Capitulum 1
Numérotation du verset
Qo. 1,1
Incipit liber Ecclesiastes1
1 Incipit... Ecclesiastes
Cava X Amiatinus L M
Φ ΨD ΩJ
Edmaior.
] Incipit liber eiusdem Γ, Incipit eiusdem ecclesiastes ΘH (ecl.)
T
, Incipit ecclesiastes ΣTC ΠH
Q Ed1455,
Incipit liber (
om. S
)ecclesiastes hoc est coheleth
W S
, Incipit liber ecclesiastes quod hebrei coeleth vocant
Y,
Incipit coeleth hebraice grece ecclesiastes quem nos latine possumus dicere concionatorem
Z,
Incipit cohelet qui grece ecclesiastes latine concionator dicitur qui coetum id est ecclesiam congreget et loquatur ad populum id est non specialiter ad unum sed generaliter ad universos ΘA, Hic incipit liber ecclesiastes quod latine concionator dicitur ΩG, Incipit oceleth! id est ecclesiastes ΩN, Liber Ecclesiastes incipit ΩS, Ecclesiastes qui ab Hebreis coheleth appellatur
Clementina,
Liber ecclesiastes
Ed1530, sine titulo
ΩM
Rusch
Verba Ecclesiastes2
2 Ecclesiastes
Cor1 Cor2
Ω
Rusch Edmaior
] ecclesiastae
Ed1530 Clementina
filii David
regis
Hierusalem3.
3 Hierusalem
Cor2
ΩG ΩN Ω] Israel ΘH
Cava X
Γ
, Glossa dominicana (HSC2.29.P2.2) cum LXX, cf. Hieronymus in loc. cit. et vide v. 12
Numérotation du verset
Qo. 1,2
Vanitas vanitatum dixit Ecclesiastes,
vanitas vanitatum et4 omnia vanitas.
4 et]
om. Weber
Numérotation du verset
Qo. 1,3
Quid habet amplius homo de universo labore suo quo5 laborat sub sole ?
5 quo] quod
Weber
Numérotation du verset
Qo. 1,4
Generatio preterit
et generatio
advenit.
Terra vero in eternum stat.
Numérotation du verset
Qo. 1,5
Oritur
sol
et occidit
et ad locum suum revertitur, ibique renascens
Numérotation du verset
Qo. 1,6
gyrat per meridiem
et flectitur ad aquilonem.
Lustrans universa in6 circuitu pergit spiritus et in circulos suos revertitur7.
6 in]
om. Weber
|
7 revertitur] regreditur
Weber
|
Numérotation du verset
Qo. 1,7
Omnia flumina intrant in8 mare et mare non redundat. Ad locum unde exeunt flumina revertuntur9 ut iterum fluant.
8 in plerique codd. Cava Z
Rusch
]
om.
Amiatinus Σ L* Q
Weber
|
9 revertuntur plerique codd. Cava Z²
Rusch Weber
] revertentur Amiatinus Z* T
Edmaior.
|
Numérotation du verset
Qo. 1,8
Cuncte res difficiles
non potest homo eas10
10 h. e. Ω
A
Rusch
]
inv. Weber
explicare
sermone. Non saturatur oculus
visu nec auris impletur11.
11 impletur] + auditu Ω
A
Weber
Numérotation du verset
Qo. 1,9
Quid est quod fuit ?
Ipsum quod futurum est,
quid est quod factum est ? Ipsum quod faciendum12 est.
12 faciendum Ω
A
Rusch
] fiendum
Weber
Numérotation du verset
Qo. 1,10
Nihil sub sole novum
nec valet quisquam dicere ecce hoc recens est.
Iam enim precessit in seculis que fuerunt ante nos.
Numérotation du verset
Qo. 1,11
Non est priorum memoria
sed nec eorum quidem que postea futura sunt, erit recordatio apud eos qui futuri sunt in novissimo.
Numérotation du verset
Qo. 1,12
Ego Ecclesiastes fui rex Israel in Hierusalem
Numérotation du verset
Qo. 1,13
et proposui
in animo13 meo querere et investigare
13 animo
Rusch Weber
] corde
sapienter de omnibus
que sunt14 sub sole. Hanc occupationem pessimam dedit
14 sunt] fiunt
Weber
Deus filiis hominum
ut occuparentur in ea.
Numérotation du verset
Qo. 1,14
Vidi que fiunt15
cuncta sub sole et ecce universa vanitas et afflictio spiritus.
