Glossae Scripturae Sacrae-electronicae (Gloss-e)

Biblia communis

<01.106b> Hieronymi epistola ad Sunniam et Fretelam de Psalterio

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,1

Incipit ¹ epistula sancti Hieronymi ad Sunniam et Fretelam de Psalterio que de Septuaginta interpretum editione corrupta sint ². -

¶Principes de l’édition: Le texte de Edmaior est retenu comme texte de base avec, entre accolades, la pagination et les numéros de lignes de l’édition critique de la Vulgate ( Edmaior) . La référence biblique de chaque lieu critique tient lieu de numéro de paragraphe. L’orthographe est normalisée selon les principes de Sacra Pagina, celle-ci adoptant l’orthographe de l’éditio maior, pour les formes rares ou héritée de la lettre 106. Le texte sera complété de notes originales et de la collation de la version des psautiers quadruples de la famille de Salomon III de Saint Gall : VL311 et VL312 (= Bruyne p) ainsi que ponctuellement des psautier greco-latin milanais VL408 VL409. Les leçons de VL312 indiquent un texte moins fautif que VL311, alors même que VL311 est plus ancien et copié à Saint-Gall même. Pour les variantes des mots en caractères grecs et hébreux on se reportera aux éditions papier et aux manuscrits. Le copiste de VL311 semble ne pas comprendre ce qu’il écrit en grec et en hébreu, la séparation des mots est souvent fautive, mais les séquences consonnantiques de l’hébreu semblent plus correctes que celles du texte procuré par l’édition maior. ¶Codd. : A = Berolinensis lat. 17 s. IX. eddidit CSEL B = Berolinensis lat. 18 s12 (continet initium usque ad. p. 249, 16 discordet) eddidit CSEL Bruyne : De Bruyne, Préfaces de la Bible latine (Ps.), § 10, p. 51 eddidit R (=E), VL312 (p) Cas247 = Montecassino, cod. 247, s11 ; eddiderunt CSEL ( O) Edmaior (C) CSEL = Isidor Hilberg, ed., CSEL 55, 1912, p. 247 sqq. ; eddidit A Cas247 (O) P t r o Pal39 (p) B ; trois témoins sur 10 sont communs avec l’édition critique de la Vulgate. D. De Bruyne, « 'La Reconstitution du Psautier Hexaplaire Latin », Rev Bén. 1929, p. 301-302 estime que le texte a été « mal édité » et propose plusieurs corrections. Il faut désormais lui préférer le texte publié dans l’édition critique de la Vulgate. Edmaior : t. 10, p. 8-42, collationne 6 témoins : h (=CSEL) R L T C (=C247) K P ( = Pal39) ; T C Pal39 avaient déjà été collationnés par CSEL. o = Oxoniensis Balliolensis 229 s12 ; eddidit CSEL P = Cenomanensis 126 s. IX. eddidit CSEL = BAV, Pal. lat. 39 s. XI eddiderunt CSEL (p) Edmaior texte (P) : très proche de VL311 PL 22, 837-867 (pro memoria). Q = Duacensis 247 s11 ; eddidit CSEL R = BAV, Reg. lat. 11 eddidit Bruyne Edmaior r = Sessorianus 71 (Bibl. Nat. Rom. 1349) s11 ; eddidit CSEL t = Cheltenhamensis 24510, s9 (fragmentum § 59-67.1 = CSEL p. 277.17-283.2) ; eddidit CSEL T = Reims, BM, 15, s11 ; eddidit CSEL (B^) Edmaior. (T) VL= Vetus latina VL311 = Bamberg, Staatsbibliothek, Msc. Bibl. 44 (A.I.14), f. sqq., psalterium quadruplex, St Gall, a. 909 : ancêtre direct de Pal39 VL312 = Paris, BnF, NAL 2195, f. collationné par Dom De Bruyne avec R VL408 VL409

¹ Incipit] om. Cas247 |

² sint] sunt Cas247 Pal39 VL311 VL312 |

Dilectissimis³ fratribus Sunnie et Fretele et ceteris⁴ qui vobiscum Domino serviunt Hieronymus⁵.

³ Dilectissimis VL312] Dilectis Pal39 Val311 (in ras.) |

⁴ ceteris VAL311 VL312 etc. ] + fratribus Pal39 |

⁵ Incipit... Hieron.] om. CSEL |

Vere in vobis apostolicus et propheticus sermo completus est^a: « IN OMNEM TERRAM EXIIT ⁶ SONUS EORUM ET IN FINES ORBIS TERRE VERBA EORUM ». {8.5} Quis hoc crederet ut barbara Getarum lingua hebraicam quereret veritatem et dormitantibus, immo contendentibus Grecis, ipsa Germania⁷ Spiritus sancti eloquia scrutaretur? “In veritate cognovi, quod non est personarum acceptor Deus, sed in omni gente qui timet Deum et operatur Dei iustitiam acceptus est illi”^b. Dudum callosa tenendo capulo manus et {8.10} digiti tractandis sagittis aptiores ad stilum calamumque mollescunt, et bellicosa pectora vertuntur in mansuetudinem christianam. Nunc et Isaie⁸ vaticinium cernimus opere completum^c : « Concident gladios suos in aratra et lanceas suas in falces et non assumet gens contra gentem gladium et non discent ultra pugnare ». Rursumque in eodem^d: « Pascetur⁹ lupus cum {8.15} agno et pardus requiescet¹⁰ cum hedo, et vitulus et leo et taurus pascentur simul et puer parvulus ducet¹¹ eos, et bos et ursus in commune pascentur parvulique eorum erunt pariter, et leo et bos comedent paleas¹² », non ut simplicitas in feritatem transeat, sed ut feritas discat simplicitatem.

^a Ps. 18, 5; Rm. 10, 18.

^b Act. 10, 34-35.

^c Is. 2, 4.

^d Is. 11, 6-7.

⁶ exiit VL311 VL312 etc. ] exivit T Cas247 Pal39 |

⁷ Germania] germana T |

⁸ Isaie] scrips., Esaie cett. |

⁹ pascetur] pascitur VL311 |

¹⁰ requiescet Pal39 CSEL ] requiescit R L T Cas247 K VL311 |

¹¹ ducet] ducit R L T Cas247 K VL311 |

¹² comedent – paleas] inv. T |

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,2

Queritis¹³ a me rem magni operis et maioris invidie, in qua scribentis {9.1} non ingenium sed eruditio comprobetur ut, dum ipse cupio iudicare de ceteris¹⁴, iudicandum me omnibus prebeam, et in opere Psalterii iuxta digestionem schedule vestre, ubicumque inter Latinos Grecosque contentio est quid magis Hebreis conveniat significem. In {9.5} quo illud breviter admoneo ut sciatis aliam esse editionem quam Origenis et Cesariensis Eusebius omnesque Grecie tractatores κοινά, id est ‘communem’ appellant atque ‘vulgatam’ et a plerisque nunc ‘Lucianios’ ¹⁵* dicitur, aliam Septuaginta interpretum, que et in ἑξαπλοῖς ¹⁶ codicibus repperitur et a nobis in latinum sermonem fideliter versa est et Hierosolyme {9.10} atque in Orientis ecclesiis decantatur^e. Super qua re et sanctus et¹⁷ filius meus Avitus sepe quesierat et, quia se occasio fratris nostri Firmi presbyteri dedit, qui mihi vestram epistulam reddidit¹⁸, vobis¹⁹ scribens in commune respondeo et me magno amicitie libero fenore quod, quanto magis solvimus, plus debemus. Sicut autem in Novo {9.15} Testamento, si quando apud Latinos questio exoritur et est inter exemplaria varietas²⁰, recurrimus ad fontem greci sermonis quo Novum scriptum est Instrumentum, ita in Veteri Testamento, si quando inter Grecos Latinosque diversitas est, ad hebraicam confugimus veritatem ut, quicquid de fonte proficiscitur²¹, hoc queramus in rivulis. Kοινή²² {9.20} autem ista, hoc est communis²³ dictio²⁴*, ipsa est que et²⁵ Septuaginta; sed hoc interest²⁶ inter²⁷ utramque quod κοινή pro locis et temporibus et pro voluntate scriptorum vetus corrupta editio est. Ea autem, que habetur in ἑξαπλοῖς et quam nos vertimus, ipsa est que in eruditorum libris incorrupta et immaculata Septuaginta interpretum translatio reservatur²⁸. {9.25} Quicquid ergo ab hac discrepat, nulli dubium est, quin ita et ab Hebreorum auctoritate²⁹ discordet.

^e Jérôme ne dit pas qu’on chantait en grec les colonnes des Hexaples avec leurs signes diacritiques, mais la LXX qui est dans les Hexaples. Cf. à ce sujet la remarque de D. De Bruyne, « 'La Reconstitution du Psautier Hlexaplaire Latin », Rev Bén. 1929, p. 297-298.

¹³ Queritis] Queris VL311 R L T K* |

¹⁴ iudicare – de ceteris] inv. VL311 |

¹⁵ Lucianios R L T K Pal39 VL311 VL312 ] Lucianos Cas247, Λουκιάνειος CSEL |

¹⁶ ἑξαπλοῖς] εζαπλοις VL311, exaplois VL312 |

¹⁷ et] om. VL311 VL312 L² T Pal319 CSEL |

¹⁸ reddidit VL311 etc. ] tradidit VL312 |

¹⁹ vobis R² VL312 ] a vobis R* L T Cas247 Pal39 CSEL VL311 , om. K |

²⁰ et est inter exemplaria varietas] om. VL312 |

²¹ proficiscitur VL312 etc. ] proficitur VL311 |

²² Kοινή] KOINON Cas247 |

²³ ista hoc est - communis] inv. VL311 |

²⁴ dictio L T Cas247 K Pal39 VL311 VL312 ] editio R CSEL (O B) |

²⁵ et] + in Pal39 VL311, etin K |

²⁶ interest] om. Cas247 |

²⁷ inter] in P39 |

²⁸ translatio reservatur] translatione servatur VL312 |

²⁹ auctoritate] auctoritate] veritate Cas247 |

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,5:6

{10.1} Prima³⁰ de quinto³¹ psalmo questio fuit : NEQUE HABITABIT ³² IUXTA TE ³³ MALIGNUS. Pro quo habetur in greco: Οὔτε παροικήσει³⁴ σοι πονηρός sive³⁵ πονηρευόμενος, ut vulgata editio continet. Et miramini cur παροικίαν³⁶, id est incolatum, latinus interpres non verterit³⁷, sed pro hoc posuerit HABITATIONEM ³⁸ {10.5} que grece dicitur κατοικία. Quod quidem in alio loco fecisse convincitur^f: “Heu mihi quia incolatus meus prolongatus est”. Et in quarto decimo psalmo rursum pro incolatu habitationem posuit^g: « Domine, quis habitabit in tabernaculo tuo? » Et sciendum quod, si voluerimus dicere: Domine, quis incolet tabernaculum tuum? vel illud e³⁹ quinto^h: “Neque {10.10} incolat iuxta te malignus”, perdes⁴⁰ εὐφωνίαν,⁴¹ et dum interpretationis κακοζηλίαν sequimur, omnem decorem translationis amittimus; et hanc esse regulam boni interpretis, ut ἰδιώματα lingue alterius sue lingue exprimat proprietate. Quod⁴² et Tullium in †Protagora†⁴³* Platonis et in Oixoνομικῷ Xenofontis et in Demosthenis contra Eschinen oratione⁴⁴ fecisse {10.15} convincimus⁴⁵, et Plautum, Terentium Ciciliumque⁴⁶, eruditissimos viros, in grecis comoediis transferendis. Nec ex eo quis latinam linguam angustissimam putet, quod non possit verbum transferre de verbo, cum etiam Greci pleraque nostra circuitu⁴⁷ transferant et verba hebraica non interpretationis fide, sed lingue sue proprietatibus nitantur exprimere.⁴⁸

^f Ps. 119, 5.

^g Ps. 14, 1.

^h Ps. 5, 6.

³⁰ prima] K*, primo K² |

³¹ quinto] quinta K |

³² habitavit K* |

³³ te] om. Pal39 ² |

³⁴ παροικήσει] Π ΙΛΡΟΙΚΕCΙCΟΙ VL311, ΠΑ POIKECI R L , ΠTAPOIKΕI Pal39 |

³⁵ πονηρός Sive] om. T |

³⁶ παροικίαν] ΠΑ ΝΟΙΚΊΑΝ Pal39 R * VL311 |

³⁷ verterit] verteret K² Pal39 VL311 |

³⁸ habitationem VL311 ] habitatione R F L T Cas247 |

³⁹ e K*] de T K² Pal39 VL311 CSEL |

⁴⁰ perdes K*] perdit K², perdidit Pal39 VL311 |

⁴¹ευφωνιαν]ὴ ΕΨΥΦΩΝΙΑΜ T?; €O90NIAN L >; ΕΟΦΩΝΙΑΜ T*; ΓΟΦΩΝΙΑΝ Cas247 qui in marg. cacophonian transcribit |

⁴² Quod] + quidem K² Pal39 VL311 |

⁴³ Protagora] restit. Edmaior. ex CSEL, Pytagora codd. omnes |

⁴⁴ oratione Edmaior. CSEL VL312 ] orationem CSEL (A r ) Cas247 Pal39 T VL311, cett. codd. (Edmaior.) |

⁴⁵ convicimus] convicimur VM311 |

⁴⁶ ciciliumque L*T Cas247 ] ceciliumque R² L², ceciliumque CSEL , etciliumque R*; ciliciumque K Pal39 |

⁴⁷ circuitu VL311 etc. ] circuiuut circuitu] circuit ut L* (ut uid.) K, circuitu ut R*, circuiunt ut T VL312 ; circuunt ut Cas247, vel circueunt K² |

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,5:9

{10.20}De eodem psalmo: DIRIGE IN CONSPECTU MEO VIAM TUAM. Pro quo habetur in greco⁴⁹: Κατεύθυνον ἐνώπιόν σου τὴν ὁδόν μου⁵⁰, hoc est: DIRIGE {11.1} IN CONSPECTU TUO VIAM MEAM. Quod nec Septuaginta habent nec Aquila nec Symmachus nec Theodotio, sed sola κοινή editio. Denique et in hebreo ita scriptum repperi: OSER LAPHANOI †DARCHACH†⁵¹ quod omnes voce simili transtulerunt: DIRIGE IN CONSPECTU MEO VIAM TUAM, secundum {11.5} illud quod et in oratione Dominica diciturⁱ: « Pater noster, qui es in celis, sanctificetur nomen tuum », non quo nobis orantibus sanctificetur quod per se sanctum est, sed quo petamus, ut, quod per naturam sui sanctum est, sanctificetur in nobis. Ergo et nunc Propheta postulat, ut via Domini, que per se recta est, etiam sibi recta fiat.

ⁱ Mt. 6, 9.

⁴⁹ greco] + KOINH editio R |

⁵⁰ μου] SOY Pal39 VL311 |

⁵¹ LAPHNOI DARCHACH] LAPHARNOI DARCHACHI VL311 |

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,6:11

{11.10}De sexto psalmo: ERUBESCANT ET CONTURBENTUR VEHEMENTER OMNES INIMICI MEI. Et dicitis in greco VEHEMENTER non haberi. Scio, sed hoc vulgata. Ceterum et in hebreo habet MOD [מאד], id est VEHEMENTER, et omnes σφόδρα similiter transtulerunt.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,7:9

prol.|{11.14}De septimo psalmo: IUDICA ME, DOMINE, SECUNDUM IUSTITIAM MEAM. {11.15}Pro quo habetur in greco κατὰ τὴν δικαιοσύνην σου, id est IUXTA IUSTITIAM TUAM . Sed et in hoc male; in hebreo enim SEDECHI habet, quod interpretatur IUSTITIA MEA, et non SEDECACH, quod IUSTITIAM TUAM sonat. Sed omnes interpretes IUSTITIAM MEAM voce simili transtulerunt. Nec cuiquam videatur temerarium quod iudicari secundum iustitiam suam {11.20} postulet, cum et sequens versiculus hoc ipsum significet: ET SECUNDUM INNOCENTIAM MEAM SUPER ME, et sexti decimi psalmi hoc exordium sit^j: EXAUDI, DOMINE, IUSTITIAM MEAM, et in septimo decimo quoque dicatur^k: « Retribuit mihi Dominus secundum iustitiam meam et secundum puritatem manuum mearum reddet mihi », in vicesimo quoque quinto psalmo scriptum sit^l: PROBA ME, DOMINE, ET TEMPTA ME, URE RENES MEOS ET COR MEUM, et {12.1} in quarto dicatur: « Cum invocarem, exaudivit⁵² me Deus iustitie mee », et in octogesimo quinto: « Custodi animam meam, quoniam sanctus sum » ; lacob quoque loquatur in Genesi^m: « Exaudiet me cras iustitia mea ».

^j Ps. 16, 1.

^k Ps. 17, 21.

^l Ps. 25, 2.

^m Gn. 30 ; 33.

⁵² invocarem exaudivit] inuocarem te exaudisti Cas247

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,8:4

De octavo psalmo: QUONIAM VIDEBO CELOS TUOS. Et dicitis quod {12.5} TUOS in greco⁵³ non habeat. Verum est, sed in hebreo legitur SAMACHA, quod interpretatur celos tuos, et de editione Theodotionis⁵⁴ in Septuaginta interpretibus additum est sub asterisco. Cuius rei breviter vobis sensum aperiam ubi quid minus habetur in greco ab hebraica veritate, Origenis de translatione Theodotionis addidit et signum posuit {12.10} asteris, id est stellam, que, quod prius absconditum videbatur, illuminet et in medium proferat; ubi autem quod in hebreo non est, in grecis codicibus invenitur, obelon, id est iacentem, preposuit, quam nos latine veru possumus dicere, quo ostenditur iugulandum esse et confodiendum quod in authenticis libris non invenitur. Que signa et in Grecorum {12.15}Latinorumque poematibus inveniuntur.

⁵³ tuos – in greco] inv. Cas247 |

⁵⁴ theodotionis K² (ut vid.) |

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,16:21

{12.19} Sexto decimo⁵⁵: OCULI TUI VIDEANT EQUITATES. Pro quo in greco vos legisse dixistis οἱ ὀφθαλμοί μου, id est OCULI MEI. Sed rectius OCULI TUI quia et supra dixeratⁿ : DE VULTU TUO IUDICIUM MEUM PRODEAT ut, oculi Dei⁵⁶ in propheta operante,⁵⁷ non prava⁵⁸ sed recta conspiciant⁵⁹.

ⁿ Ps. 16, 2.

⁵⁶ Dei] Domini K Pal39 |

⁵⁷ operante] recta aperante R* |

⁵⁸ prava] parva R* |

⁵⁹ conspiciant] conspiciunt R*; conspiciat Pal39 VL311 |

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,16:8

{12.19}In ipso: CUSTODI ME UT PUPILLAM OCULI. Dicitisque “in greco legi^o: CUSTODI ME, DOMINE”. Quod nec in hebreo nec in ullo habetur interprete.

^o Ibid.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,16:13

{12.21}In eodem : EXSURGE, DOMINE, PREVENI EUM ET SUPPLANTA EUM. Pro quo in greco Πρόφθασον⁶⁰ αὐτούς, id est PREVENI EOS ET SUPPLANTA EOS. Sed melius si legatur numero singulari, siquidem de impio dictum est, de quo statim {13.1} sequitur: PREVENI EUM ET SUBPLANTA EUM; ERIPE ANIMAM MEAM AB IMPIO. Nullique dubium, quin diabolum significet.

⁶⁰ Πρόφθασον] Πρόεφθασον VL311

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,17:13

{13.3}Septimo decimo: GRANDO ET CARBONES ⁶¹ IGNIS . Et queritis cur grecus istum versiculum secundum^p non habeat interpositis duobus versibus.{13.5}Sed sciendum quia de hebraico et Theodotionis editione in Septuaginta interpretibus sub asterisco additum sit.

^p PS. 17, 14.

⁶¹ carbones] carbonis R*

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,17:34

{13.6}In eodem: QUI PERFECIT PEDES MEOS TAMQUAM CERVORUM. Pro quo scribitis in greco inveniri ὡσεὶ ἐλάφου, id est TAMQUAM CERVI, singularem numerum pro plurali. Sed in hebreo pluralis numerus positus est CHAIALOTH, et omnes interpretes pluralem numerum transtulerunt.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,17:36

{13.10}In eodem: ET DEDISTI MIHI PROTECTIONEM SALUTIS TUE. Pro quo in greco vos legisse dixistis τῆς σωτηρίας μου, id est SALUTIS MEE. Sed in hebreo IESACHA SALUTIS TUE significat, non MEE quod et omnes interpretes transtulerunt.⁶²

⁶² transtulerunt om. Cas247

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,17:40

{13.13}In ipso: SUPPLANTASTI INSURGENTES IN ME SUBTUS ME. Pro quo in greco plus invenisse vos dicitis OMNES INSURGENTES. Sed OMNES additum est.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,17:47

{13.15}In eodem: VIVIT DOMINUS ET BENEDICTUS DEUS MEUS. Et dicitis in greco non haberi MEUS . Quod non sub asterisco sed ab ipsis Septuaginta de hebraica veritate translatum est et cuncti interpretes in hac parte consentiunt.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,17:48

{13.18}In eodem: LIBERATOR MEUS DE GENTIBUS IRACUNDIS. Pro quo in greco invenisse vos dicitis AB {13.20} INIMICIS MEIS FORTIBUS sive POTENTIBUS. Et quia semel⁶³ veritati studemus, si quid vel transferentis festinatione vel scribentium vitio depravatum est, simpliciter confiteri et emendare debemus. In hebreo nihil aliud habet nisi hoc: LIBERATOR MEUS AB INIMICIS MEIS; Septuaginta⁶⁴ IRACUNDIS addiderunt. Et pro GENTIBUS tam in hebreo quam in cunctis interpretibus {13.25} INIMICI positi sunt; et miror, quomodo pro INIMICIS GENTES mutate sint.

⁶³ semel] simul Pal39 * |

⁶⁴ septuaginta K² Pal39 ] + autem R² CSEL |

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,18:6

{13.27}Octavo decimo: EXULTAVIT UT GIGANS ⁶⁵ AD CURRENDAM VIAM SUAM. Et {14.1} dicitis quod in greco⁶⁶ SUAM non habeat. Sed hoc nos⁶⁷ sub veru additum repperimus et in hebreo non esse manifestum est.^q

⁶⁵ gigans] R*L* (ut vid.); gigas R² L² Pal39 |

⁶⁶ greco] + viam Cas239 |

⁶⁷ nos] om. Cas247 |

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,19:5

{14.3} Nono decimo: TRIBUAT TIBI SECUNDUM COR TUUM. Et dicitis in greco vos hoc⁶⁸ versiculo additum nomen Domini repperisse. Quod superfluum {14.5}est quia ex superioribus ἀπὸ κοινοῦ⁶⁹ subauditur, unde cepit et psalmus^r: « Exaudiat te Dominus in die tribulationis », ut et hic sub eodem sensu dicatur: TRIBUAT TIBI SECUNDUM COR TUUM, id est ipse Dominus, de quo supra dictum est.

^r Ps. 19, 2.

⁶⁸ hoc] in hoc R²Cas247 |

⁶⁹ απο κοινου] ΕΠΑΚΟΥΨΕΙ Pal39 |

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,19:10

{14.8}In eodem:⁷⁰ ET ⁷¹ EXAUDI NOS IN DIE QUA INVOCAVERIMUS TE. Pro quo legisse vos⁷² dicitis IN QUOCUMQUE DIE. Sed superius {14.10} cum hebraica veritate concordat, ubi scriptum est BIOM, id est IN DIE.

⁷⁰ sensu ... in eodem om. R* L T Cas247 K |

⁷¹ Et] om . Pal39 |

⁷² leg. vos] inv. T* |

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,21:20

{14.11}Vicesimo primo : TU ⁷³ AUTEM, DOMINE, NE ELONGAVERIS AUXILIUM TUUM A ME. Pro quo⁷⁴ dicitis invenisse vos⁷⁵ MEUM . Quod et⁷⁶ verum est, et ita corrigendum. Breve⁷⁷ ēenim: si quid scriptorum errore mutatum est, stulta credimus⁷⁸ contentione defendere.

⁷³ tu] deus meus deus meus quare me dereliquisti. illud quod in medio uersiculo est: respice in me superfluum est. in eodem praem. Cas247 |

⁷⁴ Pro quo R² CSEL ] quo R*, quod L T Cas247 K Pal39 |

⁷⁵ uos R² Cas247 CSEL ] non vos R* L T K ; vos non Pal39 |

⁷⁶ et om. Cas247 |

⁷⁷ breve] R*K*; neque R² K² Pal39 |

⁷⁸ credimus K*] debemus K² Pal39 , aliter debem... R² |

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,21:24

In eodem: UNIVERSUM SEMEN {14.15} LACOB MAGNIFICATE EUM. Pro quo in greco scriptum sit δοξάσατε αὐτόν, id est GLORIFICATE EUM. Sed sciendum quod ubicumque in greco GLORIFICATE scriptum est, latinus interpres MAGNIFICATE transtulerit, secundum illud quod in Exodo dicitur^s: « Cantemus Dormino, gloriose enim magnificatus » pro quo in greco scribitur GLORIFICATUS EST ;⁷⁹ sed {14.20}in latino sermone si transferatur, fit indecora translatio. Et nos emendantes olim Psalterium, ubicumque sensus idem est,⁸⁰ veterum⁸¹ interpretum consuetudinem mutare⁸² noluimus, ne nimia novitate lectoris studium terreremus.

^s Ex. 15, 1

⁷⁹ glorif. est] ΔΕΔΖΑCΘΑΙ R |

⁸⁰ idem est] id ē Pal39 |

⁸¹ veterum] verum Cas247 |

⁸² mutare] om. Pal39 * |

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,22:5

Vicesimo secundo: CALIX MEUS INEBRIANS QUAM PRECLARUS ⁸³ EST. Pro quo {14.25}in greco legisse vos dicitis CALIX TUUS. Sed hoc in κοινῇ errore⁸⁴ obtinuit. Ceterum⁸⁵ et Septuaginta et hebraicum et omnes interpretes CALIX MEUS {15.1} habent, quod hebraice dicitur CHOSI [כּוֹסִי]; alioquin, si CALIX TUUS esset, diceretur CHOSACH^t [כּוֹסךָ].

^t Forme non attestée dans le Texte massorétique.

⁸³ preclarus] preclarum Cas247 |

⁸⁴ errore R* L* ] error R² |

⁸⁵ ceterum] ceterorum R* L* T K Pal39 |

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,24:4

{15.3}Vicesimo quarto: CONFUNDANTUR OMNES INIQUE AGENTES. Et dicitis quod OMNES in greco non habeat, et bene; nam nec in hebreo habet {15.5} sed in Septuaginta sub veru additum est.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,24:21

{15.5}In eodem : Innocentes et recti adheserunt mihi, quia sustinui te. Et dicitis in greco vos repperisse DOMINE. Quod superfluum est.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,26:6

{15.8}Vicesimo sexto : ET NUNC EXALTAVIT CAPUT MEUM SUPER INIMICOS. Pro quo in greco vos invenisse dixistis: ET NUNC ECCE EXALTAVIT CAPUT MEUM. Sed ecce superfluum est.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,26:8

{15.10}In eodem: EXQUISIVIT FACIES MEA. Pro quo in greco sit positum: QUESIVIT TE FACIES MEA. Sed melius superius. ^u

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,27:2

{15.12}Vicesimo septimo: EXAUDI VOCEM DEPRECATIONIS MEE. Pro quo vos invenisse dixistis EXAUDI, DOMINE. Sed et hoc additum est.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,28:9

Vicesimo octavo: Et in templo eius omnis dicet gloriam. Pro quo {15.15} in greco sit πᾶς τις. Quod si transferre voluerimus ad verbum OMNIS QUIS, in κακοζηλίαν interpretationis incurrimus et fit absurda translatio.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,28:10

{15.16}In eodem: DOMINUS DILUVIUM INHABITARE FACIT. Pro quo legisse vos dicitis: DOMINUS DILUVIUM INHABITAT. Quorum prius ad gratiam pertinet credentibus, secundum ad eius, in quo credunt, habitaculum. Sed quia † IASAB † {15.20} verbum ambiguum est et potest utrumque sonare, nam et sessio et habitatio dicitur, et in ipso psalmo de gratia baptismatis dicebatur^v: « Vox Domini super aquas, Deus super aquas multas », et^w: « Vox preparantis cervos et revelabit condensa, et in templo eius omnis dicet gloriam », de ipsis sentire volumus qui glorificant Dominum, et interpretati sumus^x: {15.25}« Dominus diluvium inhabitare facit ».

^v Ps. 28, 3.

^w P. 28, 9.

^x Ps. 28, 10.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,30:5

{16.1}Tricesimo: QUONIAM TU ES PROTECTOR MEUS. Rursum et in hoc loco additum nomen Domini est; et ne eadem semper inculcem, observare debetis nomen Domini et Dei sepissime additum et id vos debere sequi, quod de hebraico et de Septuaginta interpretibus emendavimus. ^y

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,30:23

{16.5}In eodem: EGO AUTEM ⁸⁶ DIXI IN EXCESSU MENTIS MEE. Pro quo in latinis codicibus legebatur IN PAVORE MEO, et nos iuxta grecum transtulimus ἐν τῇ ἐκστάσει μου⁸⁷, id est IN EXCESSU MENTIS MEE. Aliter enim ἔκστασιν latinus sermo exprimere non potest, nisi mentis excessum. Aliter me in hebraico legisse noveram IN STUPORE ^z et IN ADMIRATIONE MEA.

^z Ps-H.

