat. Verum est, sed in hebreo legitur SAMACHA, quod interpretatur celos tuos, et de editione Theodotionis⁶⁷ in Septuaginta interpretibus additum est sub asterisco. Cuius rei breviter vobis sensum aperiam ubi quid minus habetur in greco ab hebraica veritate, Origenis de translatione Theodotionis addidit et signum posuit {12.10} asteris, id est stellam, que, quod prius absconditum videbatur, illuminet et in medium proferat; ubi autem quod in hebreo non est, in grecis codicibus invenitur, obelon, id est iacentem, preposuit, quam nos latine veru possumus dicere, quo ostenditur iugulandum esse et confodiendum quod in authenticis libris non invenitur. Que signa et in Grecorum {12.15}Latinorumque poematibus inveniuntur.

⁶⁶ tuos – in greco] inv. Cas247

⁶⁷ theodotionis K² (ut vid.)

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,16:21

^prol.| {12.19} Sexto decimo⁶⁸: Oculi tui videant equitates. Pro quo in greco vos legisse dixistis οἱ ὀφθαλμοί μου, id est oculi mei. Sed rectius oculi tui quia et supra dixeratⁿ : De vultu tuo iudicium meum prodeat ut, oculi Dei⁶⁹ in propheta operante,⁷⁰ non prava⁷¹ sed recta conspiciant⁷².

ⁿ Ps. 16, 2.

⁶⁹ Dei] Domini K Pal39 VL311

⁷⁰ operante] recta aperante R*

⁷¹ prava] parva R*

⁷² conspiciant] conspiciunt R*; conspiciat Pal39 VL311

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,16:8

^prol.| {12.19}In ipso: Custodi me ut pupillam oculi. Dicitisque “in greco legi^o: Custodi me, Domine”. Quod nec in hebreo nec in ullo habetur interprete.

^o Ibid.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,16:13

^prol.| {12.21}In eodem : Exsurge, Domine, preveni eum et supplanta eum. Pro quo in greco Πρόφθασον⁷³ αὐτούς, id est preveni eos et supplanta eos. Sed melius si legatur numero singulari, siquidem de impio dictum est, de quo statim {13.1} sequitur: Preveni eum et subplanta eum; eripe animam meam ab impio. Nullique dubium, quin diabolum significet.

⁷³ Πρόφθασον] Πρόεφθασον VL311

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,17:13

^prol.| {13.3}Septimo decimo: Grando et carbones ⁷⁴ ignis . Et queritis cur grecus istum versiculum secundum^p non habeat interpositis duobus versibus.{13.5}Sed sciendum quia de hebraico et Theodotionis editione in Septuaginta interpretibus sub asterisco additum sit.

^p PS. 17, 14.

⁷⁴ carbones] carbonis R*

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,17:34

^prol.| {13.6}In eodem: Qui perfecit pedes meos tamquam cervorum. Pro quo scribitis in greco inveniri ὡσεὶ ἐλάφου, id est tamquam cervi, singularem numerum pro plurali. Sed in hebreo pluralis numerus positus est CHAIALOTH, et omnes interpretes pluralem numerum transtulerunt.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,17:36

^prol.| {13.10}In eodem: Et dedisti mihi protectionem salutis tue. Pro quo in greco vos legisse dixistis τῆς σωτηρίας μου, id est salutis mee. Sed in hebreo IESACHA salutis tue significat, non mee quod et omnes interpretes transtulerunt.⁷⁵

⁷⁵ transtulerunt om. Cas247

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,17:40

^prol.| {13.13}In ipso: supplantasti insurgentes in me subtus me. Pro quo in greco plus invenisse vos dicitis omnes insurgentes. Sed omnes additum est.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,17:47

^prol.| {13.15}In eodem: Vivit Dominus et benedictus Deus meus. Et dicitis in greco non haberi meus . Quod non sub asterisco sed ab ipsis Septuaginta de hebraica veritate translatum est et cuncti interpretes in hac parte consentiunt.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,17:48

^prol.| {13.18}In eodem: Liberator meus de gentibus iracundis. Pro quo in greco invenisse vos dicitis ab {13.20} inimicis meis fortibus sive potentibus. Et quia semel⁷⁶ veritati studemus, si quid vel transferentis festinatione vel scribentium vitio depravatum est, simpliciter confiteri et emendare debemus. In hebreo nihil aliud habet nisi hoc: Liberator meus ab inimicis meis; Septuaginta⁷⁷ iracundis addiderunt. Et pro gentibus tam in hebreo quam in cunctis interpretibus {13.25} inimici positi sunt; et miror, quomodo pro inimicis gentes mutate sint.

⁷⁶ semel] simul Pal39 *

⁷⁷ septuaginta K² Pal39 ] + autem R² CSEL

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,18:6

^prol.| {13.27}Octavo decimo: Exultavit ut gigans ⁷⁸ ad currendam viam suam. Et {14.1} dicitis quod in greco⁷⁹ suam non habeat. Sed hoc nos⁸⁰ sub veru additum repperimus et in hebreo non esse manifestum est.^q

⁷⁸ gigans] R*L* (ut vid.); gigas R² L² Pal39

⁷⁹ greco] + viam Cas239

⁸⁰ nos] om. Cas247

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,19:5

^prol.| {14.3} Nono decimo: Tribuat tibi secundum cor tuum. Et dicitis in greco vos hoc⁸¹ versiculo additum nomen Domini repperisse. Quod superfluum {14.5}est quia ex superioribus ἀπὸ κοινοῦ⁸² subauditur, unde cepit et psalmus^r: « Exaudiat te Dominus in die tribulationis », ut et hic sub eodem sensu dicatur: Tribuat tibi secundum cor tuum, id est ipse Dominus, de quo supra dictum est.

^r Ps. 19, 2.

⁸¹ hoc] in hoc R²Cas247

⁸² απο κοινου] ΕΠΑΚΟΥΨΕΙ Pal39

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,19:10

^prol.| {14.8}In eodem:⁸³ Et ⁸⁴ exaudi nos in die qua invocaverimus te. Pro quo legisse vos⁸⁵ dicitis in quocumque die. Sed superius {14.10} cum hebraica veritate concordat, ubi scriptum est BIOM, id est in die.

⁸³ sensu ... in eodem om. R* L T Cas247 K

⁸⁴ Et] om . Pal39

⁸⁵ leg. vos] inv. T*

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,21:20

^prol.| {14.11}Vicesimo primo : Tu ⁸⁶ autem, Domine, ne elongaveris auxilium tuum a me. Pro quo⁸⁷ dicitis invenisse vos⁸⁸ meum . Quod et⁸⁹ verum est, et ita corrigendum. Breve⁹⁰ ēenim: si quid scriptorum errore mutatum est, stulta credimus⁹¹ contentione defendere.

⁸⁶ tu] deus meus deus meus quare me dereliquisti. illud quod in medio uersiculo est: respice in me superfluum est. in eodem praem. Cas247

⁸⁷ Pro quo R² CSEL ] quo R*, quod L T Cas247 K Pal39

⁸⁸ uos R² Cas247 CSEL ] non vos R* L T K ; vos non Pal39

⁸⁹ et om. Cas247

⁹⁰ breve] R*K*; neque R² K² Pal39

⁹¹ credimus K*] debemus K² Pal39 , aliter debem... R²

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,21:24

^prol.| In eodem: Universum semen {14.15} lacob magnificate eum. Pro quo in greco scriptum sit δοξάσατε αὐτόν, id est glorificate eum. Sed sciendum quod ubicumque in greco glorificate scriptum est, latinus interpres magnificate transtulerit, secundum illud quod in Exodo dicitur^s: « Cantemus Dormino, gloriose enim magnificatus » pro quo in greco scribitur glorificatus est ;⁹² sed {14.20}in latino sermone si transferatur, fit indecora translatio. Et nos emendantes olim Psalterium, ubicumque sensus idem est,⁹³ veterum⁹⁴ interpretum consuetudinem mutare⁹⁵ noluimus, ne nimia novitate lectoris studium terreremus.

^s Ex. 15, 1

⁹² glorif. est] ΔΕΔΖΑCΘΑΙ R

⁹³ idem est] id ē Pal39

⁹⁴ veterum] verum Cas247

⁹⁵ mutare] om. Pal39 *

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,22:5

^prol.| Vicesimo secundo: Calix meus inebrians quam preclarus ⁹⁶ est. Pro quo {14.25}in greco legisse vos dicitis calix tuus. Sed hoc in κοινῇ errore⁹⁷ obtinuit. Ceterum⁹⁸ et Septuaginta et hebraicum et omnes interpretes calix meus {15.1} habent, quod hebraice dicitur CHOSI [כּוֹסִי]; alioquin, si calix tuus esset, diceretur CHOSACH^t [כּוֹסךָ].

^t Forme non attestée dans le Texte massorétique.

⁹⁶ preclarus] preclarum Cas247

⁹⁷ errore R* L* ] error R²

⁹⁸ ceterum] ceterorum R* L* T K Pal39

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,24:4

^prol.| {15.3}Vicesimo quarto: Confundantur omnes inique agentes. Et dicitis quod omnes in greco non habeat, et bene; nam nec in hebreo habet {15.5} sed in Septuaginta sub veru additum est.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,24:21

^prol.| {15.5}In eodem : Innocentes et recti adheserunt mihi, quia sustinui te. Et dicitis in greco vos repperisse Domine. Quod superfluum est.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,26:6

^prol.| {15.8}Vicesimo sexto : Et nunc exaltavit caput meum super inimicos. Pro quo in greco vos invenisse dixistis: Et nunc ecce exaltavit caput meum. Sed ecce superfluum est.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,26:8

^prol.| {15.10}In eodem: Exquisivit facies mea. Pro quo in greco sit positum: Quesivit te facies mea. Sed melius superius. ^u

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,27:2

^prol.| {15.12}Vicesimo septimo: Exaudi vocem deprecationis mee. Pro quo vos invenisse dixistis exaudi, Domine. Sed et hoc additum est.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,28:9

^prol.| Vicesimo octavo: Et in templo eius omnis dicet gloriam. Pro quo {15.15} in greco sit πᾶς τις. Quod si transferre voluerimus ad verbum omnis quis, in κακοζηλίαν interpretationis incurrimus et fit absurda translatio.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,28:10

^prol.| {15.16}In eodem: Dominus diluvium inhabitare facit. Pro quo legisse vos dicitis: Dominus diluvium inhabitat. Quorum prius ad gratiam pertinet credentibus, secundum ad eius, in quo credunt, habitaculum. Sed quia † IASAB † {15.20} verbum ambiguum est et potest utrumque sonare, nam et sessio et habitatio dicitur, et in ipso psalmo de gratia baptismatis dicebatur^v: « Vox Domini super aquas, Deus super aquas multas », et^w: « Vox preparantis cervos et revelabit condensa, et in templo eius omnis dicet gloriam », de ipsis sentire volumus qui glorificant Dominum, et interpretati sumus^x: {15.25}« Dominus diluvium inhabitare facit ».

^v Ps. 28, 3.

^w P. 28, 9.

^x Ps. 28, 10.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,30:5

^prol.| {16.1}Tricesimo: Quoniam tu es protector meus. Rursum et in hoc loco additum nomen Domini est; et ne eadem semper inculcem, observare debetis nomen Domini et Dei sepissime additum et id vos debere sequi, quod de hebraico et de Septuaginta interpretibus emendavimus. ^y

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,30:23

^prol.| {16.5}In eodem: Ego autem ⁹⁹ dixi in excessu mentis mee. Pro quo in latinis codicibus legebatur in pavore meo, et nos iuxta grecum transtulimus ἐν τῇ ἐκστάσει μου¹⁰⁰, id est in excessu mentis mee. Aliter enim ἔκστασιν latinus sermo exprimere non potest, nisi mentis excessum. Aliter me in hebraico legisse noveram in stupore ^z et in admiratione mea.

^z Ps-H.

⁹⁹ autem] om. Cas247 * Pal39

¹⁰⁰ μου] COY R*, CO L K

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,31:2

^prol.| {16.10}Tricesimo primo: Nec est in spiritu eius dolus. Pro quo in greco legisse vos dicitis ἐν τῶ στόματι αὐτοῦ, id est in ore eius dolus. Quod solus Symmachus posuit. Alioquin et Septuaginta interpretes et Theodotion et Quinta et Sexta et Aquila et ipsum hebraicum in spiritu eius habet, quod hebraice dicitur BRUCHO. Sin autem esset in ore eius, scriberetur † BARFFIO †.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,31:4

^prol.| {16.15}In eodem: Conversus sum in erumna mea. In greco ea non esse suggeritis. Quod ex hebraico et de translatione Theodotionis sub asterisco additum est, et in hebreo legitur LASADDI. LASSADDI [...].¹⁰¹

¹⁰¹ LASSADDI bis ] post LASSADI² hebraici vocabuli latina interpretatio desideratur cuius defectus lacunam indicat CSEL Edmaior.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,34:10

^prol.| Tricesimo quarto: Omnia ossa mea dicent, Domine ^aa . Pro quo in {16.20}greco bis Domine invenisse vos dicitis^ab. Sed sciendum quod multa sint exemplaria apud Hebreos que ne semel quidem Dominum habeant^ac.

