Nicolaus de Lyra

Capitulum 11

Numérotation du verset Sap. 11,1 

Direxit opera eorum1
1 eorum] illorum ΩP Weber
in manibus prophete sancti.
Numérotation du verset Sap. 11,2 

2 Iter fecerunt per deserta
2 Iter] hic incip. cap. 11 Ω ΩP
que non habitantur3 et in locis desertis fecerunt4 casas.
3 habitantur] inhabitabantur ΩP Weber |
4 desertis fecerunt] secretis fixerunt Weber, desertis fixerunt ΩP |
Numérotation du verset Sap. 11,3 

Steterunt contra hostes
et de inimicis se5 vindicaverunt.
5 se] suis ΩP ( (hapax) )
Numérotation du verset Sap. 11,4 

Sitierunt et invocaverunt te et data est illis aqua de petra altissima6
6 aqua - de petra altissima ΩP Rusch ] inv. Weber
et requies
sitis7 de lapide duro.
7 sitis] siti Φ ΨD ΩP
Numérotation du verset Sap. 11,5 

Per que enim penas passi sunt inimici illorum
a defectione potus sui in eis cum abundarent filii Israel letati sunt8.
8 a defectione... letati sunt ΩP Rusch ] om. Weber
Numérotation du verset Sap. 11,6 

Per hec cum illis
deesset9 bene cum illis actum est.
9 deesset] deessent ΩP
Numérotation du verset Sap. 11,7 

Nam pro fonte10 sempiterni fluminis
10 fonte] + quidem ΩP Weber
humanum sanguinem
dedisti iniustis.
Numérotation du verset Sap. 11,8 

Qui11 cum minuerentur12 in traductione13 infantium14 occisorum
11 Qui] quin G, quo Z* Σ |
12 cum minuerentur plerique codd. edd. Amiatinus S Λ Φ ΘM (al.) ΩP Rusch Clementina ] cum invenirentur Θ, comminuerentur G M X Y T W* ΠH Weber, conmonerentur Cava Z Σ ΘM (al.) |
13 in traductione ΩP] in traductionem L S* Σ , introductione W |
14 infantium Amiatinus Cava M Q S² W X Y Z² ΛL ΨD Ω ΩP Rusch edd.] infantum Weber |
dedisti illis15 abundantem aquam
15 illis Cor3 (Rabanus) Rusch Weber ] eis Ω M ΩP, enim praem. ΩS*, + autem Z Σ | dedisti illis] illis autem dedit inv. Z* Σ
insperate16
16 insperate ΩP] inspirate Cava G* L S* T* W X Σ, + salutis X T ΣT² ΛL Γ
Numérotation du verset Sap. 11,9 

ostendens per sitim que tunc fuit quemadmodum tuos exaltares
et adversarios
illorum necares.
Numérotation du verset Sap. 11,10 

Cum enim temptati sunt et quidem cum misericordia disciplinam
acceperunt17 scierunt18
17 acceperunt] accipientes Weber |
18 scierunt Rusch Weber ] scientes ΩP ( (hapax) ), steterunt ΨD |
quemadmodum cum ira iudicati impii19 tormenta paterentur.
19 impii] + et ΩP
Numérotation du verset Sap. 11,11 

Hos
quidam20 tamquam pater monens probasti illos autem
20 quidam] quidem ΩP Weber
tamquam durus rex interrogans condemnasti.
Numérotation du verset Sap. 11,12 

Absentes enim et presentes similiter torquebantur.
Numérotation du verset Sap. 11,13 

Duplex enim illos acceperat tedium et gemitus cum memoria preteritorum.
Numérotation du verset Sap. 11,14 

Cum enim audirent per sua tormenta bene secum agi commemorati sunt Dominum admirantes21 in22 finem23 exitus24.
21 admirantes plerique codd. ΩP Rusch ] admirantur Cava , ammirati sunt ΓM, mirantes S * ΘH, et praem. M S Y Z² Φ ΘH ΨD, om. om. Weber ( G T* X ) |
22 in ΩP ] om. Cava Σ Weber (G T* X) |
23 finem] fine ΛL ΩP, om. Weber ( G T* X ) |
24 exitus Amiatinus Cava M S Z Σ Λ Φ ΩP edd. Rusch ] om. Weber (G T* X) |
Numérotation du verset Sap. 11,15 