⁸⁶ autem] om. Cas247 * Pal39 |

⁸⁷ μου] COY R*, CO L K |

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,31:2

{16.10}Tricesimo primo: NEC EST IN SPIRITU EIUS DOLUS. Pro quo in greco legisse vos dicitis ἐν τῶ στόματι αὐτοῦ, id est IN ORE EIUS DOLUS. Quod solus Symmachus posuit. Alioquin et Septuaginta interpretes et Theodotion et Quinta et Sexta et Aquila et ipsum hebraicum IN SPIRITU EIUS habet, quod hebraice dicitur BRUCHO. Sin autem esset IN ORE EIUS, scriberetur † BARFFIO †.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,31:4

{16.15}In eodem: CONVERSUS SUM IN ERUMNA MEA. In greco ea non esse suggeritis. Quod ex hebraico et de translatione Theodotionis sub asterisco additum est, et in hebreo legitur LASADDI. LASSADDI [...].⁸⁸

⁸⁸ LASSADDI bis ] post LASSADI² hebraici vocabuli latina interpretatio desideratur cuius defectus lacunam indicat CSEL Edmaior.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,34:10

Tricesimo quarto: OMNIA OSSA MEA DICENT, DOMINE ^aa . Pro quo in {16.20}greco bis DOMINE invenisse vos dicitis^ab. Sed sciendum quod multa sint exemplaria apud Hebreos que ne semel quidem DOMINUM habeant^ac.

^aa Domine semel : Ps-G Ps-R Ps Med et omnes interpretes latini

^ab Domine bis : plerique codd. LXX HoP (100 / 130 codd.)

^ac TM : יְהוָה, מִי כָמוֹךָ

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,36:23

{16.22}Tricesimo sexto: ET VIAM EIUS VOLET. ^ad ln greco VOLET NIMIS vos legisse dixistis^ae. Quod additum est nec apud quemquam habetur interpretum⁸⁹.

^ad θελήσει pauci (19) codd. cum Hexapl., Hieron. (ep. 106), Ps-α Ps-γ Ps-δ Ps-λ Ps-G Ps-H

^ae θελήσει σφόδρα plerique (+110) codd. et LXX (Rahlfs HoP) : + VL311^G cum Ps-R (nimis) + VL311, Ps-Med (+Clm344 : valde) ¶Nota 1: La leçon majoritaire σφόδρα (+ de 100 témoins) et le grec des psautiers multiples (VL311) sont exactement restitués par le Ps-R, mais elle s’écarte et de la LXX antiochienne, attestée par une minorité de témoins (19 cod.) et des commentateurs grecs, c’est-à-dire des Hexaples qui ignorent l’adverbe selon Jérôme (ep. 106). Par conséquent le vieux grec antiochien de la koinè cité par les correspondants Goths de Jérôme est l’origine des leçons vieilles latines valde ou nimis. ¶Nota 2: La correction de Jérôme ne se justifie pas ici du point de vue du rapport à l’hébreu. Les verbes de volition simple retenus par les traductions latines (cupio, volo) restituent le sens de la racine hébraïque חפץ ; l’ajout de σφόδρα exprime la nuance d’intensité impliquée par la forme verbale יֶחְפָּץ , notamment par le préfixe יֶ qui signifie à la fois le futur et l’intensité de l’action.

⁸⁹ interpretum] interpretem Cas247

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,38:12

{16.25}Tricesimo octavo: VERUMTAMEN VANE CONTURBATUR OMNIS HOMO. Et dicitis vos in greco⁹⁰ non invenisse CONTURBATUR. Sed et hoc sub veru in Septuaginta additum est. Et hinc apud vos et apud plerosque error exoritur quod scriptorum neglegentia, virgulis et asteriscis subtractis, distinctio universa confunditur.

⁹⁰ vos – in greco] inv. Pal39

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,39:9

{17.3} Tricesimo nono: Et LEGEM TUAM IN MEDIO CORDIS MEI. ^af Pro quo in greco repperisse⁹¹ vos dicitis IN MEDIO VENTRIS MEI. ^ag Quod et⁹² in hebreo {17.5} scriptum est BATTHOC MEAI [בְּתוֹךְ מֵעָי], sed propter euphoniam apud Latinos in corde translatum, et tamen non debemus subtrahere quod verum est.

^af = Ps-R Ps-G Psalteria Veteris Latinae recensionum cum LXX (Rahlfs B 2013 R’’ ; )

^ag = Ps-α² Ps-Med Ps-H cum LXX (HoP 106 /130 cod.)

⁹¹ repperisse] coperisse Pal39 |

⁹² et] om. Pal39 |

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,39:14

{17.7}In eodem: DOMINE, IN ADIUTORIUM MEUM RESPICE. Pro quo in greco repperisse vos dicitis σπεῦσον, id est FESTINA. Sed apud Septuaginta πρόσχες, id est RESPICE, scriptum est.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,40:7

{17.10}Quadragesimo: ET SI INGREDIEBATUR UT VIDERET. Et dicitis quod si in greco non sit positum, cum manifestissime et in hebreo et in cunctis interpretibus scriptum sit, et Septuaginta transtulerint: καί εἰ εἰσεπορεύετο τοῦ ἰδεῖν.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,41:6

Quadragesimo primo: SALUTARE VULTUS MEI, DEUS MEUS. Pro quo {17.15} invenisse vos dicitis ET DEUS MEUS. Sed sciendum hoc in isto psalmo bis inveniri, et in primo positum esse: SALUTARE VULTUS MEI, DEUS MEUS, in secundo autem, id est in fine ipsius psalmi: SALUTARE VULTUS MEI ET DEUS MEUS, ⁹³ ita dumtaxat ut ET coniunctio de hebreo et de Theodotione sub asterisco addita sit.

⁹³ deus meus om. R*L T Cas247 K*

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,41:11

In eodem: EXPROBRAVERUNT MIHI QUI TRIBULANT {17.20} ME. Pro quo vos invenisse dixistis οἱ ἐχθροί μου, id est inimici mei, cum et apud Septuaginta scriptum sit οἱ θλίβοντές με, et apud Hebreos SORARAI, id est HOSTES MEI ^ah .

^ah =Ps-H .

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,41:12

{17.22}In eodem: SPERA IN DEUM QUONIAM ADHUC CONFITEBOR ILLI. Et dicitis adhuc in greco non inveniri. Quod sub asterisco additum est. Ita enim et in hebreo scriptum repperimus CHIOD, {17.25} quod significatur ὅτι ἔτι latineque dicitur QUONIAM ADHUC. Hoc ipsum etiam in quadragesimo secundo^ai intellegendum.^aj

^ai Ps. 42:5.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,43:10

{18.1}Quadragesimo tertio: ET NON EGREDIERIS IN VIRTUTIBUS NOSTRIS . Pro quo in greco repperisse vos dicitis ET NON EGREDIERIS, DEUS. Sed superfluum est.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,43:15

{18.3}In ipso: POSUISTI NOS IN SIMILITUDINEM GENTIBUS. Pro quo in greco scriptum sit ἐν τοῖς ἔθνεσιν, id est IM GENTIBUS. Sed si dictum fuisset in latino IN SIMILITUDINEM IN GENTIBUS, κακόφωνον esset, et propterea absque damno sensus interpretationis elegantia conservata est. Alioquin in hebraico ita scriptum repperi: POSUISTI NOS PROVERBIUM IN GENTIBUS.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,43:26

{18.8}In eodem: EXSURGE, ADIUVA NOS. Pro quo, more solito, in greco nomen Domini additum est.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,44:6

{18.10}Quadragesimo quarto: SAGITTE TUE ACUTE. Pro quo in greco legisse vos dicitis ACUTE, POTENTISSIME. Sed hoc male, et de superiore versiculo additum est, in quo legitur^ak: ACCINGERE GLADIO TUO SUPER FEMUR TUUM, POTENTISSIME.

^ak Ps. 44, 4.

¶Codd. : Edmaior

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,47:5

Quadragesimo septimo: QUONIAM ECCE REGES ⁹⁴ CONGREGATI ⁹⁵ SUNT. ^al Pro {18.15}quo in greco legisse vos dicitis: QUONIAM ECCE REGES EIUS ^am CONGREGATI SUNT. Quod superfluum esse ipse lectionis textus ostendit, et in veteribus codicibus Latinorum scriptum erat REGES TERRE, ^an quod nos tulimus quia nec in hebreo nec in Septuaginta repperitur.

^al reges] Nota : la leçon reges terre retenue par le Ps-G*, sans trace d’obèles, alors que Jérôme la rejette explicitement ici, pose question. La tradition manuscrite de Ep106

^am eius LXX (Rahlfs αυτης Βο 2013’) Ps-Med (+Clm343) ; nullus cod. (HoP)

^an terre Hop* 6/130 Ps-G Ps-R Vet. lat. (praeter Med.) etc. ; cf. Ps. 2:2 ; 71:11

¶Codd. : Bruyne Edmaior.

⁹⁴ reges Cas247 Pal39 R (regis) VL311 VL312 ] + terre R L T K CSEL (A P Rem t Q r O B) |

⁹⁵ congregati ] congregate R |

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,47:9

{18.18} SICUT AUDIVIMUS, SIC ⁹⁶ VIDIMUS. Pro quo in greco repperisse vos⁹⁷ dicitis SIC ET VIDIMUS. {18.20}Quod superfluum est; legitur enim in hebreo CHEN RAINU quod interpretatur οὕτως εἴδομεν, hoc est sic vidimus.

¶Codd. : Edmaior

⁹⁶ sic] ita et VL311 |

⁹⁷ vos] iter VL311 |

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,47:10

{18.21} SUSCEPIMUS, DEUS, MISERICORDIAM TUAM IN MEDIO TEMPLI TUI. Pro eo quod nos de hebraico et de Septuaginta interpretibus vertimus TEMPLI TUI , in greco legisse vos DICITIS POPULI TUI. Quod superfluum est. In hebraico scriptum est ECHALACH, {18.25} id est τοῦ ναοῦ⁹⁸ σου, hoc est TEMPLI τUI, et non AMMACH⁹⁹ quod POPULUM TUUM significat.

¶Codd. : Edmaior

⁹⁸ ναοῦ] ΛΑΟΥ VL311 |

⁹⁹ AMMACH] AMMAC VL311 |

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,48:21

{18.27}Quadragesimo octavo: HOMO IN HONORE CUM ¹⁰⁰ ESSET. Pro quo in greco invenisse vos dicitis: ET HOMO IN HONORE CUM ESSET. Sed sciendum, {19.1} quod iste versiculus bis^ao in hoc psalmo sit et in priori additam habeat ET coniunctionem, in fine non habeat. ^ap

^ao Cf. Ps. 48, 13.

¶Codd. : Edmaior

¹⁰⁰ in honore - cum] inv. VL311

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,48:15

{19.2}In eodem: ET DORMINABUNTUR EORUM IUSTI. Pro iustis εὐθεῖς, id est rectos, in greco legisse vos dicitis. Sed hoc propter εὐφωνίαν ita in latinum versum est. Alioquin et {19.5} in eo loco, ubi scriptum legimus: in libro εὐθεῖς, Iustorum libro^aq intellegimus, et non debemus sic verbum de verbo exprimere, ut dum syllabam sequimur, perdamus intellegentiam.

^aq Ios. 10, 13 ; 2Rg. 1, 18.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,48:16

{19.7}In eodem: DE MANU INFERNI, CUM LIBERAVERIT ME. Pro quo in greco legisse vos dicitis CUM ACCEPERIT ME. Quod quidem et nos ita de Septuaginta vertimus, et miror a quo {19.10}in vestro codice depravatum sit.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,49:20

{19.11}Quadragesimo nono: SEDENS ADVERSUS FRATREM TUUM LOQUEBARIS. Pro quo in greco repperisse vos dicitis: Κατὰ τοῦ ἀδελφοῦ σου κατεκάκεις, et putatis non bene versum, quia diximus: ADVERSUS FRATREM TUUM LOQUEBARIS, et debuisse nos dicere: ADVERSUS FRATREM TUUM DETRAHEBAS. Quod {19.15}vitiosum esse et in nostra lingua non stare, etiam stultis patet. Nec ignoramus quod καταλαλία dicatur defractio; quam, si voluerimus ponere, non possumus dicere: ADVERSUS FRATREM TUUM DETRAHEBAS, sed: DE FRATRE TUO DETRAHEBAS. Quod si fecerimus, rursum contentiosus verborum calumniator inquiret, quare non dixerimus: Κατὰ τοῦ ἀδελφοῦ σου, hoc {19.20} est: ADVERSUS FRATREM TUUM. Ηec superflua sunt, et non debemus † in putida † nos verborum interpretatione torquere, cum damnum non sit in sensibus, quia unaqueque lingua, ut ante iam dixi, suis proprietatibus loquitur.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,49:22

{19.23}In ipso: NEQUANDO RAPIAT ET SIT QUI ERIPIAT. Et in greco repperisse vos dicitis ET NON SIT QUI ERIPIAT. Quod et a nobis {19.25} versum est et in nostris codicibus sic habetur. Et miror quomodo vitium librarii dormitantis ad culpam referatis interpretis; nisi forte fuerit {20.1}hoc: NEQUANDO RAPIAT, NEC SIT QUI ERIPIAT, et ille, pro NEC, ET scripserit.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,49:23

{20.2}In eodem: SACRIFICIUM LAUDIS HONORIFICABIT ME. Pro quo in greco scribitur δοξάσει με, id est GLORIFICABIT ME. De quo et supra diximus. In Evangelio, in eo loco ubi in greco legimus: Πάτερ δόξασόν μὲ τῇ {20.5} δόξῃ ἥν εἶχον παρὰ σοί πρὸ τοῦ τὸν κόσμον γενέσθαι, in latino legitur : PATER, CLARIFICA ME. Noluimus ergo immutare quod ab antiquis legebatur quia idem sensus erat.¹⁰¹

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,54:9a

{20.8}Quinquagesimo quarto: EXPECTABAM EUM QUI SALVUM ME FECIT. Et dicitis vos invenisse in greco EXPECTABAM DEUM. Quod additum est.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,54:9b

{20.10}In eodem: A PUSILLANIMITATE SPIRITUS. Et in greco invenisse vos dicitis ἀπὸ ὀλιγοψυχίας, quod proprie pusillanimitas dicitur. Sed sciendum quod pro ὀλιγοψυχίᾳ Aquila et Symmachus et Theodotio et Quinta editio interpretati sint ἀπὸ πνεύματος, id est a spiritu, et in hebreo scriptum sit MERUCHA, omnisque sensus ita apud eos legatur^ar: FESTINABO UT SALVER A SPIRITU TEMPESTATIS ET TURBINIS.

^ar Ps-H.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,54:13

{20.18}In eodem: QUONIAM SI INIMICUS MALEDIXISSET. In greco ὠνείδισεν, hoc est exprobrasset, positum est. Sed inter maledicta et opprobria sensum non discrepare perspicuum est.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,55:3-4

{20.18}Quinquagesimo quinto: QUONIAM MULTI BELLANTES ADVERSUM ME, AB ALTITUDINE DIEI TIMEBO. Et dicitis in greco vos invenisse NON TIMEBO, quod additum est. Et est ordo: QUONIAM MULTI DIMICANT ADVERSUM ME, IDCIRCO EGO AB ALTITUDINE DIEI TIMEBO, hoc est, non BELLANTES ADVERSUM ME, sed tuum excelsum timebo lumen.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,55:8

{20.20} In ipso: I N IRA POPULOS CONFRINGES. Pro quo in greco legitur: Ἐν ὀργῇ λαοὺς † κατάξεις. Et † apud Latinos {21.1} pro eo quod est DEICIES , id est κατάξεις, male error obtinuit κατέαξεις, id est confringes. Nam et in hebreo HORED habet, id est καταβίβασον, quod nos possumus dicere DEPONE, et Symmachus interpretatus est κατάγαγε.¹⁰²

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,58:10

{21.5}Quinquagesimo octavo: QUIA DEUS SUSCEPTOR MEUS. Pro quo in greco positum est SUSCEPTOR MEUS ES TU. {21.7} Sed sciendum in hebreo nec ES scriptum nec tu, et apud Septuaginta solos inveniri.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,58:8

{21.8}In ipso: DEUS MEUS, VOLUNTAS EIUS PREVENIET ME. Pro quo in greco scriptum est τὸ ἔλεος αὐτοῦ, id est MISERICORDIA EIUS. Quod et verius est. Sed in hebreo scriptum est: MISERICORDIA MEA PREVENIET ME.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,58:12a

{21.10}In eodem: DEUS OSTENDIT MIHI INTER INIMICOS MEOS. Pro quo in greco positum est DEUS MEUS. Sed MEUS additum est.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,58:12b

{21.12}In eodem : NE OCCIDAS EOS NEQUANDO OBLIVISCANTUR POPULI TUI. Pro quo in greco scriptum est LEGIS TUE. Sed in Septuaginta et in hebreo non habet POPULI TUI, sed POPULI MEI, et a nobis ita versum est.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,58:14

{21.15}In eodem: ET SCIENT QUIA DEUS DOMINATUR LACOB FINIUM TERRE. Pro quo in greco scriptum est et finium terre. Sed et coniunctio addita est, et ordo est: Scient quia Deus lacob dominatur finium terre.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,59:11

{21.19}Quinquagesimo nono: QUIS DEDUCET ME USQUE IN IDUMEAM? Pro {21.20}quo in greco habet: AUT QUIS DEDUCET ME. Sed superfluum est.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,60:6

{21.21}Sexagesimo: QUONIAM TU, DEUS MEUS, EXAUDISTI ORATIONEM MEAM. Pro quo legatur in greco: QUIA TU, DEUS, EXAUDISTI ME. Quod non habet in hebreo nec in Septuaginta interpretibus et in latino additum est.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,60:9

{21.24}In eodem: PSALLAM NOMINI TUO IN SECULUM SECULI. Pro quo in greco sit IN SECULUM. Et in hebreo semel habet LAED, id est IN ETERNUM, et non LOLAM, quod est IN SECULUM . ¹⁰³ ^as

^as 12. ibid. 10. Ρ5. 58, 12 14. populi mei] sic 1 , ו 58 in psalt. iuxta Hebr. 8. Ps. 58, 11

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,61:9

{22.1} Sexagesimo primo: QUIA DEUS ADIUTOR NOSTER IN ETERNUM. Pro quo in greco est DEUS ADIUTOR NOSTER. Ergo IN ETERNUM obelus est.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,62:2

{22.3}Sexagesimo secundo: SITIVIT † IN TE † ANIMA MEA. Pro quo in greco sit: Sitivit †¹⁰⁴ TE † anima mea.¹⁰⁵ Sed in hebreo non habet ATTHA, quod {22.5}significat TE , sed LACH, quod ostenditur TIBI , quod et omnes interpretes transtulerunt. Ergo secundum lingue proprietatem versum est in latinum.

¹⁰⁴ sitivit in te] restituimus cum D. De Bruyne, RevBén 1928, p. 307-308; sitivit te R; sitivit tibi L T Cas247² K Pal39 CSEL ; sitibi Cas247 * |

¹⁰⁵ Pro... mea] om. Pal39 † |

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,63:8

{22.7}Sexagesimo tertio: SAGITTE PARVULORUM FACTE SUNT PLAGE EORUM . Pro quo in greco: SAGITTA PARVULORUM. Sed si sic dicamus, non resonat in latino: SAGITTA PARVULORUM FACTE SUNT PLAGE EORUM. Pro quo melius habet in hebreo: PERCUTIET EOS DEUS IACULO REPENTINO ET INFERENTUR PLAGE EORUM.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,64:8

{22.12}Sexagesimo quarto: Qui CONTURBAS PROFUNDUM MARIS, SONUM FLUCTUUM EIUS. In greco additum scribitis: QUIS SUSTINEBIT? Quod superfluum est; subauditur enim: Qui conturbas profundum maris et conturbas sonum fluctuum eius.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,64:10

{22.15}In eodem: PARASTI CIBUM ILLORUM, QUONIAM ITA EST PREPARATIO EIUS. Et dicitis quod in greco non sit EIUS , cum in hebreo THECHINA manifeste PREPARATIONEM EIUS significet; EIUS AUTEM, id est terre, de qua supra dixerat^at: VISITASTI TERRAM ET INEBRIASTI EAM.

^at Ps. 64, 10.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,65:15

{22.19}Sexagesimo quinto: HOLOCAUSTA MEDULLATA OFFERAM TIBI CUM INCENSU ARIETUM. Pro quo dicitis invenisse vos CUM INCENSU ET ARIETIBUS. Sed male; in hebreo enim scriptum est EM CATOROTH HELIM, quod interpretatur μετὰ θυμιάματος κριῶν, id est cum incensu arietum.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,65:19

{22.22}In eodem: PROPTEREA EXAUDIVIT DEUS. Pro quo in greco invenisse vos dicitis EXAUDIVI ME DEUS. Quod superfluum est.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,67:5

{22.25}Sexagesimo septimo: EXULTATE IN CONSPECTU EIUS. Pro quo in greco invenisse vos dicitis: ET EXULTATE IN CONSPECTU EIUS. Quod ita versum est et a nobis, sed a quo in codice vestro corruptum¹⁰⁶ sit scire {23.1} non possum.^au

¹⁰⁶ corruptum] scriptum Pal39

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,67:18

{23.1}In eodem: ETENIM NON CREDUNT INHABITARE DOMINUM. Pro quo in greco legisse vos dicitis: καὶ γὰρ ἀπειθοῦντας τοῦ κατασκηνῶσαι. Quod utrumque falsum est. Nos enim transtulimus: ETENIM NON CREDENTES INHABITARE DOMINUM; ut sit sensus, et pendeat ex superioribus: ASCENDISTI IN ALTUM, CEPISTI CAPTIVITATEM, ACCEPISTI DONA IN HOMINIBUS, ET EOS QUI NON CREDEBANT DOMINUM INHABITARE posse mortalibus.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,67:20

{23.6}In eodem: DEUS BENEDICTUS DOMINUS DIE QUOTIDIE. Pro quo in greco invenisse vos dicitis: DOMINUS DEUS BENEDICTUS, BENEDICTUS DOMINUS DIE QUOTIDIE. Sed melius et verius quod supra.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,67:25

{23.9}In eodem: VIDERUNT INGRESSUS TUI, DEUS. Pro quo in greco scriptum sit: VISI SUNT INGRESSUS TUI, DEUS. In hebreo ita habet RACHUA ALICHATHAC, quod Aquila et Symmachus et Theodotio et Quinta Sextaque editio interpretati sunt^av: VIDERUNT ITINERA TUA, DEUS, et quod sequitur: ITINERA DEI MEI REGIS QUI EST IN SANCTO. Ergo a nobis ita legendum est: VIDERUNT INGRESSUS TUOS, DEUS, et scriptoris vitium relinquendum, qui nominativum posuit pro accusativo, licet in Septuaginta et in ἑξαπλοῖς ita reppererim: Ἐθεώρησαν τὰς πορείας σου, ὁ θεός, et pro eo quod est ἐθεώρησαν, hoc est VIDERUNT, in multis codicibus habet ἐθεωρήθησαν quod et obtinuit consuetudo.

^av Ps-H.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,67:25

{23.18}In eodem: INGRESSUS DEI MEI, REGIS MEI, QUI EST IN SANCTO; subauditur: VIDERUNT INGRESSUS DEI MEI et REGIS MEI. Quod autem dicitis MEI in REGE non appositum, apertissimi mendacii est; secundo enim ponitur et DEI {23.20} MEI et REGIS MEI, blandientis affectu ut qui omnium Deus et rex est, suus specialiter Deus fiat et rex merito servitutis. Denique in hebreo scriptum habet HELI MELCHI, quod DEUM MEUM et REGEM MEUM significat.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,67:33

{23.24}In eodem: REGNA TERRE CANTATE DEO, PSALLITE DOMINO. Et dicitis hoc in isto versiculo non esse scriptum: PSALLITE DOMINO, quoniam statim sequatur: DIAPSALMA. PSALLITE DEO, QUI ASCENDIT SUPER CELUM CELI AD ORIENTEM; cum iste versiculus magis habere debeat iuxta hebraicam veritatem: CANTATE DEO, PSALLITE DOMINO, et illud quod sequitur in principio versus alterius: PSALLITE DEO, non sit in libris authenticis, sed obelo prenotatum. Ergo et vos legite magis ea que vera sunt, ne, dum additum suscipitis, quod a Propheta scriptum est relinquatis.^aw

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,70:12

{24.8} Sexagesimo octavo: LAUDABO NOMEN DEI CUM CANTICO. Pro quo dicitis vos¹⁰⁷ repperisse in greco DEI MEI. Sed MEI ¹⁰⁸ ¹⁰⁹ superfluum est.

¹⁰⁷ vos] om. Pal39* |

¹⁰⁸ sed mei] quod Pal39 *; om. Pal39 ? |

¹⁰⁹ 1. quoniam] quem Pal39 | sequitur T ; perfluum est om. Cas247 | 12. in om. Pal39 | 18. ^. + post R*^ | 2. deo] domino T | iste] uos inuenisse Pal39 | | 6. ea om. Cas247 | 7. prophe- LTP; ihl Cas247 || et (7^) om. RL tis R | 9. uos om. Pal39 * | ^, repperisse uos TCKh | hebreo Cas247 ; hebreo T* | septuaginta Cas247 | sed mei] quod Pal39 *; om. Pal39 ? | 11. super- om. R* | 27. εξελευσονται restituimus cum fluum | prem. sed T | in eodem ... 13, su- CSEL ; €C£CACYCETAI omn. codd. |

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,70:12

{24.10}Septuagesimo: DEUS, NE ELONGERIS A ME. Quod dicitis in greco positum DEUS MEUS, superfluum est.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,70:17

{24.11}In eodem: DEUS, DOCUISTI ME EX IUVENTUTE MEA. Et in hoc quod apud Grecos invenisse vos dicitis DEUS MEUS, superfluum est.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,70:18

{24.13}In eodem: DONEC ANNUNTIEM BRACHIUM TUUM. Et dicitis in greco vos repperisse MIRABILIA TUA. Quod de superiori versiculo est: ET USQUE NUNC PRONUNTIABO MIRABILIA TUA. Bene ergo hic habet brachium.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,71:11

{24.17}Septuagesimo primo: ET ADORABUNT EUM OMNES REGES. llud quod in greco invenisse vos dicitis REGES TERRE, superfluum est.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,71:18

{24.18}In eodem: BENEDICTUS DOMINUS DEUS, DEUS ¹¹⁰ ISRAEL. ¹¹¹ Dicitis in greco bis DEUS non haberi,¹¹² cum et in hebraico sit et apud Septuaginta manifestissime triplex Domini Deique nuncupatio mysterium Trinitatis sit.

¶Codd. : Edmaior.

¹¹⁰ Deus] om. Pal39 VL311 |

¹¹¹ israel R*] ipse R² |

¹¹² haberi] habere R |

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,71:19

{24.21}In eodem: ET BENEDICTUM NOMEN MAIESTATIS EIUS IN ETERNUM. Hoc ergo quod in greco invenisse vos dicitis: IN ETERNUM ET IN SECULUM SECULI, superflue a Grecis sciatis appositum, quod nec hebreus habet nec Septuaginta interpretes.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,72:7

{24.26}Septuagesimo secundo: PRODIET QUASI EX ADIPE. Et dicitis vos apud Grecos invenisse † ἐξελεύσονται †, id est prodient. Quod falsum est. {25.1} Nam et apud Septuaginta interpretes ita scriptum est: Ἐξελεύσεται ὡς ἐκ στέατος ἡ ἀδικία αὐτῶν.I

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,72:11

{25.2}In eodem: QUOMODO SCIT DEUS. In greco dicitis non esse DEUM, cum et apud Septuaginta scriptum sit: Πῶς ἔγνω ὁ θεός, et omnes interpretes similiter de hebreo transtulerint.¹¹³

¹¹³ transtulerint] transtulerunt Cas247 Pa37

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,72:17

{25.4}In eodem: INTELLEGAM IN NOVISSIMIS EORUM. Pro quo in greco legisse vos dicitis ET INTELLEGAM. Sed hic ET coniunctio superflua est.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,72:26

{25.6}In eodem: DEFECIT CARO MEA ET COR MEUM. Pro quo male perversum ordinem quidam tenent: DEFECIT COR MEUM ET CARO MEA.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,72:28

{25.8}In eodem: UT ANNUNTIEM OMNES PREDICATIONES TUAS. Pro quo vos in greco legisse dixistis τὰς αἰνέσεις σου^ax, id est LAUDES TUAS. Et sciendum, quod in hebreo † MALOCHOTHACH †¹¹⁴ scriptum habet, quod Aquila ἀγγελίας,¹¹⁵ id est nuntios tuos, Septuaginta τὰς ἐπαγγελίας σου, id est PREDICATIONES vel PROMISSA interpretati sunt, licet et LAUS ET PREDICATIO unum¹¹⁶ utrumque significet.

^ax = LXX : Basel

¹¹⁴ malochothach] restituimus cum CSEL; malochochah R L T C as247 K ; malochocahc Pal39 |

¹¹⁵ ἀγγελίας] om. T ; + COY R² CSEL |

¹¹⁶ unum om. Cas247 |

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,73:1

{25.14}Septuagesimo tertio: UT QUID, DEUS ¹¹⁷ , REPPULISTI IN FINEM .^ay Pro quo male apud Grecos legitur ordine commutato¹¹⁸: UT QUID REPPULISTI, DEUS. ^az

^ay = Ps-G Ps-Med. (+Clm343)

^az = Ps-γ, ut quid reppulisti nos Deus Ps-R

¶Codd. : Edmaior r

¹¹⁷ Deus] om. Pal39 * |

¹¹⁸ commutato] mutato VL311*, communatio Cas247 Pal39* |

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,73:3

{25.16.}In eodem: QUANTA MALIGNATUS EST INIMICUS IN SANCTO ^ba . Miror quis in codice vestro emendando perverterit ut pro SANCTO, SANCTIS ^bb posuerit cum et in¹¹⁹ nostro codice IN SANCTO ¹²⁰ inveniatur.