^aa Domine semel : Ps-G Ps-R Ps Med et omnes interpretes latini

^ab Domine bis : plerique codd. LXX ^HoP (100 / 130 codd.)

^ac TM : יְהוָה, מִי כָמוֹךָ

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,36:23

^prol.| {16.22}Tricesimo sexto: Et viam eius volet. ^ad ln greco volet nimis vos legisse dixistis^ae. Quod additum est nec apud quemquam habetur interpretum¹⁰².

^ad θελήσει pauci (19) codd. cum Hexapl., Hieron. (ep. 106), Ps-α Ps-γ Ps-δ Ps-λ Ps-G Ps-H

^ae θελήσει σφόδρα plerique (+110) codd. et LXX (Rahlfs HoP) : + VL311^G cum Ps-R (nimis) + VL311, Ps-Med (+Clm344 : valde)
¶Nota 1: La leçon majoritaire σφόδρα (+ de 100 témoins) et le grec des psautiers multiples (VL311) sont exactement restitués par le Ps-R, mais elle s’écarte et de la LXX antiochienne, attestée par une minorité de témoins (19 cod.) et des commentateurs grecs, c’est-à-dire des Hexaples qui ignorent l’adverbe selon Jérôme (ep. 106). Par conséquent le vieux grec antiochien de la koinè cité par les correspondants Goths de Jérôme est l’origine des leçons vieilles latines valde ou nimis.
¶Nota 2: La correction de Jérôme ne se justifie pas ici du point de vue du rapport à l’hébreu. Les verbes de volition simple retenus par les traductions latines (cupio, volo) restituent le sens de la racine hébraïque חפץ ; l’ajout de σφόδρα exprime la nuance d’intensité impliquée par la forme verbale יֶחְפָּץ , notamment par le préfixe יֶ qui signifie à la fois le futur et l’intensité de l’action.

¹⁰² interpretum] interpretem Cas247

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,38:12

^prol.| {16.25}Tricesimo octavo: Verumtamen vane conturbatur omnis homo. Et dicitis vos in greco¹⁰³ non invenisse conturbatur. Sed et hoc sub veru in Septuaginta additum est. Et hinc apud vos et apud plerosque error exoritur quod scriptorum neglegentia, virgulis et asteriscis subtractis, distinctio universa confunditur.

¹⁰³ vos – in greco] inv. Pal39

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,39:9

^prol.| {17.3} Tricesimo nono: Et legem tuam in medio cordis mei. ^af Pro quo in greco repperisse¹⁰⁴ vos dicitis in medio ventris mei. ^ag Quod et¹⁰⁵ in hebreo {17.5} scriptum est BATTHOC MEAI [בְּתוֹךְ מֵעָי], sed propter euphoniam apud Latinos in corde translatum, et tamen non debemus subtrahere quod verum est.

^af = Ps-R Ps-G Psalteria Veteris Latinae recensionum cum LXX (Rahlfs B 2013 R’’ ; )

^ag = Ps-α² Ps-Med Ps-H cum LXX (HoP 106 /130 cod.)

¹⁰⁴ repperisse] coperisse Pal39

¹⁰⁵ et] om. Pal39

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,39:14

^prol.| {17.7}In eodem: Domine, in adiutorium meum respice. Pro quo in greco repperisse vos dicitis σπεῦσον, id est festina. Sed apud Septuaginta πρόσχες, id est respice, scriptum est.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,40:7

^prol.| {17.10}Quadragesimo: Et si ingrediebatur ut videret. Et dicitis quod si in greco non sit positum, cum manifestissime et in hebreo et in cunctis interpretibus scriptum sit, et Septuaginta transtulerint: καί εἰ εἰσεπορεύετο τοῦ ἰδεῖν.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,41:6

^prol.| Quadragesimo primo: Salutare vultus mei, Deus meus. Pro quo {17.15} invenisse vos dicitis et Deus meus. Sed sciendum hoc in isto psalmo bis inveniri, et in primo positum esse: Salutare vultus mei, Deus meus, in secundo autem, id est in fine ipsius psalmi: Salutare vultus mei et Deus meus, ¹⁰⁶ ita dumtaxat ut et coniunctio de hebreo et de Theodotione sub asterisco addita sit.

¹⁰⁶ deus meus om. R*L T Cas247 K*

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,41:11

^prol.| In eodem: Exprobraverunt mihi qui tribulant {17.20} me. Pro quo vos invenisse dixistis οἱ ἐχθροί μου, id est inimici mei, cum et apud Septuaginta scriptum sit οἱ θλίβοντές με, et apud Hebreos SORARAI, id est hostes mei ^ah .

^ah =Ps-H .

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,41:12

^prol.| {17.22}In eodem: Spera in Deum quoniam adhuc confitebor illi. Et dicitis adhuc in greco non inveniri. Quod sub asterisco additum est. Ita enim et in hebreo scriptum repperimus CHIOD, {17.25} quod significatur ὅτι ἔτι latineque dicitur quoniam adhuc. Hoc ipsum etiam in quadragesimo secundo^ai intellegendum.^aj

^ai Ps. 42:5.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,43:10

^prol.| {18.1}Quadragesimo tertio: Et non egredieris in virtutibus nostris . Pro quo in greco repperisse vos dicitis et non egredieris, Deus. Sed superfluum est.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,43:15

^prol.| {18.3}In ipso: Posuisti nos in similitudinem gentibus. Pro quo in greco scriptum sit ἐν τοῖς ἔθνεσιν, id est im gentibus. Sed si dictum fuisset in latino in similitudinem in gentibus, κακόφωνον esset, et propterea absque damno sensus interpretationis elegantia conservata est. Alioquin in hebraico ita scriptum repperi: Posuisti nos proverbium in gentibus.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,43:26

^prol.| {18.8}In eodem: Exsurge, adiuva nos. Pro quo, more solito, in greco nomen Domini additum est.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,44:6

^prol.| {18.10}Quadragesimo quarto: Sagitte tue acute. Pro quo in greco legisse vos dicitis acute, potentissime. Sed hoc male, et de superiore versiculo additum est, in quo legitur^ak: Accingere gladio tuo super femur tuum, potentissime. ^C

^ak Ps. 44, 4.

^C ¶Codd. : VL311 Edmaior

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,47:5

^prol.| Quadragesimo septimo: Quoniam ecce reges ¹⁰⁷ congregati ¹⁰⁸ sunt. ^al Pro {18.15}quo in greco legisse vos dicitis: Quoniam ecce reges eius ^am congregati sunt. Quod superfluum esse ipse lectionis textus ostendit, et in veteribus codicibus Latinorum scriptum erat reges terre, ^an quod nos tulimus quia nec in hebreo nec in Septuaginta repperitur.^D

^al reges] Nota : la leçon reges terre retenue par le Ps-G*, sans trace d’obèles, alors que Jérôme la rejette explicitement ici, pose question. La tradition manuscrite de Ep106

^am eius LXX (Rahlfs αυτης Βο 2013’) Ps-Med (+Clm343) ; nullus cod. (HoP)

^an terre Hop* 6/130 Ps-G Ps-R Vet. lat. (praeter Med.) etc. ; cf. Ps. 2:2 ; 71:11

^D ¶Codd. : VL311 Bruyne Edmaior.

¹⁰⁷ reges Cas247 Pal39 R (regis) VL311 VL312 ] + terre R L T K CSEL (A P Rem t Q r O B)

¹⁰⁸ congregati ] congregate R

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,47:9

^prol.| {18.18} In ipso: Sicut audivimus, sic ¹⁰⁹ vidimus. Pro quo in greco repperisse vos¹¹⁰ dicitis sic et vidimus. {18.20}Quod superfluum est; legitur enim in hebreo CHEN RAINU quod interpretatur οὕτως εἴδομεν, hoc est sic vidimus. ^E

^E ¶Codd. : VL311 Edmaior

¹⁰⁹ sic] ita et VL311

¹¹⁰ vos] iter VL311

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,47:10

^prol.| {18.21} In eodem: Suscepimus, Deus, misericordiam tuam in medio templi tui. Pro eo quod nos de hebraico et de Septuaginta interpretibus vertimus templi tui , in greco legisse vos dicitis populi tui. Quod superfluum est. In hebraico scriptum est ECHALACH, {18.25} id est τοῦ ναοῦ¹¹¹ σου, hoc est templi τui, et non AMMACH¹¹² quod populum tuum significat.^F

^F ¶Codd. : VL311 Edmaior

¹¹¹ ναοῦ] ΛΑΟΥ VL311

¹¹² AMMACH] AMMAC VL311

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,48:21

^prol.| {18.27}Quadragesimo octavo: Homo in honore cum ¹¹³ esset. Pro quo in greco invenisse vos dicitis: Et homo in honore cum esset. Sed sciendum, {19.1} quod iste versiculus bis^ao in hoc psalmo sit et in priori additam habeat et coniunctionem, in fine non habeat.^G ^ap

^ao Cf. Ps. 48, 13.

^G ¶Codd. : VL311 Edmaior

¹¹³ in honore - cum] inv. VL311

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,48:15

^prol.| {19.2}In eodem: Et dorminabuntur eorum iusti. Pro iustis εὐθεῖς, id est rectos, in greco legisse vos dicitis. Sed hoc propter εὐφωνίαν ita in latinum versum est. Alioquin et {19.5} in eo loco, ubi scriptum legimus: in libro εὐθεῖς, Iustorum libro^aq intellegimus, et non debemus sic verbum de verbo exprimere, ut dum syllabam sequimur, perdamus intellegentiam.

^aq Ios. 10, 13 ; 2Rg. 1, 18.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,48:16

^prol.| {19.7}In eodem: De manu inferni, cum liberaverit me. Pro quo in greco legisse vos dicitis cum acceperit me. Quod quidem et nos ita de Septuaginta vertimus, et miror a quo {19.10}in vestro codice depravatum sit.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,49:20

^prol.| {19.11}Quadragesimo nono: Sedens adversus fratrem tuum loquebaris. Pro quo in greco repperisse vos dicitis: Κατὰ τοῦ ἀδελφοῦ σου κατεκάκεις, et putatis non bene versum, quia diximus: Adversus fratrem tuum loquebaris, et debuisse nos dicere: Adversus fratrem tuum detrahebas. Quod {19.15}vitiosum esse et in nostra lingua non stare, etiam stultis patet. Nec ignoramus quod καταλαλία dicatur defractio; quam, si voluerimus ponere, non possumus dicere: Adversus fratrem tuum detrahebas, sed: De fratre tuo detrahebas. Quod si fecerimus, rursum contentiosus verborum calumniator inquiret, quare non dixerimus: Κατὰ τοῦ ἀδελφοῦ σου, hoc {19.20} est: Adversus fratrem tuum. Ηec superflua sunt, et non debemus † in putida † nos verborum interpretatione torquere, cum damnum non sit in sensibus, quia unaqueque lingua, ut ante iam dixi, suis proprietatibus loquitur.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,49:22

^prol.| {19.23}In ipso: Nequando rapiat et sit qui eripiat. Et in greco repperisse vos dicitis et non sit qui eripiat. Quod et a nobis {19.25} versum est et in nostris codicibus sic habetur. Et miror quomodo vitium librarii dormitantis ad culpam referatis interpretis; nisi forte fuerit {20.1}hoc: Nequando rapiat, nec sit qui eripiat, et ille, pro nec, et scripserit.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,49:23

^prol.| {20.2}In eodem: Sacrificium laudis honorificabit me. Pro quo in greco scribitur δοξάσει με, id est glorificabit me. De quo et supra diximus. In Evangelio, in eo loco ubi in greco legimus: Πάτερ δόξασόν μὲ τῇ {20.5} δόξῃ ἥν εἶχον παρὰ σοί πρὸ τοῦ τὸν κόσμον γενέσθαι, in latino legitur : Pater, clarifica me. Noluimus ergo immutare quod ab antiquis legebatur quia idem sensus erat.¹¹⁴

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,54:9a

^prol.| {20.8}Quinquagesimo quarto: Expectabam eum qui salvum me fecit. Et dicitis vos invenisse in greco expectabam Deum. Quod additum est.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,54:9b

^prol.| {20.10}In eodem: A pusillanimitate spiritus. Et in greco invenisse vos dicitis ἀπὸ ὀλιγοψυχίας, quod proprie pusillanimitas dicitur. Sed sciendum quod pro ὀλιγοψυχίᾳ Aquila et Symmachus et Theodotio et Quinta editio interpretati sint ἀπὸ πνεύματος, id est a spiritu, et in hebreo scriptum sit MERUCHA, omnisque sensus ita apud eos legatur^ar: Festinabo ut salver a spiritu tempestatis et turbinis.

