Glossa ordinaria

Capitulum 3

Numérotation du verset Rm. 3,1 

Quid ergo amplius Iudeo est1,
1 Iudeo est] inv. Weber
aut que utilitas circumcisionis ?
Numérotation du verset Rm. 3,2 

Multum per omnem modum.
Primum quidem quia credita sunt illis eloquia Dei.
Numérotation du verset Rm. 3,3 

Quid enim
si quidam illorum non crediderunt ? Numquid illorum incredulitas2
2 illorum incredulitas] inv. Weber
fidem Dei
evacuavit3?
3 evacuavit] evacuabit Weber
Absit.
Numérotation du verset Rm. 3,4 

Est autem
Deus verax,
omnis autem homo mendax,
sicut scriptum est,
ut iustificeris in sermonibus tuis
et vincas cum iudicaris.
Numérotation du verset Rm. 3,5 

Si autem iniquitas nostra
iustitiam Dei
commendat quid dicemus ? Numquid iniquus Deus qui infert
iram ?
Secundum hominem dico.
Numérotation du verset Rm. 3,6 

Absit.
Alioquin
quomodo iudicabit Deus hunc4 mundum ?
4 hunc] om. Weber
Numérotation du verset Rm. 3,7 

Si enim
veritas Dei
in meo mendacio
abundavit
in gloriam ipsius,
quid et adhuc5 ego tamquam peccator iudicor ?
5 et adhuc] inv. Weber
Numérotation du verset Rm. 3,8 

Et
non sicut blasphemamur,
et sicut aiunt nos quidam
dicere,
faciamus mala
ut veniant bona,
quorum damnatio iusta est.
Numérotation du verset Rm. 3,9 

Quid igitur precellimus
eos ?
Nequaquam.
Causati enim sumus
Iudeos et Grecos omnes sub peccato esse,
Numérotation du verset Rm. 3,10 

sicut scriptum est :
quia non est iustus quisquam,
Numérotation du verset Rm. 3,11 

non est intelligens, non est requirens Deum.
Numérotation du verset Rm. 3,12 

Omnes declinaverunt,
simul
inutiles facti sunt,
non est
qui faciat bonum,
non est usque ad unum.
Numérotation du verset Rm. 3,13 

Sepulcrum patens est guttur eorum,
linguis
suis
dolose agebant,
venenum
aspidum
sub labiis eorum.
Numérotation du verset Rm. 3,14 

Quorum
os maledictione
et amaritudine
plenum
est,
Numérotation du verset Rm. 3,15 

veloces pedes eorum
ad effundendum
sanguinem.
Numérotation du verset Rm. 3,16 

Contritio
et infelicitas
in viis eorum,
Numérotation du verset Rm. 3,17 

et viam pacis non cognoverunt,
Numérotation du verset Rm. 3,18 

non est timor Dei
ante oculos eorum.
Numérotation du verset Rm. 3,19 

Scimus autem
quoniam quecumque lex loquitur,
his qui
in lege sunt loquitur,
ut omne os
obstruatur
et subditus fiat
omnis mundus Deo,
Numérotation du verset Rm. 3,20 

quia ex operibus legis
non iustificabitur
omnis
caro
coram illo.
Per legem enim cognitio peccati.
Numérotation du verset Rm. 3,21 

Nunc autem
sine lege,
iustitia Dei
manifestata est,
testificata a lege et prophetis.
Numérotation du verset Rm. 3,22 

Iustitia autem
Dei
per fidem
Iesu Christi
in omnes et6
6 in...et] om. Weber
super omnes
qui credunt in eum7
7 in eum] om. Weber
Non enim est distinctio.
Numérotation du verset Rm. 3,23 

Omnes enim
peccaverunt
et egent
gloriam
Dei.
Numérotation du verset Rm. 3,24 

Iustificati gratis
per gratiam ipsius,
per redemptionem
que est in Christo Iesu,
Numérotation du verset Rm. 3,25 

quem
proposuit Deus
propitiatorem8
8 propitiatorem] propitiationem Weber
per fidem
in sanguine ipsius,
ad ostensionem iustitcie sue
propter remissionem
precedentium
delictorum,
Numérotation du verset Rm. 3,26 

in sustentatione Dei,
ad ostensionem iustitie eius
in hoc tempore,
ut sit ipse iustus
et iustificans eum
qui ex fide
est Iesu Christi9.
9 Christi] om. Weber
Numérotation du verset Rm. 3,27 