Quem enim in expositione prava proiectum deriserunt in finem eventus mirati sunt. Non similiter iustis faciens
Numérotation du verset Sap. 11,16 

pro cogitationibus autem insensatis
iniquitates illorum.
Quod quidam errantes colebant mutos25 serpentes
25 mutos CorS3 Rusch Weber ] multos CorS3*
et bestias supervacuas
immisisti illis multitudinem mutorum animalium in vindictam
Numérotation du verset Sap. 11,17 

ut scirent quia per que peccat quis per hec et torquetur.
Numérotation du verset Sap. 11,18 

Non enim impossibilis erat omnipotens manus tua
que creavit orbem terrarum ex materia invisa
immittere illis multitudinem ursorum
aut audaces leones
Numérotation du verset Sap. 11,19 

aut novi generis ira plenas et26 ignotas bestias aut vaporem ignium27 spirantes
26 et Rusch Weber ] aut Amiatinus Q Y Z² Φ ΘAM ΨD ΩP, om. Clementina |
27 vap. ignium Ω M ΩJ ΩS *(rubr. sublin.) Rusch Clementina ] vap. igneum Cor1 (Rabanus) ΩP Weber , inv. ΩP |
aut odorem fumi proferentes
aut horrendas ab oculis
scintillas emittentes
Numérotation du verset Sap. 11,20 

quarum non solum lesura poterat illos exterminare sed et aspectus per timorem occidere.
Numérotation du verset Sap. 11,21 

Nam28 et sine his uno spiritu poterant occidi29
28 Nam] Sed ΩP Weber |
29 poterant occidi] inv. ΩP Weber |
persecutionem passi ab ipsis factis suis et dispersi per spiritum virtutis tue sed omnia in30 mensura et numero et pondere disposuisti.
30 in ΩP Rusch ] om. Weber
Numérotation du verset Sap. 11,22 

Multum enim valere tibi soli superat semper
et virtuti brachii tui
quis resistet ?
Numérotation du verset Sap. 11,23 

Quoniam tamquam momentum statere
sic est ante te31 orbis terrarum et tamquam gutta roris antelucani qui32 descendit in terram
31 est - ante te] inv. ΩP Weber |
32 qui] que ΩP Weber |
Numérotation du verset Sap. 11,24 

et33 misereris omnium quoniam omnia potes et dissimulas peccata hominum propter penitentiam.
33 et] sed ΩP Weber
Numérotation du verset Sap. 11,25 

Diligis enim omnia que sunt et nihil odisti eorum34 que fecisti nec enim odiens aliquid35 constituisti36 aut fecisti37.
34 eorum W Ω Rusch Clementina ] horum ΩP Weber | odisti eorum] inv. Ω M Ed1530 ( horum) |
35 aliquid] + quod ΨD |
36 nec... constituisti] om. T |
37 aut fecisti Cor1 Q² S X Y Z² Φ ΨD Ω M ΩJ ΩS ΩP Rusch Ed1530 Clementina ] om. Weber |
Numérotation du verset Sap. 11,26 

Quomodo autem posset aliquid permanere nisi tu voluisses aut quod a te vocatum non esset conservaretur ?
Numérotation du verset Sap. 11,27 

Parcis autem omnibus quoniam tua sunt Domine qui animas amas.