^ar Ps-H.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,54:13

^prol.| {20.18}In eodem: Quoniam si inimicus maledixisset. In greco ὠνείδισεν, hoc est exprobrasset, positum est. Sed inter maledicta et opprobria sensum non discrepare perspicuum est.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,55:3-4

^prol.| {20.18}Quinquagesimo quinto: Quoniam multi bellantes adversum me, ab altitudine diei timebo. Et dicitis in greco vos invenisse non timebo, quod additum est. Et est ordo: quoniam multi dimicant adversum me, idcirco ego ab altitudine diei timebo, hoc est, non bellantes adversum me, sed tuum excelsum timebo lumen.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,55:8

^prol.| {20.20} In ipso: I n ira populos confringes. Pro quo in greco legitur: Ἐν ὀργῇ λαοὺς † κατάξεις. Et † apud Latinos {21.1} pro eo quod est deicies , id est κατάξεις, male error obtinuit κατέαξεις, id est confringes. Nam et in hebreo HORED habet, id est καταβίβασον, quod nos possumus dicere depone, et Symmachus interpretatus est κατάγαγε.¹¹⁵

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,58:10

^prol.| {21.5}Quinquagesimo octavo: Quia Deus susceptor meus. Pro quo in greco positum est susceptor meus es tu. {21.7} Sed sciendum in hebreo nec es scriptum nec tu, et apud Septuaginta solos inveniri.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,58:11

^prol.| {21.8}In ipso: Deus meus, voluntas eius preveniet me. Pro quo in greco scriptum est τὸ ἔλεος αὐτοῦ, id est misericordia eius. Quod et verius est. Sed in hebreo scriptum est: Misericordia mea preveniet me.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,58:12a

^prol.| {21.10}In eodem: Deus ostendit mihi inter inimicos meos. Pro quo in greco positum est Deus meus. Sed meus additum est.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,58:12b

^prol.| {21.12}In eodem : Ne occidas eos nequando obliviscantur populi tui ^as . Pro quo in greco scriptum est legis tue ^at . Sed in Septuaginta et in hebreo non habet populi tui sed populi mei et a nobis ita versum est^au.

^as populi tui ] = Septuaginta (H.-P. 210 = psalterium ms. Demetrii ἱερομοναχου Moldaviensis, num. 5, saec. 13/14), Hexapl. ( Montfaucon : « Α’ Θ’ [...] τοῦ λαοῦ σου » ; cf. Field p. 186 « Montfaucon e duobus mss. edidit... » ). - Non hab. Ps-R Ps-G LXX hebr. neque Hexapl. (Mercati Schenker)

^at legis tue Ps-R ] = νομου σου Rahlfs (Vaticanus Veronensis Lucanus ; 55=BAV, Reg. gr. 1), νόμου σου Holmes-Parsons

^au populi mei] = עַמִּי - λαοῦ μοῦ Septuaginta (Rahlfs, Basel , Sedulius ), sic Ps-G Ps-H
¶Nota : la leçon tui écartée par Jérôme a été quasi éradiquée de la tradition du texte grec et latin. L’autorité de la lecture latine de Jérôme est si forte que Rahls a préféré (populi mei) au témoignage du Psautier romain pour l’établissement du texte de la LXX. Il serait présomptueux d’affirmer pour autant que toute leçon grecque conforme au témoignage de Jérôme est une correction du grec à partir du latin plutôt que le témoignage d’un texte perdu. [MM2024]

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,58:14

^prol.| {21.15}In eodem: Et scient quia Deus dominatur lacob finium terre. Pro quo in greco scriptum est et finium terre. Sed et coniunctio addita est, et ordo est: Scient quia Deus lacob dominatur finium terre.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,59:11

^prol.| {21.19}Quinquagesimo nono: Quis deducet me usque in Idumeam? Pro {21.20}quo in greco habet: Aut quis deducet me. Sed superfluum est.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,60:6

^prol.| {21.21}Sexagesimo: Quoniam tu, Deus meus, exaudisti orationem meam. Pro quo legatur in greco: Quia tu, Deus, exaudisti me. Quod non habet in hebreo nec in Septuaginta interpretibus et in latino additum est.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,60:9

^prol.| {21.24}In eodem: Psallam nomini tuo in seculum seculi. Pro quo in greco sit in seculum. Et in hebreo semel habet LAED, id est in eternum, et non LOLAM, quod est in seculum . ¹¹⁶ ^av

^av 12. ibid. 10. Ρ5. 58, 12

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,61:9

^prol.| {22.1} Sexagesimo primo: Quia Deus adiutor noster in eternum. Pro quo in greco est Deus adiutor noster. Ergo in eternum obelus est.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,62:2

^prol.| {22.3}Sexagesimo secundo¹¹⁷: Sitivit † in te † anima mea. Pro quo in greco sit: Sitivit †¹¹⁸ te † anima mea.¹¹⁹ Sed in hebreo non habet ATTHA, quod {22.5}significat te , sed LACH, quod ostenditur tibi , quod et omnes interpretes transtulerunt. Ergo secundum lingue proprietatem versum est in latinum.

¹¹⁷ Quia (Ps. 61:9) ... secundo] om. Cas247

¹¹⁸ sitivit in te] restituimus cum D. De Bruyne, RevBén 1928, p. 307-308; sitivit te R; sitivit tibi L T Cas247² K Pal39 CSEL ; sitibi Cas247 *

¹¹⁹ Pro... mea] om. Pal39 ^†

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,63:8

^prol.| {22.7}Sexagesimo tertio: Sagitte parvulorum facte sunt plage eorum. Pro quo in greco: Sagitta parvulorum. Sed si sic dicamus, non resonat in latino: Sagitta parvulorum facte sunt plage eorum. Pro quo melius habet in hebreo^aw: Percutiet eos Deus iaculo repentino et inferentur plage eorum.

^aw Sic Psalterium iuxta Hebreos.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,64:8

^prol.| {22.12}Sexagesimo quarto: Qui conturbas profundum maris, sonum fluctuum eius. In greco additum scribitis: Quis sustinebit? Quod superfluum est; subauditur enim: Qui conturbas profundum maris et conturbas sonum fluctuum eius.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,64:10

^prol.| {22.15}In eodem: Parasti cibum illorum, quoniam ita est preparatio eius. Et dicitis quod in greco non sit eius , cum in hebreo THECHINA manifeste preparationem eius significet; eius autem, id est terre, de qua supra dixerat^ax: Visitasti terram et inebriasti eam. ¹²⁰

^ax Ps. 64, 10.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,65:15

^prol.| {22.19}Sexagesimo quinto: Holocausta medullata offeram tibi cum incensu arietum. Pro quo dicitis invenisse vos cum incensu et arietibus. Sed male; in hebreo enim scriptum est EM CATOROTH HELIM, quod interpretatur μετὰ θυμιάματος κριῶν, id est cum incensu arietum.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,65:19

^prol.| {22.22}In eodem: Propterea exaudivit Deus. Pro quo in greco invenisse vos dicitis exaudivi me Deus. Quod superfluum est.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,67:5

^prol.| {22.25}Sexagesimo septimo: Exultate in conspectu eius. Pro quo in greco invenisse vos dicitis: Et exultate in conspectu eius. Quod ita versum est et a nobis, sed a quo in codice vestro corruptum¹²¹ sit scire {23.1} non possum.¹²²

¹²¹ corruptum] scriptum Pal39

¹²² non possum] possumus Pal39

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,67:19

^prol.| {23.1}In eodem: Etenim non credunt inhabitare Dominum. Pro quo in greco legisse vos dicitis: καὶ γὰρ ἀπειθοῦντας¹²³ τοῦ κατασκηνῶσαι¹²⁴. Quod utrumque¹²⁵ falsum est. Nos enim transtulimus: Etenim non credentes inhabitare Dominum; ut sit sensus, et pendeat ex superioribus: Ascendisti in altum, cepisti captivitatem, accepisti dona in hominibus ¹²⁶ et eos qui non credebant Dominum ¹²⁷ inhabitare posse¹²⁸ mortalibus. ^ay

^ay 4. ibid. 12. sic in psalt. iuxta Hebr.

¹²³ A/IOOYNTEC R LK

¹²⁴ κατασκηνωσαι + KH ( pro KN) T

¹²⁵ utraque Cas247

¹²⁶ hominibus om. R* L T Cas247 K*

¹²⁷ dom.] deum K Pal39

¹²⁸ posse] om. Pal39

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,67:20

^prol.| {23.6}In eodem: Deus benedictus Dominus die quotidie. Pro quo in greco invenisse vos dicitis: Dominus Deus benedictus, benedictus Dominus ¹²⁹ die ¹³⁰ quotidie. Sed melius et verius quod supra.

¹²⁹ Dominus... dom.] dom. ben. deus ben. dom . inv. R* L T C K Pal39 CSEL

¹³⁰ die] praem. de Cas247

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,67:25

^prol.| {23.9}In eodem: Viderunt ingressus tui, Deus. Pro quo in greco scriptum sit: Visi sunt ingressus tui, Deus. In hebreo¹³¹ ita habet RACHUA ALICHATHAC¹³², quod Aquila et Symmachus¹³³ et Theodotio¹³⁴ et Quinta Sextaque¹³⁵ editio interpretati sunt^az: Viderunt itinera tua, Deus, et quod sequitur: Itinera Dei mei regis qui est in sancto. Ergo a nobis ita legendum est: Viderunt ingressus tuos, Deus, et scriptoris vitium relinquendum, qui nominativum posuit pro accusativo, licet in Septuaginta et in ἑξαπλοῖς ita reppererim: Ἐθεώρησαν τὰς πορείας σου, ὁ θεός, et pro eo quod est ἐθεώρησαν, hoc est viderunt, in multis codicibus habet ἐθεωρήθησαν quod et obtinuit consuetudo.

^az Ps-H.

¹³¹ in hebreo] praem. quod Pal39 | 11.

¹³² alichatach Pal39 CSEL

¹³³ Symmachus] simmachus K , simachus Pal39

¹³⁴ theodocio Cas247

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,67:25

^prol.| {23.18}In eodem: Ingressus Dei mei, regis mei, qui est in sancto; subauditur: Viderunt ingressus Dei mei et regis mei. Quod autem dicitis mei in rege non appositum, apertissimi mendacii est; secundo enim ponitur et Dei {23.20} mei et regis mei, blandientis affectu ut qui omnium Deus et rex est, suus specialiter Deus fiat et rex merito servitutis. Denique in hebreo scriptum habet HELI MELCHI, quod Deum meum et regem meum significat.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,67:33

^prol.| {23.24}In eodem: Regna terre cantate Deo, psallite Domino. Et dicitis hoc in isto versiculo non esse scriptum: Psallite Domino, quoniam¹³⁶ statim sequatur¹³⁷: Diapsalma. Psallite Deo ¹³⁸ qui ascendit super celum celi ad orientem; cum iste¹³⁹ versiculus magis habere debeat iuxta hebraicam veritatem: Cantate Deo, psallite Domino, et illud quod sequitur in principio versus alterius: Psallite Deo, non sit in libris authenticis, sed obelo prenotatum. Ergo et vos legite magis ea¹⁴⁰ que vera sunt, ne, dum additum suscipitis, quod a Propheta¹⁴¹ scriptum est relinquatis.

¹³⁶ quoniam] quem Pal39

¹³⁷ sequatur] sequitur T, + post R²

¹³⁸ Deo] domino T

¹³⁹ iste R* ] ipse R²

¹⁴⁰ ea] om. Cas247

¹⁴¹ Propheta] prophetis R

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,68:31

^prol.| {24.8} Sexagesimo octavo: Laudabo nomen Dei cum cantico. Pro quo dicitis vos¹⁴² repperisse¹⁴³ in greco Dei mei. Sed mei ¹⁴⁴ superfluum est.

¹⁴² vos] om. Pal39*

¹⁴³ vos rep.] repperisse vos inv. Cas247

¹⁴⁴ sed mei] quod Pal39*; om. Pal39 ²

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,70:12

^prol.| {24.10}Septuagesimo: Deus, ne elongeris a me. Quod dicitis in greco positum Deus meus, superfluum¹⁴⁵ est.

¹⁴⁵ superfl.] sed praem. T

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,70:17

^prol.| {24.11}In eodem: Deus, docuisti me ex iuventute mea. Et in¹⁴⁶ hoc quod apud Grecos invenisse vos dicitis Deus meus, superfluum est¹⁴⁷.

¹⁴⁶ in] om. Pal39

¹⁴⁷ (Ps. 70:17) In eodem... superfluum est] om. Cas247

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,70:18

^prol.| {24.13}In eodem: Donec annuntiem brachium tuum. Et dicitis in greco vos repperisse mirabilia tua. Quod de superiori versiculo est: Et usque nunc pronuntiabo mirabilia tua. Bene ergo hic habet brachium.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,71:11

^prol.| {24.17}Septuagesimo primo: Et adorabunt eum omnes reges. llud quod in greco invenisse vos¹⁴⁸ dicitis reges terre, superfluum est.