Ubi est ergo gloriatio tua10 ?
10 tua] om. Weber
Exclusa est.
Per quam legem ? factorum ? Non. Sed per legem fidei.
Numérotation du verset Rm. 3,28 

Arbitramur enim
iustificari hominem
per fidem sine operibus legis.
Numérotation du verset Rm. 3,29 

An Iudeorum Deus tantum ?
Nonne et gentium ?
Immo et gentium.
Numérotation du verset Rm. 3,30 

Quoniam quidem unus est11 Deus,
11 est] om. Weber
qui iustificat12 circumcisionem
12 iustificat] iustificabit Weber
ex fide
et preputium per fidem.
Numérotation du verset Rm. 3,31 

Legem ergo destruimus per fidem ?
Absit.
Sed legem statuimus.

Capitulum 3

Numérotation du verset Rm. 3,1 
Quid ergo amplius Iudeo est1,
1 Iudeo est] inv. Weber
interl.| secundum priorem statum
interl.| de lege et legalibus observantiis
marg.| Q uid ergo amplius . Obiicit quod videt posse obiici ut solvat. Quando quidem Iudeus fit gentilis, et e converso ergo quid est plus Iudeo, qui dicitur populus peculiaris Dei quam gentili qui dicitur canis immundus ? Aut quid consecutus est de circumcisione ? Ad hoc valuit quidem olim sed non ideo digniores in fide. Et hoc est multum plus est Iudeo secundum priorem statum et hoc per omnem modum. Omnis modus vel in administratione temporalium vel reseratione spiritualium in quo utroque multa Iudeis Deus fecit que non gentibus, et ita secundum priorem statum digniores.
aut que utilitas circumcisionis ?
Numérotation du verset Rm. 3,2 
Multum per omnem modum.
interl.| secundum priorem statum sed in fide Christi nihil
Primum quidem quia credita sunt illis eloquia Dei.
interl.| lex et prophete
marg.| Primum quidem . Quasi : ut alia minora de temporalibus pretermittam, hoc primum et precipuum pono, quia eloquia Domini, id est lex et prophete eis, ut amicis sunt credita per que intelligerent de futura redemptione. Sed dices : non ideo plus, quia non crediderunt eloquiis, ut Christum promissum reciperent quidam eorum. Ad quod non ideo tamen minus profuit credentibus et hoc est. Nam si quidam non crediderunt, non ideo fides evacuata est.
Numérotation du verset Rm. 3,3 
Quid enim
interl.| ideo plus
si quidam illorum non crediderunt ? Numquid illorum incredulitas2
2 illorum incredulitas] inv. Weber
marg.| N umquid incredulitas . Numquid quia aliquid credere noluerunt, preiudicabitur ceteris Iudeis, ne digni iudicentur accipere quod Deus promisit fidelibus quippe cum facta sit promissio ut credentibus proficeret.
fidem Dei
interl.| non ideo minus factum credentibus
marg.| Fidem Dei . Vel quidam crediderunt Deo, vel quod Deus hominibus promiserat.
evacuavit3?
3 evacuavit] evacuabit Weber
interl.| inexpletam fecit
Absit.
interl.| quod evacuata sit
interl.| sed potius
Numérotation du verset Rm. 3,4 
Est autem
interl.| enim
Deus verax,
interl.| implens promissa
omnis autem homo mendax,
interl.| et ita indignus promissione
interl.| inquantum a se ipso est
interl.| sed
marg.| O mnis autem homo mendax . Hoc addit ut appareat promissionem Dei factam esse et completam non propter aliquam hominis dignitatem sed propter misericordiam, ut gratia detur indignis et commendabilior sit gratia. Deus dicitur verax, id est invariabilis tam in essentia quam in promissione. Homo mendax nec verum esse habens et per peccata defluens.
marg.| O mnis homo mendax qui negat Deum implesse promissa. Hoc maxime Iudeus quem vicit Deum non dat promissa.
marg.| {t. 4 : Erfurt, f. 1060va ; facsim., p. 280a} O mnis homo mendax . Etiam Iudeus, ne dignior videatur in novo statu.
sicut scriptum est,
interl.| verax Deus
{t. 4 : Erfurt, f. 1060va ; facsim., p. 280a} ut iustificeris in sermonibus tuis