^ba = Ps-G cum LXX

^bb = Ps-R cum Koinè

¶Codd. : Edmaior

¹¹⁹ in] om. Pal39 |

¹²⁰ in sancto] om. R* |

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,73:8

{25.18}In eodem: INCENDAMUS ¹²¹ OMNES DIES FESTOS DEI A TERRA . Pro quo in greco scriptum est καταπαύσωμεν, {25.20}et nos ita transtulimus: QUIESCERE FACIAMUS OMNES DIES FESTOS DEI A TERRA. Et miror quomodo e latere annotationem nostram nescio quis temerarius scribendam in corpore putaverit, quam nos pro eruditione legentis scripsimus hoc modo: Non habet καταπαύσωμεν, ut quidam putant¹²², sed κατακαύσωμεν, id est INCENDAMUS. Et quia retulit mihi sanctus {25.25}presbyter Firmus, qui huius operis exactor fuit, inter plurimos hinc¹²³ habitam questionem, plenius de hoc disputandum videtur. In hebreo {26.1} scriptum est SARPHU¹²⁴ CHOL MOEDAHU HEL BAARES¹²⁵, quod Aquila et Symmachus verterunt ἐνεπύρισαν πάσας τὰς συνταγὰς¹²⁶ τοῦ θεοῦ, id est INCENDERUNT OMNES SOLLEMNITATES DEI IN TERRA ^bc ^bd ^be ^bf ^bg ^bh , Quinta κατέκαυσαν,¹²⁷ id est COMBUSSERUNT, Sexta κατακαύσωμεν, id est COMBURAMUS, quod et Septuaginta {26.5} iuxta † Hexaplorum†¹²⁸ veritatem transtulisse perspicuum est. Theodotion quoque ἐνεπυρήσαμεν¹²⁹ vertit, id est † SUCCENDIMUS †¹³⁰. Ex quo perspicuum est sic psallendum ut nos interpretati sumus, et tamen sciendum quid hebraica veritas habeat. Hoc enim quod Septuaginta transtulerunt, propter vetustatem in ecclesiis decantandum est, et illud ab eruditis sciendum {25.10} propter notitiam Scripturarum. Unde, si quid pro studio e latere additum est, non debet poni in corpore ne¹³¹ priorem translationem pro scribentium voluntate conturbet.

^bc veritas hebraica : שָׂרְפוּ כָל-מוֹעֲדֵי-אֵל בָּאָרֶץ.=>

^bd=> ἐνεπύρισαν Hexapl. (Aquila Symmachus) => incenderunt

^be=> κατέκαυσαν Hexapl. (Quinta) => combusserunt Hier. ep. 106 ;

^bf => κατακαύσωμεν Hexapl. (Sexta) LXX (HOP Rahlfs* R39 Alexandrinus ?) => comburemus Hier. Ep. 106, Cas557 (Psalterium Amelli)., incenderunt Ps-H VL311 L, incendamus Hier. ep. 106 ;

^bg=> ἐνεπυρήσαμεν Hexapl. (Theodotion) => succendimus / succendamus Hier. ep. 106 ;

^bh version liturgique : καταπαύσωμεν LXX (HOP* plerique codd. [105 / 130 : etc ?] + VL408 G VL311 G ) => comprimamus Ps-R (+VL311 L) , quiescere faciamus Ps-G VL408 L VL311 L, quiescere compremamus ! R156 ¶Nota : Contrairement à son habitude, Jérôme retient ici comme source de la traduction du Ps-G la leçon de la koinè καταπαύσωμεν, attestée par la majorité des témoins de l’édition HoP, leçon qu’il sait être une corruption de la proto-Septante, fautive du point de vue du grec, bien qu’elle rejoigne le sens figuré de l’hébreu. La raison de ce choix est le respect de la tradition liturgique « propter vetustatem in ecclesiis de decantandum ». alors même qu’il avait précisé dans une note qu’il s’agissait d’une mauvaise lecture : « Non habet καταπαύσωμεν, ut quidam putant, sed κατακαύσωμεν, id est INCENDAMUS ».

¹²¹ Incendamus] comprimamus T cum Ps-R |

¹²² ut quidam putant] id est incendamus Pal39 * |

¹²³ hinc VL311² (interl. al. m. s9) ] om. VL311* |

¹²⁴ sarphu] sarhu R L T C K Pal39 VL311 |

¹²⁵ HEL BAARES ] helba ares VL311 |

¹²⁶ συνταγὰς] CYNTATAC VL311 |

¹²⁷ κατέκαυσαν] KATACKATEKAYKAN VL311 |

¹²⁸ hexaplorum] restituimus ; exemplorum R* L T Cas247 ² K Pal39 VL311 CSEL; exemplariorum R²; exemplarum Cas247 * |

¹²⁹ ἐνεπυρήσαμεν] ENEPIRICAN VL311 |

¹³⁰ succendimus] restit. cum CSEL Edmaior., succendamus omnes codd. |

¹³¹ ne] nec VL311 |

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,73:13

{26.12}In eodem: CONTRIBULASTI CAPITA DRACONUM IN AQUIS; <Ps. 73:14> TU CONFREGISTI CAPITA DRACONIS. Sic lectionis ordo sequitur ut in priori versu TU non habeat sed in secundo, † et AQUE †¹³² plurali {25.15}numero scribantur, non singulari, sicut et Aquila verbum hebraicum † AMMAIM¹³³† τῶν¹³⁴ ὑδάτων, id est AQUARUM, interpretatus est.

¶Codd. : Edmaior

¹³² et aque] restit. cum CSEL Edmaior. ; itaque omnes codd. VL311 |

¹³³ Ammaim] rest. cum Edmaior. CSEL ; Ammichim codd. VL311 |

¹³⁴ τῶν] tan VL311 |

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,73:23

{26.16}In eodem: NE OBLIVISCARIS VOCES INIMICORUM TUORUM. Pro quo in greco τῶν ἱκετῶν σου, id est deprecantium te, scriptum dicitis. In hebreo † SORARACH †¹³⁵ legitur, quod Aquila HOSTIUM TUORUM ^bi, Symmachus bellantium contra te, {26.20}Septuaginta¹³⁶ et Sexta editio inimicorum tuorum interpretati sunt. Et est sensus pendens ex superioribus^bj: MEMOR ESTO IMPROPERIORUM TUORUM, EORUM QUI ¹³⁷ AB INSIPIENTE SUNT TOTA DIE, NE OBLIVISCARIS VOCES INIMICORUM TUORUM ¹³⁸ , id est voces que¹³⁹ te blasphemant tibique in populo tuo¹⁴⁰ detrahunt. Unde sequitur: SUPERBIA EORUM, QUI TE ODERUNT, ASCENDIT SEMPER, id est, dum {26.25}tu differs¹⁴¹ poenas, illi proficiunt in blasphemiis.

^bi Ps-H.

^bj Ps. 73, 22-23.

¶Codd. : Edmaior

¹³⁵ sorarach] restituimus cum CSEL ; sorarath R L T C K; sorarad Pal39 VL311 |

¹³⁶ septuaginta] septuagesimo Pal39 * VL311 ; om. Pal39 ² |

¹³⁷ qui R L C K ] que T; que P CSEL |

¹³⁸ tuorum] om. R |

¹³⁹ que] qui Pal39 VL311 |

¹⁴⁰ tuo VL311 ] om. Pal39 * |

¹⁴¹ tu differs VL311] tu defers L*C K(-fres); te defers T* |

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,74:2

{27.1}Septuagesimo quarto: NARRABIMUS MIRABILIA ¹⁴² ^bk . Pro quo male apud Grecos legitur¹⁴³ : NARRABO OMNIA MIRABILIA TUA. ^bl

^bk Hexapl. = LXX-Rahlfs HoP (S 210 282): διηγήσομαι τὰ θαυμάσιάσου cum Hexapl. (HoP Field) Syrohexapl. cum hebr. (סִפְּרוּ, נִפְלְאוֹתֶיךָ)

^bl LXX^Lucian. restit. : (διηγησόμεθα) diigisome (VL311 VL408 VL409) πάντα τὰ θαυμάσιάσου ; cf. LXX-Rahlfs HoP : διηγήσομαι πάντα (plerique codd.) τὰ θαυμάσιάσου ¶Nota : Narrabo traduit διηγησόμεθα équivalent phonétique de διηγήσομαι τὰ / diigisome ta

¶Codd. : Edmaior.

¹⁴² mirabilia] + tua VL311 |

¹⁴³ narrabo omnia VL311] narrabimus Pal39 * |

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,75:6

{27.3}Septuagesimo quinto¹⁴⁴: OMNES VIRI DIVITIARUM MANIBUS ¹⁴⁵ SUIS ^bm . Et non, ut vos a nescio quo,¹⁴⁶ depravatum legitis IN MANIBUS SUIS. ^bn

^bm Ps-G ; cf. LXX ταῖς χερσὶν αὐτῶν.

^bn Ps-R ; cf. LXX εν ταῖς χερσὶν αὐτῶν.

¶Codd. : Edmaior {MM2024}

¹⁴⁴ .LXXV.] .LXV. R |

¹⁴⁵ manibus] in praem. T |

¹⁴⁶ a nescio quo K* ] nescio a quo K² Pal39 VL311, aut nescio quod Cas245 |

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,75:13

{27.4}In eodem: TERRIBILI ET EI QUI AUFERT SPIRITUS ¹⁴⁷ PRINCIPUM. Dicitis quod EI ¹⁴⁸ non sit¹⁴⁹ scriptum¹⁵⁰ in greco. Verum est, sed, nisi apposuerimus¹⁵¹ EI, latinus sermo non resonat. Neque enim possumus recte¹⁵² dicere: TERRIBILI ET QUI AUFERT SPIRITUS ¹⁵³ PRINCIPUM. ¹⁵⁴

¶Codd. : Edmaior.

¹⁴⁷ spiritus] spiritum Cas245 Pal39 |

¹⁴⁸ ei] et R* |

¹⁴⁹ ei – non sit] inv. Pal39 |

¹⁵⁰ scriptum] + sit* Pla39* |

¹⁵¹ apposuerimus] apposuerim Pal39 VL311 |

¹⁵² recte] om. Pal39 VL311 |

¹⁵³ spiritus] spiritum Cas245 Pal39 VL311 |

¹⁵⁴ Dicitis... principum] om. K |

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,76:7

{27.9} Septuagesimo sexto: ET MEDITATUS SUM ¹⁵⁵ NOCTE CUM CORDE MEO ET ¹⁵⁶ {27.10} EXERCITABAR ET SCOBEBAM ¹⁵⁷ spiritum meum. Pro quo in hebreo legimus^bo: RECORDABAR ¹⁵⁸ PSALMORUM MEORUM IN NOCTE, CUM CORDE MEO LOQUEBAR ET SCOBEBAM ¹⁵⁹ SPIRITUM MEUM. Pro exercitatione ἀδολεσχίαν, id est decantationem quandam et meditationem, Septuaginta transtulerunt; et pro eo quod nos diximus¹⁶⁰ SCOBEBAM ¹⁶¹ ilii posuerunt ἔσκαλλον,¹⁶² quod Symmachus {27.15} transtulit¹⁶³ ἀνηρεύνων, id est perscrutabar sive querebam, et Quinta similiter. Proprie autem σκαλισμός¹⁶⁴ in agricultura in sariendo dicitur, id est sarculando; et quomodo ibi queruntur herbe sarculo, que secentur, sic et iste retractatum cogitationum suarum μεταφορικῶς a sarculo demonstravit. Et sciendum quod ἔσκαλον semel, ἔσκαλλον frequenter {27.20} significat.

^bo = Ps-H

¶Codd. : Edmaior

¹⁵⁵ sum] om. Pal39 |

¹⁵⁶ et] om. R |

¹⁵⁷ scob. VL311 etc. ] L* ; scopebam L² C K CSEL |

¹⁵⁸ recordabar] recordabor T* |

¹⁵⁹ scob.] L*; scopebam L² C K CSEL |

¹⁶⁰ nos – diximus] inv. T |

¹⁶¹ scob.] L* ; scopebam L² C K CSEL |

¹⁶² ἐσκαλλον] scripsimus cum CSEL ; ΕKAΛON R L K; ΕCKAΛEN R (in marg. sub al) T*; ΕCCXAΛON Pal39 ²; ΕCKAΛΛEN Τ²; HCXAΛΛΕ Cas247 |

¹⁶³ transtulit] om. Pal39 * |

¹⁶⁴ σκαλισμός] CKAICMOC VL311 σκαλισμος Scripsimus cum ἢ; CKAICMOC RL; CKAICMOC T K Pal39 |

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,76:9

{27.20}In eodem: A GENERATIONE IN GENERATIONEM. Hoc quod in greco sequens invenisse vos dicitis CONSUMMAVIT VERBUM, recte non habet in latino, quia et in nullo habetur interpretum¹⁶⁵.

¶Codd. : Edmaior

¹⁶⁵ interpretum] interprete Cas247

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,77:6

{27.23}Septuagesimo septimo: ET NARRABUNT FILIIS SUIS. Pro quo in greco {28.1} habet¹⁶⁶ ἀναγγελοῦσιν, quod est annuntiabunt. Sed sciendum, quod in hebreo IASAPHPHERU¹⁶⁷ scriptum est, quod Aquila et Symmachus NARRABUNT transtulerunt. ^bp

^bp 3. sept. q.] Lxv R | manibus] praem. in T|4.a nescio quo] K*; nescio a quoK* Pal39; aut nescio quod Cas247 | 5. spiritum CP | dicitis ... 8. principum om. Καὶ | ei (2^)] et R* | ^u 51 םסמ } ei Pal39 | 6.scriptum +- sit Pal39* | apposuerim Pal39 | 7. recte om. Pal39 | ... 16. autem] ΡΤ; tamen Pal39! | 17. secentur] T*; secantur T?; sercentur Cas247 | 18. retractantium Pal39 | 19. εσκαλον ... e- σκαλλον scripsimus cum CSEL; €CKAAON bis R*LK; €CKAANON ... CCKAAON R²; €- CKAAON ... €CKAA€N ;* ך €CKAAON ... €CKAAA€N T?; HCXAAAON bis Cas247; 6 ΑΛ... €CXAAON Pal39

¶Codd. : Edmaior.

¹⁶⁶ in greco – habet] inv. Pal39 . | habet] habetur VL311 |

¹⁶⁷ IASAPHPHERU] IASAREPHERU VL311 |

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,77:31

{28.3}In eodem: Et OCCIDIT PINGUES EORUM. Sic habet et in hebreo, hoc est BAMASMNEHEM, quod Aquila interpretatus est ἐν λιπαρποῖσ αὐτῶν, Symmachus τοὺς λιπαρωτέπους αὐτῶν, Septuaginta et Theodotion et Quinta ἐν τοῖς πίοσιν αὐτῶν. Quod quidam non intellegentes, pro πίοσιν putaverunt scriptum πλείοσιν.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,77:36

{28.7}In eodem: DILEXERUNT EUM IN ORE SUO ET LINGUA SUA MENTITI SUNT EI. Et in hebreo ita scriptum est ICAZBULO, et omnes voce simili transtulerunt ἐψεύσαντο αὐτῷ, id est MENTITI SUNT EI. Quis autem voluerit pro ei ponere eum et vitiare exemplaria, non est mei iudicii.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,77:38

{28.11}In eodem: ET PROPITIUS FIET PECCATIS EORUM ET NON PERDET EOS. Dicitis quod eos in greco non habeat. Quod et verum est; sed nos, ne sententia pendeat, latinum sermonem sua proprietate complevimus. Si quis autem putat διαφθερεῖ non perditionem sonare, sed {28.15}corruptionem, recordetur illius tituli, in quo scribitur^bq: Εἰς τὸ τέλος μὴ διαφθείρῃς, hoc est in finem ne disperdas, et non ut plerique κακοζήλως interpretantur, NE CORRUMPAS.

^bq Ps. Ps. 56, 1 ; 58, 1 etc. .

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,77:54

{28.17}In eodem: ET INDUXIT EOS IN MONTEM SANCTIFICATIONIS SUE, montem quem adquisivit dextera eius. Pro quo apud Septuaginta legitur ὄρος τοῦτο ἐκτήσατο ἡ δεξιὰ αὐτοῦ, et non, ut vos ponitis, ὃ ἐκτήσατο, hoc est quem adquisivit dextera eius. Ergo secundum hebraicam proprietatem interpretatus est Symmachus: MONTEM QUEM ADQUISIVIT DEXTERA EIUS.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,77:57

{28.23}In eodem: Et AVERTERUNT SE ET NON SERVAVERUNT PACTUM QUEMADMODUM PATRES EORUM. Scio quod pactum non habeat in hebreo; sed quando omnes voce simili transtulerunt ἠἡσυν θέτησαν {29.1}, et apud Grecos συνθήκη pactum dicitur, ex uno verbo signiticatur NON SERVAVERUNT PACTUM, licet Septuaginta ἠθέτησαν posuerint.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,77:69

{29.3}In eodem: IN TERRA QUAM FUNDAVIT IN SECULA. Pro quo scriptum invenisse vos dicitis: IN TERRA FUNDAVIT EAM IN SECULA. In hebreo ita scriptum {29.5}est ut vertit et Symmachus: Εἰς τὴν γῆν ἣν ἐθεμελίωσεν εἰς τὸν αἰῶνα. Si autem non de terra dicitur quod fundata sit, sed de alia, que fundata videatur in terra, probent ex prioribus et sequentibus quis sensus sit, ut nescio quid, quod non dicitur, fundatum videatur in terra. Sin autem sanctificium in terra fundatum putant, debuit scribi^br: IN TERRA FUNDAVIT ILLUD IN SECULA. ^bs

^br Cf. Ps-H

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,77:72

{29.10}In eodem: ET IN INTELLECTIBUS MANUUM SUARUM DEDUXIT EOS. Non habet ἐν τῇ συνέσει, ut scribitis numero singulari, sed ἐν rats συνέσεσιν, quod intellegentias sonat, sicut habetur et in hebreo † BATHABUNOTH †, quod est IN INTELLECTIBUS.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,78:1

{29.14}Septuagesimo octavo: POSUERUNT HIERUSALEM IN POMORUM CUSTODIAM. Quod grece os ὀπωροφυλάκιον dicitur nec aliter potest verti quam a nobis translatum est. Significat autem speculam, quam custodes agrorum et pomorum habere consuerunt, ut de amplissima urbe parvum tuguriunculum vix remanserit. Hoc secundum Grecos. Ceterum in hebreo LICHIN scriptum habet, quod Aquila vertit λιθαόριον, id est acervum et cumulum lapidum, quibus vinee et agri purgari solent.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,79:10

{29.21}Septuagesimo nono: ET PLANTASTI RADICES EIUS HINC. Et dicitis quod in greco HINC non habeat. Et bene, nam et in nostris codicibus non habetur, et miror quis imperitorum vestros libros falsaverit¹⁶⁸.

¹⁶⁸ miror... fals.] quis imperitorum vestros libros fals. nescio Pal39 |falsaverit] falsaverat K*

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,82:13

{29.24}Octogesimo secundo: HEREDITATE POSSIDEAMUS SANCTUARIUM DEI. Et dicitis quod in greco sit scriptum κληρονομήσωμεν ἑαυτοῖς, id est POSSIDEAMUS NOBIS. Que superflua questio est. Quando enim¹⁶⁹ dicitur POSSIDEAMUS {30.1} intellegitur ET NOBIS ¹⁷⁰ . ^bt

¹⁶⁹ enim om. Cas247 |

¹⁷⁰ nobis] R*; a nobis R² |

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,83:3

{30.3} Octogesimo tertio: COR MEUM ET CARO MEA EXULTAVIT IN DEUM VIVUM. Pro quo in greco scriptum dicitis exultaverunt. In hoc¹⁷¹ nulla contentio {30.5} est; si enim legimus EXULTAVIT intellegitur COR MEUM EXULTAVIT ET CARO MEA EXULTAVIT. Sin autem exultaverunt, duo pariter exultaverunt, id est cor et caro. Et queso vos ut huiusmodi ineptas¹⁷² et superfluas contentiones, ubi nulla est sensus immutatio, declinetis. ¹⁷³

¹⁷¹ in hoc] et praem. R² Pal39 |

¹⁷² ineptas Pal39 ] ineptias plerique codd. CSEL |

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,83:6

{30.8} In eodem: BEATUS VIR CUI ¹⁷⁴ EST AUXILIUM ABS TE. In greco invenisse vos dicitis: CUI ¹⁷⁵ EST AUXILIUM {30.10} EIUS ¹⁷⁶ ABS TE; ¹⁷⁷ quod, quia nos in latina interpretatione vitavimus¹⁷⁸, ut dicimus¹⁷⁹, reprehendimur.¹⁸⁰ Cui enim non pateat quod si dicere voluerimus CUI ¹⁸¹ EST AUXILIUM EIUS, apertissimum vitium sit; et quando precesserit, CUI sequi non debeat EIUS, nisi forte vitii arguimur, quod vitavimus vitium.

¹⁷⁴ cui] cuius R T Pal39 CSEL |

¹⁷⁵ cui R* ] cuius R² cum Ps-R |

¹⁷⁶ eius] ei R*L² |

¹⁷⁷ in greco... abs te] om. Pal39 |

¹⁷⁸ vitavimus] vitamus C* |

¹⁷⁹ dicimus] dicitis R² Pal39 CSEL |

¹⁸⁰ reprehendimur] reprehenditur Pal39 |

¹⁸¹ cui R* ] cuius R² Pal39 |

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,83:7

{30.14}In eodem: IN VALLE LACRIMARUM ^bu . Pro quo dicitis in greco¹⁸² scriptum {30.15} esse κλαυθμῶνος, id est PLORATIONIS ^bv . Sed sive PLORATUM sive planctum sive FLETUM ¹⁸³ ^bw sive lacrimas dixerimus, unus est¹⁸⁴ sensus. Et nos hoc sequimur ut, ubi nulla de sensu est immutatio, latini sermonis elegantiam¹⁸⁵ conservemus.

^bu Ps-G, Cas557

^bv convalle(m) plorationis : Ps-α Ps-δ Ps-Moz^X, convalle plorationes Ps-γ

^bw Ps-H ; in convallem fletus Ps-ζ, in convelle fletus Ps-Med (+Clm343)

¹⁸² in greco] om. P | dic. – in greco] inv. T* |

¹⁸³ sive planctum - sive fletum] inv. Pal39 |

¹⁸⁴ est] om. Cas247 |

¹⁸⁵ elegantiam] elegantia Cas247 |

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,84:2

{30.19}Octogesimo quarto: BENEDIXISTI, DOMINE, TERRAM ¹⁸⁶ . Pro eo¹⁸⁷ quod est {30.20} BENEDIXISTI, in greco scriptum dicitis εὐδόκησας; et queritis¹⁸⁸ quomodo hoc verbum exprimi debeat in latinum. Si contentiose¹⁸⁹ verba scrutamur et syllabas, possumus dicere: BENE PLACUIT, DOMINE, TERRA TUA; et dum verba sequimur, sensus ordinem perdimus. Aut certe addendum est aliquid, ut eloquii ordo servetur et dicendum: COMPLACUIT TIBI, DOMINE, ¹⁹⁰ {30.25} TERRA TUA. Quod si fecerimus, rursum a nobis queritur, quare addiderimus tibi, cum nec in greco sit¹⁹¹ nec in hebreo. Eadem igitur interpretandi sequenda est regula, quam sepe diximus, ut¹⁹² ubi non fit¹⁹³ damnum in sensu,¹⁹⁴ lingue in quam¹⁹⁵ transferimus εὐφωνία et proprietas conservetur.^bx

^bx 3.Ps. 83, 6 14. Ps. 83, 7 Hebr. 19. Ps. 84, 2

¹⁸⁶ terram] + tuam Pal39 CSEL |

¹⁸⁷ eo] quo Pal39 |

¹⁸⁸ queritis] queretis R* |

¹⁸⁹ contentiose] contentiosa Pal39 |

¹⁹⁰ tibi – Domine] inv. Pal39* |

¹⁹¹ sit] om. R* |

¹⁹² ut] om. Cas247 |

¹⁹³ fit] fuit K*, sit Cas247 |

¹⁹⁴ sensu] sensum R Cas247 |

¹⁹⁵ quam] qua T |

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,84:11

{31.1}In eodem: MISERICORDIA ET VERITAS OBVIAVERUNT SIBI. Et dicitis quod in greco sibi non habeat. Nec in hebreo habet¹⁹⁶ ^by et apud Septuaginta obelo prenotatum est. Que signa dum per scriptorum neglegentiam a plerisque quasi superflua relinquuntur, magnus in legendo error exoritur. {31.5}Sin autem non fuerit additum SIBI, MISERICORDIA ET VERITAS non SIBI, sed alii occurrisse credentur¹⁹⁷, nec iustitia et pax sibi dedisse osculum, sed alteri.

^by Cf. Ps-H.

¹⁹⁶ habet] habeat K* |

¹⁹⁷ credantur R*; crederentur Pal39 * |

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,85:14

{31.8}Octogesimo quinto: ET NON PROPOSUERUNT TE IN CONSPECTU SUO. Et dicitis, quod in vestro codice TE non habeat. Addite TE et, emendato {31.10} errore¹⁹⁸ librarii, vestrum quoque errorem emendabitis¹⁹⁹. ^bz

¹⁹⁸ 10. errore K*] errorem K² |

¹⁹⁹ 10. emendabitis] emendabitiq errorem librarii vestri Pal39 - K* |

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,85:15

{31.10.}In eodem: ET TU, DOMINE DEUS, MISERATOR ET MISERICORS. In greco invenisse vos dicitis: ET TU, DOMINE DEUS MEUS. Quod superfluum est; MEUS enim nec in hebreo habetur nec in Septaginta.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,88:8

{31.14}Octogesimo octavo: MAGNUS ET HORRENDUS. Pro quo in²⁰⁰ greco invenisse vos dicitis φοβερός, quod significat²⁰¹ terribilis, timendus,²⁰² formidandus. Ego puto in id ipsum significari et horrendum, non ut vulgus existimat²⁰³ despiciendum et squalidum, secundum illud^ca: « Mihi frigidus²⁰⁴ horror | Membra quatit »; et^cb: « Horror ubique animo, simul ipsa silentia terrent »; et^cc: « Monstrum horrendum ingens » et multa his similia.

^ca Vergilius, Aeneis, 3.29-30.

^cb Vergilius, Aeneis, 2.755.

^cc Vergilius, Aeneis, 3.658.

²⁰⁰ in] om. R² L² Cas247 |

²⁰¹ significat] significare R |

²⁰² timendus] et praem. Pal39 |

²⁰³ existimat] L² (exi in ras.); estimat Pal39 |

²⁰⁴ frigidus] frigus L Cas239 K* |

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,88:20

{31.24}In eodem: TUNC LOCUTUS ES IN VISIONE SANCTIS TUIS. Pro quo in greco filis tuis invenisse vos dicitis. Sed sciendum quod in hebreo LAASIDACH habet quod omnes τοῖς ὁσίοις cov, id est {32.1} sanctis tuis, transtulerunt et sola sexta editio prophetis tuis interpretata est, sensum magis quam verbum exprimens. Et in κοινῇ tantum pro sanctis filios repperi.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,88:39

{32.3}In eodem: Tu vero reppulisti et respexisti. Pro quo in greco ἐξουδένωσας invenisse vos dicitis. Unius littere mutatio {32.5}quantum vobis fecit errorem! Non enim RESPEXISTI , sed DESPEXISTI et PRO NIHILO DUXISTI interpretati sumus. Nisi forte ἐξουδένωσας non putatis transferendum despexisti, sed, secundum disertissimum istius temporis interpretem, adnihilasti vel adnullasti vel nullificasti, et si qua alia possunt inveniri apud imperitos portenta verborum.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,89:2

{32.10}Octogesimo nono: A SECULO USQUE IN SECULUM TU ES DEUS. Et dicitis quod in greco non sit Deus. Quod apud eos deesse manifestum est. Nam † HEL† hebraicum et omnes alii interpretes et Septuaginta similiter transtulerunt: Ἀπο τοῦ αἰῶνος ἕως τοῦ αἰῶνος σὺ εἶ ὁ θεός, quod hebraice dicitur MEOLAM AD OLAM ATH HEL.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,89:10

{32.15}In eodem: QUONIAM SUPERVENIT MANSUETUDO ET CORRIPIEMUR. In greco invenisse vos dicitis MANSUETUDO SUPER NOS. Sed et hoc superfluum est.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,90:2

{32.17}Nonagesimo: DICET DOMINO: SUSCEPTOR MEUS ES TU. Et dicitis quod in greco ES non habeat. Ego vobis amplius dicam quod apud Hebreos nec ES habeat nec TU sed apud Septuaginta et apud Latinos pro εὐφωνίᾳ et verborum consequentia positum sit.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,93:12

{32.21}Nonagesimo tertio: BEATUS HOMO QUEM TU ERUDIERIS, DOMINE. Dicitis in greco non esse TU. Et verum est; sed apud Latinos propter εὐφωνίαν positum. Si enim dicamus: BEATUS HOMO QUEM ERUDIERIS, DOMINE, compositionis elegantiam non habebit. Et quando dicitur DOMINE et apostrofa fit ad Dominum, nihil nocet sensui si ponatur et TU .^cd

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,93:23

{33.1}In eodem: Et IN MALITIA EORUM DISPERDET EOS. In greco dicitis non esse prepositionem IN , sed legi: MALITIAM EORUM DISPERDET. Sciendum autem, quod et in hebreo et in cunctis interpretibus positum sit: IN MALITIA EORUM DISPERDET EOS. Si autem voluerimus legere: MALITIAM EORUM DISPERDET, id quod in Septuaginta sequitur in fine versiculi eos et superfluum erit et vitiosum.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,97:3

{33.8}Nonagesimo septimo: RECORDATUS EST MISERICORDIE SUE. Pro quo in greco invenisse vos dicitis MISERICORDIE SUE LACOB . Sed hic IACOB nomen superfluum est.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,100:6

{33.11}Centesimo: OCULI MEI AD FIDELES TERRE UT SEDERENT MECUM. Pro quo in greco invenisse vos dicitis: Τοῦ συγκαθῆσθαι αὐτοὺς μετ᾽ ἐμοῦ. Quis non talem fugiat interpretationem, ut verbum ad verbum exprimens dicat: UT CONSEDERENT IPSI MECUM ?