15 fiunt] + fuit
Weber
Numérotation du verset
Qo. 1,15
Perversi
difficile corriguntur
et stultorum infinitus est numerus.
Numérotation du verset
Qo. 1,16
Locutus sum in corde meo dicens : Ecce magnus effectus sum et precessi omnes sapientia16
16 o. s.]
inv. Weber
qui fuerunt ante me in Hierusalem
et mens mea contemplata est multa sapienter et didici17
17 didici] didicit
Weber
Numérotation du verset
Qo. 1,17
dedique cor meum ut scirem prudentiam atque doctrinam erroresque et stultitiam
et agnovi quod in his quoque esset labor et afflictio spiritus
Numérotation du verset
Qo. 1,18
eo quod in multa sapientia multa sit indignatio et qui addit scientiam addit et dolorem18
18 addit et dolorem] addat et laborem
Weber
Capitulum 1
Numérotation du verset
Qo. 1,1
marg.|
{l}
Verba Ecclesiastes
] id est concionatoris.
marg.|
{m}
Filii David
] In hac notatur paterna dignitas.
marg.|
{n}
Regis Hierusalem
] que erat caput regni : Et in hoc notatur propria auctoritas, hec sunt que sequuntur.
Numérotation du verset
Qo. 1,1
mystice
mystice
marg.|
Mystice Salomon,
Ecclesiastes
, Idida, Christus est, qui recte Salomon id est pacificus dicitur, quia pacem fecit inter Deum et hominem : Unde dictus est mediator Dei et hominum, 1Tim. 2.b. Et inter hominem et Angelum : et inde proprie dictus est pacificus ; et inter hominem et hominem : et inde dictus est lapis angularis. Unde Eph. 2.c. Ipse est pax nostra, qui fecit utraque unum dicens. Pacem meam do vobis ; pacem meam relinquo vobis. Io. 14.d. De quo dixit Pater. Hic est filius meus dilectus, in quo mihi bene complacui : ipsum audite Mt. 3.d. et 17.a. Hic ad litteram filius David fuit secundum carnem : Unde pueri clamaverunt. Osanna filio David. Mt. 21.b. Lc. 19.f.
Numérotation du verset
Qo. 1,2
marg.|
{o}
Vanitas vanitatum ]
etc. Secundum unam expositionem philosophatur generaliter Salomon de omnibus que sub Sole fiunt : que quodammodo a Sole regi videntur ; quia cursum et motum eius sequuntur, usque ad locum illum. [
Ego Ecclesiastes
etc.
marg.|
Secundum aliam expositionem omnia ista verba concionis id est in concione loquentium : quod innuitur per hoc quod dicitur : Dixit Ecclesiastes id est Salomon per modum concionantis, non per modum prophetantis aut philosophantis. Utroque autem modo verum est quod hic dicitur. Ad cuius notitiam prenotandum est, quid est vanitas ; et quot modis dicatur vanum.
71va
} Vanitas est quod nec plenitudinem confert continenti, nec fulcimentum innitenti, nec fructum laboranti. Duobus autem modis dicitur creatura vana, scilicet essendo et transeundo. In essendo, quia ex nihilo est : In transeundo, quia in nihilum vadit, quantum est in se, sicut dicit Augustinus Item in essendo, quia non habet esse a se : In transeundo, quia non potest stare per se ; unde vanum dicitur quasi ex nihilo veniens, vel ad nihilum vadens. Et hec duplex vanitas creature innuitur. Gn. 1.a. ubi dicitur : Terra autem erat inanis et vacua. Sed opponit Hieronymus : Si cuncta que fecit Deus valde vana sunt, quomodo omnia vanitas, imo etiam vanitas vanitatum id est valde bona ? Et respondet dicens quod omnia per se considerata bona sunt, sed Deo comparata quasi nihil sunt : sicut lucerna in se lucet, sed comparatione Solis non apparet lumen eius. Is. 40.d. Omnes gentes, quasi non sint, sic sunt coram eo et quasi nihilum et inane reputate sunt ei. Hoc viso accedamus ad litteram, que multipliciter exponitur et a Magistris et a Sanctis.
marg.|
{a}
Vanitas vanitatum
] id est vanitas contentiva vanitatum, supple, est mundus.
marg.|
{a} Vel
vanitas vanitatum
id est vanitas ex vanitatibus collecta, sicut universalis propositio ex singularibus.