interl.| de promissione Filii vel venia ingemiscentis
marg.| U t iustificeris . Quasi : peccavi ut mittendo Filium de stirpe mea sicut promisisti, iustus esse et ex sola iustitia promissionis complesse, non ex meritis meis comproberis, et vincas implendo promissa, cum iudicaris non debere implere propter mea peccata. Vel tibi tantum dico me peccasse ut dum ego et omnes peccamus, tu solus iustus appareas in omnibus promissis tuis, et superes omnes in iustitia cum aliis compararis. Vel vicit homo Deus quando iudicatus est quia propter illam humilitatem Deus : «Dedit ei nomen quod est super omne nomen»a. Quod non pertinet ad superius argumentum, sed additum est ex abundanti.
a Phil. 2, 9.
et vincas cum iudicaris.
interl.| vel Filium non misisse vel veniam non dare
marg.| U t iustificeris et vincas . Iustus iudex a peccatoribus iudicatus est et in eo vidit, huic itaque nullum peccatum habenti David dicit : «Tibi soli peccavi»b, ut iustificeris qui superas omnes iudices qui solus iniuste iudicaris.
b Ps. 50, 7.
Numérotation du verset Rm. 3,5 
Si autem iniquitas nostra
interl.| hic sensus de David verbis iniuste trahebatur
marg.| SI  AUTEM  INIQUITAS etc. Dixit quod Deus verax et omnis homo mendax et quod indignis dat bona, in quo commendabilior apparet eius iustitia et gratia, unde carnalis dicens Deum uti malis, quasi instrumento ad gloriam suam eo rem deducit, ut dicat iniquum Deum qui punit peccata qua sibi prosunt. Quod removet dicens :   Numquid iniquus est Deus qui infert iram ?
iustitiam Dei
interl.| et sanctitatem Dei
commendat quid dicemus ? Numquid iniquus Deus qui infert
interl.| propter peccata
marg.| N umquid iniquus . Deus verax et homo mendax. Si autem hoc est, et ita iniquitas nostra iustitiam Dei commendat, quid sequi videtur ? Quod Deus iniquus est. Sed numquid iniquus Deus qui infert mala.
iram ?
interl.| vindictam et damnationem
Secundum hominem dico.
interl.| quasi hec questio est carnalium
interl.| sed
Numérotation du verset Rm. 3,6 
Absit.
interl.| ut sit iniquus
Alioquin
interl.| nisi hoc est quod non est iniquus non potest esse iusius iudex
interl.| si iniquus
quomodo iudicabit Deus hunc4 mundum ?
4 hunc] om. Weber
interl.| quasi : male bonis scilicet dans mala et malis dans bona
Numérotation du verset Rm. 3,7 
Si enim
interl.| quia
veritas Dei
interl.| iustitia
interl.| hic quod supra iustitiam
marg.| S i enim veritas . Interiecta remotione redit ad probationem carnalis quod sit iniquus si punit quia si inde gloriosior quid etiam nunc non solum in futuro iudicor quasi peccator quod non sum. Vel 'adhuc', id est post conversionem postquam dedit dona indigno. Ante enim ex meis non erat gloriosior ac si diceret : quod ante remissionem videri poterat, post videri non debet, scilicet quod ego peccator iudicandus sim quia, nunc certum est quod dimittendi veritas non abundasset in gloriam nisi peccassem. Subdit : Et non sicut blasphemamur etc. Quasi : et si istud est cur scilicet non facimus mala ut veniant bona ? Sicut imponitur nobis hoc sentire quod est blasphemia, et etiam predicare occasione huiusmodi verborum : «Ubi abundavit delictum superabundavit gratia»c. Vel 'si enim'. Propius iungatur quomodo iudicabit si iniquas ? Quasi : non recte, quia nec modo iuste iudicaret me quasi peccatorem, quod non sum.
c Rm. 5, 20.
in meo mendacio
interl.| per peccatum meum
interl.| quod supra iniquitas
abundavit
interl.| crevit
in gloriam ipsius,
interl.| id est si ex peccato meo gloriosior est
quid et adhuc5 ego tamquam peccator iudicor ?