Capitulum 11

Numérotation du verset Sap. 11,ad litteram 
marg.| {3.1931} Direxit opera eorum in manibus prophete sancti, scilicet Moysi de quo dicitur Deut. ult. c. Et non surrexit propheta ultra in Israel, sicut Moyses, quem nosset dominus facie ad faciem.
marg.|  .1. Iter fecerunt. Postquam posita sunt exempla specialia, hic consequenter ponuntur generalia, declarando beneficia divina circa populum Israel per sapientiam collata, et econverso mala populis aliis inflicta propter insipientiam. Et dividitur in sex partes, secundum sex beneficia Israel collata que patebunt prosequendo. Prima vero pars continet beneficium collatum in exitu de Egypto, scilicet aque collate populo sitienti, antequam venirent ad montem Sinai, Ex. 17. Et continetur in hoc cap. Quod dividitur in duas partes. Nam primo ponit hoc beneficium. secundo contrarium Egyptiis inflictum, ibi. Per que enim. Circa primum de aque beneficio duo premittuntur, scilicet processus Israel post exitum de mari rubro, cum dicitur. Iter fecerunt per deserta que non habitabantur. et ideo non inveniebantur ibi victualia : propter quod vixit populus de his que apportavit de Egypto, usque ad tempus quo data fuit sibi manna de celo, Ex. 16.
marg.|  .2. Et in locis desertis fecerunt casas. id est tentoria et tuguria de ramis arborum facta. Secundum est debellatio hostium, cum dicitur.
marg.|  .3. Steterunt contra hostes, etc., scilicet contra regem Amalec et socios eius, contra quos pugnavit Iosue armis, Moyses precibus devotis, Ex. 17. Et subditur beneficium aque, cum dicitur.
marg.|  .4. Sitierunt et invocaverunt te. Moyses enim pro populo clamavit ad dominum, Ex. 17. .5.   Et data est illis aqua de petra altissima, scilicet petra Horeb, ut ibidem dicitur, que forte erat in loco alto et sicco ad maiorem declarationem miraculi. .6.   Et requies sitis de lapide duro. nam aqua ista potata, populus requievit a siti. .7.   Per que enim. Hic consequenter ostendit contrariam Egyptiorum afflictionem, scilicet per conversionem fluminis in sanguinem. ut habetur Ex. 7. Sciendum autem, quod hic loquitur commistim de pena Egyptiorum, et beneficio Hebreorum, et malis illorum, et bonis istorum : ideo sub uno contextu littere de Egyptiis transit ad Hebreos, et econverso. Et dividitur in tres partes : quia primo ponitur hec Egyptiorum afflictio. Secundo solvitur quedam tacita questio, ibi. Cum enim tentati sunt. Tertio subditur dicti ratio, ibi. Pro cogitationibus. Circa primum dicitur : Per que enim penas passi sunt inimici illorum. Egyptii oppressores Hebreorum. .8.   A defectione potus sui. id est per conversionem fluminis potabilis in sanguinem quem non poterant Egyptii bibere. .9.   In eis. id est in aquis fluminis.
marg.| .10. Cum abundarent filii Israel. quia sicut dictum fuit Ex. 7. quando Hebrei hauriebant de dicto flumine, statim quod haustum erat, revertebatur ad naturam potabilis aque, et sic letabantur filii Israel de divino beneficio. Nam ex eodem flumine {3.1932} Egyptii affligebantur, et filii Israel reficiebantur. Ideo subditur.
marg.| .11. Per hec. id est per aquas potabiles.
marg.| .12. Cum illis deessent. id est Egyptiis.
marg.| .13. Bene cum illis actum est. Cum Hebreis modo dicto.
marg.| .14. Nam pro fonte. id est aqua potabili.
marg.| .15. Sempiterni fluminis. id est Nili, qui dicitur sempiternus, eo quod est a principio mundi. Est enim unus de quatuor fluminibus Paradisi, et vocatur alio nomine Gyon, Gn. 2.
marg.| .16. Humanum sanguinem dedisti iniustis. id est Egyptiis, quibus aqua fluminis erat sanguis. Et dicitur humanus, quia similis erat humano sanguini. Consequenter loquitur de Hebreis dicens.
marg.| .17. Qui cum minuerentur. In numero.
marg.| .18. In traductione infantium occisorum. quos Pharao precepit in flumine submergi. Ex. 1. qui si vixissent maior fuisset numerus filiorum Israel.
marg.|  .19. Dedisti illis. id est Hebreis.