¹⁴⁸ inven. vos] vos invenisse inv. Pal39

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,71:18

^prol.| {24.18}In eodem: Benedictus Dominus Deus, Deus ¹⁴⁹ Israel. Dicitis in greco bis Deus non haberi,¹⁵⁰ cum et in hebraico sit et¹⁵¹ apud Septuaginta¹⁵² manifestissime triplex Domini Deique nuncupatio mysterium Trinitatis sit.^H

^H ¶Codd. : VL311 Edmaior.

¹⁴⁹ Deus] om. Pal39 VL311

¹⁵⁰ haberi] habere R

¹⁵¹ et] om. R L T Cas247 K CSEL

¹⁵² LXX] om. R*

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,71:19

^prol.| {24.21}In eodem: Et benedictum nomen maiestatis eius in eternum. Hoc ergo quod in greco invenisse vos dicitis: In eternum et in seculum seculi, superflue a Grecis sciatis appositum, quod nec hebreus habet nec Septuaginta interpretes.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,72:7

^prol.| {24.26}Septuagesimo secundo: Prodiet quasi ex adipe. Et dicitis vos apud Grecos invenisse † ἐξελεύσονται †¹⁵³, id est prodient. Quod falsum est. {25.1} Nam et apud Septuaginta interpretes ita scriptum est: Ἐξελεύσεται ὡς ἐκ στέατος ἡ ἀδικία αὐτῶν.I

¹⁵³ εξελευσονται restit. cum CSEL ; ΕξΕΛΕΥCETΑΙ omnes codd .

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,72:11

^prol.| {25.2}In eodem: Quomodo scit Deus. In greco dicitis non esse Deum, cum et apud Septuaginta scriptum sit: Πῶς ἔγνω ὁ θεός, et omnes interpretes similiter de hebreo transtulerint.¹⁵⁴

¹⁵⁴ transtulerint] transtulerunt Cas247 Pa37

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,72:17

^prol.| {25.4}In eodem: Intellegam in novissimis eorum. Pro quo in greco legisse vos dicitis et intellegam. Sed hic et coniunctio superflua est.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,72:26

^prol.| {25.6}In eodem: Defecit caro mea et cor meum. Pro quo male perversum ordinem quidam tenent: Defecit cor meum et caro mea.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,72:28

^prol.| {25.8}In eodem: Ut annuntiem omnes predicationes tuas. Pro quo vos in greco legisse dixistis τὰς αἰνέσεις σου^ba, id est laudes tuas. Et sciendum, quod in hebreo † MALOCHOTHACH †¹⁵⁵ scriptum habet, quod Aquila ἀγγελίας,¹⁵⁶ id est nuntios tuos, Septuaginta τὰς ἐπαγγελίας σου, id est predicationes vel promissa interpretati sunt, licet et laus et predicatio unum¹⁵⁷ utrumque significet.

^ba = LXX : Basel

¹⁵⁵ malochothach] restituimus cum CSEL; malochochah R L T Cas247 K ; malochocahc Pal39

¹⁵⁶ ἀγγελίας] om. T ; + COY R² CSEL

¹⁵⁷ unum om. Cas247

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,73:1

^prol.| {25.14}Septuagesimo tertio: Ut quid, Deus ¹⁵⁸ , reppulisti in finem .^bb Pro quo male apud Grecos legitur ordine commutato¹⁵⁹: Ut quid reppulisti, Deus. ^bc ^I

^bb = Ps-G Ps-Med. (+Clm343)

^bc = Ps-γ, ut quid reppulisti nos Deus Ps-R

^I ¶Codd. : VL311 Edmaior r

¹⁵⁸ Deus] om. Pal39 *

¹⁵⁹ commutato] mutato VL311*, communatio Cas247 Pal39*

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,73:3

^prol.| {25.16.}In eodem: Quanta malignatus est inimicus in sancto ^bd . Miror quis in codice vestro emendando perverterit ut pro sancto, sanctis ^be posuerit cum et in¹⁶⁰ nostro codice in sancto ¹⁶¹ inveniatur.^J

^bd = Ps-G cum LXX

^be = Ps-R cum Koinè

^J ¶Codd. : VL311 Edmaior

¹⁶⁰ in] om. Pal39

¹⁶¹ in sancto] om. R*

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,73:8

^prol.| {25.18}In eodem: Incendamus ¹⁶² omnes dies festos Dei a terra . Pro quo in greco scriptum est καταπαύσωμεν, {25.20}et nos ita transtulimus: Quiescere faciamus omnes dies festos Dei a terra. Et miror quomodo e latere annotationem nostram nescio quis temerarius scribendam in corpore putaverit, quam nos pro eruditione legentis scripsimus hoc modo: Non habet καταπαύσωμεν, ut quidam putant¹⁶³, sed κατακαύσωμεν, id est incendamus. Et quia retulit mihi sanctus {25.25}presbyter Firmus, qui huius operis exactor fuit, inter plurimos hinc¹⁶⁴ habitam questionem, plenius de hoc disputandum videtur. In hebreo {26.1} scriptum est SARPHU¹⁶⁵ CHOL MOEDAHU HEL BAARES¹⁶⁶, quod Aquila et Symmachus verterunt ἐνεπύρισαν πάσας τὰς συνταγὰς¹⁶⁷ τοῦ θεοῦ, id est incenderunt omnes sollemnitates Dei in terra ^bf ^bg ^bh ^bi ^bj ^bk , Quinta κατέκαυσαν,¹⁶⁸ id est combusserunt, Sexta κατακαύσωμεν, id est comburamus, quod et Septuaginta {26.5} iuxta † Hexaplorum†¹⁶⁹ veritatem transtulisse perspicuum est. Theodotion quoque ἐνεπυρήσαμεν¹⁷⁰ vertit, id est † succendimus †¹⁷¹. Ex quo perspicuum est sic psallendum ut nos interpretati sumus, et tamen sciendum quid hebraica veritas habeat. Hoc enim quod Septuaginta transtulerunt, propter vetustatem in ecclesiis decantandum est, et illud ab eruditis sciendum {25.10} propter notitiam Scripturarum. Unde, si quid pro studio e latere additum est, non debet poni in corpore ne¹⁷² priorem translationem pro scribentium voluntate conturbet. ^K

^bf veritas hebraica : שָׂרְפוּ כָל-מוֹעֲדֵי-אֵל בָּאָרֶץ.=>

^bg=> ἐνεπύρισαν Hexapl. (Aquila Symmachus) => incenderunt

^bh=> κατέκαυσαν Hexapl. (Quinta) => combusserunt Hier. ep. 106 ;

^bj=> ἐνεπυρήσαμεν Hexapl. (Theodotion) => succendimus / succendamus Hier. ep. 106 ;

^bk version liturgique : καταπαύσωμεν LXX (HOP* plerique codd. [105 / 130 : R156 etc ?] + VL408 ^G VL311 ^G ) => comprimamus Ps-R (+VL311 ^L) , quiescere faciamus Ps-G VL408 ^L VL311 ^L, quiescere compremamus ! R156
¶Nota : Contrairement à son habitude, Jérôme retient ici comme source de la traduction du Ps-G la leçon de la koinè καταπαύσωμεν, attestée par la majorité des témoins de l’édition HoP, leçon qu’il sait être une corruption de la proto-Septante, fautive du point de vue du grec, bien qu’elle rejoigne le sens figuré de l’hébreu. La raison de ce choix est le respect de la tradition liturgique « propter vetustatem in ecclesiis de decantandum ». alors même qu’il avait précisé dans une note qu’il s’agissait d’une mauvaise lecture : « Non habet καταπαύσωμεν, ut quidam putant, sed κατακαύσωμεν, id est incendamus ».

¹⁶² Incendamus] comprimamus T cum Ps-R

¹⁶³ ut quidam putant] id est incendamus Pal39 *

¹⁶⁴ hinc VL311² (interl. al. m. s9) ] om. VL311*

¹⁶⁵ sarphu] sarhu R L T C K Pal39 VL311

¹⁶⁶ HEL BAARES ] helba ares VL311

¹⁶⁷ συνταγὰς] CYNTATAC VL311

¹⁶⁸ κατέκαυσαν] KATACKATEKAYKAN VL311

¹⁶⁹ hexaplorum] restituimus ; exemplorum R* L T Cas247 ² K Pal39 VL311 CSEL; exemplariorum R²; exemplarum Cas247 *

¹⁷⁰ ἐνεπυρήσαμεν] ENEPIRICAN VL311

¹⁷¹ succendimus] restit. cum CSEL Edmaior., succendamus omnes codd.

¹⁷² ne] nec VL311

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,73:13

^prol.| {26.12}In eodem: Contribulasti capita draconum in aquis; <Ps. 73:14> tu confregisti capita draconis. Sic lectionis ordo sequitur ut in priori versu tu non habeat sed in secundo, † et aque †¹⁷³ plurali {25.15}numero scribantur, non singulari, sicut et Aquila verbum hebraicum † AMMAIM¹⁷⁴† τῶν¹⁷⁵ ὑδάτων, id est aquarum, interpretatus est. ^L

^L ¶Codd. : VL311 Edmaior

¹⁷³ et aque] restit. cum CSEL Edmaior. ; itaque omnes codd. VL311

¹⁷⁴ Ammaim] rest. cum Edmaior. CSEL ; Ammichim codd. VL311

¹⁷⁵ τῶν] tan VL311

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,73:23

^prol.| {26.16}In eodem: Ne obliviscaris voces inimicorum tuorum. Pro quo in greco τῶν ἱκετῶν σου, id est deprecantium te, scriptum dicitis. In hebreo † SORARACH †¹⁷⁶ legitur, quod Aquila hostium tuorum ^bl, Symmachus bellantium contra te, {26.20}Septuaginta¹⁷⁷ et Sexta editio inimicorum tuorum interpretati sunt. Et est sensus pendens ex superioribus^bm: Memor esto improperiorum tuorum, eorum qui ¹⁷⁸ ab insipiente sunt tota die, ne obliviscaris voces inimicorum tuorum ¹⁷⁹ , id est voces que¹⁸⁰ te blasphemant tibique in populo tuo¹⁸¹ detrahunt. Unde sequitur: Superbia eorum, qui te oderunt, ascendit semper, id est, dum {26.25}tu differs¹⁸² poenas, illi proficiunt in blasphemiis. ^M

^bl Ps-H.

^bm Ps. 73, 22-23.

^M ¶Codd. : VL311 Edmaior

¹⁷⁶ sorarach] restituimus cum CSEL ; sorarath R L T C K; sorarad Pal39 VL311

¹⁷⁷ septuaginta] septuagesimo Pal39 * VL311 ; om. Pal39 ²

¹⁷⁸ qui R L C K ] que T; que P CSEL

¹⁷⁹ tuorum] om. R

¹⁸⁰ que] qui Pal39 VL311

¹⁸¹ tuo VL311 ] om. Pal39 *

¹⁸² tu differs VL311] tu defers L*C K(-fres); te defers T*

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,74:2

^prol.| {27.1}Septuagesimo quarto: Narrabimus mirabilia ¹⁸³ ^bn . Pro quo male apud Grecos legitur¹⁸⁴ : Narrabo omnia mirabilia tua. ^N ^bo

^bn Hexapl. = LXX-Rahlfs HoP (S 210 282): διηγήσομαι τὰ θαυμάσιάσου cum Hexapl. (HoP Field) Syrohexapl. cum hebr. (סִפְּרוּ, נִפְלְאוֹתֶיךָ)

^bo LXX^Lucian. restit. : (διηγησόμεθα) diigisome (VL311 VL408 VL409) πάντα τὰ θαυμάσιάσου ; cf. LXX-Rahlfs HoP : διηγήσομαι πάντα (plerique codd.) τὰ θαυμάσιάσου
¶Nota : Narrabo traduit διηγησόμεθα équivalent phonétique de διηγήσομαι τὰ / diigisome ta

^N ¶Codd. : VL311 Edmaior.

¹⁸³ mirabilia] + tua VL311

¹⁸⁴ narrabo omnia VL311] narrabimus Pal39 *

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,75:6

^prol.| {27.3}Septuagesimo quinto¹⁸⁵: Omnes viri divitiarum manibus ¹⁸⁶ suis ^bp . Et non, ut vos a nescio quo,¹⁸⁷ depravatum legitis in manibus suis. ^bq ^O

^bp Ps-G ; cf. LXX ταῖς χερσὶν αὐτῶν.

^bq Ps-R ; cf. LXX εν ταῖς χερσὶν αὐτῶν.