5 et adhuc] inv. Weber
Numérotation du verset Rm. 3,8 
Et
interl.| quid
non sicut blasphemamur,
interl.| nos apostoli
et sicut aiunt nos quidam
interl.| blasphematores
dicere,
interl.| sentire et predicare
faciamus mala
interl.| hoc scilicet
ut veniant bona,
interl.| id est ut crescat iustitia et gloria Dei
quorum damnatio iusta est.
interl.| ideo non credendum est eis
interl.| et ideo iuste puniuntur
Numérotation du verset Rm. 3,9 
Quid igitur precellimus
interl.| nos Iudei
interl.| in hac gratia
marg.| QUID  IGITUR. Quia plus fecit Iudeo in priore statu et quia bona eis implevit non ex aliquo eorum merito est : Quid igitur precellimus ? etc.
marg.| Vel cum omnis homo sit mendax ergo non precellimus gentiles in hoc statu quamvis precellentiores in priori statu.
eos ?
interl.| gentiles
Nequaquam.
marg.| NEQUAQUAM. Quia non est personarum acceptio apud Deum, sed : 'In omni gente qui timet Deum acceptus est illi'd.
d Cf. Act. 10, 35 : « Sed in omni gente qui timet eum, et operatur iustitiam, acceptus est illi ».
Causati enim sumus
interl.| rationibus ostendimus
Iudeos et Grecos omnes sub peccato esse,
interl.| ante gratiam et ideo nullus precellit alterum
Numérotation du verset Rm. 3,10 
sicut scriptum est :
interl.| de Iudeis de quibus minus videtur
quia non est iustus quisquam,
interl.| qui non venit per fidem ad Christum
Numérotation du verset Rm. 3,11 
non est intelligens, non est requirens Deum.
interl.| non est iustus quia non intelligit Christum esse Deum. Non intelligit ex culpa quia non requirit sed declinat ab eo
marg.| {t. 4 : Erfurt, f. 1060vb ; facsim., p. 280b} NON  EST  REQUIRENS. Ex operibus poterant querere et invenire quod Christus erat Deus.
Numérotation du verset Rm. 3,12 
Omnes declinaverunt,
interl.| ab eo ad malum
marg.| OMNES  DECLINAVERUNT. Non totam penitus plebem significat, sed alteram partem plebis. Semper enim duo populi sunt in una plebe. Unde Ieremias : 'Tunc omnes insurrexerunt in prophetam Domini volentes eum occidere'e . Et subiecit : 'Omnis autem populus non permisit illos'f. Omnes dicit insurrexisse, id est malos omnem populum non permisisse scilicet bonos.
e Cf. Ier. 26, 8 : «Cumque complesset Ieremias, loquens omnia quae praeceperat ei Dominus ut loqueretur ad universum populum, apprehenderunt eum sacerdotes, et prophetae, et omnis populus, dicens : Morte moriatur ».
f Cf. Ier. 26, 16 : «Et dixerunt principes et omnis populus ad sacerdotes et ad prophetas : Non est viro huic iudicium mortis, quia in nomine Domini Dei nostri locutus est ad nos ».
{t. 4 : Erfurt, f. 1060vb ; facsim., p. 280b} simul
interl.| cum ipsa declinatione
inutiles facti sunt,
interl.| quia et alios declinare fecerunt
interl.| declinaverunt quia
non est
interl.| adeo quia
interl.| quia de illis
qui faciat bonum,
interl.| preter Christum
non est usque ad unum.
interl.| id est nec unus quia nullus nisi Christus
marg.| NON  EST  USQUE  AD etc.Christus tantum facit bonum in se et in suis.
Numérotation du verset Rm. 3,13 
Sepulcrum patens est guttur eorum,
interl.| quia fetor verborum et operum eorum corrumpit alios
interl.| quia hiat recipere mortuos hoc fit ubi audent aperte
linguis
interl.| ubi non audent apertis malis
suis
interl.| malis
dolose agebant,
interl.| verbis bona dicentes sed malum in corde cogitantes
venenum
interl.| odium insanabile
aspidum
interl.| erat
sub labiis eorum.
interl.| id est sub corde
Numérotation du verset Rm. 3,14 
Quorum
interl.| etiam
os maledictione
interl.| id est maledicis verbis ut demonium habes et huiusmodi
et amaritudine
interl.| id est amaris minis