marg.| .20. Abundantem aquam insperate. per reversionem sanguinis hausti ad naturam potabilis aque, ut predictum est : vel per aquam fluentem de petra Horeb miraculose.
marg.|  .21. Ostendens per sitim que tunc fuit. In Egyptiis et Hebreis.
marg.|  .22. Quemadmodum tuos. id est Hebreos aquam potabilem eius dando.
marg.|  .23. Et adversarios illorum necares. pro aqua sanguinem eis propinando.
marg.|  .24. Cum enim. Hic consequenter solvitur tacita questio ex predictis ortum habens. Dictum est enim, quod Egyptii fuerunt afflicti siti per conversionem aque in sanguinem in Egypto, et quod similiter filii Israel fuerunt afflicti siti per defectum aque in deserto. Qualiter ergo Deus fuit magis favorabilis istis quam illis ? Ad hoc respondetur, quod penam sitis immisit Hebreis ad probationem eorum : Egyptiis autem ad eorum damnationem. Sicut iudex aliter punit filium proprium, scilicet ad eius emendationem, et aliter latronem extraneum, scilicet ad eius mortem, et hoc est quod dicitur. Cum enim tentati sunt. scilicet Hebrei per passionem sitis.
marg.| .25. Et quidam. id est certe.
marg.| .26. Cum misericordia disciplinam accipientes. quia post sitis afflictionem per Dei misericordiam consecuti sunt aque recreationem.
marg.|  .27. Scierunt. per hoc.
marg.|  .28. Quemadmodum cum ira. divina.
marg.|  .29. Iudicati impii. id est, Egyptii condemnati.
marg.|  .30. Tormenta. scilicet sine tali Dei misericordia subsequente. propter quod subditur.
marg.| .31. Hos quidem. scilicet Hebreos.
marg.|  .32. Tamquam pater monens. per afflictionem sitis : ad eorum correctionem.
marg.|  .33. Illos autem. id est Egyptios.
marg.|  .34. Tamquam durus rex interrogans. id est tormentis subiiciens. unde et communi sermone talia tormenta questiones dicuntur.
marg.|  .35. Condemnasti. non solum pena temporali, sed etiam eterna.
marg.|  .36. Absentes enim et presentes similiter torquebantur. Egyptii existentes Pharaoni, et etiam absentes ab eius presentia similiter affligebantur, sicut vesicis turgentibus et aliis plagis similibus. Consequenter loquitur de Hebreis dicens.
Numérotation du verset Sap. 11,ad litteram 
marg.| {3.1933} .1. Duplex enim illos acceperat tedium. Et quod fuerit illud duplex tedium subditur.
marg.|  .2. Et gemitus et pro. id est, gemitus pro presentibus afflictionibus : sicut dicitur Ex. secundo. d. Et ingemiscentes filii Israel propter opera, etc.
marg.|  .3. Cum memoria preteritorum. scilicet bonorum habitorum tempore Ioseph. Hec enim memoria est valde tediosa et afflictiva tempore infortunii subsequentis. unde dicit Betius de consolatione. Infelicissimum infortunii genus est fuisse felicem.
marg.|  .4. Cum enim audirent. id est, intelligerent.
marg.|  .5. Per sua tormenta. id est per afflictiones in Egypto sibi illatas.
marg.|  .6. Bene secum agi. in liberatione sua mirabili, quam meruerant per tribulationis sufferentiam. Ex. 2.d. Ascenditque clamor eorum ad Deum ab operibus, etc.
marg.|  .7. Commemorati sunt dominum. de sua clementi providentia.
marg.|  .8. Admirantes in finem exitus. scilicet, sui de Egypto.
marg.|  .9. Quem enim in expositione prava proiectum. scilicet Moysen, qui fuit morti expositus in flumine in vase iunceo.
marg.|  .10. Deriserunt. dicendo. Quis constituit te iudicem super nos ? etc. Ex. 2. et 5. dicentes Moysi et Aaron : Fetere fecistis odorem nostrum coram Pharaone, et servis eius.
marg.|  .11. In finem eventus mirati sunt. propter mirabilia que per Moysen fecit Deus.
marg.|  .12. Non similiter iustis faciens. sic habent libri correcti. Et dicuntur hic iusti ipsi Hebrei, Egyptii vero iniusti, quibus non similiter fecit Deus. Nam Egyptios post flagella plagarum in mari submersit : Hebreos autem post afflictionem mirabiliter liberavit.
marg.|  .13. Pro cogitationibus. Hic consequenter reddit causam dicti, scilicet quare Deus se habuit ad Hebreos tamquam pater {3.1934} monens, ad Egyptios autem sicut rex durus condemnans. Et primo facit propositum. secundo declarat intentum, ibi : Multum enim. Propositi vero causa est, quia licet Hebrei in multis peccarent, Deum tamen verum colebant, et ad ipsum per penitentiam recurrebant. Egyptii vero in idololatria obstinati erant : et hoc est quod dicitur : Pro cogitationibus autem insensatis, etc. Egyptiorum.