^O ¶Codd. : VL311 Edmaior {MM2024}

¹⁸⁵ .LXXV.] .LXV. R

¹⁸⁶ manibus] in praem. T

¹⁸⁷ a nescio quo K* ] nescio a quo K² Pal39 VL311, aut nescio quod Cas245

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,75:13

^prol.| {27.4}In eodem: Terribili et ei qui aufert spiritus ¹⁸⁸ principum. Dicitis quod ei ¹⁸⁹ non sit¹⁹⁰ scriptum¹⁹¹ in greco. Verum est, sed, nisi apposuerimus¹⁹² ei, latinus sermo non resonat. Neque enim possumus recte¹⁹³ dicere: Terribili et qui aufert spiritus ¹⁹⁴ principum. ¹⁹⁵ ^P

^P ¶Codd. : VL311 Edmaior.

¹⁸⁸ spiritus] spiritum Cas245 Pal39

¹⁸⁹ ei] et R*

¹⁹⁰ ei – non sit] inv. Pal39

¹⁹¹ scriptum] + sit* Pla39*

¹⁹² apposuerimus] apposuerim Pal39 VL311

¹⁹³ recte] om. Pal39 VL311

¹⁹⁴ spiritus] spiritum Cas245 Pal39 VL311

¹⁹⁵ Dicitis... principum] om. K

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,76:7

^prol.| {27.9} Septuagesimo sexto: Et meditatus sum¹⁹⁶ nocte cum corde meo et¹⁹⁷ {27.10} exercitabar et scobebam¹⁹⁸ spiritum meum. Pro quo in hebreo legimus^br: Recordabar¹⁹⁹ psalmorum meorum in nocte, cum corde meo loquebar et scobebam²⁰⁰ spiritum meum. Pro exercitatione ἀδολεσχίαν, id est decantationem quandam et meditationem, Septuaginta transtulerunt; et pro eo quod nos diximus²⁰¹ scobebam²⁰² ilii posuerunt ἔσκαλλον,²⁰³ quod Symmachus {27.15} transtulit²⁰⁴ ἀνηρεύνων, id est perscrutabar sive querebam, et Quinta similiter. Proprie autem σκαλισμός²⁰⁵ in agricultura in sariendo dicitur, id est sarculando; et quomodo ibi queruntur herbe sarculo, que secentur, sic et iste retractatum cogitationum suarum μεταφορικῶς a sarculo demonstravit. Et sciendum quod ἔσκαλον semel, ἔσκαλλον frequenter {27.20} significat.^Q

^br = Ps-H

^Q ¶Codd. : VL311 Edmaior

¹⁹⁶ sum] om. Pal39

¹⁹⁷ et] om. R

¹⁹⁸ scob. VL311 etc. ] L* ; scopebam L² C K CSEL

¹⁹⁹ recordabar] recordabor T*

²⁰⁰ scob.] L*; scopebam L² C K CSEL

²⁰¹ nos – diximus] inv. T

²⁰² scob.] L* ; scopebam L² C K CSEL

²⁰³ ἐσκαλλον] scripsimus cum CSEL ; ΕKAΛON R L K; ΕCKAΛEN R (in marg. sub al) T*; ΕCCXAΛON Pal39 ²; ΕCKAΛΛEN Τ²; HCXAΛΛΕ Cas247

²⁰⁴ transtulit] om. Pal39 *

²⁰⁵ σκαλισμός] CKAICMOC VL311 σκαλισμος Scripsimus cum ἢ; CKAICMOC RL; CKAICMOC T K Pal39

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,76:9

^prol.| {27.20}In eodem: A generatione in generationem. Hoc quod in greco sequens invenisse vos dicitis consummavit verbum, recte non habet in latino, quia et in nullo habetur interpretum²⁰⁶.^R

^R ¶Codd. : VL311 Edmaior

²⁰⁶ interpretum] interprete Cas247

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,77:6

^prol.| {27.23}Septuagesimo septimo: Et narrabunt filiis suis. Pro quo in greco {28.1} habet²⁰⁷ ἀναγγελοῦσιν, quod est annuntiabunt. Sed sciendum, quod in hebreo IASAPHPHERU²⁰⁸ scriptum est, quod Aquila et Symmachus narrabunt transtulerunt.^S ^bs

^S ¶Codd. : VL311 Edmaior.

²⁰⁷ in greco – habet] inv. Pal39 . | habet] habetur VL311

²⁰⁸ IASAPHPHERU] IASAREPHERU VL311

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,77:31

^prol.| {28.3}In eodem: Et occidit pingues eorum. Sic habet et in hebreo, hoc est BAMASMNEHEM, quod Aquila interpretatus est ἐν λιπαρποῖσ αὐτῶν, Symmachus τοὺς λιπαρωτέπους αὐτῶν, Septuaginta et Theodotion et Quinta ἐν τοῖς πίοσιν αὐτῶν. Quod quidam non intellegentes, pro πίοσιν putaverunt scriptum πλείοσιν.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,77:36

^prol.| {28.7}In eodem: Dilexerunt eum in ore suo et lingua sua mentiti sunt ei. Et in hebreo ita scriptum est ICAZBULO, et omnes voce simili transtulerunt ἐψεύσαντο αὐτῷ, id est mentiti sunt ei. Quis autem voluerit pro ei ponere eum et vitiare exemplaria, non est mei iudicii.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,77:38

^prol.| {28.11}In eodem: Et propitius fiet peccatis eorum et non perdet eos. Dicitis quod eos in greco non habeat. Quod et verum est; sed nos, ne sententia pendeat, latinum sermonem sua proprietate complevimus. Si quis autem putat διαφθερεῖ non perditionem sonare, sed {28.15}corruptionem, recordetur illius tituli, in quo scribitur^bt: Εἰς τὸ τέλος μὴ διαφθείρῃς, hoc est in finem ne disperdas, et non ut plerique κακοζήλως interpretantur, ne corrumpas.

^bt Ps. Ps. 56, 1 ; 58, 1 etc. .

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,77:54

^prol.| {28.17}In eodem: Et induxit eos in montem sanctificationis sue, montem quem adquisivit dextera eius. Pro quo apud Septuaginta legitur ὄρος τοῦτο ἐκτήσατο ἡ δεξιὰ αὐτοῦ, et non, ut vos ponitis, ὃ ἐκτήσατο, hoc est quem adquisivit dextera eius. Ergo secundum hebraicam proprietatem interpretatus est Symmachus: Montem quem adquisivit dextera eius.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,77:57

^prol.| {28.23}In eodem: Et averterunt se et non servaverunt pactum quemadmodum patres eorum. Scio quod pactum non habeat in hebreo; sed quando omnes voce simili transtulerunt ἠἡσυν θέτησαν {29.1}, et apud Grecos συνθήκη pactum dicitur, ex uno verbo signiticatur non servaverunt pactum, licet Septuaginta ἠθέτησαν posuerint.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,77:69

^prol.| {29.3}In eodem: In terra quam fundavit in secula. Pro quo scriptum invenisse vos dicitis: In terra fundavit eam in secula. In hebreo ita scriptum {29.5}est ut vertit et Symmachus: Εἰς τὴν γῆν ἣν ἐθεμελίωσεν εἰς τὸν αἰῶνα. Si autem non de terra dicitur quod fundata sit, sed de alia, que fundata videatur in terra, probent ex prioribus et sequentibus quis sensus sit, ut nescio quid, quod non dicitur, fundatum videatur in terra. Sin autem sanctificium in terra fundatum putant, debuit scribi^bu: In terra fundavit illud in secula. ^bv

^bu Cf. Ps-H

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,77:72

^prol.| {29.10}In eodem: Et in intellectibus manuum suarum deduxit eos. Non habet ἐν τῇ συνέσει, ut scribitis numero singulari, sed ἐν rats συνέσεσιν, quod intellegentias sonat, sicut habetur et in hebreo † BATHABUNOTH †, quod est in intellectibus.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,78:1

^prol.| {29.14}Septuagesimo octavo: Posuerunt Hierusalem in pomorum custodiam. Quod grece os ὀπωροφυλάκιον dicitur nec aliter potest verti quam a nobis translatum est. Significat autem speculam, quam custodes agrorum et pomorum habere consuerunt, ut de amplissima urbe parvum tuguriunculum vix remanserit. Hoc secundum Grecos. Ceterum in hebreo LICHIN scriptum habet, quod Aquila vertit λιθαόριον, id est acervum et cumulum lapidum, quibus vinee et agri purgari solent.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,79:10

^prol.| {29.21}Septuagesimo nono: Et plantasti radices eius hinc. Et dicitis quod in greco hinc non habeat. Et bene, nam et in nostris codicibus non habetur, et miror quis imperitorum vestros libros falsaverit²⁰⁹.

²⁰⁹ miror... fals.] quis imperitorum vestros libros fals. nescio Pal39 |falsaverit] falsaverat K*

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,82:13

^prol.| {29.24}Octogesimo secundo: Hereditate possideamus sanctuarium Dei. Et dicitis quod in greco sit scriptum κληρονομήσωμεν ἑαυτοῖς, id est possideamus nobis. Que superflua questio est. Quando enim²¹⁰ dicitur possideamus {30.1} intellegitur et nobis ²¹¹ . ^bw

²¹⁰ enim om. Cas247

²¹¹ nobis] R*; a nobis R²

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,83:3

^prol.| {30.3} Octogesimo tertio: Cor meum et caro mea exultavit in Deum vivum. Pro quo in greco scriptum dicitis exultaverunt. In hoc²¹² nulla contentio {30.5} est; si enim legimus exultavit intellegitur cor meum exultavit et caro mea exultavit. Sin autem exultaverunt, duo pariter exultaverunt, id est cor et caro. Et queso vos ut huiusmodi ineptas²¹³ et superfluas contentiones, ubi nulla est sensus immutatio, declinetis. ²¹⁴

²¹² in hoc] et praem. R² Pal39

²¹³ ineptas Pal39 ] ineptias plerique codd. CSEL

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,83:6

^prol.| {30.8} In eodem: Beatus vir cui ²¹⁵ est auxilium abs te. In greco invenisse vos dicitis: Cui ²¹⁶ est auxilium {30.10} eius ²¹⁷ abs te; ²¹⁸ quod, quia nos in latina interpretatione vitavimus²¹⁹, ut dicimus²²⁰, reprehendimur.²²¹ Cui enim non pateat quod si dicere voluerimus cui ²²² est auxilium eius, apertissimum vitium sit; et quando precesserit, cui sequi non debeat eius, nisi forte vitii arguimur, quod vitavimus vitium.

²¹⁵ cui] cuius R T Pal39 CSEL

²¹⁶ cui R* ] cuius R² cum Ps-R

²¹⁷ eius] ei R*L²

²¹⁸ in greco... abs te] om. Pal39

²¹⁹ vitavimus] vitamus C*

²²⁰ dicimus] dicitis R² Pal39 CSEL

²²¹ reprehendimur] reprehenditur Pal39

²²² cui R* ] cuius R² Pal39

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,83:7

^prol.| {30.14}In eodem: In valle lacrimarum ^bx . Pro quo dicitis in greco²²³ scriptum {30.15} esse κλαυθμῶνος, id est plorationis ^by . Sed sive ploratum sive planctum sive fletum ²²⁴ ^bz sive lacrimas dixerimus, unus est²²⁵ sensus. Et nos hoc sequimur ut, ubi nulla de sensu est immutatio, latini sermonis elegantiam²²⁶ conservemus.

^bx Ps-G, Cas557

^by convalle(m) plorationis : Ps-α Ps-δ Ps-Moz^X, convalle plorationes Ps-γ

^bz Ps-H ; in convallem fletus Ps-ζ, in convelle fletus Ps-Med (+Clm343)

²²³ in greco] om. P | dic. – in greco] inv. T*

²²⁴ sive planctum - sive fletum] inv. Pal39

²²⁵ est] om. Cas247

²²⁶ elegantiam] elegantia Cas247

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,84:2

^prol.| {30.19}Octogesimo quarto: Benedixisti, Domine, terram ²²⁷ . Pro eo²²⁸ quod est {30.20} benedixisti, in greco scriptum dicitis εὐδόκησας; et queritis²²⁹ quomodo hoc verbum exprimi debeat in latinum. Si contentiose²³⁰ verba scrutamur et syllabas, possumus dicere: Bene placuit, Domine, terra tua; et dum verba sequimur, sensus ordinem perdimus. Aut certe addendum est aliquid, ut eloquii ordo servetur et dicendum: Complacuit tibi, Domine, ²³¹ {30.25} terra tua. Quod si fecerimus, rursum a nobis queritur, quare addiderimus tibi, cum nec in greco sit²³² nec in hebreo. Eadem igitur interpretandi sequenda est regula, quam sepe diximus, ut²³³ ubi non fit²³⁴ damnum in sensu,²³⁵ lingue in quam²³⁶ transferimus εὐφωνία et proprietas conservetur.^ca

^ca 3.Ps. 83, 6 14. Ps. 83, 7 Hebr. 19. Ps. 84, 2

²²⁷ terram] + tuam Pal39 CSEL

²²⁸ eo] quo Pal39

²²⁹ queritis] queretis R*

²³⁰ contentiose] contentiosa Pal39

²³¹ tibi – Domine] inv. Pal39*

²³² sit] om. R*

²³³ ut] om. Cas247

²³⁴ fit] fuit K*, sit Cas247

²³⁵ sensu] sensum R Cas247

²³⁶ quam] qua T

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,84:11

^prol.| {31.1}In eodem: Misericordia et veritas obviaverunt sibi. Et dicitis quod in greco sibi non habeat. Nec in hebreo habet²³⁷ ^cb et apud Septuaginta obelo prenotatum est. Que signa dum per scriptorum neglegentiam a plerisque quasi superflua relinquuntur, magnus in legendo error exoritur. {31.5}Sin autem non fuerit additum sibi, misericordia et veritas non sibi, sed alii occurrisse credentur²³⁸, nec iustitia et pax sibi dedisse osculum, sed alteri.