plenum
interl.| abundanter
est,
interl.| etiam
Numérotation du verset Rm. 3,15 
veloces pedes eorum
interl.| affectus
marg.| Veloces pedes eorum . De quibus Dominus : «Hierusalem Hierusalem que occidis prophetas»g. Et item : «Generatio mala et adultera»h. Et de quibus Isaias : 'Ve genti peccatrici semini nequam'i j etc.
g Mt. 23, 37.
h Mt. 16, 4.
i Is. 1, 4 : « Vae genti peccatrici, populo gravi iniquitate, semini nequam, filiis sceleratis. Dereliquerunt
jDominum ; blasphemaverunt Sanctum Israel ; abalienati sunt retrorsum ».
ad effundendum
interl.| Quasi homicide ex deliberatione
sanguinem.
interl.| Christi et suorum
Numérotation du verset Rm. 3,16 
Contritio
interl.| temporalis pena
et infelicitas
interl.| eterna damnatio
marg.| CONTRITIO  ET  INFELICITAS. Talia faciunt unde conterantur in hoc seculo, per Titum et Vespasianum, erunt infelices puniti in anima et corpore.
in viis eorum,
interl.| operibus
Numérotation du verset Rm. 3,17 
et viam pacis non cognoverunt,
interl.| id est Christum. Unde : 'Pax multam diligentibus nomen tuum, Domine'k
k Cf. Ps. 118, 165 : « Pax multa diligentibus legem tuam, et non est illis scandalum ».
Numérotation du verset Rm. 3,18 
non est timor Dei
interl.| nec saltem timor Dei inflexit eos a malo
interl.| qui est «initium sapitentie»l
l Ps. 110, 10 ; Sir. (Eccli.) 1, 16 ; cf. Prv. 9, 10 : « Principium sapientie timor Domini, et scientia sanctorum prudentia ».
ante oculos eorum.
Numérotation du verset Rm. 3,19 
Scimus autem
interl.| hec David
interl.| nos autem apostoli
interl.| ne alio distorquerent hoc Iudei
quoniam quecumque lex loquitur,
interl.| psalmi dicuntur lex, quia informant
his qui
interl.| ad emendationem illorum
interl.| supple : et de his
in lege sunt loquitur,
interl.| ita
marg.| IN  LEGE. Lex aliquando appellatur generaliter vetus Testamentum ut ibi : 'Aperuit Dominus discipulis sensum ut intelligerent de eo que scripta erant in lege et prophetis et psalmis'm. Non numquam psalmi lex vocantur. Sicut Dominus ait : ‘In lege vestra scriptum est : Ego dixi dii estis et filii excelsi omnes'n. Et alibi : 'Ut impleatur sermo qui in lege eroum scriptus est quia odio habuerunt me gratis'o.
m Cf. Lc. 24, 44-45 : « Et dixit ad eos : Haec sunt verba quae locutus sum ad vos cum adhuc essem vobiscum, quoniam necesse est impleri omnia quae scripta sunt in lege Moysi, et prophetis, et Psalmis de me. Tunc aperuit illis sensum ut intelligerent Scripturas ».
n Cf. Io. 10, 34 : « Respondit eis Iesus : Nonne scriptum est in lege vestra, Quia ego dixi : Dii estis ? ».
o Cf. Io. 15, 20 : « Sed ut adimpleatur sermo, qui in lege eorum scriptus est : Quia odio habuerunt me gratis ».
ut omne os
interl.| etiam Iudeorum
obstruatur
interl.| a sua gloria
marg.| UT  OMNE  OS  OBSTRUATUR. Etiam Iudeorum a sua gloria iactantium se promeritis suis ad fidem venisse, vel ita obstruatur os Iudeorum sicut superius gentilium qui de bona natura se iactabant.
et subditus fiat
interl.| totum Deo tribuens
omnis mundus Deo,
interl.| omnis homo non tantum gentilis sine lege scripta reus de impietate sed etiam Iudeus reus de legis transgressione
interl.| quod debet
Numérotation du verset Rm. 3,20 
quia ex operibus legis
marg.| QUIA  EX  OPERIBUS. Sicut abstulit gloriam de circumcisione, ita et de ceteris operibus legis vult facere et est nous sententia, quamvis iungatur precedentibus, per quia : Ex <operisbus legis>.