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,101:8

{33.15}Centesimo primo: VIGILAVI ET FACTUS SUM SICUT PASSER SOLITARIUS IN TECTO. Et dicitis vos in greco invenisse ἐπὶ δώματι, quod antiqui codices Latinorum interpretati sunt IN EDIFICIO. Δῶμα in orientalibus provinciis ipsum dicitur quod apud nos tectum. In Palestina enim et Egypto, ubi vel scripti sunt Divini libri vel interpretati, non habent in tectis {33.20}culmina sed δώματα, que Rome vel solaria vel meniana vocant, id est plana tecta que transversis trabibus sustentantur. Denique et Petrus in Actibus Apostolorum^ce, quando ascendit in δῶμα, in tectum edificii ascendisse credendus est. Et quando precipitur nobis, ut faciamus δώματι nostro coronam, hoc precipitur, ut in tecto faciamus per circuitum{34.1} quasdam eminentias, ne facilis in preceps lapsus sit. Et in Evangelio^cf: ‘’Que, inquit, auditis in aure, dicite super δώματα’’, id est super TECTA . Et in Isaia^cg: « Quid vobis est quod omnes ascendistis in tecta vana ¿ et multa istiusmodi ».

^ce Cf. Dt. 22, 8.

^cf Mt. 10, 27.

^cg Is. 22, 1

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,101:7

In eodem: FACTUS SUM SICUT νυκτικόραξ IN DOMICILIO . {34.5}Quod similiter habetur in greco. Et queritis quid significet νυκτικόραξ apud Latinos. In hebreo pro NYCTICORACE verbum BOS scriptum est, quod Aquila et Septuaginta et Theodotio et Quinta editio NYCTICORACEM interpretati sunt, Symmachus UPUPAM , Sexta editio NOCTUAM , quod et nos magis sequimur. Denique, ubi apud nostros et Grecos legitur: . {34.10} FACTUS SUM SICUT νυκτικόραξ IN DOMICILIO, apud Hebreos dicitur : FACTUS SUM SICUT NOCTUA IN RUINOSIS. Plerique bubonem contentiose significari putant.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,101:11

{34.12}In eodem: A FACIE IRE ET INDIGNATIONIS TUE. Pro quo in greco invenisse vos dicitis: A FACIE IRE TUE, cum manifestissimum sit, quod et apud Hebreos et apud Septuaginta interpretes sic habet: Ἀπὸ προσώπου . {34.15} τῆς ὀργῆς καὶ τοῦ θυ σου.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,101:15

{34.15}In eodem: QUONIAM PLACUERUNT SERVIS TUIS LAPIDES EIUS ET TERRE EIUS MISEREBUNTUR. Pro terra in hebreo AFAR positum est, quod omnes χοῦν transtulerunt; et potest tam pulvis quam hurmus, id est terra, interpretari.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,102:9

{34.19}Centesimo secundo: NON IN PERPETUO IRASCETUR. Pro quo in greco {34.20}invenisse vos dicitis: NON IN FINE . Sed verbum hebraicum NES et PERPETUUM et FINIS et VICTORIA pro locorum intellegitur qualitate.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,103:4

{34.22} Centesimo tertio: QUI FACIS ANGELOS TUOS SPIRITUS. Pro quo in greco {35.1} invenisse vos dicitis: 'O ποιῶν τοὺς ἀγγέλους αὐτοῦ, id est: QUI FACIT ANGELOS SUOS. A quibus breviter querite, quomodo cum ad Deum sermo sit²⁰⁵, quasi ad alium loquens Propheta repente mutetur; maxime cum sic incipiat^ch: “Domine Deus meus, magnificatus es vehementer, confessionem {35.5}et decorem induisti”. Et^ci: “Qui tegis in aquis superiora eius”, id est celi. “Qui ponis nubem ascensum tuum, qui ambulas super pennas ventorum”.^cj ²⁰⁶ Et statim sequitur^ck: QUI FACIS ANGELOS TUOS SPIRITUS ET MINISTROS TUOS IGNEM urentem. Qui fundasti terram super stabilitatem suam. Et post paululum: Ab increpatione tua fugient; a voce tonitrui tui formidabunt. {35.10}Et: IN LOCO QUEM FUNDASTI EIS. QUI EMITTIS FONTES IN CONVALLIBUS. Et illud: UT EDUCAS ²⁰⁷ PANEM DE TERRA. Si ergo omnia ad secundam personam sunt, id est ad Deum, quomodo in uno²⁰⁸ versiculo tertia persona²⁰⁹ subito et²¹⁰ extra ordinem introducitur?

^ch Ps. 103, 1.

^ci Ps. 103, 3.

^cj Ps. 103, 3.

^ck Ps. 103, 4-5.

²⁰⁵ sit] fit Pal39 |

²⁰⁷ educas] Cas247 *; educam Cas247 ² |

²⁰⁸ uno] unius Pal39 * |

²⁰⁹ tertia persona] tertiam personam Cas247 |

²¹⁰ et] om. Cas247 * |

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,103:7

{35.13}In eodem: A VOCE TONITRUI TUI FORMIDABUNT. Habet et in hebreo TONITRUI TUI. Et miror quomodo apud Latinos {35.15}scriptorum errore subtractum²¹¹ sit.

²¹¹ script. errore subtractum] scriptorum error subtractus K, error scriptorum subtractus Pal39

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,103:25

{35.15}In eodem: HOC MARE MAGNUM ET SPATIOSUM MANIBUS. Dicitis in greco MANIBUS non haberi^cl. Et ego novi, sed ex hebraico²¹² et de²¹³ Theodotionis editione in Septuaginta sub asterisco additum est²¹⁴. Denique et in hebreo ita scriptum est ZE HAIAN GADOL²¹⁵ UARAB²¹⁶ IDAM²¹⁷ ^cm, quod Aquila sic interpretatus est: Αὐλὴ καὶ πλατεῖα²¹⁸ χερσίν, et omnes interpretes²¹⁹: Αὕτη ἡ θάλασσα ἡ μεγάλη καὶ εὐρύχωρος χερσίν. Et hoc secundum hebraicam dicitur proprietatem μεταφορικῶς²²⁰, quod²²¹ quasi expansas manus²²² habeat et in se cuncta suscipiat.

^cl αὕτη ἡ θάλασσα ἡ μεγάλη καὶ εὐρύχωρος LXX

^cm : זֶה, הַיָּם גָּדוֹל-- וּרְחַב יָדָיִם

¶Codd. : Edmaior

²¹² hebraico] hebraica Pal39 |

²¹³ de] om. C K P |

²¹⁴ est] om. R* K Pal39 |

²¹⁵ GADOL] GADLA K P, SADOLL R L T Cas247 |

²¹⁶ UARAB] oarab Cas247 |

²¹⁷ ZE... IDAM] ... HAIAM... K Pal39 CSEL , ZEHA IAM GADLAUAR ABIDAIM VL311 | IDAM] IDAIM K Pal39 VL311 CSEL |

²¹⁸ πλατεῖα] Πaatia VL311 |

²¹⁹ Αὐλὴ ... interpretes VL311 etc. ] om. R* L T Cas247 |

²²⁰ μεταφορικῶς ] ΜΕΤΑΦΩΡΙΚΟΝ K , ΜΕΤΑΦΩΡΙΚΩΝ Pal39 VL311 |

²²¹ quod] quo K Pal39 VL311 |

²²² expansas manus] expansis manibus Cas247 |

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,103:14

{35.22}In eodem: UT EDUCAS ²²³ PANEM DE TERRA. Pro quo invenisse vos dicitis UT EDUCAT ^cn . Sed {36.1} non potest aliud ad ipsum, aliud de ipso dici, aut²²⁴ omnia quasi ad Deum loquebatur Propheta, aut omnia ad alium de eo referebat. Cum autem pleraque ad ipsum dirigantur, et ea que ambigua sunt ad ipsius personam dirigenda sunt. ²²⁵ ²²⁶ ²²⁷

^cn Ps-H in loc. cit.

²²³ educas] educat Cas247 * |

²²⁴ dici aut] dici dici autem KP |

²²⁵sus K | herinaciis KP | 12. spannim T; |

²²⁶wrwa] €IKTCINA RLT; €KTCINA KP | 8. consueuerunt KP; consueuit Cas247 | | 11. scripsimus cum ἢ; cyparissos R; cyparessos T*; cypressos LT?CP; cypres |

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,103:17

{36.4}In eodem: HERODII DOMUS DUX EST EORUM. {36.5} Pro Herodio, quod in hebreo dicitur ASIDA, Symmachus ἰκτῖνα, id est milvum, interpretatus est. Denique et nos ita vertimus in latinum: UBI AVES NIDIFICABUNT, MILVI ABIES DOMUS EST, quod scilicet semper in excelsis et arduis arboribus nidos facere consueverit. Unde et Sexta editio manifestius interpretata est: MILVO CYPRESSI ²²⁸ AD NIDIFICANDUM. Pro abietibus {36.10} autem et cypressis²²⁹ in hebreo ponitur BARUSIM, quod magis ABIETES quam κυπαρίσσους significat.²³⁰

²²⁸ cypressi Cas247 * K ] cupressi T*, cipressi T²; copressi R²; cypressus Cas247 ² |

²²⁹ cypressis K] scrips., cupressis T*, cipressis T²; copressis R; cypressos Cas247 |

²³⁰1. AYTOYC P | id est oz. K | facis K | 14. tui om. KP 2. suos -- spiritus K | querite 00. P* | 3 | ad om. T | repente om. ΡῈ | ^. P | de om. CKP | 18. est cum sic maxime P* | 4. meus om. RLT | (?) om. R*KP | 5. in om. R²KP* | id est] idem P*; item | idaim K | celi] alibi KP | 6. pones LT*K; po- KPh | αυλη ... 20. interpretes o7. R*LT nens Cas247 | pinnas R*L*|9. fugiant Cas247 ; + Cas247 | 21. et hoc ... μεταφορικως 07. RLT et KP | 10. quem] quam R* | emittes LT* Cas247 | META9()PIKON K; ΜΕΤΑΦΩΡΙΚΩΝ Cas247 || 12. uno] P | |

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,103:18

{36.11}In eodem: PETRA REFUGIUM HERINACIIS. Pro quo in hebreo positum est SPHANNIM, et omnes χοιρογρυλλίους voce simili transtulerunt, exceptis Septuaginta, qui LEPORES interpretati sunt. Sciendum autem animal esse non maius ericio, habens similitudinem muris et ursi; unde et in Palestina ἀρκομῦς dicitur et magna est in istis regionibus huius generis abundantia semperque in cavernis petrarum et terre foveis habitare consuerunt.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,104:30

{36.18}Centesimo quarto: DEDIT TERRA EORUM RANAS. Pro quo in greco ἐξῆρψεν vos legisse dixistis. Quod potest ita interpretari: EBULLIVIT TERRA EORUM RANAS. Sed et in hoc nulla est in sensu mutatio et nos antiquam interpretationem sequentes, quod non nocebat, mutare noluimus.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,104:33

{36.22}In eodem: ET CONTRIVIT LIGNUM FINIUM EORUM. Pro quo in greco invenisse VOS DICITIS OMNE LIGNUM. Sed et hoc additum est et superfluum.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,104:42

{37.1}In eodem: QUONIAM MEMOR FUIT VERBI SUI QUOD HABUIT AD ABRAHAM PUERUM SUUM. Pro quo in greco legisse vos dicitis ὃν διέθετο, id est disposuit. lta enim et in hebreo et apud Septuaginta habetur interpretes: Ἐμνήστη ToU λόγου τοῦ ἁγίου αὐτοῦ, τοῦ πρὸς ᾿Αβραὰμ τὸν δοῦλον αὐτοῦ. Ergo, quod in greco dicitur ὃν διέθετο, in hoc loco et superfluum est et radendum.²³¹

²³¹ 117. 85. 103.818 18. Ps. 104, 30 19. sic in psalt. iuxta Hebr. 6. cf. psalt. iuxta Hebr. 22. Ἐξ: 10 4..535

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,105:1>

{37.7}Centesimo quinto: CONFITEMINI DOMINO, QUONIAM BONUS. Pro quo in greco legisse vos dicitis quoniam χρηστός, id est suavis. Sed sciendum quod γρηστός et in bonum et in suave verti potest. Denique in hebreo ita scriptum est CHI TOB, quod omnes voce simili transtulerunt QUIA BONUS. Ex quo perspicuum est, quod et χρηστός bonus intellegatur.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,105:7a

{37.12}In eodem: NON FUERUNT MEMORES MULTITUDINIS MISERICORDIE TUE. Dicitis quod in greco inveneritis: Et NON FUERUNT MEMORES; et coniunctio superflua est.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,105:7b

In eodem: ET IRRITAVERUNT ASCENDENTES IN MARE RUBUM. {37.15}Pro quo in greco invenisse vos dicitis «καὶ παρεπίκραναν, et putatis verbum e verbo debere transferri ET AMARICAVERUNT. Sed hec interpretatio ADNULLATIONI CONSIMILIS est sive ADNIHILATIONI. ^co Legite Ezechiel et invenietis παραπικρασμόν irritationem et EXACERBATIONEM semper expressum ubi dicitur οἶκος παραπικραίνων, id est domus EXASPERANS .

^co Cf. 32.8

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,105:44

{37.19}Et eodem: ΕT VIDIT CUM TRIBULARENTUR, ET AUDIVIT ORATIONEM EORUM. Quicquid extra hoc in greco vos invenisse dixistis, superfluum est.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,106:29

{37.22}Centesimo sexto: ET STATUIT PROCELLAM EIUS IN AURAM ET SILUERUNT FLUCTUS EIUS. Hoc ergo quod pro isto in greco invenisse vos dicitis: καὶ ἐπετίμησεν τῇ καταιγίδι αὐτῆς καὶ ἔστη, superfluum est.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,106:30

In eodem: {38.1} ET DEDUXIT EOS IN PORTUM VOLUNTATIS EORUM. Pro quo invenisse vos dicitis IN PORTUM VOLUNTATIS SUE. Sed in hebreo non habet EPHSAU, quod VOLUNTATIS SUE significat, sed EPHSAM, quod VOLUNTATIS EORUM sonat.²³²

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,107:3

{38.4} : EXSURGE GLORIA MEA quod dicitis in latino non esse, recte in isto psalmo non habet, quia nec apud Hebreos, nec apud ullum interpretum repperitur, sed habetur in quinquagesimo sexto psalmo,^cp de quo mihi videtur a quodam in istum locum esse translatum.^cq

^cp Ps. 56, 9.

^cq Exurge gloria mea † ω² Clementina cum Ps-R Ps-Med (+Clm343) LXX (Lucian.) de Ps. 56:9 translatum iuxta Hier. ep. 106 ] om. Rusch Ps-G cum hebr. Hexapl. Ps-α Ps-γ Ps-δ Ps-Moz C Hier. ep. 106 (nec apud ullum interpretum)

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,107:8

{38.8}In eodem: MII ALIENIGENE AMICI FACTI SUNT. Pro quo in greco invenisse vos dicitis ὑπετάγησαν, hoc est SUBDITI SUNT. Sed hoc in quinquagesimo nono psalmo scriptum est; in presenti autem ita apud omnes invenimus translatores: Ἐμοὶ ἀλλόφυλοι ἐφιλίασαν, id est AMICI FACTI SUNT, quod hebraice dicitur ETRHOHE.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,109:2a

{38.13}Centesimo nono: VIRGAM VIRTUTIS TUE EMITTET DOMINUS EX SION. ^cr Dicitis vos in grecis codicibus non legisse VIRTUTIS TUE. Quod manifeste et in hebreo et in Septuaginta interpretibus habet.

^cr Ps-R Ps-G

Codd. : Edmaior.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,109:2b

{38.15}In eodem:²³³ DOMINARE IN MEDIO INIMICORUM TUORUM ^cs . Dicitis in greco legi ET DOMINARE. Sed hoc nec in hebreo habetur nec apud Septuaginta et superfluum est. ^ct

^cs Ps-G

^ct κατακυρίευε hebr. Ps-H => LXX(HOP*= 36 /130+Sedulius) => Ps-G Hieron. Ep.106 (hebr. LXX) ] καὶ praem. koinè : LXXdomineveris(Rahlfs* Hop : 94 [R156 etc.] /130) => Et Vet. lat. : omnes + Clm343 ¶Nota : Rahlfs fait comme si l’omission de ET n’était attestée que par les latins alors que le HoP l’omet dans le texte et ne recense en apparat que 94 témoins.

Codd. : Edmaior.

²³³ In eodem] Ipso VL312

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,110:1

{38.19}Centesimo decimo: CONFITEBOR TIBI, DOMINE, IN TOTO CORDE. In greco invenisse vos dicitis IN TOTO CORDE MEO. Sed et hoc hic superfluum est.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,113:11

{38.21}Centesimo tertio decimo: DEUS AUTEM NOSTER IN CELO. Pro quo in greco legisse vos dicitis in celo et in terra. Sed et hoc hic superfluum est.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,114:2

{38.23} Centesimo quarto decimo: ET IN DIEBUS MEIS INVOCABO TE. Dicitis quod in greco non sit TE . Et bene e vestris quoque codicibus eradendum est.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,114:9

{39.1}In ipso: PLACEBO DOMINO IN REGIONE VIVORUM. Pro quo in greco legisse vos dicitis: PLACEBO IN CONSPECTU DOMINI. Sed hoc superfluum est.²³⁴

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,117:10.11.12

{39.4}Centesimo septimo decimo^cu: ET IN NOMINE DOMINI QUIA ULTUS SUM {39.5} IN EOS. Dicitis quia in grecis codicibus non inveniri. Sed et in latinis sub asterisco legendum est.

^cu Ps. 117, 10 ; Ps 117, 11 ; Ps. 117, 12.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,118:47

{39.7}Centesimo octavo decimo: ET MEDITABAR IN MANDATIS TUIS QUE DILEXI. In greco VEHEMENTER additum legisse vos dicitis. Sed hoc superfluum est.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,118:48

{39.9}In eodem: LEVAVI MANUS MEAS AD MANDATA QUE DILEXI. In greco legisse vos dicitis AD MANDATA TUA . Sed hoc superfluum est.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,118:59

{39.11}In eodem: COGITAVI VIAS MEAS. In greco vias tuas legisse vos dicitis. Sed hoc superfluum est et rectius MEAS legitur.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,118:59

{39.11}In eodem: ET AVERTISTI PEDES MEOS IN TESTIMONIA TUA. In greco legisse vos DICITIS ET AVERTI. Sed et hoc superfluum est. ^cv

^cvPs-H.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,118:69

{39.14}In eodem: Ego AUTEM IN TOTO CORDE SCRUTABOR {39.15} MANDATA TUA. In greco IN TOTO CORDE MEO legisse vos dicitis. Sed hic MEO superfluum est. ²³⁵

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,118:109

{39.16}In eodem: ANIMA MEA IN MANIBUS MEIS SEMPER ET LEGEM TUAM NON SUM OBLITUS . Pro quo in greco legisse vos dicitis: ANIMA MEA IN MANIBUS T UIS SEMPER. Sed sciendum et apud Hebreos et apud Septuaginta et omnes alios interpretes scriptum esse IN MANIBUS MEIS, et non IN MANIBUS TUIS, quod hebraice dicitur BACHAFFI; et omnes apud Grecos ecclesiastici interpretes istum locum sic edisserunt, et est breviter hic sensus: Quotidie periclitor et quasi in manibus meis sanguinem meum porto, et tamen legem tuam non obliviscor.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,118:136

{39.23}In eodem: EXITUS AQUARUM DEDUXERUNT OCULI MEI QUIA NON CUSTODIERUNT LEGEM TUAM. Pro quo in greco legisse vos dicitis: QUIA NON CUSTODIVI LEGEM TUAM. {40.1}Sed hoc superfluum est quia et in hebreo legitur²³⁶: RIVI AQUARUM FLUEBANT DE OCULIS MEIS QUIA NON CUSTODIERUNT LEGEM TUAM.

²³⁶ =Ps-H.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,118:172

{40.2}In eodem: PRONUNTIABIT LINGUA MEA ELOQUIUM TUUM. Pro PRONUNTIABIT in greco φθέξεται vos legisse dixistis.²³⁷ Quod verbum sive dicas²³⁸ PRONUNTIABIT ²³⁹ sive {40.5} EFFABITUR sive LOQUETUR ,²⁴⁰ idipsum significat. Denique et nos de hebreo ita vertimus^cw: LOQUETUR ²⁴¹ LINGUA MEA SERMONEM TUUM ²⁴² . ²⁴³

^cw =Ps-H.

²³⁷ dixistis] dicitis T* |

²³⁸ dicas] dicat Cas247 |

²³⁹ pronuntiabit] pronuntiavit K Pal39 |

²⁴⁰ loquetur] loquitur R* |

²⁴¹ loquetur] loquitur R* |

²⁴² tuum] meum C as247 |

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,119:2

{40.7}Centesimo nono decimo: DOMINE, LIBERA ANIMAM MEAM A LABIIS INIQUIS, A LINGUA DOLOSA. In greco legisse vos dicitis ET A LINGUA DOLOSA; ET superfluum est.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,126:5

{40.10}Centesimo vicesimo sexto²⁴⁴: BEATUS VIR QUI IMPLEVIT ²⁴⁵ DESIDERIUM SUUM EX IPSIS. In²⁴⁶ greco dicitis VIRUM ²⁴⁷ non haberi. Quod manifestissime et in hebreo et in Septuaginta interpretibus continetur.

¶Codd. : Edmaior

²⁴⁴ .CXXVI.] centesimo vigisimo quinto VL311 K Pal39 |

²⁴⁵ implevit VL311 ] implebit R² CSEL |

²⁴⁶ In] Et in R K Pal39 VL311 |

²⁴⁷ virum] vir Cas247 K Pal39 VL311 CSEL |

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,129:4

{40.13}Centesimo vicesimo nono: PROPTER LEGEM TUAM SUSTINUI TE, DOMINE ^cx . Dicitis vos in greco²⁴⁸ invenisse PROPTER NOMEN TUUM. ^cy Et nos confitemur {40.15}plura sic²⁴⁹ exemplaria repperiri²⁵⁰; sed quia veritati²⁵¹ studemus quid in hebreo sit, simpliciter debemus dicere pro NOMINE sive LEGE apud eos legitur THIRA ²⁵² [תירא] quod Aquila interpretatus²⁵³ est φόβον hoc est TIMOREM , Symmachus²⁵⁴ et Theodotion : νόμον,²⁵⁵ id est LEGEM putantes THORA ^cz propter litterarum²⁵⁶ similitudinem iod ²⁵⁷ [י] et vau [ו], que tantum magnitudine distinguuntur. {40.20}Quinta editio TERROREM interpretata est, Sexta VERBUM . ^da

^cx Ps-R=Ps-G

^cy sic Ps-Med

^cz νόμου R + Sedulius (τō νωμō), Hexapl. (Sym. et Theodot. ex hebr. תורא => תּוֹרָה, cf. Hieron. ep. 106), legem Ps-R Ps-G Ps-α Ps-γ Ps-Med (+ Clm343 VL409 L ) pleraque Psalteria Veteris Latinae praeter Ps-Med (cf. infra) Basel (legem et nomen) => Rahlfs

^da ὀνόματὀς LXX Luc.(R156 plerique codd. ; FIELD , t. 2, Oxford, 1875 : « hodierna ad unum omnia [exemplaria] cum Syro-hex. ») + dik39114) VL408 G VL409 G cum Sahid., nomen VL408 L Ps-Med Basel (legem et nomen) => HoP. - תִּוָּרֵא (לְמַעַן) => timorem Hexapl. (Aquila), terrorem Hexapl. (Quinta), cum terribilis sis Ps-H ¶Nota : La tradition grecque et latine se partage entre deux leçons que Jérôme fait découler d’une certaine vocalisation de l’hébreu que les interprètes d’expression grecque ont traduit par Loi, Parole ou Nom. Jérôme retient legem avec la tradition latine quasi unanime - à l’exception de la révision irlandaise du Ps-Med.- , même si la koinè a préféré ὀνόματὀς retenu par l’édition d’Oxford (HoP). Rahlfs revient à la leçon alexandrine mieux attestée par la traditions indirectes des psautiers non grecs. La tradition juive, vocalisant différemment, préfère l’effet (la crainte) à la cause (Dieu qui parle et légifère) et se distingue complètement sur ce point de la réception chrétienne du verset. [MM2024]

¶Codd. : Edmaior

²⁴⁸ uos - in greco VL311 ] inv. T |

²⁴⁹ sic VL311 ] om. Cas247 |

²⁵⁰ repperiri VL311 ] repperire R* |

²⁵¹ veritati VL311 ] veritate R* |

²⁵² THIRA VL311 ] thora Cas247 |

²⁵³ interpretatus VL311 ] interpretatum Pal39 |

²⁵⁴ Symmachus VL311 ] scrips., symachus Pal39 |

²⁵⁵ νόμον ] MONON VL311 |

²⁵⁶ litterarum] littere K Pal39 VL311 |

²⁵⁷ iod νόμον] ioth L T ; ioht Cas247 |

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,131:2

{40.21}Centesimo tricesimo primo²⁵⁸: SICUT IURAVIT ²⁵⁹ DOMINO, VOTUM VOVIT DEO ²⁶⁰ LACOB. Pro eo quod nos interpretati sumus VOTUM VOVIT, in greco ηὔξατο legisse vos dicitis et putatis interpretari debuisse ORAVIT. Sed hoc male²⁶¹; εὐχή enim pro locorum qualitate et ORATIONEM et VOTUM significat secundum {40.25} illud^db: « Redde Deo²⁶² vοta tua », id est τὰς εὐχάς σου.

^db Ps. 49, 14.

²⁵⁸ primo] om. K Pal39 |

²⁵⁹ iuravit om. Pal39 K |

²⁶⁰ deo] domino deo K* |

²⁶¹ sed hoc male] om. K Pal39 |

²⁶² deo] domino K Pal39 |

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,135:7

{40.26}Centesimo tricesimo quinto: QUI FECIT ²⁶³ LUMINARIA MAGNA. Dicitis {41.1} quia in greco inveneritis MAGNA SOLUS. Sed hoc de superiori²⁶⁴ versiculo est, ubi legimus: QUI ²⁶⁵ FECIT ²⁶⁶ MIRABILIA ²⁶⁷ MAGNA SOLUS. lbi ergo legendum est et hic quasi superfluum non scribendum.

²⁶³ fecit] facit K |

²⁶⁴ superiori] superiore R² L, superire R* |

²⁶⁵ qui] quia Pal39 |

²⁶⁶ fecit] facit K Pal39 |

²⁶⁷ mirabilia] luminaria R C |

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,137:2

{41.4}Centesimo tricesimo septimo²⁶⁸: QUONIAM ²⁶⁹ MAGNIFICASTI SUPER OMNE NOMEN SANCTUM TUUM. In greco repperisse vos dicitis SUPER OMNES. Sed in Septuaginta ita legitur: Ὅτι ἐμεγάλυνας ἐπὶ πᾶν τὸ ὄνομα τὸ ἁγιόν σου, sicuti²⁷⁰ et nos in latinum vertimus. Ceterum apud Hebreos ita esse cognoscite: “Quia²⁷¹ magnificasti {41.10} super omne nomen²⁷² tuum²⁷³ verbum tuum”. luxta editionem autem²⁷⁴ latinam hic sensus est: QUONIAM ²⁷⁵ MAGNIFICASTI SUPER OMNE NOMEN, hoc est,²⁷⁶ quod in celo et in terra dici potest, SANCTUM Filium TUUM .

²⁶⁸ 4. tric. sept.] xxxvi Cas247 K Pal39 |

²⁶⁹ quoniam] quam K Pal39 |

²⁷⁰ sicuti] sicut K Pal39 |

²⁷¹ quia] quam K Pal39 |

²⁷² nomen] + tuum T |

²⁷³ tuum] om. Cas247 |

²⁷⁴ editionem autem] inv. Cas247 |

²⁷⁵ quoniam] quam K Pal39 |

²⁷⁶ quoniam... hoc est] om. R* |

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,138:4

{41.12}Centesimo tricesimo octavo:²⁷⁷ QUIA NON EST SERMO IN LINGUA MEA. ²⁷⁸ Pro quo in greco legisse vos dicitis: QUIA NON EST DOLUS IN LINGUA MEA. Quod²⁷⁹ solum Sexta editio interpretata est. Ceterum et apud Septuaginta {41.15}et apud omnes interpretes et ipsum hebraicum vel λαλιάν²⁸⁰ vel λόγον²⁸¹, id est ELOQUIUM ^dc et VERBUM, scriptum habet. Denique hebraice MALA²⁸² dicitur.

^dc Ps-H.

²⁷⁷ .XXXVIII.] .XXXVII. K Pal39 |

²⁷⁸ mea] tua Pal39 |

²⁷⁹ quod ] + non Cas247 |

²⁸⁰ λαλιαν] alian K Pal39 |

²⁸¹ vel λόγον] om. T , vel ΛOΓION R*, vel ΛOYON R* |

²⁸² mala] hela K; om. Pal39 |

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,139:6

{41.17}Centesimo tricesimo nono: FUNES EXTENDERUNT IN LAQUEUM. Pro quo in greco²⁸³ invenisse vos dicitis: FUNES EXTENDERUNT LAQUEUM ²⁸⁴ PEDIBUS MEIS . Sed hoc in hoc loco²⁸⁵ superfluum est.