^cb Cf. Ps-H.

²³⁷ habet] habeat K*

²³⁸ credantur R*; crederentur Pal39 *

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,85:14

^prol.| {31.8}Octogesimo quinto: Et non proposuerunt te in conspectu suo. Et dicitis, quod in vestro codice te non habeat. Addite te et, emendato {31.10} errore²³⁹ librarii, vestrum quoque errorem emendabitis²⁴⁰. ^cc

²³⁹ 10. errore K*] errorem K²

²⁴⁰ 10. emendabitis] emendabitiq errorem librarii vestri Pal39 - K*

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,85:15

^prol.| {31.10.}In eodem: Et tu, Domine Deus, miserator et misericors. In greco invenisse vos dicitis: Et tu, Domine Deus meus. Quod superfluum est; meus enim nec in hebreo habetur nec in Septaginta.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,88:8

^prol.| {31.14}Octogesimo octavo: Magnus et horrendus. Pro quo in²⁴¹ greco invenisse vos dicitis φοβερός, quod significat²⁴² terribilis, timendus,²⁴³ formidandus. Ego puto in id ipsum significari et horrendum, non ut vulgus existimat²⁴⁴ despiciendum et squalidum, secundum illud^cd: « Mihi frigidus²⁴⁵ horror | Membra quatit »; et^ce: « Horror ubique animo, simul ipsa silentia terrent »; et^cf: « Monstrum horrendum ingens » et multa his similia.

^cd Vergilius, Aeneis, 3.29-30.

^ce Vergilius, Aeneis, 2.755.

^cf Vergilius, Aeneis, 3.658.

²⁴¹ in] om. R² L² Cas247

²⁴² significat] significare R

²⁴³ timendus] et praem. Pal39

²⁴⁴ existimat] L² (exi in ras.); estimat Pal39

²⁴⁵ frigidus] frigus L Cas239 K*

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,88:20

^prol.| {31.24}In eodem: Tunc locutus es in visione sanctis tuis. Pro quo in greco filis tuis invenisse vos dicitis. Sed sciendum quod in hebreo LAASIDACH habet quod omnes τοῖς ὁσίοις cov, id est {32.1} sanctis tuis, transtulerunt et sola sexta editio prophetis tuis interpretata est, sensum magis quam verbum exprimens. Et in κοινῇ tantum pro sanctis filios repperi.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,88:39

^prol.| {32.3}In eodem: Tu vero reppulisti et respexisti. Pro quo in greco ἐξουδένωσας invenisse vos dicitis. Unius littere mutatio {32.5}quantum vobis fecit errorem! Non enim respexisti , sed despexisti et pro nihilo duxisti interpretati sumus. Nisi forte ἐξουδένωσας non putatis transferendum despexisti, sed, secundum disertissimum istius temporis interpretem, adnihilasti vel adnullasti vel nullificasti, et si qua alia possunt inveniri apud imperitos portenta verborum.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,89:2

^prol.| {32.10}Octogesimo nono: A seculo usque in seculum tu es Deus. Et dicitis quod in greco non sit Deus. Quod apud eos deesse manifestum est. Nam † HEL† hebraicum et omnes alii interpretes et Septuaginta similiter transtulerunt: Ἀπο τοῦ αἰῶνος ἕως τοῦ αἰῶνος σὺ εἶ ὁ θεός, quod hebraice dicitur MEOLAM AD OLAM ATH HEL.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,89:10

^prol.| {32.15}In eodem: Quoniam supervenit mansuetudo et corripiemur. In greco invenisse vos dicitis mansuetudo super nos. Sed et hoc superfluum est.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,90:2

^prol.| {32.17}Nonagesimo: Dicet Domino: susceptor meus es tu. Et dicitis quod in greco es non habeat. Ego vobis amplius dicam quod apud Hebreos nec es habeat nec tu sed apud Septuaginta et apud Latinos pro εὐφωνίᾳ et verborum consequentia positum sit.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,93:12

^prol.| {32.21}Nonagesimo tertio: Beatus homo quem tu erudieris, Domine. Dicitis in greco non esse tu. Et verum est; sed apud Latinos propter εὐφωνίαν positum. Si enim dicamus: Beatus homo quem erudieris, Domine, compositionis elegantiam non habebit. Et quando dicitur Domine et apostrofa fit ad Dominum, nihil nocet sensui si ponatur et tu .^cg

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,93:23

^prol.| {33.1}In eodem: Et in malitia eorum disperdet eos. In greco dicitis non esse prepositionem in , sed legi: Malitiam eorum disperdet. Sciendum autem, quod et in hebreo et in cunctis interpretibus positum sit: In malitia eorum disperdet eos. Si autem voluerimus legere: Malitiam eorum disperdet, id quod in Septuaginta sequitur in fine versiculi eos et superfluum erit et vitiosum.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,97:3

^prol.| {33.8}Nonagesimo septimo: Recordatus est misericordie sue. Pro quo in greco invenisse vos dicitis misericordie sue lacob . Sed hic Iacob nomen superfluum est.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,100:6

^prol.| {33.11}Centesimo: Oculi mei ad fideles terre ut sederent mecum. Pro quo in greco invenisse vos dicitis: Τοῦ συγκαθῆσθαι αὐτοὺς μετ᾽ ἐμοῦ. Quis non talem fugiat interpretationem, ut verbum ad verbum exprimens dicat: ut consederent ipsi mecum ?

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,101:8

^prol.| {33.15}Centesimo primo: Vigilavi et factus sum sicut passer solitarius in tecto. Et dicitis vos in greco invenisse ἐπὶ δώματι, quod antiqui codices Latinorum interpretati sunt in edificio. Δῶμα in orientalibus provinciis ipsum dicitur quod apud nos tectum. In Palestina enim et Egypto, ubi vel scripti sunt Divini libri vel interpretati, non habent in tectis {33.20}culmina sed δώματα, que Rome vel solaria vel meniana vocant, id est plana tecta que transversis trabibus sustentantur. Denique et Petrus in Actibus Apostolorum^ch, quando ascendit in δῶμα, in tectum edificii ascendisse credendus est. Et quando precipitur nobis, ut faciamus δώματι nostro coronam, hoc precipitur, ut in tecto faciamus per circuitum{34.1} quasdam eminentias, ne facilis in preceps lapsus sit. Et in Evangelio^ci: ‘’Que, inquit, auditis in aure, dicite super δώματα’’, id est super tecta . Et in Isaia^cj: « Quid vobis est quod omnes ascendistis in tecta vana ¿ et multa istiusmodi ».

^ch Cf. Dt. 22, 8.

^ci Mt. 10, 27.

^cj Is. 22, 1

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,101:7

^prol.| In eodem: Factus sum sicut νυκτικόραξ in domicilio . {34.5}Quod similiter habetur in greco. Et queritis quid significet νυκτικόραξ apud Latinos. In hebreo pro nycticorace verbum BOS scriptum est, quod Aquila et Septuaginta et Theodotio et Quinta editio nycticoracem interpretati sunt, Symmachus upupam , Sexta editio noctuam , quod et nos magis sequimur. Denique, ubi apud nostros et Grecos legitur: . {34.10} Factus sum sicut νυκτικόραξ in domicilio, apud Hebreos dicitur : Factus sum sicut noctua in ruinosis. Plerique bubonem contentiose significari putant.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,101:11

^prol.| {34.12}In eodem: A facie ire et indignationis tue. Pro quo in greco invenisse vos dicitis: A facie ire tue, cum manifestissimum sit, quod et apud Hebreos et apud Septuaginta interpretes sic habet: Ἀπὸ προσώπου . {34.15} τῆς ὀργῆς καὶ τοῦ θυ σου.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,101:15

^prol.| {34.15}In eodem: Quoniam placuerunt servis tuis lapides eius et terre eius miserebuntur. Pro terra in hebreo AFAR positum est, quod omnes χοῦν transtulerunt; et potest tam pulvis quam hurmus, id est terra, interpretari.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,102:9

^prol.| {34.19}Centesimo secundo: Non in perpetuo irascetur. Pro quo in greco {34.20}invenisse vos dicitis: Non in fine . Sed verbum hebraicum NES et perpetuum et finis et victoria pro locorum intellegitur qualitate.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,103:4

^prol.| {34.22} Centesimo tertio: Qui facis angelos tuos spiritus. Pro quo in greco {35.1} invenisse vos dicitis: 'O ποιῶν τοὺς ἀγγέλους αὐτοῦ, id est: Qui facit angelos suos. A quibus breviter querite, quomodo cum ad Deum sermo sit²⁴⁶, quasi ad alium loquens Propheta repente mutetur; maxime cum sic incipiat^ck: “Domine Deus meus, magnificatus es vehementer, confessionem {35.5}et decorem induisti”. Et^cl: “Qui tegis in aquis superiora eius”, id est celi. “Qui ponis nubem ascensum tuum, qui ambulas super pennas ventorum”.^cm ²⁴⁷ Et statim sequitur^cn: Qui facis angelos tuos spiritus et ministros tuos ignem urentem. Qui fundasti terram super stabilitatem suam. Et post paululum: Ab increpatione tua fugient; a voce tonitrui tui formidabunt. {35.10}Et: In loco quem fundasti eis. Qui emittis fontes in convallibus. Et illud: Ut educas ²⁴⁸ panem de terra. Si ergo omnia ad secundam personam sunt, id est ad Deum, quomodo in uno²⁴⁹ versiculo tertia persona²⁵⁰ subito et²⁵¹ extra ordinem introducitur?

^ck Ps. 103, 1.

^cl Ps. 103, 3.

^cm Ps. 103, 3.

^cn Ps. 103, 4-5.

²⁴⁶ sit] fit Pal39

²⁴⁸ educas] Cas247 *; educam Cas247 ²

²⁴⁹ uno] unius Pal39 *

²⁵⁰ tertia persona] tertiam personam Cas247

²⁵¹ et] om. Cas247 *

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,103:7

^prol.| {35.13}In eodem: A voce tonitrui tui formidabunt. Habet et in hebreo tonitrui tui. Et miror quomodo apud Latinos {35.15}scriptorum errore subtractum²⁵² sit.

²⁵² script. errore subtractum] scriptorum error subtractus K, error scriptorum subtractus Pal39

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,103:25

^prol.| {35.15}In eodem: Hoc mare magnum et spatiosum manibus. Dicitis in greco manibus non haberi^co. Et ego novi, sed ex hebraico²⁵³ et de²⁵⁴ Theodotionis editione in Septuaginta sub asterisco additum est²⁵⁵. Denique et in hebreo ita scriptum est ZE HAIAN GADOL²⁵⁶ UARAB²⁵⁷ IDAM²⁵⁸ ^cp, quod Aquila sic interpretatus est: Αὐλὴ καὶ πλατεῖα²⁵⁹ χερσίν, et omnes interpretes²⁶⁰: Αὕτη ἡ θάλασσα ἡ μεγάλη καὶ εὐρύχωρος χερσίν. Et hoc secundum hebraicam dicitur proprietatem μεταφορικῶς²⁶¹, quod²⁶² quasi expansas manus²⁶³ habeat et in se cuncta suscipiat.^T

^co αὕτη ἡ θάλασσα ἡ μεγάλη καὶ εὐρύχωρος LXX

^cp : זֶה, הַיָּם גָּדוֹל-- וּרְחַב יָדָיִם

^T ¶Codd. : VL311 Edmaior

²⁵³ hebraico] hebraica Pal39

²⁵⁴ de] om. C K P

²⁵⁵ est] om. R* K Pal39

²⁵⁶ GADOL] GADLA K P, SADOLL R L T Cas247

²⁵⁷ UARAB] oarab Cas247

²⁵⁸ ZE... IDAM] ... HAIAM... K Pal39 CSEL , ZEHA IAM GADLAUAR ABIDAIM VL311 | IDAM] IDAIM K Pal39 VL311 CSEL

²⁵⁹ πλατεῖα] Πaatia VL311

²⁶⁰ Αὐλὴ ... interpretes VL311 etc. ] om. R* L T Cas247

²⁶¹ μεταφορικῶς ] ΜΕΤΑΦΩΡΙΚΟΝ K , ΜΕΤΑΦΩΡΙΚΩΝ Pal39 VL311

²⁶² quod] quo K Pal39 VL311

²⁶³ expansas manus] expansis manibus Cas247

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,103:14

^prol.| {35.22}In eodem: Ut educas ²⁶⁴ panem de terra. Pro quo invenisse vos dicitis ut educat ^cq . Sed {36.1} non potest aliud ad ipsum, aliud de ipso dici, aut²⁶⁵ omnia quasi ad Deum loquebatur Propheta, aut omnia ad alium de eo referebat. Cum autem pleraque ad ipsum dirigantur, et ea que ambigua sunt ad ipsius personam dirigenda sunt. ²⁶⁶ ²⁶⁷

^cq Ps-H in loc. cit.