marg.| EX  OPERIBUS  LEGIS. Opera legis dicuntur que cum lege instituta et terminata sunt, ut erant cerimonialia et figurativa que numquam valuerunt conscientiam mundare, etiam si cum caritate et devotione fierent, quia non fuerunt instituta in iustificationem, sed in futurorum significationem et peccati infirmitatis ostensionem, quia lex non venit peccata tollere sed ostendere et punire.
non iustificabitur
marg.| NON  IUSTIFICABITUR. Secundum cerimonialia intellige non moralia, que utique iustificant et in evangelio consummantur.
omnis
interl.| ens
caro
interl.| carnalis
coram illo.
interl.| Deo
interl.| etsi coram hominibus
marg.| CORAM  ILLO. Qui intima videt, utrum ex amore iustitie quid agatur vel timore pene quod non vident homines.
Per legem enim cognitio {t. 4 : Erfurt, f. 1061ra ; facsim., p. 281a} peccati.
interl.| ex lege non est iustitia quia tantum cognitio peccati non consumptio
marg.| PER  LEGEM  ENIM. Hic incipit de lege ut ostendat iustitiam non esse ex ea.
marg.| PER  LEGEM  ENIM  COGNITIO  PECCATI. Non quod prius prorsus nescirentur, sed quod non impune futura apud Deum peccata. Quedam peccata ante legem cognoscebantur, ut cum apud pharaonem Ioseph accusatus de crimine adulterii missus fuit in carcerem. Et fratres eius dixerunt : «Merito hec patimur quia peccavimus in fratrem nostrum»p. Quedam autem cognita sunt per legem que ante ignorabantur, ut concupiscentia et originale peccatum. Quedam etiam graviora per legem cognita sunt quam ante putabantur.
p Gn. 42, 21.
marg.| COGNITIO  PECCATI. Si cognoscunt et non cavent prevaricatio est, et ita ira.
Numérotation du verset Rm. 3,21 
Nunc autem
interl.| in adventu Christi
interl.| id est in hac gratia
sine lege,
interl.| sine legis imperio vel auxilio
iustitia Dei
interl.| non hominis
manifestata est,
interl.| non solum data
interl.| non dubie sed miraculis
interl.| Domino cooperante et sermonem confirmante
testificata a lege et prophetis.
interl.| ut certius credat ceteri addit
marg.| {t. 4 : Erfurt, f. 1061ra ; facsim., p. 281a} TESTIFICATA A  LEGE  ET  PROPHETIS. Quia lex eam multis sacramentis figuravit. Vel in hoc lex perhibet testimonium iustitie Dei, quia in ea nemo iustificatur. Prophete, id prenuntiando quod Christi implevit adventus.
Numérotation du verset Rm. 3,22 
Iustitia autem
interl.| dixi iustitiam ex Deo esse
interl.| hec qua iustificamur
Dei
interl.| a Deo
marg.| IUSTITIA  DEI. Non qua ipse iustus essentialiter, sed qua induit impium, quando misericorditer de infideli facit fidelem.
marg.| IUSTITIA  AUTEM etc. Iustitia dixit non misericordia, utcumque quod promiserat Deus in lege et prophetis scilicet adventum Christi reddidit.
per fidem
interl.| fides impetrat que lex imperatq
q Fons : Cf. Augustinus Hipponensis , Enchiridion de fide, spe et caritate, c. 31, CCSL 46, lin. 17 : « Ipsa est autem fides christi, quam commendat apostolus, quae per dilectionem operatur, et quod in dilectione nondum habet petit ut accipiat, quaerit ut inueniat, pulsat ut aperiatur ei. fides namque impetrat quod lex imperat. nam sine dei dono, id est, sine spiritu sancto, per quem diffunditur caritas in cordibus nostris, iubere lex poterit, non iuuare, et praeuaricatorem insuper facere qui de ignorantia se excusare non possit ».
Iesu Christi
interl.| qua creditur in Christum iustificatorem impiorum
in omnes et6
6 in...et] om. Weber
interl.| ut magis proprie dicatur
super omnes
interl.| Iudeos et gentiles
qui credunt in eum7
7 in eum] om. Weber
interl.| celitus data
interl.| vere in omnes
Non enim est distinctio.
interl.| Iudei et gentilis
Numérotation du verset Rm. 3,23 
Omnes enim
interl.| tam Iudei quam gentiles
peccaverunt
interl.| vel in se vel in Adam