²⁸³ in greco] om. Pal39 |

²⁸⁴ laqueum] praem. in K Pal39 |

²⁸⁵ sed hoc in hoc loco] om. Pal39 |

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,139:14

{41.19}In eodem pro eo quod est: HABITABUNT RECTI CUM VULTU TUO, in greco repperisse vos dicitis et habitabunt. Sed hic ET coniunctio superflua est.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,140:7

{41.22}Centesimo quadragesimo: DISSIPATA SUNT OSSA NOSTRA SECUS INFERNUM . Pro quo²⁸⁶ in greco legisse vos²⁸⁷ dicitis OSSA EORUM. Sed et hoc²⁸⁸ superfluum est.

²⁸⁶ quo] eo quod Cas247 |

²⁸⁷ legisse – vos ] inv. T |

²⁸⁸ et hoc] inv. T |

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,146:10

{41.25}Centesimo quadragesimo sexto²⁸⁹: NEC IN TIBIIS VIRI ²⁹⁰ BENEPLACITUM ERIT EI ²⁹¹ . Pro EI, DOMINO ²⁹² legisse vos dicitis. Quod non habetur ²⁹³. ^dd

^dd hoc (2?) om. TK ויו οἰ] εἰ πο תו e Te coz niunctio -- est R | est om. T

²⁸⁹ .VI.] .VII. Cas247 |

²⁹⁰ viri] om. Cas247 |

²⁹¹ erit ei] inv. K |

²⁹² Domino] Dominum T, o domine K Pal39 |

²⁹³ habetur] habeatur K Pal39 3 |

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,176

{42.1} Ideo²⁹⁴ autem, quod et vos in fine schedule²⁹⁵ queritis, et sanctus filius meus Avitus frequenter efflagitat, quomodo greca²⁹⁶ interpretanda²⁹⁷ sunt²⁹⁸ verba²⁹⁹, breviter annotavi.

²⁹⁴ ideo] R*; de eo R² K Pal39 |

²⁹⁵ schedule] sedule Cas247 |

²⁹⁶ greca] om. R* |

²⁹⁷ interpretanda] interponenda K |

²⁹⁸ sunt] sint R L |

²⁹⁹ verba] nomina T |

Νεομηνία mensis exordium³⁰⁰ est, quod nos secundum latine lingue proprietatem kalendas possumus dicere. Verum, {42.5} quia apud Hebreos mensis secundum lune cursum supputatur et apud Grecos μήνη luna dicitur, νεομηνία³⁰¹ quasi NOVA LUNA appellatur.

³⁰⁰ exordium] exordii Cas247 |

³⁰¹ νεομηνία] neomenia R² L² T P; neominia R*L*K; neomenia L T², neominia R L*, necminia Cas247 |

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,177

Ἔρημος autem DESERTUM vel SOLITUDINEM significat;

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,178

θρόνος,³⁰² SEDEM vel SOLIUM;

³⁰² θρόνος] thronus R L T Cas247 K Pal39

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,179

νυκτικόραξ, ut diximus^de, NOCTUAM.

^de Supra Edmaior. p. 34.8

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,180

Κυνόμνια,³⁰³ non, ut Latini interpretati sunt, MUSCA CANINA dicitur per υ grecam litteram; sed, iuxta hebraicam intellegentiam, {42.10} per δίφθογγον debet scribi οι ³⁰⁴ ut sit κοινόμυια,³⁰⁵ id est OMNE MUSCARUM GENUS ³⁰⁶ , quod³⁰⁷ Aquila πάνμικτον, id est OMNIMODAM MUSCAM interpretatus est.

³⁰³ KYNOMYA R L T; KYNOMIA K; kinomia Pal39 |

³⁰⁴ οι] om. T |

³⁰⁵ KOINOMIA R L Cas247 K Pal39 ; KOYNOMYIA T |

³⁰⁶ musc. - genus] inv. T Pal39 |

³⁰⁷ quod] sed K Pal39 |

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,181

Λαξευτήριον autem, pro quo Latinus ASCIAM vertit, nos genus ferramenti interpretamur³⁰⁸ quo³⁰⁹ lapides dolantur. Denique, ex hebreo vertentes ita diximus^df: « Et³¹⁰ nunc scalpturas³¹¹ eius pariter bipinne³¹² et dolatoriis deraserunt ». Λαξευτήριον ergo ‘dolatorium’ dici potest. EXPLICIT EPISTULA SANCTI HIERONYMI AD SUNNIAM ET FRETELAM. ³¹³

^df Ps. 74, 16 (Ps-H)

³⁰⁸ interpretamur] interpretabimur T ; interpretati sumus K Pal39 |

³⁰⁹ quod Cas247 |

³¹⁰ et] ut R L T Cas247 |

³¹¹ scalpturas] sculpturas T; sculpturam Pal39 ²; sculptura K Pal39 * |

³¹² bipinne L Cas247 ] bipinni VL312 , bipenne T K VL312*; bipenna Ρal39 ² |

³¹³ Subscriptio : explicit epistola sancti hieronimi ad sunniam et fretelam L T — explicit epistola sancti hieronimi presbiteri Pal39 — explicit R — finit Κ — sine subscriptione Cas247 CSEL |

<01.106b> Hieronymi epistola ad Sunniam et Fretelam de Psalterio

^prol.| ¶Ad lectorem

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,1

^prol.| ¶ ^A Incipit ¹ epistula sancti Hieronymi ad Sunniam et Fretelam de Psalterio que de Septuaginta interpretum editione corrupta sint ². -

^A ¶Principes de l’édition: Le texte de Edmaior est retenu comme texte de base avec, entre accolades, la pagination et les numéros de lignes de l’édition critique de la Vulgate ( Edmaior) . La référence biblique de chaque lieu critique tient lieu de numéro de paragraphe. L’orthographe est normalisée selon les principes de Sacra Pagina, celle-ci adoptant l’orthographe de l’éditio maior, pour les formes rares ou héritée de la lettre 106. Le texte sera complété de notes originales et de la collation de la version des psautiers quadruples de la famille de Salomon III de Saint Gall : VL311 et VL312 (= Bruyne p) ainsi que ponctuellement des psautier greco-latin milanais VL408 VL409. Les leçons de VL312 indiquent un texte moins fautif que VL311, alors même que VL311 est plus ancien et copié à Saint-Gall même. Pour les variantes des mots en caractères grecs et hébreux on se reportera aux éditions papier et aux manuscrits. Le copiste de VL311 semble ne pas comprendre ce qu’il écrit en grec et en hébreu, la séparation des mots est souvent fautive, mais les séquences consonnantiques de l’hébreu semblent plus correctes que celles du texte procuré par l’édition maior.
¶Codd. :
A = Berolinensis lat. 17 s. IX. eddidit CSEL
B = Berolinensis lat. 18 s12 (continet initium usque ad. p. 249, 16 discordet) eddidit CSEL
Bruyne : De Bruyne, Préfaces de la Bible latine (Ps.), § 10, p. 51 eddidit R (=E), VL312 (p)
Cas247 = Casinensis E. 247 s. XI eddiderunt CSEL ( O) Edmaior (C)
Cas247 = Montecassino, cod. 247 eddiderunt CSEL Edmaior
CSEL = Isidor Hilberg, ed., CSEL 55, 1912, p. 247 sqq. ; eddidit A Cas247 (O) P t r o Pal39 (p) B ; trois témoins sur 10 sont communs avec l’édition maior de la Vulgate. D. De Bruyne, « 'La Reconstitution du Psautier Hexaplaire Latin », Rev Bén. 1929, p. 301-302 estime que le texte a été « mal édité » et propose plusieurs corrections. Il faut lui préférer le texte publié dans l’édition critique de la Vulgate
Edmaior : t. 10, p. 8-42, eddidit CSEL (h), R 11 - L - T - C = - K - Pal39 = Pal39 = BAV, Pal. lat. 39 collationne 6 témoins (R L T C K Pal39 ) dont T C Pal39 avaient déjà été collationnés par CSEL
o = Oxoniensis Balliolensis 229 s12 ; eddidit CSEL
P = Cenomanensis 126 s. IX. eddidit CSEL
Pal39 = Palatinus lat. 39 s. XI eddiderunt CSEL (p) Edmaior texte (P) : très proche de VL311
PL 22, 837-867 (pro memoria).
Q = Duacensis 247 s11 ; eddidit CSEL
R = BAV, Reg. lat. 11 eddidit Bruyne Edmaior
r = Sessorianus 71 (Bibl. Nat. Rom. 1349) s11 ; eddidit CSEL
t = Cheltenhamensis 24510, s9 (fragmentum § 59-67.1 = CSEL p. 277.17-283.2) ; eddidit CSEL
T = Reims, BM, 15, s11 ; eddidit CSEL (B^) Edmaior. (T)
VL= Vetus latina
VL311 = Bamberg, Staatsbibliothek, Msc. Bibl. 44 (A.I.14), f. 2r sqq., psalterium quadruplex, St Gall, a. 909 : ancêtre direct de Pal39
VL312 = Paris, BnF, NAL 2195, f. 2r sqq. collationné par Dom De Bruyne avec R VL408 VL409

¹ Incipit] om. Cas247

² sint] sunt Cas247 Pal39 VL311 VL312

^prol.| Dilectissimis³ fratribus Sunnie et Fretele et ceteris⁴ qui vobiscum Domino serviunt Hieronymus⁵.

³ Dilectissimis VL312] Dilectis Pal39 Val311 (in ras.)

⁴ ceteris VAL311 VL312 etc. ] + fratribus Pal39

⁵ Incipit... Hieron.] om. CSEL

^prol.| Vere in vobis apostolicus et propheticus sermo completus est^a: « In omnem terram exiit ⁶ sonus eorum et in fines orbis terre verba eorum ». {8.5} Quis hoc crederet ut barbara Getarum lingua hebraicam quereret veritatem et dormitantibus, immo contendentibus Grecis, ipsa Germania⁷ Spiritus sancti eloquia scrutaretur? “In veritate cognovi, quod non est personarum acceptor Deus, sed in omni gente qui timet Deum et operatur Dei iustitiam acceptus est illi”^b. Dudum callosa tenendo capulo manus et {8.10} digiti tractandis sagittis aptiores ad stilum calamumque mollescunt, et bellicosa pectora vertuntur in mansuetudinem christianam. Nunc et Isaie⁸ vaticinium cernimus opere completum^c : « Concident gladios suos in aratra et lanceas suas in falces et non assumet gens contra gentem gladium et non discent ultra pugnare ». Rursumque in eodem^d: « Pascetur⁹ lupus cum {8.15} agno et pardus requiescet¹⁰ cum hedo, et vitulus et leo et taurus pascentur simul et puer parvulus ducet¹¹ eos, et bos et ursus in commune pascentur parvulique eorum erunt pariter, et leo et bos comedent paleas¹² », non ut simplicitas in feritatem transeat, sed ut feritas discat simplicitatem.

^a Ps. 18, 5; Rm. 10, 18.

^b Act. 10, 34-35.

^c Is. 2, 4.

^d Is. 11, 6-7.

⁶ exiit VL311 VL312 etc. ] exivit T Cas247 Pal39

⁷ Germania] germana T

⁸ Isaie] scrips., Esaie cett.

⁹ pascetur] pascitur VL311

¹⁰ requiescet Pal39 CSEL ] requiescit R L T Cas247 K VL311

¹¹ ducet] ducit R L T Cas247 K VL311

¹² comedent – paleas] inv. T

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,2

^prol.| Queritis¹³ a me rem magni operis et maioris invidie, in qua scribentis {9.1} non ingenium sed eruditio comprobetur ut, dum ipse cupio iudicare de ceteris¹⁴, iudicandum me omnibus prebeam, et in opere Psalterii iuxta digestionem schedule vestre, ubicumque inter Latinos Grecosque contentio est quid magis Hebreis conveniat significem. In {9.5} quo illud breviter admoneo ut sciatis aliam esse editionem quam Origenis et Cesariensis Eusebius omnesque Grecie tractatores κοινά, id est ‘communem’ appellant atque ‘vulgatam’ et a plerisque nunc ‘Lucianios’ ¹⁵* dicitur, aliam Septuaginta interpretum, que et in ἑξαπλοῖς ¹⁶ codicibus repperitur et a nobis in latinum sermonem fideliter versa est et Hierosolyme {9.10} atque in Orientis ecclesiis decantatur^e. Super qua re et sanctus et¹⁷ filius meus Avitus sepe quesierat et, quia se occasio fratris nostri Firmi presbyteri dedit, qui mihi vestram epistulam reddidit¹⁸, vobis¹⁹ scribens in commune respondeo et me magno amicitie libero fenore quod, quanto magis solvimus, plus debemus. Sicut autem in Novo {9.15} Testamento, si quando apud Latinos questio exoritur et est inter exemplaria varietas²⁰, recurrimus ad fontem greci sermonis quo Novum scriptum est Instrumentum, ita in Veteri Testamento, si quando inter Grecos Latinosque diversitas est, ad hebraicam confugimus veritatem ut, quicquid de fonte proficiscitur²¹, hoc queramus in rivulis. Kοινή²² {9.20} autem ista, hoc est communis²³ dictio²⁴*, ipsa est que et²⁵ Septuaginta; sed hoc interest²⁶ inter²⁷ utramque quod κοινή pro locis et temporibus et pro voluntate scriptorum vetus corrupta editio est. Ea autem, que habetur in ἑξαπλοῖς et quam nos vertimus, ipsa est que in eruditorum libris incorrupta et immaculata Septuaginta interpretum translatio reservatur²⁸. {9.25} Quicquid ergo ab hac discrepat, nulli dubium est, quin ita et ab Hebreorum auctoritate²⁹ discordet.^B

¹³ Queritis] Queris VL311 R L T K*

¹⁴ iudicare – de ceteris] inv. VL311

¹⁵ Lucianios R L T K Pal39 VL311 VL312 ] Lucianos Cas247, Λουκιάνειος CSEL

¹⁶ ἑξαπλοῖς] εζαπλοις VL311, exaplois VL312

¹⁷ et] om. VL311 VL312 L² T Pal319 CSEL

¹⁸ reddidit VL311 etc. ] tradidit VL312

¹⁹ vobis R² VL312 ] a vobis R* L T Cas247 Pal39 CSEL VL311 , om. K

²⁰ et est inter exemplaria varietas] om. VL312

²¹ proficiscitur VL312 etc. ] proficitur VL311

²² Kοινή] KOINON Cas247

²³ ista hoc est - communis] inv. VL311

²⁴ dictio L T Cas247 K Pal39 VL311 VL312 ] editio R CSEL (O B)

²⁵ et] + in Pal39 VL311, etin K

²⁶ interest] om. Cas247

²⁷ inter] in P39

²⁸ translatio reservatur] translatione servatur VL312

²⁹ auctoritate] auctoritate] veritate Cas247

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,5:6

^prol.| {10.1} Prima³⁰ de quinto³¹ psalmo questio fuit : Neque habitabit ³² iuxta te ³³ malignus. Pro quo habetur in greco: Οὔτε παροικήσει³⁴ σοι πονηρός sive³⁵ πονηρευόμενος, ut vulgata editio continet. Et miramini cur παροικίαν³⁶, id est incolatum, latinus interpres non verterit³⁷, sed pro hoc posuerit habitationem ³⁸ {10.5} que grece dicitur κατοικία. Quod quidem in alio loco fecisse convincitur^f: “Heu mihi quia incolatus meus prolongatus est”. Et in quarto decimo psalmo rursum pro incolatu habitationem posuit^g: « Domine, quis habitabit in tabernaculo tuo? » Et sciendum quod, si voluerimus dicere: Domine, quis incolet tabernaculum tuum? vel illud e³⁹ quinto^h: “Neque {10.10} incolat iuxta te malignus”, perdes⁴⁰ εὐφωνίαν,⁴¹ et dum interpretationis κακοζηλίαν sequimur, omnem decorem translationis amittimus; et hanc esse regulam boni interpretis, ut ἰδιώματα lingue alterius sue lingue exprimat proprietate. Quod⁴² et Tullium in †Protagora†⁴³* Platonis et in Oixoνομικῷ Xenofontis et in Demosthenis contra Eschinen oratione⁴⁴ fecisse {10.15} convincimus⁴⁵, et Plautum, Terentium Ciciliumque⁴⁶, eruditissimos viros, in grecis comoediis transferendis. Nec ex eo quis latinam linguam angustissimam putet, quod non possit verbum transferre de verbo, cum etiam Greci pleraque nostra circuitu⁴⁷ transferant et verba hebraica non interpretationis fide, sed lingue sue proprietatibus nitantur exprimere.⁴⁸

^f Ps. 119, 5.

^g Ps. 14, 1.

^h Ps. 5, 6.

³⁰ prima] K*, primo K²

³¹ quinto] quinta K

³² habitavit K*

³³ te] om. Pal39 ²

³⁴ παροικήσει] Π ΙΛΡΟΙΚΕCΙCΟΙ VL311, ΠΑ POIKECI R L , ΠTAPOIKΕI Pal39

³⁵ πονηρός Sive] om. T

³⁶ παροικίαν] ΠΑ ΝΟΙΚΊΑΝ Pal39 R * VL311

³⁷ verterit] verteret K² Pal39 VL311

³⁸ habitationem VL311 ] habitatione R F L T Cas247

³⁹ e K*] de T K² Pal39 VL311 CSEL

⁴⁰ perdes K*] perdit K², perdidit Pal39 VL311

⁴¹ευφωνιαν]ὴ ΕΨΥΦΩΝΙΑΜ T?; €O90NIAN L >; ΕΟΦΩΝΙΑΜ T*; ΓΟΦΩΝΙΑΝ Cas247 qui in marg. cacophonian transcribit

⁴² Quod] + quidem K² Pal39 VL311

⁴³ Protagora] restit. Edmaior. ex CSEL, Pytagora codd. omnes

⁴⁴ oratione Edmaior. CSEL VL312 ] orationem CSEL (A r ) Cas247 Pal39 T VL311, cett. codd. (Edmaior.)

⁴⁵ convicimus] convicimur VM311

⁴⁶ ciciliumque L*T Cas247 ] ceciliumque R² L², ceciliumque CSEL , etciliumque R*; ciliciumque K Pal39

⁴⁷ circuitu VL311 etc. ] circuiuut circuitu] circuit ut L* (ut uid.) K, circuitu ut R*, circuiunt ut T VL312 ; circuunt ut Cas247, vel circueunt K²

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,5:9

^prol.| {10.20}De eodem psalmo: Dirige in conspectu meo viam tuam. Pro quo habetur in greco⁴⁹: Κατεύθυνον ἐνώπιόν σου τὴν ὁδόν μου⁵⁰, hoc est: Dirige {11.1} in conspectu tuo viam meam. Quod nec Septuaginta habent nec Aquila nec Symmachus nec Theodotio, sed sola κοινή editio. Denique et in hebreo ita scriptum repperi: OSER LAPHANOI †DARCHACH†⁵¹ quod omnes voce simili transtulerunt: Dirige in conspectu meo viam tuam, secundum {11.5} illud quod et in oratione Dominica diciturⁱ: « Pater noster, qui es in celis, sanctificetur nomen tuum », non quo nobis orantibus sanctificetur quod per se sanctum est, sed quo petamus, ut, quod per naturam sui sanctum est, sanctificetur in nobis. Ergo et nunc Propheta postulat, ut via Domini, que per se recta est, etiam sibi recta fiat.

ⁱ Mt. 6, 9.

⁴⁹ greco] + KOINH editio R

⁵⁰ μου] SOY Pal39 VL311

⁵¹ LAPHNOI DARCHACH] LAPHARNOI DARCHACHI VL311

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,6:11

^prol.| {11.10}De sexto psalmo: Erubescant et conturbentur vehementer omnes inimici mei. Et dicitis in greco vehementer non haberi. Scio, sed hoc vulgata. Ceterum et in hebreo habet MOD [מאד], id est vehementer, et omnes σφόδρα similiter transtulerunt.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,7:9

^prol.| prol.|{11.14}De septimo psalmo: Iudica me, Domine, secundum iustitiam meam. {11.15}Pro quo habetur in greco κατὰ τὴν δικαιοσύνην σου, id est iuxta iustitiam tuam . Sed et in hoc male; in hebreo enim SEDECHI habet, quod interpretatur iustitia mea, et non SEDECACH, quod iustitiam tuam sonat. Sed omnes interpretes iustitiam meam voce simili transtulerunt. Nec cuiquam videatur temerarium quod iudicari secundum iustitiam suam {11.20} postulet, cum et sequens versiculus hoc ipsum significet: Et secundum innocentiam meam super me, et sexti decimi psalmi hoc exordium sit^j: Exaudi, Domine, iustitiam meam, et in septimo decimo quoque dicatur^k: « Retribuit mihi Dominus secundum iustitiam meam et secundum puritatem manuum mearum reddet mihi », in vicesimo quoque quinto psalmo scriptum sit^l: Proba me, Domine, et tempta me, ure renes meos et cor meum, et {12.1} in quarto dicatur: « Cum invocarem, exaudivit⁵² me Deus iustitie mee », et in octogesimo quinto: « Custodi animam meam, quoniam sanctus sum » ; lacob quoque loquatur in Genesi^m: « Exaudiet me cras iustitia mea ».

^j Ps. 16, 1.

^k Ps. 17, 21.

^l Ps. 25, 2.

^m Gn. 30 ; 33.

⁵² invocarem exaudivit] inuocarem te exaudisti Cas247

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,8:4

^prol.| De octavo psalmo: Quoniam videbo celos tuos. Et dicitis quod {12.5} tuos in greco⁵³ non habeat. Verum est, sed in hebreo legitur SAMACHA, quod interpretatur celos tuos, et de editione Theodotionis⁵⁴ in Septuaginta interpretibus additum est sub asterisco. Cuius rei breviter vobis sensum aperiam ubi quid minus habetur in greco ab hebraica veritate, Origenis de translatione Theodotionis addidit et signum posuit {12.10} asteris, id est stellam, que, quod prius absconditum videbatur, illuminet et in medium proferat; ubi autem quod in hebreo non est, in grecis codicibus invenitur, obelon, id est iacentem, preposuit, quam nos latine veru possumus dicere, quo ostenditur iugulandum esse et confodiendum quod in authenticis libris non invenitur. Que signa et in Grecorum {12.15}Latinorumque poematibus inveniuntur.

⁵³ tuos – in greco] inv. Cas247

⁵⁴ theodotionis K² (ut vid.)

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,16:21

^prol.| {12.19} Sexto decimo⁵⁵: Oculi tui videant equitates. Pro quo in greco vos legisse dixistis οἱ ὀφθαλμοί μου, id est oculi mei. Sed rectius oculi tui quia et supra dixeratⁿ : De vultu tuo iudicium meum prodeat ut, oculi Dei⁵⁶ in propheta operante,⁵⁷ non prava⁵⁸ sed recta conspiciant⁵⁹.

ⁿ Ps. 16, 2.

⁵⁶ Dei] Domini K Pal39 VL311

⁵⁷ operante] recta aperante R*

⁵⁸ prava] parva R*

⁵⁹ conspiciant] conspiciunt R*; conspiciat Pal39 VL311

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,16:8

^prol.| {12.19}In ipso: Custodi me ut pupillam oculi. Dicitisque “in greco legi^o: Custodi me, Domine”. Quod nec in hebreo nec in ullo habetur interprete.

^o Ibid.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,16:13

^prol.| {12.21}In eodem : Exsurge, Domine, preveni eum et supplanta eum. Pro quo in greco Πρόφθασον⁶⁰ αὐτούς, id est preveni eos et supplanta eos. Sed melius si legatur numero singulari, siquidem de impio dictum est, de quo statim {13.1} sequitur: Preveni eum et subplanta eum; eripe animam meam ab impio. Nullique dubium, quin diabolum significet.

⁶⁰ Πρόφθασον] Πρόεφθασον VL311

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,17:13

^prol.| {13.3}Septimo decimo: Grando et carbones ⁶¹ ignis . Et queritis cur grecus istum versiculum secundum^p non habeat interpositis duobus versibus.{13.5}Sed sciendum quia de hebraico et Theodotionis editione in Septuaginta interpretibus sub asterisco additum sit.

^p PS. 17, 14.

⁶¹ carbones] carbonis R*

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,17:34

^prol.| {13.6}In eodem: Qui perfecit pedes meos tamquam cervorum. Pro quo scribitis in greco inveniri ὡσεὶ ἐλάφου, id est tamquam cervi, singularem numerum pro plurali. Sed in hebreo pluralis numerus positus est CHAIALOTH, et omnes interpretes pluralem numerum transtulerunt.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,17:36

^prol.| {13.10}In eodem: Et dedisti mihi protectionem salutis tue. Pro quo in greco vos legisse dixistis τῆς σωτηρίας μου, id est salutis mee. Sed in hebreo IESACHA salutis tue significat, non mee quod et omnes interpretes transtulerunt.⁶²

⁶² transtulerunt om. Cas247

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,17:40

^prol.| {13.13}In ipso: supplantasti insurgentes in me subtus me. Pro quo in greco plus invenisse vos dicitis omnes insurgentes. Sed omnes additum est.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,17:47

^prol.| {13.15}In eodem: Vivit Dominus et benedictus Deus meus. Et dicitis in greco non haberi meus . Quod non sub asterisco sed ab ipsis Septuaginta de hebraica veritate translatum est et cuncti interpretes in hac parte consentiunt.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,17:48

^prol.| {13.18}In eodem: Liberator meus de gentibus iracundis. Pro quo in greco invenisse vos dicitis ab {13.20} inimicis meis fortibus sive potentibus. Et quia semel⁶³ veritati studemus, si quid vel transferentis festinatione vel scribentium vitio depravatum est, simpliciter confiteri et emendare debemus. In hebreo nihil aliud habet nisi hoc: Liberator meus ab inimicis meis; Septuaginta⁶⁴ iracundis addiderunt. Et pro gentibus tam in hebreo quam in cunctis interpretibus {13.25} inimici positi sunt; et miror, quomodo pro inimicis gentes mutate sint.

⁶³ semel] simul Pal39 *

⁶⁴ septuaginta K² Pal39 ] + autem R² CSEL

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,18:6

^prol.| {13.27}Octavo decimo: Exultavit ut gigans ⁶⁵ ad currendam viam suam. Et {14.1} dicitis quod in greco⁶⁶ suam non habeat. Sed hoc nos⁶⁷ sub veru additum repperimus et in hebreo non esse manifestum est.^q

⁶⁵ gigans] R*L* (ut vid.); gigas R² L² Pal39

⁶⁶ greco] + viam Cas239

⁶⁷ nos] om. Cas247

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,19:5

^prol.| {14.3} Nono decimo: Tribuat tibi secundum cor tuum. Et dicitis in greco vos hoc⁶⁸ versiculo additum nomen Domini repperisse. Quod superfluum {14.5}est quia ex superioribus ἀπὸ κοινοῦ⁶⁹ subauditur, unde cepit et psalmus^r: « Exaudiat te Dominus in die tribulationis », ut et hic sub eodem sensu dicatur: Tribuat tibi secundum cor tuum, id est ipse Dominus, de quo supra dictum est.

^r Ps. 19, 2.

⁶⁸ hoc] in hoc R²Cas247

⁶⁹ απο κοινου] ΕΠΑΚΟΥΨΕΙ Pal39

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,19:10

^prol.| {14.8}In eodem:⁷⁰ Et ⁷¹ exaudi nos in die qua invocaverimus te. Pro quo legisse vos⁷² dicitis in quocumque die. Sed superius {14.10} cum hebraica veritate concordat, ubi scriptum est BIOM, id est in die.

⁷⁰ sensu ... in eodem om. R* L T Cas247 K

⁷¹ Et] om . Pal39

⁷² leg. vos] inv. T*

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,21:20

^prol.| {14.11}Vicesimo primo : Tu ⁷³ autem, Domine, ne elongaveris auxilium tuum a me. Pro quo⁷⁴ dicitis invenisse vos⁷⁵ meum . Quod et⁷⁶ verum est, et ita corrigendum. Breve⁷⁷ ēenim: si quid scriptorum errore mutatum est, stulta credimus⁷⁸ contentione defendere.

⁷³ tu] deus meus deus meus quare me dereliquisti. illud quod in medio uersiculo est: respice in me superfluum est. in eodem praem. Cas247

⁷⁴ Pro quo R² CSEL ] quo R*, quod L T Cas247 K Pal39

⁷⁵ uos R² Cas247 CSEL ] non vos R* L T K ; vos non Pal39

⁷⁶ et om. Cas247

⁷⁷ breve] R*K*; neque R² K² Pal39

⁷⁸ credimus K*] debemus K² Pal39 , aliter debem... R²

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,21:24

^prol.| In eodem: Universum semen {14.15} lacob magnificate eum. Pro quo in greco scriptum sit δοξάσατε αὐτόν, id est glorificate eum. Sed sciendum quod ubicumque in greco glorificate scriptum est, latinus interpres magnificate transtulerit, secundum illud quod in Exodo dicitur^s: « Cantemus Dormino, gloriose enim magnificatus » pro quo in greco scribitur glorificatus est ;⁷⁹ sed {14.20}in latino sermone si transferatur, fit indecora translatio. Et nos emendantes olim Psalterium, ubicumque sensus idem est,⁸⁰ veterum⁸¹ interpretum consuetudinem mutare⁸² noluimus, ne nimia novitate lectoris studium terreremus.

^s Ex. 15, 1

⁷⁹ glorif. est] ΔΕΔΖΑCΘΑΙ R

⁸⁰ idem est] id ē Pal39

⁸¹ veterum] verum Cas247

⁸² mutare] om. Pal39 *

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,22:5

^prol.| Vicesimo secundo: Calix meus inebrians quam preclarus ⁸³ est. Pro quo {14.25}in greco legisse vos dicitis calix tuus. Sed hoc in κοινῇ errore⁸⁴ obtinuit. Ceterum⁸⁵ et Septuaginta et hebraicum et omnes interpretes calix meus {15.1} habent, quod hebraice dicitur CHOSI [כּוֹסִי]; alioquin, si calix tuus esset, diceretur CHOSACH^t [כּוֹסךָ].

^t Forme non attestée dans le Texte massorétique.