²⁶⁴ educas] educat Cas247 *

²⁶⁵ dici aut] dici dici autem K Pal39

²⁶⁶ sus K | herinaciis K Pal39 | 12. spannim T;

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,103:17

^prol.| {36.4}In eodem: Herodii domus dux est eorum. {36.5} Pro Herodio, quod in hebreo dicitur ASIDA, Symmachus ἰκτῖνα, id est milvum, interpretatus est. Denique et nos ita vertimus in latinum: Ubi aves nidificabunt, milvi abies domus est, quod scilicet semper in excelsis et arduis arboribus nidos facere consueverit. Unde et Sexta editio manifestius interpretata est: Milvo cypressi ²⁶⁸ ad nidificandum. Pro abietibus {36.10} autem et cypressis²⁶⁹ in hebreo ponitur BARUSIM, quod magis abietes quam κυπαρίσσους significat.²⁷⁰

²⁶⁸ cypressi Cas247 * K ] cupressi T*, cipressi T²; copressi R²; cypressus Cas247 ²

²⁶⁹ cypressis K] scrips., cupressis T*, cipressis T²; copressis R; cypressos Cas247

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,103:18

^prol.| {36.11}In eodem: Petra refugium herinaciis. Pro quo in hebreo positum est SPHANNIM, et omnes χοιρογρυλλίους voce simili transtulerunt, exceptis Septuaginta, qui lepores interpretati sunt. Sciendum autem animal esse non maius ericio, habens similitudinem muris et ursi; unde et in Palestina ἀρκομῦς dicitur et magna est in istis regionibus huius generis abundantia semperque in cavernis petrarum et terre foveis habitare consuerunt.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,104:30

^prol.| {36.18}Centesimo quarto: Dedit terra eorum ranas. Pro quo in greco ἐξῆρψεν vos legisse dixistis. Quod potest ita interpretari: Ebullivit terra eorum ranas. Sed et in hoc nulla est in sensu mutatio et nos antiquam interpretationem sequentes, quod non nocebat, mutare noluimus.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,104:33

^prol.| {36.22}In eodem: Et contrivit lignum finium eorum. Pro quo in greco invenisse vos dicitis omne lignum. Sed et hoc additum est et superfluum.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,104:42

^prol.| {37.1}In eodem: Quoniam memor fuit verbi sui quod habuit ad Abraham puerum suum. Pro quo in greco legisse vos dicitis ὃν διέθετο, id est disposuit. lta enim et in hebreo et apud Septuaginta habetur interpretes: Ἐμνήστη ToU λόγου τοῦ ἁγίου αὐτοῦ, τοῦ πρὸς ᾿Αβραὰμ τὸν δοῦλον αὐτοῦ. Ergo, quod in greco dicitur ὃν διέθετο, in hoc loco et superfluum est et radendum.²⁷¹

²⁷¹ 117. 85. 103.818 18. Ps. 104, 30 19. sic in psalt. iuxta Hebr. 6. cf. psalt. iuxta Hebr. 22. Ἐξ: 10 4..535

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,105:1>

^prol.| {37.7}Centesimo quinto: Confitemini Domino, quoniam bonus. Pro quo in greco legisse vos dicitis quoniam χρηστός, id est suavis. Sed sciendum quod γρηστός et in bonum et in suave verti potest. Denique in hebreo ita scriptum est CHI TOB, quod omnes voce simili transtulerunt quia bonus. Ex quo perspicuum est, quod et χρηστός bonus intellegatur.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,105:7a

^prol.| {37.12}In eodem: Non fuerunt memores multitudinis misericordie tue. Dicitis quod in greco inveneritis: Et non fuerunt memores; et coniunctio superflua est.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,105:7b

^prol.| In eodem: Et irritaverunt ascendentes in mare Rubum. {37.15}Pro quo in greco invenisse vos dicitis «καὶ παρεπίκραναν, et putatis verbum e verbo debere transferri et amaricaverunt. Sed hec interpretatio adnullationi consimilis est sive adnihilationi. ^cr Legite Ezechiel et invenietis παραπικρασμόν irritationem et exacerbationem semper expressum ubi dicitur οἶκος παραπικραίνων, id est domus exasperans .

^cr Cf. 32.8

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,105:44

^prol.| {37.19}Et eodem: Εt vidit cum tribularentur, et audivit orationem eorum. Quicquid extra hoc in greco vos invenisse dixistis, superfluum est.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,106:29

^prol.| {37.22}Centesimo sexto: Et statuit procellam eius in auram et siluerunt fluctus eius. Hoc ergo quod pro isto in greco invenisse vos dicitis: καὶ ἐπετίμησεν τῇ καταιγίδι αὐτῆς καὶ ἔστη, superfluum est.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,106:30

^prol.| In eodem: {38.1} Et deduxit eos in portum voluntatis eorum. Pro quo invenisse vos dicitis in portum voluntatis sue. Sed in hebreo non habet EPHSAU, quod voluntatis sue significat, sed EPHSAM, quod voluntatis eorum sonat.²⁷²

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,107:3

^prol.| {38.4} Centesimo septimo: Exsurge gloria mea quod dicitis in latino non esse, recte in isto psalmo non habet, quia nec apud Hebreos, nec apud ullum interpretum repperitur, sed habetur in quinquagesimo sexto psalmo,^cs de quo mihi videtur a quodam in istum locum esse translatum.^ct

^cs Ps. 56, 9.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,107:8

^prol.| {38.8}In eodem: Mii alienigene amici facti sunt. Pro quo in greco invenisse vos dicitis ὑπετάγησαν, hoc est subditi sunt. Sed hoc in quinquagesimo nono psalmo scriptum est; in presenti autem ita apud omnes invenimus translatores: Ἐμοὶ ἀλλόφυλοι ἐφιλίασαν, id est amici facti sunt, quod hebraice dicitur ETRHOHE.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,109:2a

^prol.| {38.13}Centesimo nono: Virgam virtutis tue emittet Dominus ex Sion. ^cu Dicitis vos in grecis codicibus non legisse virtutis tue. Quod manifeste et in hebreo et in Septuaginta interpretibus habet. ^U

^cu Ps-R Ps-G Clm343

^U Codd. : VL312 Edmaior.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,109:2b

^prol.| {38.15}In eodem:²⁷³ Dominare in medio inimicorum tuorum ^cv . Dicitis in greco legi et dominare. Sed hoc nec in hebreo habetur nec apud Septuaginta et superfluum est.^V ^cw

^cv Ps-G

^cw κατακυρίευε hebr. Ps-H => LXX(HOP*= 36 /130+Sedulius) => Ps-G Hieron. Ep.106 (hebr. LXX) ] καὶ praem. koinè : LXXdomineveris(Rahlfs* Hop : 94 [R156 etc.] /130) => Et Vet. lat. : omnes + Clm343 ¶Nota : Rahlfs fait comme si l’omission de Et n’était attestée que par les latins alors que le HoP l’omet dans le texte et ne recense en apparat que 94 témoins.

^V Codd. : VL312 Edmaior.

²⁷³ In eodem] Ipso VL312

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,110:1

^prol.| {38.19}Centesimo decimo: Confitebor tibi, Domine, in toto corde. In greco invenisse vos dicitis in toto corde meo. Sed et hoc hic superfluum est.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,113:11

^prol.| {38.21}Centesimo tertio decimo: Deus autem noster in celo. Pro quo in greco legisse vos dicitis in celo et in terra. Sed et hoc hic superfluum est.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,114:2

^prol.| {38.23} Centesimo quarto decimo: Et in diebus meis invocabo te. Dicitis quod in greco non sit te . Et bene e vestris quoque codicibus eradendum est.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,114:9

^prol.| {39.1}In ipso: Placebo Domino in regione vivorum. Pro quo in greco legisse vos dicitis: Placebo in conspectu Domini. Sed hoc superfluum est.²⁷⁴

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,117:10.11.12

^prol.| {39.4}Centesimo septimo decimo^cx: Et in nomine Domini quia ultus sum {39.5} in eos. Dicitis quia in grecis codicibus non inveniri. Sed et in latinis sub asterisco legendum est.

^cx Ps. 117, 10 ; Ps 117, 11 ; Ps. 117, 12.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,118:47

^prol.| {39.7}Centesimo octavo decimo: Et meditabar in mandatis tuis que dilexi. In greco vehementer additum legisse vos dicitis. Sed hoc superfluum est.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,118:48

^prol.| {39.9}In eodem: Levavi manus meas ad mandata que dilexi. In greco legisse vos dicitis ad mandata tua . Sed hoc superfluum est.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,118:59

^prol.| {39.11}In eodem: Cogitavi vias meas. In greco vias tuas legisse vos dicitis. Sed hoc superfluum est et rectius meas legitur.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,118:59

^prol.| {39.11}In eodem: Et avertisti pedes meos in testimonia tua. In greco legisse vos dicitis et averti. Sed et hoc superfluum est. ^cy

^cyPs-H.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,118:69

^prol.| {39.14}In eodem: Ego autem in toto corde scrutabor {39.15} mandata tua. In greco in toto corde meo legisse vos dicitis. Sed hic meo superfluum est. ²⁷⁵

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,118:109

^prol.| {39.16}In eodem: Anima mea in manibus meis semper et legem tuam non sum oblitus . Pro quo in greco legisse vos dicitis: Anima mea in manibus t uis semper. Sed sciendum et apud Hebreos et apud Septuaginta et omnes alios interpretes scriptum esse in manibus meis, et non in manibus tuis, quod hebraice dicitur BACHAFFI; et omnes apud Grecos ecclesiastici interpretes istum locum sic edisserunt, et est breviter hic sensus: Quotidie periclitor et quasi in manibus meis sanguinem meum porto, et tamen legem tuam non obliviscor.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,118:136

^prol.| {39.23}In eodem: Exitus aquarum deduxerunt oculi mei quia non custodierunt legem tuam. Pro quo in greco legisse vos dicitis: Quia non custodivi legem tuam. {40.1}Sed hoc superfluum est²⁷⁶ quia et in hebreo legitur^cz: Rivi aquarum fluebant de²⁷⁷ oculis meis quia non custodierunt legem tuam.

^cz =Ps-H.

²⁷⁶ est] om. K Pal39

²⁷⁷ de ] om. Cas247

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,118:172

^prol.| {40.2}In eodem: Pronuntiabit ²⁷⁸ lingua mea eloquium tuum. Pro pronuntiabit ²⁷⁹ in greco φθέξεται²⁸⁰ vos legisse dixistis.²⁸¹ Quod verbum sive dicas²⁸² pronuntiabit ²⁸³ sive {40.5} effabitur sive loquetur ,²⁸⁴ idipsum²⁸⁵ significat. Denique et nos de hebreo ita vertimus^da: Loquetur ²⁸⁶ lingua mea sermonem tuum ²⁸⁷ .

^da =Ps-H.

²⁷⁸ pronuntiavit] pronun (t)iauit R* K Pal39

²⁷⁹ pro pronuntiabit] pro quo nun(t)iavit K Pal39 , pronuntiabit T

²⁸⁰ φθέξεται] ΦΘΕΓξΟΙΤΟ Pal39

²⁸¹ dixistis] dicitis T*

²⁸² dicas] dicat Cas247

²⁸³ pronuntiabit] pronuntiavit K Pal39

²⁸⁴ loquetur] loquitur R*

²⁸⁵ idipsum] ad ipsum K Pal39

²⁸⁶ loquetur] loquitur R*

²⁸⁷ tuum] meum C as247

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,119:2

^prol.| {40.7}Centesimo nono decimo: Domine, libera animam meam a labiis iniquis, a²⁸⁸ lingua dolosa. In greco legisse vos²⁸⁹ dicitis et a lingua dolosa; et²⁹⁰ superfluum est.