marg.|
{b}
Dixit Ecclesiastes
] id est concionator, qui omnia diligenter consideravit. Et loquitur Salomon in tertia persona, quasi de alio causa humilitatis. Sic Balaam de se, quasi de alio dixit. Nm. 24.a. Homo cuius obturatus est oculus, dixit auditor sermonum Dei, qui visiones omnipotentis intuitus est. Similiter Io. 21.g. dixit : Hic est Discipulus ille quem diligebat Iesus, qui testimonium perhibuit de his et scripsit hec ; et scimus quia verum est testimonium eius.
marg.|
Vel sic lege :
Omnia
sunt
vanitas
id est vana emphatice. Et non solum vanitas, sed
vanitas vanitatum
id est vanissima ; quia in se vana et vacua sunt, quia non habent esse a se, sed aliunde et in comparatione Creatoris, cuius est esse a se et incommutabile. [
dixit Ecclesiastes
non Philosophus, non Propheta, sed concionator, qui causis et rationibus singulorum diligenter inscriptis, veram tamen de omnibus sententiam tulit.
marg.|
{c}
Vanitas vanitatum
] Repetitio, confirmatio est : Sicut dixit Ioseph Pharaoni. Gn. 41.d. Quod autem vidisti secundo, ad eandem rem pertinens somnium, firmitatis est indicium, eo quod fiat sermo Dei.
marg.|
Vel duplex vanitas innuitur in repetitione scilicet vanitas, quem habent creature in se, qua evanescunt et vanitas quam habent in comparatione Creatoris. Tertio, exponitur de homine, qui triplici vanitati subiectus est. Nam vanus est in cogitatione. Unde Ps. 93. Dominus scit cogitationes hominum, quoniam vane sunt. Vanus est in locutione. Unde Ps. 11. Vana locuti sunt unusquisque ad proximum suum. Vanus est in opere, quia in texendo telas aranearum se totum eviscerat. Is. 59.a. Confidunt in nihil et loquuntur vanitates ; conceperunt laborem et pepererunt iniquitatem ; ova aspidum ruperunt et telas aranee texuerunt. Huic triplici vanitati intuens Propheta hominem subiectum ait, Ps. 38. Veruntamen universa vanitas omnis homo vivens.
marg.|
Fuit autem triplex status hominis, qui tangitur hic, scilicet status innocentie, status culpe et status pene. In primo statu fuit homo vanitas. In secundo vanitas vanitatum. In tertio fuit
omnia vanitas
. Et pro illo statu dicitur, Rm. 8.d. Vanitati subiecta creatura non volens id est homo, qui participat in omni creatura, ut dicit Gregor. Esse cum lapidibus, vivere cum arboribus, sentire cum animalibus, intelligere cum angelicis Spiritibus.
marg.|
{a} Aliqui sic exponunt
vanitas vanitatum
id est creaturarum vanarum est homo per curiositatem nimie inquisitionis quoad vim rationabilem. Item homo est vanitas vanitatum id est vanarum creaturarum per cupiditatem amoris earum, quoad vim concupiscibilem. Et omnia vanitas per superbiam vane laudis quoad vim irascibilem, ad quam specialiter pertinet vanitas superbie. Unde Iob. 11.c. Vir vanus in superbiam erigitur.
marg.|
Augustinus in libro de moribus Ecclesie, ponit aliam litteram, quam dicit esse emendationem et Grecos codices illam habere. Est autem littera talis :
Vanitatum dicit Ecclesiastes, vanitas vanitatum et omnia vanitas
et tangitur hic triplex labor hominis vanus et vacuus. Primus est labor curiose inquisitionis de creaturis ad cognoscendum, hic labor vanus est. Unde Eccl. 3.c. In pluribus operibus Dei non eris curiosus, plurima
{3.