marg.|  .14. Iniquitates illorum. Quod quidam errantes colebant. id est opera nequissima ex illis cogitationibus procedentia. Et que sunt opera illa, subditur.
marg.|  .15. Et bestias supervacuas. id est inutiles, ut talpas et vespertiliones, secundum quod dicitur Is. 2.
marg.|  .16. Immisisti illis multitudinem mutorum animalium. vilium et inutilium ranarum, scilicet et cyniphicum, ut habetur Ex. 8. Licet autem talia animalia habeant vocem, tamen non est articulata : propter quod dicuntur muta, sicut homo mutus dicitur qui profert vocem inarticulatam.
marg.|  .17. In vindictam. idololatrie, quia colebant animalia vilia.
marg.|  .18. Ut scirent etc. scilicet quod peccatum correspondet pene. Non enim impossibilis erat etc. sequitur.
marg.|  .19. Est materia invisa. Nam materia prima per se non est cognoscibilis, cum sit potentia pura. Immittere illis multitudinem ursorum, etc. Sequitur.
marg.|  .20. Quarum non solum lesura poterat. per morsus, vel intoxicationes, et similiter.
marg.|  .21. Poterat illos exterminare. subito.
marg.|  .22. Sed et aspectus. earum terribilis.
marg.|  .23. Per timorem occidere. Timor enim vehemens aliquando interficit hominem.
marg.|  .24. Nam et sine his. animalibus terribilibus.
marg.|  .25. Uno spiritu. id est uno tuo iussu.
marg.|  .26. Poterant occidi. ideo subditur.
marg.|  .27. Persecutionem passi. id est mortem.
marg.|  .28. Ab ipsis factis suis, et dispersi per spiritum. id est, pro suis enormibus peccatis.
Numérotation du verset Sap. 11,ad litteram 
marg.| {3.1935} .1. Sed omnia in mensura, et numero, et pondere. idest, ordinatissime eos punisti per animalia vilia, sicut in vilibus animalibus peccaverant, ut predictum est. .2.   Multum enim. Hic declarat quoddam dictum, scilicet, quod deus immisit animalia vilia Egyptiis, non propter impotentiam, nam aliter poterat eos punire secundum suam voluntatem, et hoc est, quod dicitur : Multum enim valere. idest, posse. .3.   Tibi soli supererat semper. que ab eterno virtutis es infinite. Ideo subditur.
marg.|  .4. Et virtuti brachii tui quis resistet ? quasi dicat nullus. et subditur ratio.
marg.|  .5. Quoniam tamquam momentum statere, sic est ante te orbis terrarum. que subtracta conservatione divina statim redigeretur in nihilum.
marg.|  .6. Et tamquam gutta. que cadens in terram statim evanescit, et siccatur. .7.   Et misereris omnium. conservando ea in esse.
marg.|  .8. Et dissimulas peccata, etc. Quod dupliciter potest intelligi. {3.1936} Uno modo sic : Et dissimulas peccata. id est dimittis punire pena eterna, commutando illam in temporalem propter penitentiam veram supervenientem. Alio modo sic : Et dissimulas peccata, etc. idest differs ea punire propter penitentiam, idest, ut des hominibus penitendi tempus, et subditur causa.
marg.|  .9. Diligis enim omnia, que sunt. conservando ea in esse.
marg.|  .10. Et nihil odisti eorum, que fecisti. Deus enim diligit naturam, quam fecit, culpam autem odit, quam non fecit, quia non est autor mali culpe. Ideo subditur. Nec enim odiens, etc.
marg.|  .11. Quomodo autem posset, etc. quasi dicat nullo modo, quia omnia redigerentur in nihilum cessante sua influentia.
marg.|  .12. Parcis autem omnibus. conservando ea in esse tua mera benignitate.
marg.| .13. Qui amas animas. Speciali modo. Et loquitur de animabus rationalibus quas diligit volendo eis bonum non solum nature, sed etiam gratie in presenti, et glorie in futuro.



Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Nicolaus de Lyra (Sap. 11), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2025. Consultation du 15/02/2025. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=lyr&numLivre=31&chapitre=31_11)

Notes :