²⁸⁸ a] et Cas247, et a K Pal39

²⁸⁹ leg. vos] vos legisse inv. Pal39

²⁹⁰ et] + ergo K Pal39

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,126:5

^prol.| {40.10}Centesimo vicesimo sexto²⁹¹: Beatus vir qui implevit ²⁹² desiderium suum ex ipsis. In²⁹³ greco dicitis virum ²⁹⁴ non haberi. Quod manifestissime et in hebreo et in Septuaginta interpretibus continetur. ^W

^W ¶Codd. : VL311 Edmaior

²⁹¹ .CXXVI.] centesimo vigisimo quinto VL311 K Pal39

²⁹² implevit VL311 ] implebit R² CSEL

²⁹³ In] Et in R K Pal39 VL311

²⁹⁴ virum] vir Cas247 K Pal39 VL311 CSEL

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,129:4

^prol.| {40.13}Centesimo vicesimo nono: Propter legem tuam sustinui te, Domine ^db . Dicitis vos in greco²⁹⁵ invenisse propter nomen tuum. ^dc Et nos confitemur {40.15}plura sic²⁹⁶ exemplaria repperiri²⁹⁷; sed quia veritati²⁹⁸ studemus quid in hebreo sit, simpliciter debemus dicere pro nomine sive lege apud eos legitur THIRA ²⁹⁹ [תירא] quod Aquila interpretatus³⁰⁰ est φόβον hoc est timorem , Symmachus³⁰¹ et Theodotion : νόμον,³⁰² id est legem putantes THORA ^dd propter litterarum³⁰³ similitudinem iod ³⁰⁴ [י] et vau [ו], que tantum magnitudine distinguuntur. {40.20}Quinta editio terrorem interpretata est, Sexta verbum .^X ^de

^db Ps-R=Ps-G

^dc sic Ps-Med

^dd νόμου R + Sedulius (τō νωμō), Hexapl. (Sym. et Theodot. ex hebr. תורא => תּוֹרָה, cf. Hieron. ep. 106), legem Ps-R Ps-G Ps-α Ps-γ Ps-Med (+ Clm343 VL409 ^L ) pleraque Psalteria Veteris Latinae praeter Ps-Med (cf. infra) Basel (legem et nomen) => Rahlfs

^de ὀνόματὀς LXX ^Luc.(R156 plerique codd. ; Field , t. 2, Oxford, 1875 : « hodierna ad unum omnia [exemplaria] cum Syro-hex. ») + dik39114) VL408 ^G VL409 ^G cum Sahid., nomen VL408 ^L Ps-Med Basel (legem et nomen) => HoP. - תִּוָּרֵא (לְמַעַן) => timorem Hexapl. (Aquila), terrorem Hexapl. (Quinta), cum terribilis sis Ps-H
¶Nota : La tradition grecque et latine se partage entre deux leçons que Jérôme fait découler d’une certaine vocalisation de l’hébreu que les interprètes d’expression grecque ont traduit par Loi, Parole ou Nom. Jérôme retient legem avec la tradition latine quasi unanime - à l’exception de la révision irlandaise du Ps-Med.- , même si la koinè a préféré ὀνόματὀς retenu par l’édition d’Oxford (HoP). Rahlfs revient à la leçon alexandrine mieux attestée par la traditions indirectes des psautiers non grecs. La tradition juive, vocalisant différemment, préfère l’effet (la crainte) à la cause (Dieu qui parle et légifère) et se distingue complètement sur ce point de la réception chrétienne du verset. [MM2024]

^X ¶Codd. : VL311 Edmaior

²⁹⁵ uos - in greco VL311 ] inv. T

²⁹⁶ sic VL311 ] om. Cas247

²⁹⁷ repperiri VL311 ] repperire R*

²⁹⁸ veritati VL311 ] veritate R*

²⁹⁹ THIRA VL311 ] thora Cas247

³⁰⁰ interpretatus VL311 ] interpretatum Pal39

³⁰¹ Symmachus VL311 ] scrips., symachus Pal39

³⁰² νόμον ] MONON VL311

³⁰³ litterarum] littere K Pal39 VL311

³⁰⁴ iod νόμον] ioth L T ; ioht Cas247

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,131:2

^prol.| {40.21}Centesimo tricesimo primo³⁰⁵: Sicut iuravit ³⁰⁶ Domino, votum vovit Deo ³⁰⁷ lacob. Pro eo quod nos interpretati sumus votum vovit, in greco ηὔξατο legisse vos dicitis et putatis interpretari debuisse oravit. Sed hoc male³⁰⁸; εὐχή enim pro locorum qualitate et orationem et votum significat secundum {40.25} illud^df: « Redde Deo³⁰⁹ vοta tua », id est τὰς εὐχάς σου.

^df Ps. 49, 14.

³⁰⁵ primo] om. K Pal39

³⁰⁶ iuravit om. Pal39 K

³⁰⁷ deo] domino deo K*

³⁰⁸ sed hoc male] om. K Pal39

³⁰⁹ deo] domino K Pal39

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,135:7

^prol.| {40.26}Centesimo tricesimo quinto: Qui fecit ³¹⁰ luminaria magna. Dicitis {41.1} quia in greco inveneritis magna solus. Sed hoc de superiori³¹¹ versiculo est, ubi legimus: Qui ³¹² fecit ³¹³ mirabilia ³¹⁴ magna solus. lbi ergo legendum est et hic quasi superfluum non scribendum.

³¹⁰ fecit] facit K

³¹¹ superiori] superiore R² L, superire R*

³¹² qui] quia Pal39

³¹³ fecit] facit K Pal39

³¹⁴ mirabilia] luminaria R C

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,137:2

^prol.| {41.4}Centesimo tricesimo septimo³¹⁵: Quoniam ³¹⁶ magnificasti super omne nomen Sanctum tuum. In greco repperisse vos dicitis super omnes. Sed in Septuaginta ita legitur: Ὅτι ἐμεγάλυνας ἐπὶ πᾶν τὸ ὄνομα τὸ ἁγιόν σου, sicuti³¹⁷ et nos in latinum vertimus. Ceterum apud Hebreos ita esse cognoscite: “Quia³¹⁸ magnificasti {41.10} super omne nomen³¹⁹ tuum³²⁰ verbum tuum”. luxta editionem autem³²¹ latinam hic sensus est: Quoniam ³²² magnificasti super omne nomen, hoc est,³²³ quod in celo et in terra dici potest, Sanctum Filium tuum .

³¹⁵ 4. tric. sept.] xxxvi Cas247 K Pal39

³¹⁶ quoniam] quam K Pal39

³¹⁷ sicuti] sicut K Pal39

³¹⁸ quia] quam K Pal39

³¹⁹ nomen] + tuum T

³²⁰ tuum] om. Cas247

³²¹ editionem autem] inv. Cas247

³²² quoniam] quam K Pal39

³²³ quoniam... hoc est] om. R*

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,138:4

^prol.| {41.12}Centesimo tricesimo octavo:³²⁴ Quia non est sermo in lingua mea. ³²⁵ Pro quo in greco legisse vos dicitis: Quia non est dolus in lingua mea. Quod³²⁶ solum Sexta editio interpretata est. Ceterum et apud Septuaginta {41.15}et apud omnes interpretes et ipsum hebraicum vel λαλιάν³²⁷ vel λόγον³²⁸, id est eloquium ^dg et verbum, scriptum habet. Denique hebraice MALA³²⁹ dicitur.

^dg Ps-H.

³²⁴ .XXXVIII.] .XXXVII. K Pal39

³²⁵ mea] tua Pal39

³²⁶ quod ] + non Cas247

³²⁷ λαλιαν] alian K Pal39

³²⁸ vel λόγον] om. T , vel ΛOΓION R*, vel ΛOYON R*

³²⁹ mala] hela K; om. Pal39

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,139:6

^prol.| {41.17}Centesimo tricesimo nono: Funes extenderunt in laqueum. Pro quo in greco³³⁰ invenisse vos dicitis: Funes extenderunt laqueum ³³¹ pedibus meis . Sed hoc in hoc loco³³² superfluum est.

³³⁰ in greco] om. Pal39

³³¹ laqueum] praem. in K Pal39

³³² sed hoc in hoc loco] om. Pal39

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,139:14

^prol.| {41.19}In eodem pro eo quod est: Habitabunt recti cum vultu tuo, in greco repperisse vos dicitis et habitabunt. Sed hic et coniunctio superflua est.

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,140:7

^prol.| {41.22}Centesimo quadragesimo: Dissipata sunt ossa nostra secus infernum . Pro quo³³³ in greco legisse vos³³⁴ dicitis ossa eorum. Sed et hoc³³⁵ superfluum est.

³³³ quo] eo quod Cas247

³³⁴ legisse – vos ] inv. T

³³⁵ et hoc] inv. T

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,146:10

^prol.| {41.25}Centesimo quadragesimo sexto³³⁶: Nec in tibiis viri ³³⁷ beneplacitum erit ei ³³⁸ . Pro ei, Domino ³³⁹ legisse vos dicitis. Quod non habetur ³⁴⁰. ^dh

^dh hoc (2?) om. TK ויו οἰ] εἰ πο תו e Te coz niunctio -- est R | est om. T

³³⁶ .VI.] .VII. Cas247

³³⁷ viri] om. Cas247

³³⁸ erit ei] inv. K

³³⁹ Domino] Dominum T, o domine K Pal39

³⁴⁰ habetur] habeatur K Pal39 ³

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,176

^prol.| {42.1} Ideo³⁴¹ autem, quod et vos in fine schedule³⁴² queritis, et sanctus filius meus Avitus frequenter efflagitat, quomodo greca³⁴³ interpretanda³⁴⁴ sunt³⁴⁵ verba³⁴⁶, breviter annotavi.

³⁴¹ ideo] R*; de eo R² K Pal39

³⁴² schedule] sedule Cas247

³⁴³ greca] om. R*

³⁴⁴ interpretanda] interponenda K

³⁴⁵ sunt] sint R L

³⁴⁶ verba] nomina T

^prol.| Νεομηνία mensis exordium³⁴⁷ est, quod nos secundum latine lingue proprietatem kalendas possumus dicere. Verum, {42.5} quia apud Hebreos mensis secundum lune cursum supputatur et apud Grecos μήνη luna dicitur, νεομηνία³⁴⁸ quasi nova luna appellatur.

³⁴⁷ exordium] exordii Cas247

³⁴⁸ νεομηνία] neomenia R² L² T P; neominia R*L*K; neomenia L T², neominia R L*, necminia Cas247

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,177

^prol.| Ἔρημος autem desertum vel solitudinem significat;

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,178

^prol.| θρόνος,³⁴⁹ sedem vel solium;

³⁴⁹ θρόνος] thronus R L T Cas247 K Pal39

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,179

^prol.| νυκτικόραξ, ut diximus^di, noctuam.

^di Supra Edmaior. p. 34.8

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,180

^prol.| Κυνόμνια,³⁵⁰ non, ut Latini interpretati sunt, musca canina dicitur per υ grecam litteram; sed, iuxta hebraicam intellegentiam, {42.10} per δίφθογγον debet scribi οι ³⁵¹ ut sit κοινόμυια,³⁵² id est omne muscarum genus ³⁵³ , quod³⁵⁴ Aquila πάνμικτον, id est omnimodam muscam interpretatus est.

³⁵⁰ KYNOMYA R L T; KYNOMIA K; kinomia Pal39

³⁵¹ οι] om. T

³⁵² KOINOMIA R L Cas247 K Pal39 ; KOYNOMYIA T

³⁵³ musc. - genus] inv. T Pal39

³⁵⁴ quod] sed K Pal39

Numérotation du verset Ep53. Prol.106b,181

^prol.| Λαξευτήριον autem, pro quo Latinus asciam vertit, nos genus ferramenti interpretamur³⁵⁵ quo³⁵⁶ lapides dolantur. Denique, ex hebreo vertentes ita diximus^dj: « Et³⁵⁷ nunc scalpturas³⁵⁸ eius pariter bipinne³⁵⁹ et dolatoriis deraserunt ». Λαξευτήριον ergo ‘dolatorium’ dici potest. explicit epistula sancti hieronymi ad sunniam et fretelam. ³⁶⁰

^dj Ps. 74, 16 (Ps-H)

³⁵⁵ interpretamur] interpretabimur T ; interpretati sumus K Pal39

³⁵⁶ quod Cas247

³⁵⁷ et] ut R L T Cas247

³⁵⁸ scalpturas] sculpturas T; sculpturam Pal39 ²; sculptura K Pal39 *

³⁵⁹ bipinne L Cas247 ] bipinni VL312 , bipenne T K VL312*; bipenna Ρal39 ²

Comment citer cette page ?
Martin Morard et alii, ed., Glossa ordinaria cum Biblia latina (Ep53. Hieronymi epistola ad Sunniam et Fretelam de Psalterio), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2025. Consultation du 29/04/2025. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=liber&numLivre=01&chapitre=01_Prol.106b)

Signaler un complément d'information

Notes :

<01. Prologi super Bibliam>

<01.106b> Hieronymi epistola ad Sunniam et Fretelam de Psalterio

<01. Prologi super Bibliam>

<01.106b> Hieronymi epistola ad Sunniam et Fretelam de Psalterio