interl.| ante
et egent
interl.| adhuc quotidie
gloriam
interl.| iustitia que est gloria Dei, quia per hoc gloriosus apparet Deus
marg.| Egent gratia8, id est indulgentia et venia peccatorum.
8 sic Rusch
Dei.
interl.| non sua
interl.| quia omnes peccaverunt ergo
Numérotation du verset Rm. 3,24 
Iustificati gratis
interl.| sine meritis
marg.| GRATIS. Non per legem, non per propriam voluntatem, sed per gratiam Christi que donum Dei est. Donum autem maximum Spiritus sanctus est. Non tamen quod omnino sine nostra voluntate fiat. Sed voluntas nostra ostenditur infirma per legem ut sanet gratia voluntatem, et sanata voluntas impleat legem, non constituta sub lege, nec indigens lege huius gratie percipiende nulla precedunt merita, quia meritis impii non gratia, sed pena debetur, nec ista esset gratia si non daretur gratuita.
per gratiam ipsius,
interl.| per gratuita dona
per redemptionem
interl.| unde non corruptibilibus auro et argento sed pretioso sanguine unigeniti Filii Deir
r Cf. 1 Pt. 1, 18-19 : « Scientes quod non corruptibilibus, auro vel argento, redempti estis de vana vestra conversatione paternae traditionis : sed pretioso sanguine quasi agni immaculati Christi, et incontaminati ».
interl.| id est pretium datum pro nobis
que est in Christo Iesu,
interl.| nusquam alibi
Numérotation du verset Rm. 3,25 
quem
interl.| Christum
proposuit Deus
interl.| longe ante predixit vel palam omnibus posuit
propitiatorem9
9 propitiatorem] propitiationem Weber
interl.| misericordem
marg.| PROPOSUIT  PROPITIATOREM. Ad hoc ut ostenderet se veracem in promissis, que ostensio necessario fuit non solum pro remissione presentium, sed et eorum que precesserunt in sustentatione Dei, Deo scilicet patiente et non puniente, tunc ut ostenderet in hoc tempore Christi, quod nullo alio tempore fieri potuit, quod ipse scilicet iustificat et salvat.
per fidem
interl.| sine qua nihil placet Deo
in sanguine ipsius,
interl.| passionis
marg.| FIDEM  IN  SANGUINE. Id est fidem passionis, vel per fidem et per passionem neutrum enim sine altero valet.
ad ostensionem iustitcie sue
interl.| ut esset iustus in promissis
propter remissionem
interl.| non tantum presentium sed et
marg.| PROPTER  REMISSIONEM. Duplex effectus remissionis est, scilicet carere pena et frui gloria. Primum habuerunt ante Christi mortem iusti, quia penam actualem non sentiebant. Sed post Christi mortem data est eis gloria divine visionis, a qua differebantur Deo sustentante eorum delicta.
precedentium
interl.| Christi adventum
delictorum,
interl.| que erant
Numérotation du verset Rm. 3,26 
in sustentatione Dei,
interl.| supportavit peccata, non abstulit tunc reservavit usque ad adventum scilicet
marg.| IN  SUSTENTATIONE etc. Patienter sustinuit Deus peccata eorum, qui fuerunt ante legem et sub lege, non punivit neque remisit, ita ut gloriam haberent, donec veniret qui delicta tam precedentium, quam subsequentium pretio sui sanguinis absolveret.
ad ostensionem iustitie eius
interl.| ut iustificet
in hoc tempore,
interl.| salvationis
interl.| mortis Christi
ut sit ipse iustus
interl.| aliter non posset ipse iuvare
interl.| in promissis
et iustificans eum
interl.| qui credit in ipsum
qui ex fide
interl.| non ex lege
est Iesu Christi10.
10 Christi] om. Weber
Numérotation du verset Rm. 3,27 
Ubi est ergo gloriatio {t. 4 : Erfurt, f. 1061rb ; facsim., p. 281b} tua11 ?
11 tua] om. Weber
interl.| quia ex fide sine lege est iustitia ergo non potes gloriari, o Iudee
Exclusa est.
interl.| ablata est et attende per quid non per laborem operum sed per facilitatem fidei