⁸³ preclarus] preclarum Cas247

⁸⁴ errore R* L* ] error R²

⁸⁵ ceterum] ceterorum R* L* T K Pal39

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,24:4

^prol.| {15.3}Vicesimo quarto: Confundantur omnes inique agentes. Et dicitis quod omnes in greco non habeat, et bene; nam nec in hebreo habet {15.5} sed in Septuaginta sub veru additum est.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,24:21

^prol.| {15.5}In eodem : Innocentes et recti adheserunt mihi, quia sustinui te. Et dicitis in greco vos repperisse Domine. Quod superfluum est.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,26:6

^prol.| {15.8}Vicesimo sexto : Et nunc exaltavit caput meum super inimicos. Pro quo in greco vos invenisse dixistis: Et nunc ecce exaltavit caput meum. Sed ecce superfluum est.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,26:8

^prol.| {15.10}In eodem: Exquisivit facies mea. Pro quo in greco sit positum: Quesivit te facies mea. Sed melius superius. ^u

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,27:2

^prol.| {15.12}Vicesimo septimo: Exaudi vocem deprecationis mee. Pro quo vos invenisse dixistis exaudi, Domine. Sed et hoc additum est.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,28:9

^prol.| Vicesimo octavo: Et in templo eius omnis dicet gloriam. Pro quo {15.15} in greco sit πᾶς τις. Quod si transferre voluerimus ad verbum omnis quis, in κακοζηλίαν interpretationis incurrimus et fit absurda translatio.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,28:10

^prol.| {15.16}In eodem: Dominus diluvium inhabitare facit. Pro quo legisse vos dicitis: Dominus diluvium inhabitat. Quorum prius ad gratiam pertinet credentibus, secundum ad eius, in quo credunt, habitaculum. Sed quia † IASAB † {15.20} verbum ambiguum est et potest utrumque sonare, nam et sessio et habitatio dicitur, et in ipso psalmo de gratia baptismatis dicebatur^v: « Vox Domini super aquas, Deus super aquas multas », et^w: « Vox preparantis cervos et revelabit condensa, et in templo eius omnis dicet gloriam », de ipsis sentire volumus qui glorificant Dominum, et interpretati sumus^x: {15.25}« Dominus diluvium inhabitare facit ».

^v Ps. 28, 3.

^w P. 28, 9.

^x Ps. 28, 10.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,30:5

^prol.| {16.1}Tricesimo: Quoniam tu es protector meus. Rursum et in hoc loco additum nomen Domini est; et ne eadem semper inculcem, observare debetis nomen Domini et Dei sepissime additum et id vos debere sequi, quod de hebraico et de Septuaginta interpretibus emendavimus. ^y

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,30:23

^prol.| {16.5}In eodem: Ego autem ⁸⁶ dixi in excessu mentis mee. Pro quo in latinis codicibus legebatur in pavore meo, et nos iuxta grecum transtulimus ἐν τῇ ἐκστάσει μου⁸⁷, id est in excessu mentis mee. Aliter enim ἔκστασιν latinus sermo exprimere non potest, nisi mentis excessum. Aliter me in hebraico legisse noveram in stupore ^z et in admiratione mea.

^z Ps-H.

⁸⁶ autem] om. Cas247 * Pal39

⁸⁷ μου] COY R*, CO L K

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,31:2

^prol.| {16.10}Tricesimo primo: Nec est in spiritu eius dolus. Pro quo in greco legisse vos dicitis ἐν τῶ στόματι αὐτοῦ, id est in ore eius dolus. Quod solus Symmachus posuit. Alioquin et Septuaginta interpretes et Theodotion et Quinta et Sexta et Aquila et ipsum hebraicum in spiritu eius habet, quod hebraice dicitur BRUCHO. Sin autem esset in ore eius, scriberetur † BARFFIO †.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,31:4

^prol.| {16.15}In eodem: Conversus sum in erumna mea. In greco ea non esse suggeritis. Quod ex hebraico et de translatione Theodotionis sub asterisco additum est, et in hebreo legitur LASADDI. LASSADDI [...].⁸⁸

⁸⁸ LASSADDI bis ] post LASSADI² hebraici vocabuli latina interpretatio desideratur cuius defectus lacunam indicat CSEL Edmaior.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,34:10

^prol.| Tricesimo quarto: Omnia ossa mea dicent, Domine ^aa . Pro quo in {16.20}greco bis Domine invenisse vos dicitis^ab. Sed sciendum quod multa sint exemplaria apud Hebreos que ne semel quidem Dominum habeant^ac.

^aa Domine semel : Ps-G Ps-R Ps Med et omnes interpretes latini

^ab Domine bis : plerique codd. LXX ^HoP (100 / 130 codd.)

^ac TM : יְהוָה, מִי כָמוֹךָ

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,36:23

^prol.| {16.22}Tricesimo sexto: Et viam eius volet. ^ad ln greco volet nimis vos legisse dixistis^ae. Quod additum est nec apud quemquam habetur interpretum⁸⁹.

^ad θελήσει pauci (19) codd. cum Hexapl., Hieron. (ep. 106), Ps-α Ps-γ Ps-δ Ps-λ Ps-G Ps-H

^ae θελήσει σφόδρα plerique (+110) codd. et LXX (Rahlfs HoP) : + VL311^G cum Ps-R (nimis) + VL311, Ps-Med (+Clm344 : valde)
¶Nota 1: La leçon majoritaire σφόδρα (+ de 100 témoins) et le grec des psautiers multiples (VL311) sont exactement restitués par le Ps-R, mais elle s’écarte et de la LXX antiochienne, attestée par une minorité de témoins (19 cod.) et des commentateurs grecs, c’est-à-dire des Hexaples qui ignorent l’adverbe selon Jérôme (ep. 106). Par conséquent le vieux grec antiochien de la koinè cité par les correspondants Goths de Jérôme est l’origine des leçons vieilles latines valde ou nimis.
¶Nota 2: La correction de Jérôme ne se justifie pas ici du point de vue du rapport à l’hébreu. Les verbes de volition simple retenus par les traductions latines (cupio, volo) restituent le sens de la racine hébraïque חפץ ; l’ajout de σφόδρα exprime la nuance d’intensité impliquée par la forme verbale יֶחְפָּץ , notamment par le préfixe יֶ qui signifie à la fois le futur et l’intensité de l’action.

⁸⁹ interpretum] interpretem Cas247

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,38:12

^prol.| {16.25}Tricesimo octavo: Verumtamen vane conturbatur omnis homo. Et dicitis vos in greco⁹⁰ non invenisse conturbatur. Sed et hoc sub veru in Septuaginta additum est. Et hinc apud vos et apud plerosque error exoritur quod scriptorum neglegentia, virgulis et asteriscis subtractis, distinctio universa confunditur.

⁹⁰ vos – in greco] inv. Pal39

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,39:9

^prol.| {17.3} Tricesimo nono: Et legem tuam in medio cordis mei. ^af Pro quo in greco repperisse⁹¹ vos dicitis in medio ventris mei. ^ag Quod et⁹² in hebreo {17.5} scriptum est BATTHOC MEAI [בְּתוֹךְ מֵעָי], sed propter euphoniam apud Latinos in corde translatum, et tamen non debemus subtrahere quod verum est.

^af = Ps-R Ps-G Psalteria Veteris Latinae recensionum cum LXX (Rahlfs B 2013 R’’ ; )

^ag = Ps-α² Ps-Med Ps-H cum LXX (HoP 106 /130 cod.)

⁹¹ repperisse] coperisse Pal39

⁹² et] om. Pal39

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,39:14

^prol.| {17.7}In eodem: Domine, in adiutorium meum respice. Pro quo in greco repperisse vos dicitis σπεῦσον, id est festina. Sed apud Septuaginta πρόσχες, id est respice, scriptum est.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,40:7

^prol.| {17.10}Quadragesimo: Et si ingrediebatur ut videret. Et dicitis quod si in greco non sit positum, cum manifestissime et in hebreo et in cunctis interpretibus scriptum sit, et Septuaginta transtulerint: καί εἰ εἰσεπορεύετο τοῦ ἰδεῖν.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,41:6

^prol.| Quadragesimo primo: Salutare vultus mei, Deus meus. Pro quo {17.15} invenisse vos dicitis et Deus meus. Sed sciendum hoc in isto psalmo bis inveniri, et in primo positum esse: Salutare vultus mei, Deus meus, in secundo autem, id est in fine ipsius psalmi: Salutare vultus mei et Deus meus, ⁹³ ita dumtaxat ut et coniunctio de hebreo et de Theodotione sub asterisco addita sit.

⁹³ deus meus om. R*L T Cas247 K*

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,41:11

^prol.| In eodem: Exprobraverunt mihi qui tribulant {17.20} me. Pro quo vos invenisse dixistis οἱ ἐχθροί μου, id est inimici mei, cum et apud Septuaginta scriptum sit οἱ θλίβοντές με, et apud Hebreos SORARAI, id est hostes mei ^ah .

^ah =Ps-H .

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,41:12

^prol.| {17.22}In eodem: Spera in Deum quoniam adhuc confitebor illi. Et dicitis adhuc in greco non inveniri. Quod sub asterisco additum est. Ita enim et in hebreo scriptum repperimus CHIOD, {17.25} quod significatur ὅτι ἔτι latineque dicitur quoniam adhuc. Hoc ipsum etiam in quadragesimo secundo^ai intellegendum.^aj

^ai Ps. 42:5.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,43:10

^prol.| {18.1}Quadragesimo tertio: Et non egredieris in virtutibus nostris . Pro quo in greco repperisse vos dicitis et non egredieris, Deus. Sed superfluum est.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,43:15

^prol.| {18.3}In ipso: Posuisti nos in similitudinem gentibus. Pro quo in greco scriptum sit ἐν τοῖς ἔθνεσιν, id est im gentibus. Sed si dictum fuisset in latino in similitudinem in gentibus, κακόφωνον esset, et propterea absque damno sensus interpretationis elegantia conservata est. Alioquin in hebraico ita scriptum repperi: Posuisti nos proverbium in gentibus.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,43:26

^prol.| {18.8}In eodem: Exsurge, adiuva nos. Pro quo, more solito, in greco nomen Domini additum est.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,44:6

^prol.| {18.10}Quadragesimo quarto: Sagitte tue acute. Pro quo in greco legisse vos dicitis acute, potentissime. Sed hoc male, et de superiore versiculo additum est, in quo legitur^ak: Accingere gladio tuo super femur tuum, potentissime. ^C

^ak Ps. 44, 4.

^C ¶Codd. : VL311 Edmaior

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,47:5

^prol.| Quadragesimo septimo: Quoniam ecce reges ⁹⁴ congregati ⁹⁵ sunt. ^al Pro {18.15}quo in greco legisse vos dicitis: Quoniam ecce reges eius ^am congregati sunt. Quod superfluum esse ipse lectionis textus ostendit, et in veteribus codicibus Latinorum scriptum erat reges terre, ^an quod nos tulimus quia nec in hebreo nec in Septuaginta repperitur.^D

^al reges] Nota : la leçon reges terre retenue par le Ps-G*, sans trace d’obèles, alors que Jérôme la rejette explicitement ici, pose question. La tradition manuscrite de Ep106

^am eius LXX (Rahlfs αυτης Βο 2013’) Ps-Med (+Clm343) ; nullus cod. (HoP)

^an terre Hop* 6/130 Ps-G Ps-R Vet. lat. (praeter Med.) etc. ; cf. Ps. 2:2 ; 71:11

^D ¶Codd. : VL311 Bruyne Edmaior.

⁹⁴ reges Cas247 Pal39 R (regis) VL311 VL312 ] + terre R L T K CSEL (A P Rem t Q r O B)

⁹⁵ congregati ] congregate R

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,47:9

^prol.| {18.18} In ipso: Sicut audivimus, sic ⁹⁶ vidimus. Pro quo in greco repperisse vos⁹⁷ dicitis sic et vidimus. {18.20}Quod superfluum est; legitur enim in hebreo CHEN RAINU quod interpretatur οὕτως εἴδομεν, hoc est sic vidimus. ^E

^E ¶Codd. : VL311 Edmaior

⁹⁶ sic] ita et VL311

⁹⁷ vos] iter VL311

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,47:10

^prol.| {18.21} In eodem: Suscepimus, Deus, misericordiam tuam in medio templi tui. Pro eo quod nos de hebraico et de Septuaginta interpretibus vertimus templi tui , in greco legisse vos dicitis populi tui. Quod superfluum est. In hebraico scriptum est ECHALACH, {18.25} id est τοῦ ναοῦ⁹⁸ σου, hoc est templi τui, et non AMMACH⁹⁹ quod populum tuum significat.^F

^F ¶Codd. : VL311 Edmaior

⁹⁸ ναοῦ] ΛΑΟΥ VL311

⁹⁹ AMMACH] AMMAC VL311

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,48:21

^prol.| {18.27}Quadragesimo octavo: Homo in honore cum ¹⁰⁰ esset. Pro quo in greco invenisse vos dicitis: Et homo in honore cum esset. Sed sciendum, {19.1} quod iste versiculus bis^ao in hoc psalmo sit et in priori additam habeat et coniunctionem, in fine non habeat.^G ^ap

^ao Cf. Ps. 48, 13.

^G ¶Codd. : VL311 Edmaior

¹⁰⁰ in honore - cum] inv. VL311

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,48:15

^prol.| {19.2}In eodem: Et dorminabuntur eorum iusti. Pro iustis εὐθεῖς, id est rectos, in greco legisse vos dicitis. Sed hoc propter εὐφωνίαν ita in latinum versum est. Alioquin et {19.5} in eo loco, ubi scriptum legimus: in libro εὐθεῖς, Iustorum libro^aq intellegimus, et non debemus sic verbum de verbo exprimere, ut dum syllabam sequimur, perdamus intellegentiam.

^aq Ios. 10, 13 ; 2Rg. 1, 18.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,48:16

^prol.| {19.7}In eodem: De manu inferni, cum liberaverit me. Pro quo in greco legisse vos dicitis cum acceperit me. Quod quidem et nos ita de Septuaginta vertimus, et miror a quo {19.10}in vestro codice depravatum sit.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,49:20

^prol.| {19.11}Quadragesimo nono: Sedens adversus fratrem tuum loquebaris. Pro quo in greco repperisse vos dicitis: Κατὰ τοῦ ἀδελφοῦ σου κατεκάκεις, et putatis non bene versum, quia diximus: Adversus fratrem tuum loquebaris, et debuisse nos dicere: Adversus fratrem tuum detrahebas. Quod {19.15}vitiosum esse et in nostra lingua non stare, etiam stultis patet. Nec ignoramus quod καταλαλία dicatur defractio; quam, si voluerimus ponere, non possumus dicere: Adversus fratrem tuum detrahebas, sed: De fratre tuo detrahebas. Quod si fecerimus, rursum contentiosus verborum calumniator inquiret, quare non dixerimus: Κατὰ τοῦ ἀδελφοῦ σου, hoc {19.20} est: Adversus fratrem tuum. Ηec superflua sunt, et non debemus † in putida † nos verborum interpretatione torquere, cum damnum non sit in sensibus, quia unaqueque lingua, ut ante iam dixi, suis proprietatibus loquitur.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,49:22

^prol.| {19.23}In ipso: Nequando rapiat et sit qui eripiat. Et in greco repperisse vos dicitis et non sit qui eripiat. Quod et a nobis {19.25} versum est et in nostris codicibus sic habetur. Et miror quomodo vitium librarii dormitantis ad culpam referatis interpretis; nisi forte fuerit {20.1}hoc: Nequando rapiat, nec sit qui eripiat, et ille, pro nec, et scripserit.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,49:23

^prol.| {20.2}In eodem: Sacrificium laudis honorificabit me. Pro quo in greco scribitur δοξάσει με, id est glorificabit me. De quo et supra diximus. In Evangelio, in eo loco ubi in greco legimus: Πάτερ δόξασόν μὲ τῇ {20.5} δόξῃ ἥν εἶχον παρὰ σοί πρὸ τοῦ τὸν κόσμον γενέσθαι, in latino legitur : Pater, clarifica me. Noluimus ergo immutare quod ab antiquis legebatur quia idem sensus erat.¹⁰¹

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,54:9a

^prol.| {20.8}Quinquagesimo quarto: Expectabam eum qui salvum me fecit. Et dicitis vos invenisse in greco expectabam Deum. Quod additum est.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,54:9b

^prol.| {20.10}In eodem: A pusillanimitate spiritus. Et in greco invenisse vos dicitis ἀπὸ ὀλιγοψυχίας, quod proprie pusillanimitas dicitur. Sed sciendum quod pro ὀλιγοψυχίᾳ Aquila et Symmachus et Theodotio et Quinta editio interpretati sint ἀπὸ πνεύματος, id est a spiritu, et in hebreo scriptum sit MERUCHA, omnisque sensus ita apud eos legatur^ar: Festinabo ut salver a spiritu tempestatis et turbinis.

^ar Ps-H.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,54:13

^prol.| {20.18}In eodem: Quoniam si inimicus maledixisset. In greco ὠνείδισεν, hoc est exprobrasset, positum est. Sed inter maledicta et opprobria sensum non discrepare perspicuum est.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,55:3-4

^prol.| {20.18}Quinquagesimo quinto: Quoniam multi bellantes adversum me, ab altitudine diei timebo. Et dicitis in greco vos invenisse non timebo, quod additum est. Et est ordo: quoniam multi dimicant adversum me, idcirco ego ab altitudine diei timebo, hoc est, non bellantes adversum me, sed tuum excelsum timebo lumen.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,55:8

^prol.| {20.20} In ipso: I n ira populos confringes. Pro quo in greco legitur: Ἐν ὀργῇ λαοὺς † κατάξεις. Et † apud Latinos {21.1} pro eo quod est deicies , id est κατάξεις, male error obtinuit κατέαξεις, id est confringes. Nam et in hebreo HORED habet, id est καταβίβασον, quod nos possumus dicere depone, et Symmachus interpretatus est κατάγαγε.¹⁰²

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,58:10

^prol.| {21.5}Quinquagesimo octavo: Quia Deus susceptor meus. Pro quo in greco positum est susceptor meus es tu. {21.7} Sed sciendum in hebreo nec es scriptum nec tu, et apud Septuaginta solos inveniri.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,58:8

^prol.| {21.8}In ipso: Deus meus, voluntas eius preveniet me. Pro quo in greco scriptum est τὸ ἔλεος αὐτοῦ, id est misericordia eius. Quod et verius est. Sed in hebreo scriptum est: Misericordia mea preveniet me.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,58:12a

^prol.| {21.10}In eodem: Deus ostendit mihi inter inimicos meos. Pro quo in greco positum est Deus meus. Sed meus additum est.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,58:12b

^prol.| {21.12}In eodem : Ne occidas eos nequando obliviscantur populi tui. Pro quo in greco scriptum est legis tue. Sed in Septuaginta et in hebreo non habet populi tui, sed populi mei, et a nobis ita versum est.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,58:14

^prol.| {21.15}In eodem: Et scient quia Deus dominatur lacob finium terre. Pro quo in greco scriptum est et finium terre. Sed et coniunctio addita est, et ordo est: Scient quia Deus lacob dominatur finium terre.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,59:11

^prol.| {21.19}Quinquagesimo nono: Quis deducet me usque in Idumeam? Pro {21.20}quo in greco habet: Aut quis deducet me. Sed superfluum est.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,60:6

^prol.| {21.21}Sexagesimo: Quoniam tu, Deus meus, exaudisti orationem meam. Pro quo legatur in greco: Quia tu, Deus, exaudisti me. Quod non habet in hebreo nec in Septuaginta interpretibus et in latino additum est.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,60:9

^prol.| {21.24}In eodem: Psallam nomini tuo in seculum seculi. Pro quo in greco sit in seculum. Et in hebreo semel habet LAED, id est in eternum, et non LOLAM, quod est in seculum . ¹⁰³ ^as

^as 12. ibid. 10. Ρ5. 58, 12 14. populi mei] sic 1 , ו 58 in psalt. iuxta Hebr. 8. Ps. 58, 11

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,61:9

^prol.| {22.1} Sexagesimo primo: Quia Deus adiutor noster in eternum. Pro quo in greco est Deus adiutor noster. Ergo in eternum obelus est.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,62:2

^prol.| {22.3}Sexagesimo secundo: Sitivit † in te † anima mea. Pro quo in greco sit: Sitivit †¹⁰⁴ te † anima mea.¹⁰⁵ Sed in hebreo non habet ATTHA, quod {22.5}significat te , sed LACH, quod ostenditur tibi , quod et omnes interpretes transtulerunt. Ergo secundum lingue proprietatem versum est in latinum.

¹⁰⁴ sitivit in te] restituimus cum D. De Bruyne, RevBén 1928, p. 307-308; sitivit te R; sitivit tibi L T Cas247² K Pal39 CSEL ; sitibi Cas247 *

¹⁰⁵ Pro... mea] om. Pal39 ^†

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,63:8

^prol.| {22.7}Sexagesimo tertio: Sagitte parvulorum facte sunt plage eorum . Pro quo in greco: Sagitta parvulorum. Sed si sic dicamus, non resonat in latino: Sagitta parvulorum facte sunt plage eorum. Pro quo melius habet in hebreo: Percutiet eos Deus iaculo repentino et inferentur plage eorum.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,64:8

^prol.| {22.12}Sexagesimo quarto: Qui conturbas profundum maris, sonum fluctuum eius. In greco additum scribitis: Quis sustinebit? Quod superfluum est; subauditur enim: Qui conturbas profundum maris et conturbas sonum fluctuum eius.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,64:10

^prol.| {22.15}In eodem: Parasti cibum illorum, quoniam ita est preparatio eius. Et dicitis quod in greco non sit eius , cum in hebreo THECHINA manifeste preparationem eius significet; eius autem, id est terre, de qua supra dixerat^at: Visitasti terram et inebriasti eam.

^at Ps. 64, 10.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,65:15

^prol.| {22.19}Sexagesimo quinto: Holocausta medullata offeram tibi cum incensu arietum. Pro quo dicitis invenisse vos cum incensu et arietibus. Sed male; in hebreo enim scriptum est EM CATOROTH HELIM, quod interpretatur μετὰ θυμιάματος κριῶν, id est cum incensu arietum.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,65:19

^prol.| {22.22}In eodem: Propterea exaudivit Deus. Pro quo in greco invenisse vos dicitis exaudivi me Deus. Quod superfluum est.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,67:5

^prol.| {22.25}Sexagesimo septimo: Exultate in conspectu eius. Pro quo in greco invenisse vos dicitis: Et exultate in conspectu eius. Quod ita versum est et a nobis, sed a quo in codice vestro corruptum¹⁰⁶ sit scire {23.1} non possum.^au

¹⁰⁶ corruptum] scriptum Pal39

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,67:18

^prol.| {23.1}In eodem: Etenim non credunt inhabitare Dominum. Pro quo in greco legisse vos dicitis: καὶ γὰρ ἀπειθοῦντας τοῦ κατασκηνῶσαι. Quod utrumque falsum est. Nos enim transtulimus: Etenim non credentes inhabitare Dominum; ut sit sensus, et pendeat ex superioribus: Ascendisti in altum, cepisti captivitatem, accepisti dona in hominibus, et eos qui non credebant Dominum inhabitare posse mortalibus.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,67:20

^prol.| {23.6}In eodem: Deus benedictus Dominus die quotidie. Pro quo in greco invenisse vos dicitis: Dominus Deus benedictus, benedictus Dominus die quotidie. Sed melius et verius quod supra.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,67:25

^prol.| {23.9}In eodem: Viderunt ingressus tui, Deus. Pro quo in greco scriptum sit: Visi sunt ingressus tui, Deus. In hebreo ita habet RACHUA ALICHATHAC, quod Aquila et Symmachus et Theodotio et Quinta Sextaque editio interpretati sunt^av: Viderunt itinera tua, Deus, et quod sequitur: Itinera Dei mei regis qui est in sancto. Ergo a nobis ita legendum est: Viderunt ingressus tuos, Deus, et scriptoris vitium relinquendum, qui nominativum posuit pro accusativo, licet in Septuaginta et in ἑξαπλοῖς ita reppererim: Ἐθεώρησαν τὰς πορείας σου, ὁ θεός, et pro eo quod est ἐθεώρησαν, hoc est viderunt, in multis codicibus habet ἐθεωρήθησαν quod et obtinuit consuetudo.

^av Ps-H.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,67:25

^prol.| {23.18}In eodem: Ingressus Dei mei, regis mei, qui est in sancto; subauditur: Viderunt ingressus Dei mei et regis mei. Quod autem dicitis mei in rege non appositum, apertissimi mendacii est; secundo enim ponitur et Dei {23.20} mei et regis mei, blandientis affectu ut qui omnium Deus et rex est, suus specialiter Deus fiat et rex merito servitutis. Denique in hebreo scriptum habet HELI MELCHI, quod Deum meum et regem meum significat.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,67:33

^prol.| {23.24}In eodem: Regna terre cantate Deo, psallite Domino. Et dicitis hoc in isto versiculo non esse scriptum: Psallite Domino, quoniam statim sequatur: Diapsalma. Psallite Deo, qui ascendit super celum celi ad orientem; cum iste versiculus magis habere debeat iuxta hebraicam veritatem: Cantate Deo, psallite Domino, et illud quod sequitur in principio versus alterius: Psallite Deo, non sit in libris authenticis, sed obelo prenotatum. Ergo et vos legite magis ea que vera sunt, ne, dum additum suscipitis, quod a Propheta scriptum est relinquatis.^aw

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,70:12

^prol.| {24.8} Sexagesimo octavo: Laudabo nomen Dei cum cantico. Pro quo dicitis vos¹⁰⁷ repperisse in greco Dei mei. Sed mei ¹⁰⁸ ¹⁰⁹ superfluum est.

¹⁰⁷ vos] om. Pal39*

¹⁰⁸ sed mei] quod Pal39 *; om. Pal39 ?

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,70:12

^prol.| {24.10}Septuagesimo: Deus, ne elongeris a me. Quod dicitis in greco positum Deus meus, superfluum est.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,70:17

^prol.| {24.11}In eodem: Deus, docuisti me ex iuventute mea. Et in hoc quod apud Grecos invenisse vos dicitis Deus meus, superfluum est.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,70:18

^prol.| {24.13}In eodem: Donec annuntiem brachium tuum. Et dicitis in greco vos repperisse mirabilia tua. Quod de superiori versiculo est: Et usque nunc pronuntiabo mirabilia tua. Bene ergo hic habet brachium.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,71:11

^prol.| {24.17}Septuagesimo primo: Et adorabunt eum omnes reges. llud quod in greco invenisse vos dicitis reges terre, superfluum est.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,71:18

^prol.| {24.18}In eodem: Benedictus Dominus Deus, Deus ¹¹⁰ Israel. ¹¹¹ Dicitis in greco bis Deus non haberi,¹¹² cum et in hebraico sit et apud Septuaginta manifestissime triplex Domini Deique nuncupatio mysterium Trinitatis sit.^H

^H ¶Codd. : VL311 Edmaior.

¹¹⁰ Deus] om. Pal39 VL311

¹¹¹ israel R*] ipse R²

¹¹² haberi] habere R

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,71:19

^prol.| {24.21}In eodem: Et benedictum nomen maiestatis eius in eternum. Hoc ergo quod in greco invenisse vos dicitis: In eternum et in seculum seculi, superflue a Grecis sciatis appositum, quod nec hebreus habet nec Septuaginta interpretes.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,72:7

^prol.| {24.26}Septuagesimo secundo: Prodiet quasi ex adipe. Et dicitis vos apud Grecos invenisse † ἐξελεύσονται †, id est prodient. Quod falsum est. {25.1} Nam et apud Septuaginta interpretes ita scriptum est: Ἐξελεύσεται ὡς ἐκ στέατος ἡ ἀδικία αὐτῶν.I

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,72:11

^prol.| {25.2}In eodem: Quomodo scit Deus. In greco dicitis non esse Deum, cum et apud Septuaginta scriptum sit: Πῶς ἔγνω ὁ θεός, et omnes interpretes similiter de hebreo transtulerint.¹¹³

¹¹³ transtulerint] transtulerunt Cas247 Pa37

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,72:17

^prol.| {25.4}In eodem: Intellegam in novissimis eorum. Pro quo in greco legisse vos dicitis et intellegam. Sed hic et coniunctio superflua est.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,72:26

^prol.| {25.6}In eodem: Defecit caro mea et cor meum. Pro quo male perversum ordinem quidam tenent: Defecit cor meum et caro mea.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,72:28

^prol.| {25.8}In eodem: Ut annuntiem omnes predicationes tuas. Pro quo vos in greco legisse dixistis τὰς αἰνέσεις σου^ax, id est laudes tuas. Et sciendum, quod in hebreo † MALOCHOTHACH †¹¹⁴ scriptum habet, quod Aquila ἀγγελίας,¹¹⁵ id est nuntios tuos, Septuaginta τὰς ἐπαγγελίας σου, id est predicationes vel promissa interpretati sunt, licet et laus et predicatio unum¹¹⁶ utrumque significet.