marg.| EXCLUSA  EST. Vel exclusum, id est manifestum est in quo debes gloriari, sed non in lege factorum, sed fidei ut de gloriatione laudabili dicat que est in Domino. Et eam exclusam dicit, id est ut emineret expressam. Unde et exclusores dicuntur, quidam artifices argentarii. In qua significatione accipitur etiam illud in psalmo ut excludantur, id est emineant qui probati sunt argento, id est eloquio Domini.
Per quam legem ? factorum ? Non. Sed per legem fidei.
interl.| quia fides iustificat
Numérotation du verset Rm. 3,28 
Arbitramur enim
interl.| ab auctoritate sua hoc ostendit
interl.| nos apostoli
iustificari hominem
interl.| quemcumque, etiam gentilem
marg.| IUSTIFICARI  HOMINEM. Non quin credens post per dilectionem debeat operari, ut et Abraham filium immolare voluit. Sequuntur etiam opera iustificatum, non precedunt iustificandum, sed sola fide sine operibus precedentibus homo fit iustus, {t. 4 : Erfurt, f. 1061rb ; facsim., p. 281b} ut non magis sint iusti qui opera legis timore fecerant, cum fides per dilectionem operetur in corde etiam si foris, non exit in opere. Unde et non meritis priorum operum ad iustitiam fidei venitur, in quo Iudei se preferebant. Bona opera etiam ante fidem inania sunt, ita ut videantur esse magne vires, et cursus celerrimus propter viam. Bonum enim opus intentio facit intentionem fides dirigit.
per fidem sine operibus legis.
interl.| carnalibus
marg.| SINE  OPERIBUS. Precedentibus non sequentibus, sine quibus est inanis fide ut Iacobus ait : «Fides sine operibus mortua est»s. Et ipse Paulus : 'Si habuero omnem fidem ita ut montes transferam caritatem autem non habuero nihil sum't.
s Iac. 2, 20.
t Cf. 1Cor. 13, 2 : « Et si habuero prophetiam et noverim mysteria omnia et omnem scientiam et habuero omnem fidem ita ut montes transferam caritatem autem non habuero nihil sum ».
Numérotation du verset Rm. 3,29 
An Iudeorum Deus tantum ?
interl.| arbitramur quecumque homo iustificatur per fidem quod credendum quia et gentium creator
Nonne et gentium ?
interl.| ut Iudeorum
Immo et gentium.
interl.| et vere utrorumque
Numérotation du verset Rm. 3,30 
Quoniam quidem unus est12 Deus,
12 est] om. Weber
interl.| quasi : cum aliis modis possem probare hoc solum pono
qui iustificat13 circumcisionem
13 iustificat] iustificabit Weber
interl.| cum unus omnium iustificat omnes per eandem causam
ex fide
interl.| idem est ex fide et per fidem
et preputium per fidem.
interl.| immundos gentiles
Numérotation du verset Rm. 3,31 
Legem ergo destruimus per fidem ?
interl.| quia dicimus omnes iustificari per fidem
Absit.
marg.| ABSIT. Lex non destruitur, cum impleta secundum spiritum cessat secundum litteram.
Sed legem statuimus.
interl.| id est moralia precepta legis
marg.| STATUIMUS. Quia ostendimus completum, quid lex dicit vel statuimus, id est firmamus cum sine fide infirma esset, quia hic est gratia fidei qua lex impletur. Legis enim status firmatur quia mystica et cerimonialia spiritualiter implentur, et quod minus in moralibus continebat, in evangelio additur et quod lex venturum promittebat, fides evangelii iam advenisse testatur. Mystica ergo et promittentia in evangelio impleta sunt, secundum spiritualem intelligentiam littera autem occidens tollitur.


Comment citer cette page ?
Martin Morard et alii, ed., Glossa ordinaria cum Biblia latina (Rm. Capitulum 3), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 25/11/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=liber&numLivre=60&chapitre=60_3)
Signaler un complément d'information

Notes :