^ax = LXX : Basel

¹¹⁴ malochothach] restituimus cum CSEL; malochochah R L T C as247 K ; malochocahc Pal39

¹¹⁵ ἀγγελίας] om. T ; + COY R² CSEL

¹¹⁶ unum om. Cas247

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,73:1

^prol.| {25.14}Septuagesimo tertio: Ut quid, Deus ¹¹⁷ , reppulisti in finem .^ay Pro quo male apud Grecos legitur ordine commutato¹¹⁸: Ut quid reppulisti, Deus. ^az ^I

^ay = Ps-G Ps-Med. (+Clm343)

^az = Ps-γ, ut quid reppulisti nos Deus Ps-R

^I ¶Codd. : VL311 Edmaior r

¹¹⁷ Deus] om. Pal39 *

¹¹⁸ commutato] mutato VL311*, communatio Cas247 Pal39*

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,73:3

^prol.| {25.16.}In eodem: Quanta malignatus est inimicus in sancto ^ba . Miror quis in codice vestro emendando perverterit ut pro sancto, sanctis ^bb posuerit cum et in¹¹⁹ nostro codice in sancto ¹²⁰ inveniatur.^J

^ba = Ps-G cum LXX

^bb = Ps-R cum Koinè

^J ¶Codd. : VL311 Edmaior

¹¹⁹ in] om. Pal39

¹²⁰ in sancto] om. R*

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,73:8

^prol.| {25.18}In eodem: Incendamus ¹²¹ omnes dies festos Dei a terra . Pro quo in greco scriptum est καταπαύσωμεν, {25.20}et nos ita transtulimus: Quiescere faciamus omnes dies festos Dei a terra. Et miror quomodo e latere annotationem nostram nescio quis temerarius scribendam in corpore putaverit, quam nos pro eruditione legentis scripsimus hoc modo: Non habet καταπαύσωμεν, ut quidam putant¹²², sed κατακαύσωμεν, id est incendamus. Et quia retulit mihi sanctus {25.25}presbyter Firmus, qui huius operis exactor fuit, inter plurimos hinc¹²³ habitam questionem, plenius de hoc disputandum videtur. In hebreo {26.1} scriptum est SARPHU¹²⁴ CHOL MOEDAHU HEL BAARES¹²⁵, quod Aquila et Symmachus verterunt ἐνεπύρισαν πάσας τὰς συνταγὰς¹²⁶ τοῦ θεοῦ, id est incenderunt omnes sollemnitates Dei in terra ^bc ^bd ^be ^bf ^bg ^bh , Quinta κατέκαυσαν,¹²⁷ id est combusserunt, Sexta κατακαύσωμεν, id est comburamus, quod et Septuaginta {26.5} iuxta † Hexaplorum†¹²⁸ veritatem transtulisse perspicuum est. Theodotion quoque ἐνεπυρήσαμεν¹²⁹ vertit, id est † succendimus †¹³⁰. Ex quo perspicuum est sic psallendum ut nos interpretati sumus, et tamen sciendum quid hebraica veritas habeat. Hoc enim quod Septuaginta transtulerunt, propter vetustatem in ecclesiis decantandum est, et illud ab eruditis sciendum {25.10} propter notitiam Scripturarum. Unde, si quid pro studio e latere additum est, non debet poni in corpore ne¹³¹ priorem translationem pro scribentium voluntate conturbet. ^K

^bc veritas hebraica : שָׂרְפוּ כָל-מוֹעֲדֵי-אֵל בָּאָרֶץ.=>

^bd=> ἐνεπύρισαν Hexapl. (Aquila Symmachus) => incenderunt

^be=> κατέκαυσαν Hexapl. (Quinta) => combusserunt Hier. ep. 106 ;

^bg=> ἐνεπυρήσαμεν Hexapl. (Theodotion) => succendimus / succendamus Hier. ep. 106 ;

^bh version liturgique : καταπαύσωμεν LXX (HOP* plerique codd. [105 / 130 : R156 etc ?] + VL408 ^G VL311 ^G ) => comprimamus Ps-R (+VL311 ^L) , quiescere faciamus Ps-G VL408 ^L VL311 ^L, quiescere compremamus ! R156
¶Nota : Contrairement à son habitude, Jérôme retient ici comme source de la traduction du Ps-G la leçon de la koinè καταπαύσωμεν, attestée par la majorité des témoins de l’édition HoP, leçon qu’il sait être une corruption de la proto-Septante, fautive du point de vue du grec, bien qu’elle rejoigne le sens figuré de l’hébreu. La raison de ce choix est le respect de la tradition liturgique « propter vetustatem in ecclesiis de decantandum ». alors même qu’il avait précisé dans une note qu’il s’agissait d’une mauvaise lecture : « Non habet καταπαύσωμεν, ut quidam putant, sed κατακαύσωμεν, id est incendamus ».

¹²¹ Incendamus] comprimamus T cum Ps-R

¹²² ut quidam putant] id est incendamus Pal39 *

¹²³ hinc VL311² (interl. al. m. s9) ] om. VL311*

¹²⁴ sarphu] sarhu R L T C K Pal39 VL311

¹²⁵ HEL BAARES ] helba ares VL311

¹²⁶ συνταγὰς] CYNTATAC VL311

¹²⁷ κατέκαυσαν] KATACKATEKAYKAN VL311

¹²⁸ hexaplorum] restituimus ; exemplorum R* L T Cas247 ² K Pal39 VL311 CSEL; exemplariorum R²; exemplarum Cas247 *

¹²⁹ ἐνεπυρήσαμεν] ENEPIRICAN VL311

¹³⁰ succendimus] restit. cum CSEL Edmaior., succendamus omnes codd.

¹³¹ ne] nec VL311

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,73:13

^prol.| {26.12}In eodem: Contribulasti capita draconum in aquis; <Ps. 73:14> tu confregisti capita draconis. Sic lectionis ordo sequitur ut in priori versu tu non habeat sed in secundo, † et aque †¹³² plurali {25.15}numero scribantur, non singulari, sicut et Aquila verbum hebraicum † AMMAIM¹³³† τῶν¹³⁴ ὑδάτων, id est aquarum, interpretatus est. ^L

^L ¶Codd. : VL311 Edmaior

¹³² et aque] restit. cum CSEL Edmaior. ; itaque omnes codd. VL311

¹³³ Ammaim] rest. cum Edmaior. CSEL ; Ammichim codd. VL311

¹³⁴ τῶν] tan VL311

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,73:23

^prol.| {26.16}In eodem: Ne obliviscaris voces inimicorum tuorum. Pro quo in greco τῶν ἱκετῶν σου, id est deprecantium te, scriptum dicitis. In hebreo † SORARACH †¹³⁵ legitur, quod Aquila hostium tuorum ^bi, Symmachus bellantium contra te, {26.20}Septuaginta¹³⁶ et Sexta editio inimicorum tuorum interpretati sunt. Et est sensus pendens ex superioribus^bj: Memor esto improperiorum tuorum, eorum qui ¹³⁷ ab insipiente sunt tota die, ne obliviscaris voces inimicorum tuorum ¹³⁸ , id est voces que¹³⁹ te blasphemant tibique in populo tuo¹⁴⁰ detrahunt. Unde sequitur: Superbia eorum, qui te oderunt, ascendit semper, id est, dum {26.25}tu differs¹⁴¹ poenas, illi proficiunt in blasphemiis. ^M

^bi Ps-H.

^bj Ps. 73, 22-23.

^M ¶Codd. : VL311 Edmaior

¹³⁵ sorarach] restituimus cum CSEL ; sorarath R L T C K; sorarad Pal39 VL311

¹³⁶ septuaginta] septuagesimo Pal39 * VL311 ; om. Pal39 ²

¹³⁷ qui R L C K ] que T; que P CSEL

¹³⁸ tuorum] om. R

¹³⁹ que] qui Pal39 VL311

¹⁴⁰ tuo VL311 ] om. Pal39 *

¹⁴¹ tu differs VL311] tu defers L*C K(-fres); te defers T*

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,74:2

^prol.| {27.1}Septuagesimo quarto: Narrabimus mirabilia ¹⁴² ^bk . Pro quo male apud Grecos legitur¹⁴³ : Narrabo omnia mirabilia tua. ^N ^bl

^bk Hexapl. = LXX-Rahlfs HoP (S 210 282): διηγήσομαι τὰ θαυμάσιάσου cum Hexapl. (HoP Field) Syrohexapl. cum hebr. (סִפְּרוּ, נִפְלְאוֹתֶיךָ)

^bl LXX^Lucian. restit. : (διηγησόμεθα) diigisome (VL311 VL408 VL409) πάντα τὰ θαυμάσιάσου ; cf. LXX-Rahlfs HoP : διηγήσομαι πάντα (plerique codd.) τὰ θαυμάσιάσου
¶Nota : Narrabo traduit διηγησόμεθα équivalent phonétique de διηγήσομαι τὰ / diigisome ta

^N ¶Codd. : VL311 Edmaior.

¹⁴² mirabilia] + tua VL311

¹⁴³ narrabo omnia VL311] narrabimus Pal39 *

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,75:6

^prol.| {27.3}Septuagesimo quinto: Omnes viri divitiarum manibus suis ^bm . Et non, ut vos a nescio quo,¹⁴⁴ depravatum legitis in manibus suis. ^bn ^O

^bm Ps-G ; cf. LXX ταῖς χερσὶν αὐτῶν.

^bn Ps-R ; cf. LXX εν ταῖς χερσὶν αὐτῶν.

^O ¶Codd. : VL311 Edmaior.

¹⁴⁴ a nescio quo] nescio a quo VL311

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,75:13

^prol.| {27.4}In eodem: Terribili et ei qui aufert spiritus principum. Dicitis quod ei non sit scriptum in greco. Verum est, sed, nisi apposuerimus¹⁴⁵ ei, latinus sermo non resonat. Neque enim possumus recte¹⁴⁶ dicere: Terribili et qui aufert spiritus ¹⁴⁷ principum. ^P

^P ¶Codd. : VL311 Edmaior.

¹⁴⁵ apposuerimus] apposuerim VL311

¹⁴⁶ recte] om. VL311

¹⁴⁷ spiritus] spiritum §Cas247 Pal39 VL311

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,76:7

^prol.| {27.9} Septuagesimo sexto: Et meditatus sum ¹⁴⁸ nocte cum corde meo et ¹⁴⁹ {27.10} exercitabar et scobebam ¹⁵⁰ spiritum meum. Pro quo in hebreo legimus^bo: Recordabar ¹⁵¹ psalmorum meorum in nocte, cum corde meo loquebar et scobebam ¹⁵² spiritum meum. Pro exercitatione ἀδολεσχίαν, id est decantationem quandam et meditationem, Septuaginta transtulerunt; et pro eo quod nos diximus¹⁵³ scobebam ¹⁵⁴ ilii posuerunt ἔσκαλλον,¹⁵⁵ quod Symmachus {27.15} transtulit¹⁵⁶ ἀνηρεύνων, id est perscrutabar sive querebam, et Quinta similiter. Proprie autem σκαλισμός¹⁵⁷ in agricultura in sariendo dicitur, id est sarculando; et quomodo ibi queruntur herbe sarculo, que secentur, sic et iste retractatum cogitationum suarum μεταφορικῶς a sarculo demonstravit. Et sciendum quod ἔσκαλον semel, ἔσκαλλον frequenter {27.20} significat.^Q

^bo = Ps-H

^Q ¶Codd. : VL311 Edmaior

¹⁴⁸ sum] om. Pal39

¹⁴⁹ et] om. R

¹⁵⁰ scob. VL311 etc. ] L* ; scopebam L² C K CSEL

¹⁵¹ recordabar] recordabor T*

¹⁵² scob.] L*; scopebam L² C K CSEL

¹⁵³ nos – diximus] inv. T

¹⁵⁴ scob.] L* ; scopebam L² C K CSEL

¹⁵⁵ ἐσκαλλον] scripsimus cum CSEL ; ΕKAΛON R L K; ΕCKAΛEN R (in marg. sub al) T*; ΕCCXAΛON Pal39 ²; ΕCKAΛΛEN Τ²; HCXAΛΛΕ Cas247

¹⁵⁶ transtulit] om. Pal39 *

¹⁵⁷ σκαλισμός] CKAICMOC VL311 σκαλισμος Scripsimus cum ἢ; CKAICMOC RL; CKAICMOC T K Pal39

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,76:9

^prol.| {27.20}In eodem: A generatione in generationem. Hoc quod in greco sequens invenisse vos dicitis consummavit verbum, recte non habet in latino, quia et in nullo habetur interpretum¹⁵⁸.^R

^R ¶Codd. : VL311 Edmaior

¹⁵⁸ interpretum] interprete Cas247

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,77:6

^prol.| {27.23}Septuagesimo septimo: Et narrabunt filiis suis. Pro quo in greco {28.1} habet¹⁵⁹ ἀναγγελοῦσιν, quod est annuntiabunt. Sed sciendum, quod in hebreo IASAPHPHERU¹⁶⁰ scriptum est, quod Aquila et Symmachus narrabunt transtulerunt.^S ^bp

^S ¶Codd. : VL311 Edmaior.

¹⁵⁹ in greco – habet] inv. Pal39 . | habet] habetur VL311

¹⁶⁰ IASAPHPHERU] IASAREPHERU VL311

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,77:31

^prol.| {28.3}In eodem: Et occidit pingues eorum. Sic habet et in hebreo, hoc est BAMASMNEHEM, quod Aquila interpretatus est ἐν λιπαρποῖσ αὐτῶν, Symmachus τοὺς λιπαρωτέπους αὐτῶν, Septuaginta et Theodotion et Quinta ἐν τοῖς πίοσιν αὐτῶν. Quod quidam non intellegentes, pro πίοσιν putaverunt scriptum πλείοσιν.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,77:36

^prol.| {28.7}In eodem: Dilexerunt eum in ore suo et lingua sua mentiti sunt ei. Et in hebreo ita scriptum est ICAZBULO, et omnes voce simili transtulerunt ἐψεύσαντο αὐτῷ, id est mentiti sunt ei. Quis autem voluerit pro ei ponere eum et vitiare exemplaria, non est mei iudicii.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,77:38

^prol.| {28.11}In eodem: Et propitius fiet peccatis eorum et non perdet eos. Dicitis quod eos in greco non habeat. Quod et verum est; sed nos, ne sententia pendeat, latinum sermonem sua proprietate complevimus. Si quis autem putat διαφθερεῖ non perditionem sonare, sed {28.15}corruptionem, recordetur illius tituli, in quo scribitur^bq: Εἰς τὸ τέλος μὴ διαφθείρῃς, hoc est in finem ne disperdas, et non ut plerique κακοζήλως interpretantur, ne corrumpas.

^bq Ps. Ps. 56, 1 ; 58, 1 etc. .

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,77:54

^prol.| {28.17}In eodem: Et induxit eos in montem sanctificationis sue, montem quem adquisivit dextera eius. Pro quo apud Septuaginta legitur ὄρος τοῦτο ἐκτήσατο ἡ δεξιὰ αὐτοῦ, et non, ut vos ponitis, ὃ ἐκτήσατο, hoc est quem adquisivit dextera eius. Ergo secundum hebraicam proprietatem interpretatus est Symmachus: Montem quem adquisivit dextera eius.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,77:57

^prol.| {28.23}In eodem: Et averterunt se et non servaverunt pactum quemadmodum patres eorum. Scio quod pactum non habeat in hebreo; sed quando omnes voce simili transtulerunt ἠἡσυν θέτησαν {29.1}, et apud Grecos συνθήκη pactum dicitur, ex uno verbo signiticatur non servaverunt pactum, licet Septuaginta ἠθέτησαν posuerint.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,77:69

^prol.| {29.3}In eodem: In terra quam fundavit in secula. Pro quo scriptum invenisse vos dicitis: In terra fundavit eam in secula. In hebreo ita scriptum {29.5}est ut vertit et Symmachus: Εἰς τὴν γῆν ἣν ἐθεμελίωσεν εἰς τὸν αἰῶνα. Si autem non de terra dicitur quod fundata sit, sed de alia, que fundata videatur in terra, probent ex prioribus et sequentibus quis sensus sit, ut nescio quid, quod non dicitur, fundatum videatur in terra. Sin autem sanctificium in terra fundatum putant, debuit scribi^br: In terra fundavit illud in secula. ^bs

^br Cf. Ps-H

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,77:72

^prol.| {29.10}In eodem: Et in intellectibus manuum suarum deduxit eos. Non habet ἐν τῇ συνέσει, ut scribitis numero singulari, sed ἐν rats συνέσεσιν, quod intellegentias sonat, sicut habetur et in hebreo † BATHABUNOTH †, quod est in intellectibus.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,78:1

^prol.| {29.14}Septuagesimo octavo: Posuerunt Hierusalem in pomorum custodiam. Quod grece os ὀπωροφυλάκιον dicitur nec aliter potest verti quam a nobis translatum est. Significat autem speculam, quam custodes agrorum et pomorum habere consuerunt, ut de amplissima urbe parvum tuguriunculum vix remanserit. Hoc secundum Grecos. Ceterum in hebreo LICHIN scriptum habet, quod Aquila vertit λιθαόριον, id est acervum et cumulum lapidum, quibus vinee et agri purgari solent.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,79:10

^prol.| {29.21}Septuagesimo nono: Et plantasti radices eius hinc. Et dicitis quod in greco hinc non habeat. Et bene, nam et in nostris codicibus non habetur, et miror quis imperitorum vestros libros falsaverit¹⁶¹.

¹⁶¹ miror... fals.] quis imperitorum vestros libros fals. nescio Pal39 |falsaverit] falsaverat K*

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,82:13

^prol.| {29.24}Octogesimo secundo: Hereditate possideamus sanctuarium Dei. Et dicitis quod in greco sit scriptum κληρονομήσωμεν ἑαυτοῖς, id est possideamus nobis. Que superflua questio est. Quando enim¹⁶² dicitur possideamus {30.1} intellegitur et nobis ¹⁶³ . ^bt

¹⁶² enim om. Cas247

¹⁶³ nobis] R*; a nobis R²

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,83:3

^prol.| {30.3} Octogesimo tertio: Cor meum et caro mea exultavit in Deum vivum. Pro quo in greco scriptum dicitis exultaverunt. In hoc¹⁶⁴ nulla contentio {30.5} est; si enim legimus exultavit intellegitur cor meum exultavit et caro mea exultavit. Sin autem exultaverunt, duo pariter exultaverunt, id est cor et caro. Et queso vos ut huiusmodi ineptas¹⁶⁵ et superfluas contentiones, ubi nulla est sensus immutatio, declinetis. ¹⁶⁶

¹⁶⁴ in hoc] et praem. R² Pal39

¹⁶⁵ ineptas Pal39 ] ineptias plerique codd. CSEL

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,83:6

^prol.| {30.8} In eodem: Beatus vir cui ¹⁶⁷ est auxilium abs te. In greco invenisse vos dicitis: Cui ¹⁶⁸ est auxilium {30.10} eius ¹⁶⁹ abs te; ¹⁷⁰ quod, quia nos in latina interpretatione vitavimus¹⁷¹, ut dicimus¹⁷², reprehendimur.¹⁷³ Cui enim non pateat quod si dicere voluerimus cui ¹⁷⁴ est auxilium eius, apertissimum vitium sit; et quando precesserit, cui sequi non debeat eius, nisi forte vitii arguimur, quod vitavimus vitium.

¹⁶⁷ cui] cuius R T Pal39 CSEL

¹⁶⁸ cui R* ] cuius R² cum Ps-R

¹⁶⁹ eius] ei R*L²

¹⁷⁰ in greco... abs te] om. Pal39

¹⁷¹ vitavimus] vitamus C*

¹⁷² dicimus] dicitis R² Pal39 CSEL

¹⁷³ reprehendimur] reprehenditur Pal39

¹⁷⁴ cui R* ] cuius R² Pal39

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,83:7

^prol.| {30.14}In eodem: In valle lacrimarum ^bu . Pro quo dicitis in greco¹⁷⁵ scriptum {30.15} esse κλαυθμῶνος, id est plorationis ^bv . Sed sive ploratum sive planctum sive fletum ¹⁷⁶ ^bw sive lacrimas dixerimus, unus est¹⁷⁷ sensus. Et nos hoc sequimur ut, ubi nulla de sensu est immutatio, latini sermonis elegantiam¹⁷⁸ conservemus.

^bu Ps-G, Cas557

^bv convalle(m) plorationis : Ps-α Ps-δ Ps-Moz^X, convalle plorationes Ps-γ

^bw Ps-H ; in convallem fletus Ps-ζ, in convelle fletus Ps-Med (+Clm343)

¹⁷⁵ in greco] om. P | dic. – in greco] inv. T*

¹⁷⁶ sive planctum - sive fletum] inv. Pal39

¹⁷⁷ est] om. Cas247

¹⁷⁸ elegantiam] elegantia Cas247

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,84:2

^prol.| {30.19}Octogesimo quarto: Benedixisti, Domine, terram ¹⁷⁹ . Pro eo¹⁸⁰ quod est {30.20} benedixisti, in greco scriptum dicitis εὐδόκησας; et queritis¹⁸¹ quomodo hoc verbum exprimi debeat in latinum. Si contentiose¹⁸² verba scrutamur et syllabas, possumus dicere: Bene placuit, Domine, terra tua; et dum verba sequimur, sensus ordinem perdimus. Aut certe addendum est aliquid, ut eloquii ordo servetur et dicendum: Complacuit tibi, Domine, ¹⁸³ {30.25} terra tua. Quod si fecerimus, rursum a nobis queritur, quare addiderimus tibi, cum nec in greco sit¹⁸⁴ nec in hebreo. Eadem igitur interpretandi sequenda est regula, quam sepe diximus, ut¹⁸⁵ ubi non fit¹⁸⁶ damnum in sensu,¹⁸⁷ lingue in quam¹⁸⁸ transferimus εὐφωνία et proprietas conservetur.^bx

^bx 3.Ps. 83, 6 14. Ps. 83, 7 Hebr. 19. Ps. 84, 2

¹⁷⁹ terram] + tuam Pal39 CSEL

¹⁸⁰ eo] quo Pal39

¹⁸¹ queritis] queretis R*

¹⁸² contentiose] contentiosa Pal39

¹⁸³ tibi – Domine] inv. Pal39*

¹⁸⁴ sit] om. R*

¹⁸⁵ ut] om. Cas247

¹⁸⁶ fit] fuit K*, sit Cas247

¹⁸⁷ sensu] sensum R Cas247

¹⁸⁸ quam] qua T

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,84:11

^prol.| {31.1}In eodem: Misericordia et veritas obviaverunt sibi. Et dicitis quod in greco sibi non habeat. Nec in hebreo habet¹⁸⁹ ^by et apud Septuaginta obelo prenotatum est. Que signa dum per scriptorum neglegentiam a plerisque quasi superflua relinquuntur, magnus in legendo error exoritur. {31.5}Sin autem non fuerit additum sibi, misericordia et veritas non sibi, sed alii occurrisse credentur¹⁹⁰, nec iustitia et pax sibi dedisse osculum, sed alteri.

^by Cf. Ps-H.

¹⁸⁹ habet] habeat K*

¹⁹⁰ credantur R*; crederentur Pal39 *

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,85:14

^prol.| {31.8}Octogesimo quinto: Et non proposuerunt te in conspectu suo. Et dicitis, quod in vestro codice te non habeat. Addite te et, emendato {31.10} errore¹⁹¹ librarii, vestrum quoque errorem emendabitis¹⁹². ^bz

¹⁹¹ 10. errore K*] errorem K²

¹⁹² 10. emendabitis] emendabitiq errorem librarii vestri Pal39 - K*

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,85:15

^prol.| {31.10.}In eodem: Et tu, Domine Deus, miserator et misericors. In greco invenisse vos dicitis: Et tu, Domine Deus meus. Quod superfluum est; meus enim nec in hebreo habetur nec in Septaginta.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,88:8

^prol.| {31.14}Octogesimo octavo: Magnus et horrendus. Pro quo in¹⁹³ greco invenisse vos dicitis φοβερός, quod significat¹⁹⁴ terribilis, timendus,¹⁹⁵ formidandus. Ego puto in id ipsum significari et horrendum, non ut vulgus existimat¹⁹⁶ despiciendum et squalidum, secundum illud^ca: « Mihi frigidus¹⁹⁷ horror | Membra quatit »; et^cb: « Horror ubique animo, simul ipsa silentia terrent »; et^cc: « Monstrum horrendum ingens » et multa his similia.

^ca Vergilius, Aeneis, 3.29-30.

^cb Vergilius, Aeneis, 2.755.

^cc Vergilius, Aeneis, 3.658.

¹⁹³ in] om. R² L² Cas247

¹⁹⁴ significat] significare R

¹⁹⁵ timendus] et praem. Pal39

¹⁹⁶ existimat] L² (exi in ras.); estimat Pal39

¹⁹⁷ frigidus] frigus L Cas239 K*

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,88:20

^prol.| {31.24}In eodem: Tunc locutus es in visione sanctis tuis. Pro quo in greco filis tuis invenisse vos dicitis. Sed sciendum quod in hebreo LAASIDACH habet quod omnes τοῖς ὁσίοις cov, id est {32.1} sanctis tuis, transtulerunt et sola sexta editio prophetis tuis interpretata est, sensum magis quam verbum exprimens. Et in κοινῇ tantum pro sanctis filios repperi.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,88:39

^prol.| {32.3}In eodem: Tu vero reppulisti et respexisti. Pro quo in greco ἐξουδένωσας invenisse vos dicitis. Unius littere mutatio {32.5}quantum vobis fecit errorem! Non enim respexisti , sed despexisti et pro nihilo duxisti interpretati sumus. Nisi forte ἐξουδένωσας non putatis transferendum despexisti, sed, secundum disertissimum istius temporis interpretem, adnihilasti vel adnullasti vel nullificasti, et si qua alia possunt inveniri apud imperitos portenta verborum.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,89:2

^prol.| {32.10}Octogesimo nono: A seculo usque in seculum tu es Deus. Et dicitis quod in greco non sit Deus. Quod apud eos deesse manifestum est. Nam † HEL† hebraicum et omnes alii interpretes et Septuaginta similiter transtulerunt: Ἀπο τοῦ αἰῶνος ἕως τοῦ αἰῶνος σὺ εἶ ὁ θεός, quod hebraice dicitur MEOLAM AD OLAM ATH HEL.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,89:10

^prol.| {32.15}In eodem: Quoniam supervenit mansuetudo et corripiemur. In greco invenisse vos dicitis mansuetudo super nos. Sed et hoc superfluum est.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,90:2

^prol.| {32.17}Nonagesimo: Dicet Domino: susceptor meus es tu. Et dicitis quod in greco es non habeat. Ego vobis amplius dicam quod apud Hebreos nec es habeat nec tu sed apud Septuaginta et apud Latinos pro εὐφωνίᾳ et verborum consequentia positum sit.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,93:12

^prol.| {32.21}Nonagesimo tertio: Beatus homo quem tu erudieris, Domine. Dicitis in greco non esse tu. Et verum est; sed apud Latinos propter εὐφωνίαν positum. Si enim dicamus: Beatus homo quem erudieris, Domine, compositionis elegantiam non habebit. Et quando dicitur Domine et apostrofa fit ad Dominum, nihil nocet sensui si ponatur et tu .^cd

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,93:23

^prol.| {33.1}In eodem: Et in malitia eorum disperdet eos. In greco dicitis non esse prepositionem in , sed legi: Malitiam eorum disperdet. Sciendum autem, quod et in hebreo et in cunctis interpretibus positum sit: In malitia eorum disperdet eos. Si autem voluerimus legere: Malitiam eorum disperdet, id quod in Septuaginta sequitur in fine versiculi eos et superfluum erit et vitiosum.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,97:3

^prol.| {33.8}Nonagesimo septimo: Recordatus est misericordie sue. Pro quo in greco invenisse vos dicitis misericordie sue lacob . Sed hic Iacob nomen superfluum est.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,100:6

^prol.| {33.11}Centesimo: Oculi mei ad fideles terre ut sederent mecum. Pro quo in greco invenisse vos dicitis: Τοῦ συγκαθῆσθαι αὐτοὺς μετ᾽ ἐμοῦ. Quis non talem fugiat interpretationem, ut verbum ad verbum exprimens dicat: ut consederent ipsi mecum ?

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,101:8

^prol.| {33.15}Centesimo primo: Vigilavi et factus sum sicut passer solitarius in tecto. Et dicitis vos in greco invenisse ἐπὶ δώματι, quod antiqui codices Latinorum interpretati sunt in edificio. Δῶμα in orientalibus provinciis ipsum dicitur quod apud nos tectum. In Palestina enim et Egypto, ubi vel scripti sunt Divini libri vel interpretati, non habent in tectis {33.20}culmina sed δώματα, que Rome vel solaria vel meniana vocant, id est plana tecta que transversis trabibus sustentantur. Denique et Petrus in Actibus Apostolorum^ce, quando ascendit in δῶμα, in tectum edificii ascendisse credendus est. Et quando precipitur nobis, ut faciamus δώματι nostro coronam, hoc precipitur, ut in tecto faciamus per circuitum{34.1} quasdam eminentias, ne facilis in preceps lapsus sit. Et in Evangelio^cf: ‘’Que, inquit, auditis in aure, dicite super δώματα’’, id est super tecta . Et in Isaia^cg: « Quid vobis est quod omnes ascendistis in tecta vana ¿ et multa istiusmodi ».

^ce Cf. Dt. 22, 8.

^cf Mt. 10, 27.

^cg Is. 22, 1

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,101:7

^prol.| In eodem: Factus sum sicut νυκτικόραξ in domicilio . {34.5}Quod similiter habetur in greco. Et queritis quid significet νυκτικόραξ apud Latinos. In hebreo pro nycticorace verbum BOS scriptum est, quod Aquila et Septuaginta et Theodotio et Quinta editio nycticoracem interpretati sunt, Symmachus upupam , Sexta editio noctuam , quod et nos magis sequimur. Denique, ubi apud nostros et Grecos legitur: . {34.10} Factus sum sicut νυκτικόραξ in domicilio, apud Hebreos dicitur : Factus sum sicut noctua in ruinosis. Plerique bubonem contentiose significari putant.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,101:11

^prol.| {34.12}In eodem: A facie ire et indignationis tue. Pro quo in greco invenisse vos dicitis: A facie ire tue, cum manifestissimum sit, quod et apud Hebreos et apud Septuaginta interpretes sic habet: Ἀπὸ προσώπου . {34.15} τῆς ὀργῆς καὶ τοῦ θυ σου.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,101:15

^prol.| {34.15}In eodem: Quoniam placuerunt servis tuis lapides eius et terre eius miserebuntur. Pro terra in hebreo AFAR positum est, quod omnes χοῦν transtulerunt; et potest tam pulvis quam hurmus, id est terra, interpretari.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,102:9

^prol.| {34.19}Centesimo secundo: Non in perpetuo irascetur. Pro quo in greco {34.20}invenisse vos dicitis: Non in fine . Sed verbum hebraicum NES et perpetuum et finis et victoria pro locorum intellegitur qualitate.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,103:4

^prol.| {34.22} Centesimo tertio: Qui facis angelos tuos spiritus. Pro quo in greco {35.1} invenisse vos dicitis: 'O ποιῶν τοὺς ἀγγέλους αὐτοῦ, id est: Qui facit angelos suos. A quibus breviter querite, quomodo cum ad Deum sermo sit¹⁹⁸, quasi ad alium loquens Propheta repente mutetur; maxime cum sic incipiat^ch: “Domine Deus meus, magnificatus es vehementer, confessionem {35.5}et decorem induisti”. Et^ci: “Qui tegis in aquis superiora eius”, id est celi. “Qui ponis nubem ascensum tuum, qui ambulas super pennas ventorum”.^cj ¹⁹⁹ Et statim sequitur^ck: Qui facis angelos tuos spiritus et ministros tuos ignem urentem. Qui fundasti terram super stabilitatem suam. Et post paululum: Ab increpatione tua fugient; a voce tonitrui tui formidabunt. {35.10}Et: In loco quem fundasti eis. Qui emittis fontes in convallibus. Et illud: Ut educas ²⁰⁰ panem de terra. Si ergo omnia ad secundam personam sunt, id est ad Deum, quomodo in uno²⁰¹ versiculo tertia persona²⁰² subito et²⁰³ extra ordinem introducitur?

^ch Ps. 103, 1.

^ci Ps. 103, 3.

^cj Ps. 103, 3.

^ck Ps. 103, 4-5.

¹⁹⁸ sit] fit Pal39

²⁰⁰ educas] Cas247 *; educam Cas247 ²

²⁰¹ uno] unius Pal39 *

²⁰² tertia persona] tertiam personam Cas247

²⁰³ et] om. Cas247 *

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,103:7

^prol.| {35.13}In eodem: A voce tonitrui tui formidabunt. Habet et in hebreo tonitrui tui. Et miror quomodo apud Latinos {35.15}scriptorum errore subtractum²⁰⁴ sit.

²⁰⁴ script. errore subtractum] scriptorum error subtractus K, error scriptorum subtractus Pal39

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,103:25

^prol.| {35.15}In eodem: Hoc mare magnum et spatiosum manibus. Dicitis in greco manibus non haberi^cl. Et ego novi, sed ex hebraico²⁰⁵ et de²⁰⁶ Theodotionis editione in Septuaginta sub asterisco additum est²⁰⁷. Denique et in hebreo ita scriptum est ZE HAIAN GADOL²⁰⁸ UARAB²⁰⁹ IDAM²¹⁰ ^cm, quod Aquila sic interpretatus est: Αὐλὴ καὶ πλατεῖα²¹¹ χερσίν, et omnes interpretes²¹²: Αὕτη ἡ θάλασσα ἡ μεγάλη καὶ εὐρύχωρος χερσίν. Et hoc secundum hebraicam dicitur proprietatem μεταφορικῶς²¹³, quod²¹⁴ quasi expansas manus²¹⁵ habeat et in se cuncta suscipiat.^T

^cl αὕτη ἡ θάλασσα ἡ μεγάλη καὶ εὐρύχωρος LXX

^cm : זֶה, הַיָּם גָּדוֹל-- וּרְחַב יָדָיִם

^T ¶Codd. : VL311 Edmaior

²⁰⁵ hebraico] hebraica Pal39

²⁰⁶ de] om. C K P

²⁰⁷ est] om. R* K Pal39

²⁰⁸ GADOL] GADLA K P, SADOLL R L T Cas247

²⁰⁹ UARAB] oarab Cas247

²¹⁰ ZE... IDAM] ... HAIAM... K Pal39 CSEL , ZEHA IAM GADLAUAR ABIDAIM VL311 | IDAM] IDAIM K Pal39 VL311 CSEL

²¹¹ πλατεῖα] Πaatia VL311

²¹² Αὐλὴ ... interpretes VL311 etc. ] om. R* L T Cas247

²¹³ μεταφορικῶς ] ΜΕΤΑΦΩΡΙΚΟΝ K , ΜΕΤΑΦΩΡΙΚΩΝ Pal39 VL311

²¹⁴ quod] quo K Pal39 VL311

²¹⁵ expansas manus] expansis manibus Cas247

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,103:14

^prol.| {35.22}In eodem: Ut educas ²¹⁶ panem de terra. Pro quo invenisse vos dicitis ut educat ^cn . Sed {36.1} non potest aliud ad ipsum, aliud de ipso dici, aut²¹⁷ omnia quasi ad Deum loquebatur Propheta, aut omnia ad alium de eo referebat. Cum autem pleraque ad ipsum dirigantur, et ea que ambigua sunt ad ipsius personam dirigenda sunt. ²¹⁸ ²¹⁹ ²²⁰

^cn Ps-H in loc. cit.

²¹⁶ educas] educat Cas247 *

²¹⁷ dici aut] dici dici autem KP

²¹⁸sus K | herinaciis KP | 12. spannim T;

²¹⁹wrwa] €IKTCINA RLT; €KTCINA KP | 8. consueuerunt KP; consueuit Cas247 | | 11. scripsimus cum ἢ; cyparissos R; cyparessos T*; cypressos LT?CP; cypres

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,103:17

^prol.| {36.4}In eodem: Herodii domus dux est eorum. {36.5} Pro Herodio, quod in hebreo dicitur ASIDA, Symmachus ἰκτῖνα, id est milvum, interpretatus est. Denique et nos ita vertimus in latinum: Ubi aves nidificabunt, milvi abies domus est, quod scilicet semper in excelsis et arduis arboribus nidos facere consueverit. Unde et Sexta editio manifestius interpretata est: Milvo cypressi ²²¹ ad nidificandum. Pro abietibus {36.10} autem et cypressis²²² in hebreo ponitur BARUSIM, quod magis abietes quam κυπαρίσσους significat.²²³

²²¹ cypressi Cas247 * K ] cupressi T*, cipressi T²; copressi R²; cypressus Cas247 ²

²²² cypressis K] scrips., cupressis T*, cipressis T²; copressis R; cypressos Cas247

²²³1. AYTOYC P | id est oz. K | facis K | 14. tui om. KP 2. suos -- spiritus K | querite 00. P* | 3 | ad om. T | repente om. ΡῈ | ^. P | de om. CKP | 18. est cum sic maxime P* | 4. meus om. RLT | (?) om. R*KP | 5. in om. R²KP* | id est] idem P*; item | idaim K | celi] alibi KP | 6. pones LT*K; po- KPh | αυλη ... 20. interpretes o7. R*LT nens Cas247 | pinnas R*L*|9. fugiant Cas247 ; + Cas247 | 21. et hoc ... μεταφορικως 07. RLT et KP | 10. quem] quam R* | emittes LT* Cas247 | META9()PIKON K; ΜΕΤΑΦΩΡΙΚΩΝ Cas247 || 12. uno] P |

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,103:18

^prol.| {36.11}In eodem: Petra refugium herinaciis. Pro quo in hebreo positum est SPHANNIM, et omnes χοιρογρυλλίους voce simili transtulerunt, exceptis Septuaginta, qui lepores interpretati sunt. Sciendum autem animal esse non maius ericio, habens similitudinem muris et ursi; unde et in Palestina ἀρκομῦς dicitur et magna est in istis regionibus huius generis abundantia semperque in cavernis petrarum et terre foveis habitare consuerunt.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,104:30

^prol.| {36.18}Centesimo quarto: Dedit terra eorum ranas. Pro quo in greco ἐξῆρψεν vos legisse dixistis. Quod potest ita interpretari: Ebullivit terra eorum ranas. Sed et in hoc nulla est in sensu mutatio et nos antiquam interpretationem sequentes, quod non nocebat, mutare noluimus.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,104:33

^prol.| {36.22}In eodem: Et contrivit lignum finium eorum. Pro quo in greco invenisse vos dicitis omne lignum. Sed et hoc additum est et superfluum.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,104:42

^prol.| {37.1}In eodem: Quoniam memor fuit verbi sui quod habuit ad Abraham puerum suum. Pro quo in greco legisse vos dicitis ὃν διέθετο, id est disposuit. lta enim et in hebreo et apud Septuaginta habetur interpretes: Ἐμνήστη ToU λόγου τοῦ ἁγίου αὐτοῦ, τοῦ πρὸς ᾿Αβραὰμ τὸν δοῦλον αὐτοῦ. Ergo, quod in greco dicitur ὃν διέθετο, in hoc loco et superfluum est et radendum.²²⁴

²²⁴ 117. 85. 103.818 18. Ps. 104, 30 19. sic in psalt. iuxta Hebr. 6. cf. psalt. iuxta Hebr. 22. Ἐξ: 10 4..535

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,105:1>

^prol.| {37.7}Centesimo quinto: Confitemini Domino, quoniam bonus. Pro quo in greco legisse vos dicitis quoniam χρηστός, id est suavis. Sed sciendum quod γρηστός et in bonum et in suave verti potest. Denique in hebreo ita scriptum est CHI TOB, quod omnes voce simili transtulerunt quia bonus. Ex quo perspicuum est, quod et χρηστός bonus intellegatur.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,105:7a

^prol.| {37.12}In eodem: Non fuerunt memores multitudinis misericordie tue. Dicitis quod in greco inveneritis: Et non fuerunt memores; et coniunctio superflua est.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,105:7b

^prol.| In eodem: Et irritaverunt ascendentes in mare Rubum. {37.15}Pro quo in greco invenisse vos dicitis «καὶ παρεπίκραναν, et putatis verbum e verbo debere transferri et amaricaverunt. Sed hec interpretatio adnullationi consimilis est sive adnihilationi. ^co Legite Ezechiel et invenietis παραπικρασμόν irritationem et exacerbationem semper expressum ubi dicitur οἶκος παραπικραίνων, id est domus exasperans .

^co Cf. 32.8

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,105:44

^prol.| {37.19}Et eodem: Εt vidit cum tribularentur, et audivit orationem eorum. Quicquid extra hoc in greco vos invenisse dixistis, superfluum est.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,106:29

^prol.| {37.22}Centesimo sexto: Et statuit procellam eius in auram et siluerunt fluctus eius. Hoc ergo quod pro isto in greco invenisse vos dicitis: καὶ ἐπετίμησεν τῇ καταιγίδι αὐτῆς καὶ ἔστη, superfluum est.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,106:30

^prol.| In eodem: {38.1} Et deduxit eos in portum voluntatis eorum. Pro quo invenisse vos dicitis in portum voluntatis sue. Sed in hebreo non habet EPHSAU, quod voluntatis sue significat, sed EPHSAM, quod voluntatis eorum sonat.²²⁵

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,107:3

^prol.| {38.4} Centesimo septimo: Exsurge gloria mea quod dicitis in latino non esse, recte in isto psalmo non habet, quia nec apud Hebreos, nec apud ullum interpretum repperitur, sed habetur in quinquagesimo sexto psalmo,^cp de quo mihi videtur a quodam in istum locum esse translatum.^cq

^cp Ps. 56, 9.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,107:8

^prol.| {38.8}In eodem: Mii alienigene amici facti sunt. Pro quo in greco invenisse vos dicitis ὑπετάγησαν, hoc est subditi sunt. Sed hoc in quinquagesimo nono psalmo scriptum est; in presenti autem ita apud omnes invenimus translatores: Ἐμοὶ ἀλλόφυλοι ἐφιλίασαν, id est amici facti sunt, quod hebraice dicitur ETRHOHE.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,109:2a

^prol.| {38.13}Centesimo nono: Virgam virtutis tue emittet Dominus ex Sion. ^cr Dicitis vos in grecis codicibus non legisse virtutis tue. Quod manifeste et in hebreo et in Septuaginta interpretibus habet. ^U

^cr Ps-R Ps-G Clm343

^U Codd. : VL312 Edmaior.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,109:2b

^prol.| {38.15}In eodem:²²⁶ Dominare in medio inimicorum tuorum ^cs . Dicitis in greco legi et dominare. Sed hoc nec in hebreo habetur nec apud Septuaginta et superfluum est.^V ^ct

^cs Ps-G

^ct κατακυρίευε hebr. Ps-H => LXX(HOP*= 36 /130+Sedulius) => Ps-G Hieron. Ep.106 (hebr. LXX) ] καὶ praem. koinè : LXXdomineveris(Rahlfs* Hop : 94 [R156 etc.] /130) => Et Vet. lat. : omnes + Clm343 ¶Nota : Rahlfs fait comme si l’omission de Et n’était attestée que par les latins alors que le HoP l’omet dans le texte et ne recense en apparat que 94 témoins.

^V Codd. : VL312 Edmaior.

²²⁶ In eodem] Ipso VL312

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,110:1

^prol.| {38.19}Centesimo decimo: Confitebor tibi, Domine, in toto corde. In greco invenisse vos dicitis in toto corde meo. Sed et hoc hic superfluum est.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,113:11

^prol.| {38.21}Centesimo tertio decimo: Deus autem noster in celo. Pro quo in greco legisse vos dicitis in celo et in terra. Sed et hoc hic superfluum est.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,114:2

^prol.| {38.23} Centesimo quarto decimo: Et in diebus meis invocabo te. Dicitis quod in greco non sit te . Et bene e vestris quoque codicibus eradendum est.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,114:9

^prol.| {39.1}In ipso: Placebo Domino in regione vivorum. Pro quo in greco legisse vos dicitis: Placebo in conspectu Domini. Sed hoc superfluum est.²²⁷

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,117:10.11.12

^prol.| {39.4}Centesimo septimo decimo^cu: Et in nomine Domini quia ultus sum {39.5} in eos. Dicitis quia in grecis codicibus non inveniri. Sed et in latinis sub asterisco legendum est.

^cu Ps. 117, 10 ; Ps 117, 11 ; Ps. 117, 12.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,118:47

^prol.| {39.7}Centesimo octavo decimo: Et meditabar in mandatis tuis que dilexi. In greco vehementer additum legisse vos dicitis. Sed hoc superfluum est.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,118:48

^prol.| {39.9}In eodem: Levavi manus meas ad mandata que dilexi. In greco legisse vos dicitis ad mandata tua . Sed hoc superfluum est.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,118:59

^prol.| {39.11}In eodem: Cogitavi vias meas. In greco vias tuas legisse vos dicitis. Sed hoc superfluum est et rectius meas legitur.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,118:59

^prol.| {39.11}In eodem: Et avertisti pedes meos in testimonia tua. In greco legisse vos dicitis et averti. Sed et hoc superfluum est. ^cv

^cvPs-H.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,118:69

^prol.| {39.14}In eodem: Ego autem in toto corde scrutabor {39.15} mandata tua. In greco in toto corde meo legisse vos dicitis. Sed hic meo superfluum est. ²²⁸

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,118:109

^prol.| {39.16}In eodem: Anima mea in manibus meis semper et legem tuam non sum oblitus . Pro quo in greco legisse vos dicitis: Anima mea in manibus t uis semper. Sed sciendum et apud Hebreos et apud Septuaginta et omnes alios interpretes scriptum esse in manibus meis, et non in manibus tuis, quod hebraice dicitur BACHAFFI; et omnes apud Grecos ecclesiastici interpretes istum locum sic edisserunt, et est breviter hic sensus: Quotidie periclitor et quasi in manibus meis sanguinem meum porto, et tamen legem tuam non obliviscor.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,118:136

^prol.| {39.23}In eodem: Exitus aquarum deduxerunt oculi mei quia non custodierunt legem tuam. Pro quo in greco legisse vos dicitis: Quia non custodivi legem tuam. {40.1}Sed hoc superfluum est quia et in hebreo legitur²²⁹: Rivi aquarum fluebant de oculis meis quia non custodierunt legem tuam.

²²⁹ =Ps-H.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,118:172

^prol.| {40.2}In eodem: Pronuntiabit lingua mea eloquium tuum. Pro pronuntiabit in greco φθέξεται vos legisse dixistis.²³⁰ Quod verbum sive dicas²³¹ pronuntiabit ²³² sive {40.5} effabitur sive loquetur ,²³³ idipsum significat. Denique et nos de hebreo ita vertimus^cw: Loquetur ²³⁴ lingua mea sermonem tuum ²³⁵ . ²³⁶

^cw =Ps-H.

²³⁰ dixistis] dicitis T*

²³¹ dicas] dicat Cas247

²³² pronuntiabit] pronuntiavit K Pal39

²³³ loquetur] loquitur R*

²³⁴ loquetur] loquitur R*

²³⁵ tuum] meum C as247

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,119:2

^prol.| {40.7}Centesimo nono decimo: Domine, libera animam meam a labiis iniquis, a lingua dolosa. In greco legisse vos dicitis et a lingua dolosa; et superfluum est.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,126:5

^prol.| {40.10}Centesimo vicesimo sexto²³⁷: Beatus vir qui implevit ²³⁸ desiderium suum ex ipsis. In²³⁹ greco dicitis virum ²⁴⁰ non haberi. Quod manifestissime et in hebreo et in Septuaginta interpretibus continetur. ^W

^W ¶Codd. : VL311 Edmaior

²³⁷ .CXXVI.] centesimo vigisimo quinto VL311 K Pal39

²³⁸ implevit VL311 ] implebit R² CSEL

²³⁹ In] Et in R K Pal39 VL311

²⁴⁰ virum] vir Cas247 K Pal39 VL311 CSEL

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,129:4

^prol.| {40.13}Centesimo vicesimo nono: Propter legem tuam sustinui te, Domine ^cx . Dicitis vos in greco²⁴¹ invenisse propter nomen tuum. ^cy Et nos confitemur {40.15}plura sic²⁴² exemplaria repperiri²⁴³; sed quia veritati²⁴⁴ studemus quid in hebreo sit, simpliciter debemus dicere pro nomine sive lege apud eos legitur THIRA ²⁴⁵ [תירא] quod Aquila interpretatus²⁴⁶ est φόβον hoc est timorem , Symmachus²⁴⁷ et Theodotion : νόμον,²⁴⁸ id est legem putantes THORA ^cz propter litterarum²⁴⁹ similitudinem iod ²⁵⁰ [י] et vau [ו], que tantum magnitudine distinguuntur. {40.20}Quinta editio terrorem interpretata est, Sexta verbum .^X ^da

^cx Ps-R=Ps-G

^cy sic Ps-Med

^cz νόμου R + Sedulius (τō νωμō), Hexapl. (Sym. et Theodot. ex hebr. תורא => תּוֹרָה, cf. Hieron. ep. 106), legem Ps-R Ps-G Ps-α Ps-γ Ps-Med (+ Clm343 VL409 ^L ) pleraque Psalteria Veteris Latinae praeter Ps-Med (cf. infra) Basel (legem et nomen) => Rahlfs

^da ὀνόματὀς LXX ^Luc.(R156 plerique codd. ; Field , t. 2, Oxford, 1875 : « hodierna ad unum omnia [exemplaria] cum Syro-hex. ») + dik39114) VL408 ^G VL409 ^G cum Sahid., nomen VL408 ^L Ps-Med Basel (legem et nomen) => HoP. - תִּוָּרֵא (לְמַעַן) => timorem Hexapl. (Aquila), terrorem Hexapl. (Quinta), cum terribilis sis Ps-H
¶Nota : La tradition grecque et latine se partage entre deux leçons que Jérôme fait découler d’une certaine vocalisation de l’hébreu que les interprètes d’expression grecque ont traduit par Loi, Parole ou Nom. Jérôme retient legem avec la tradition latine quasi unanime - à l’exception de la révision irlandaise du Ps-Med.- , même si la koinè a préféré ὀνόματὀς retenu par l’édition d’Oxford (HoP). Rahlfs revient à la leçon alexandrine mieux attestée par la traditions indirectes des psautiers non grecs. La tradition juive, vocalisant différemment, préfère l’effet (la crainte) à la cause (Dieu qui parle et légifère) et se distingue complètement sur ce point de la réception chrétienne du verset. [MM2024]

^X ¶Codd. : VL311 Edmaior

²⁴¹ uos - in greco VL311 ] inv. T

²⁴² sic VL311 ] om. Cas247

²⁴³ repperiri VL311 ] repperire R*

²⁴⁴ veritati VL311 ] veritate R*

²⁴⁵ THIRA VL311 ] thora Cas247

²⁴⁶ interpretatus VL311 ] interpretatum Pal39

²⁴⁷ Symmachus VL311 ] scrips., symachus Pal39

²⁴⁸ νόμον ] MONON VL311

²⁴⁹ litterarum] littere K Pal39 VL311

²⁵⁰ iod νόμον] ioth L T ; ioht Cas247

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,131:2

^prol.| {40.21}Centesimo tricesimo primo²⁵¹: Sicut iuravit ²⁵² Domino, votum vovit Deo ²⁵³ lacob. Pro eo quod nos interpretati sumus votum vovit, in greco ηὔξατο legisse vos dicitis et putatis interpretari debuisse oravit. Sed hoc male²⁵⁴; εὐχή enim pro locorum qualitate et orationem et votum significat secundum {40.25} illud^db: « Redde Deo²⁵⁵ vοta tua », id est τὰς εὐχάς σου.

^db Ps. 49, 14.

²⁵¹ primo] om. K Pal39

²⁵² iuravit om. Pal39 K

²⁵³ deo] domino deo K*

²⁵⁴ sed hoc male] om. K Pal39

²⁵⁵ deo] domino K Pal39

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,135:7

^prol.| {40.26}Centesimo tricesimo quinto: Qui fecit ²⁵⁶ luminaria magna. Dicitis {41.1} quia in greco inveneritis magna solus. Sed hoc de superiori²⁵⁷ versiculo est, ubi legimus: Qui ²⁵⁸ fecit ²⁵⁹ mirabilia ²⁶⁰ magna solus. lbi ergo legendum est et hic quasi superfluum non scribendum.

²⁵⁶ fecit] facit K

²⁵⁷ superiori] superiore R² L, superire R*

²⁵⁸ qui] quia Pal39

²⁵⁹ fecit] facit K Pal39

²⁶⁰ mirabilia] luminaria R C

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,137:2

^prol.| {41.4}Centesimo tricesimo septimo²⁶¹: Quoniam ²⁶² magnificasti super omne nomen Sanctum tuum. In greco repperisse vos dicitis super omnes. Sed in Septuaginta ita legitur: Ὅτι ἐμεγάλυνας ἐπὶ πᾶν τὸ ὄνομα τὸ ἁγιόν σου, sicuti²⁶³ et nos in latinum vertimus. Ceterum apud Hebreos ita esse cognoscite: “Quia²⁶⁴ magnificasti {41.10} super omne nomen²⁶⁵ tuum²⁶⁶ verbum tuum”. luxta editionem autem²⁶⁷ latinam hic sensus est: Quoniam ²⁶⁸ magnificasti super omne nomen, hoc est,²⁶⁹ quod in celo et in terra dici potest, Sanctum Filium tuum .

²⁶¹ 4. tric. sept.] xxxvi Cas247 K Pal39

²⁶² quoniam] quam K Pal39

²⁶³ sicuti] sicut K Pal39

²⁶⁴ quia] quam K Pal39

²⁶⁵ nomen] + tuum T

²⁶⁶ tuum] om. Cas247

²⁶⁷ editionem autem] inv. Cas247

²⁶⁸ quoniam] quam K Pal39

²⁶⁹ quoniam... hoc est] om. R*

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,138:4

^prol.| {41.12}Centesimo tricesimo octavo:²⁷⁰ Quia non est sermo in lingua mea. ²⁷¹ Pro quo in greco legisse vos dicitis: Quia non est dolus in lingua mea. Quod²⁷² solum Sexta editio interpretata est. Ceterum et apud Septuaginta {41.15}et apud omnes interpretes et ipsum hebraicum vel λαλιάν²⁷³ vel λόγον²⁷⁴, id est eloquium ^dc et verbum, scriptum habet. Denique hebraice MALA²⁷⁵ dicitur.

^dc Ps-H.

²⁷⁰ .XXXVIII.] .XXXVII. K Pal39

²⁷¹ mea] tua Pal39

²⁷² quod ] + non Cas247

²⁷³ λαλιαν] alian K Pal39

²⁷⁴ vel λόγον] om. T , vel ΛOΓION R*, vel ΛOYON R*

²⁷⁵ mala] hela K; om. Pal39

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,139:6

^prol.| {41.17}Centesimo tricesimo nono: Funes extenderunt in laqueum. Pro quo in greco²⁷⁶ invenisse vos dicitis: Funes extenderunt laqueum ²⁷⁷ pedibus meis . Sed hoc in hoc loco²⁷⁸ superfluum est.

²⁷⁶ in greco] om. Pal39

²⁷⁷ laqueum] praem. in K Pal39

²⁷⁸ sed hoc in hoc loco] om. Pal39

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,139:14

^prol.| {41.19}In eodem pro eo quod est: Habitabunt recti cum vultu tuo, in greco repperisse vos dicitis et habitabunt. Sed hic et coniunctio superflua est.

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,140:7

^prol.| {41.22}Centesimo quadragesimo: Dissipata sunt ossa nostra secus infernum . Pro quo²⁷⁹ in greco legisse vos²⁸⁰ dicitis ossa eorum. Sed et hoc²⁸¹ superfluum est.

²⁷⁹ quo] eo quod Cas247

²⁸⁰ legisse – vos ] inv. T

²⁸¹ et hoc] inv. T

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,146:10

^prol.| {41.25}Centesimo quadragesimo sexto²⁸²: Nec in tibiis viri ²⁸³ beneplacitum erit ei ²⁸⁴ . Pro ei, Domino ²⁸⁵ legisse vos dicitis. Quod non habetur ²⁸⁶. ^dd

^dd hoc (2?) om. TK ויו οἰ] εἰ πο תו e Te coz niunctio -- est R | est om. T

²⁸² .VI.] .VII. Cas247

²⁸³ viri] om. Cas247

²⁸⁴ erit ei] inv. K

²⁸⁵ Domino] Dominum T, o domine K Pal39

²⁸⁶ habetur] habeatur K Pal39 ³

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,176

^prol.| {42.1} Ideo²⁸⁷ autem, quod et vos in fine schedule²⁸⁸ queritis, et sanctus filius meus Avitus frequenter efflagitat, quomodo greca²⁸⁹ interpretanda²⁹⁰ sunt²⁹¹ verba²⁹², breviter annotavi.

²⁸⁷ ideo] R*; de eo R² K Pal39

²⁸⁸ schedule] sedule Cas247

²⁸⁹ greca] om. R*

²⁹⁰ interpretanda] interponenda K

²⁹¹ sunt] sint R L

²⁹² verba] nomina T

^prol.| Νεομηνία mensis exordium²⁹³ est, quod nos secundum latine lingue proprietatem kalendas possumus dicere. Verum, {42.5} quia apud Hebreos mensis secundum lune cursum supputatur et apud Grecos μήνη luna dicitur, νεομηνία²⁹⁴ quasi nova luna appellatur.

²⁹³ exordium] exordii Cas247

²⁹⁴ νεομηνία] neomenia R² L² T P; neominia R*L*K; neomenia L T², neominia R L*, necminia Cas247

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,177

^prol.| Ἔρημος autem desertum vel solitudinem significat;

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,178

^prol.| θρόνος,²⁹⁵ sedem vel solium;

²⁹⁵ θρόνος] thronus R L T Cas247 K Pal39

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,179

^prol.| νυκτικόραξ, ut diximus^de, noctuam.

^de Supra Edmaior. p. 34.8

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,180

^prol.| Κυνόμνια,²⁹⁶ non, ut Latini interpretati sunt, musca canina dicitur per υ grecam litteram; sed, iuxta hebraicam intellegentiam, {42.10} per δίφθογγον debet scribi οι ²⁹⁷ ut sit κοινόμυια,²⁹⁸ id est omne muscarum genus ²⁹⁹ , quod³⁰⁰ Aquila πάνμικτον, id est omnimodam muscam interpretatus est.

²⁹⁶ KYNOMYA R L T; KYNOMIA K; kinomia Pal39

²⁹⁷ οι] om. T

²⁹⁸ KOINOMIA R L Cas247 K Pal39 ; KOYNOMYIA T

²⁹⁹ musc. - genus] inv. T Pal39

³⁰⁰ quod] sed K Pal39

Numérotation du verset PrBib. Prol.106b,181

^prol.| Λαξευτήριον autem, pro quo Latinus asciam vertit, nos genus ferramenti interpretamur³⁰¹ quo³⁰² lapides dolantur. Denique, ex hebreo vertentes ita diximus^df: « Et³⁰³ nunc scalpturas³⁰⁴ eius pariter bipinne³⁰⁵ et dolatoriis deraserunt ». Λαξευτήριον ergo ‘dolatorium’ dici potest. explicit epistula sancti hieronymi ad sunniam et fretelam. ³⁰⁶

^df Ps. 74, 16 (Ps-H)

³⁰¹ interpretamur] interpretabimur T ; interpretati sumus K Pal39

³⁰² quod Cas247

³⁰³ et] ut R L T Cas247

³⁰⁴ scalpturas] sculpturas T; sculpturam Pal39 ²; sculptura K Pal39 *

³⁰⁵ bipinne L Cas247 ] bipinni VL312 , bipenne T K VL312*; bipenna Ρal39 ²

³⁰⁶ Subscriptio : explicit epistola sancti hieronimi ad sunniam et fretelam L T — explicit epistola sancti hieronimi presbiteri Pal39 — explicit R — finit Κ — sine subscriptione Cas247 CSEL

Comment citer cette page ?
Martin Morard et alii, ed., Glossa ordinaria cum Biblia latina (PrBib. Hieronymi epistola ad Sunniam et Fretelam de Psalterio), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 29/04/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=liber&numLivre=01&chapitre=01_Prol.106b)

Signaler un complément d'information

Notes :

<01. Prologi super Bibliam>

<01.106b> Hieronymi epistola ad Sunniam et Fretelam de Psalterio

<01. Prologi super Bibliam>

<01.106b> Hieronymi epistola ad Sunniam et Fretelam de Psalterio