71vb} enim super sensum hominum ostensa sunt tibi. Multos enim supplantavit suspicio eorum et in vanitate detinuit sensus illorum. Secundus est labor inquisitionis ad habendum et hic vanus est. Unde Ps. 4. Filii hominum usquequo gravi corde, ut quid diligitis vanitatem etc. infra 3.b. Tertius est labor eminentie et dominationis et hic est omnia id est omnino vanitas. Primus est circa scientias, que aliquid sunt. Unde Eccl. 1.a. Omnis sapientia a Domino Deo est. Secundus est circa divitias et delicias, que similiter aliquid sunt, ad minus secundum opinionem multorum, vel bene utentium. Tertius labor est circa honores et laudes hominum, que omnino nihil sunt et ideo quoad illum dicitur :
Et omnia vanitas
. Secundum hoc triplex vanitas, non rebus, sed hominibus male utentibus eis attribuitur, quibus omnia vana sunt ; Iustis vero rebus bene utentibus nulla vana sunt, quia utuntur rebus ad id ad quod sunt id est in quantum via sunt ad Deum cognoscendum et amandum et honorandum et sic in eis optime delectantur. Unde Ps. 91. Delectasti me Domine in factura tua : Stulti vero rebus creatis utuntur in se, non in quantum via sunt ad Deum quod est creatura frui. Unde Sap. 2.b. Venite et fruamur bonis que sunt. De his dicit Augustinus : Ve illis qui diligunt nutus tuos pro te. Sic ergo vanitas non in rebus est, sed in male utentibus eis. Unde Augustinus in libro de vera Religione. Tolle vanitates et nulla erunt vana, quippe pleni sunt celi et terra gloria Dei. De hac triplici vanitate premisit Ecclesiastes, ut revocaret homines ab amore temporalium et provocaret ad contemptum eorum. Hec est enim intentio eius, quasi dicat : o vos homines, propter quos facta sunt omnia et subiecta sub pedibus vestris, nolite laborare, ut impleamini ex eis que non conferunt plenitudinem continenti, quia avarus non implebitur pecunia, infra 5.b. Item nolite confidere in his, vel inniti que caduca sunt et fulcimentum non conferunt innitenti : Nam cum illis cadentibus necessario cadit innitens, Prv. 11.d. Qui confidit in divitiis suis, corruet. Item nolite querere fructum in transitoriis, que omnino nullum fructum conferunt diligenti. Unde infra 5.b. Qui amat divitias, fructum non capiet ex eis. Et hoc est quod dicit {c}
Vanitas Vanitatum et omnia vanitas
quia cito deficiunt et evanescunt, ut fumus. Unde Symmachus et Theodotion dixerunt pro
vanitas vanitatum
: Vapor fumi et aura tenuis, que cito solvuntur1. A
1 que cito solvuntur] omnia
Fi2408
Numérotation du verset
Qo. 1,3
marg.|
{e} Sequitur
Quid habet amplius homo de universo labore suo quo laborat sub Sole
? id est pro terrenis que sub Sole sunt, supple, nisi vanitatem ? Et concordat hec littera littere Augustini quam posuimus, quasi dicat : vere triplex labor hominis vanitas est, quia (quid habet amplius homo de universo labore suo quo laborat sub Sole), nisi vanitatem triplicem, scilicet curiositatis, cupiditatis, ambitionis et vane laudis ? In hoc enim quod dicit, (de universo labore), triplicem laborem predictum ostendit.
marg.|
Universitas enim in paucioribus, quam in tribus non potest consistere et universitas humanorum laborum circa tria tantum que diximus, versatur propter tres vires anime, quarum finis necessario labore aliquo humano queritur. Quod autem dicit
sub Sole
, iuxta litteram innuit quod labores et motus humani quodammodo regulantur et mensurantur a Sole, non ut Duce, sed ut luce.
marg.|
Vel potest iste versus secundus esse verbum in concione, non iudicis vel sententiam dantis, sed vox est interfectorum sic dicentium in concione, non spectans ad priorem sub hoc sensu.
marg.|
{d}
Quid habet amplius homo de universo labore suo quo laborat sub Sole
] supple, quam laborem, vel ultra laborem ? quasi dicat : nihil.
marg.|
Et est vox stultorum, vel maxime imperfectorum, quorum personam assumit in se Salomon, ut tandem sententiam ferat.B
Numérotation du verset
Qo. 1,3
moraliter
moraliter
marg.|
{f}
De universo labore suo
] proprio non communi Deo et proximo.E
marg.|
{g}
Quo laborat sub Sole
] iustitie2 vel materiali id est circa terram id est pro terra, quasi dicat : nihil. Et ideo vanitas est omnis huius labor quo queritur scientia inflativa, quo congregantur divitie pereuntes, quo ambiuntur honores caduci ; quibus subito dicitur Lc. 12.c. Stulte, hac nocte animam tuam repetent a te ; que autem congregasti, cuius erunt ? Iob. 27.d. Dives cum dormierit, nihil secum auferet, 1Tim. 6.b. Nihil intulimus in hunc mundum {
72ra
} haud dubium, quia nec auferre quid possumus. Boni supra Solem laborant, scilicet pro eternis, que supra Solem sunt, implentes illud mandatum Domini, Mt. 6.d. Nolite thesaurizare vobis thesauros in terra, ubi erugo et tinea demolitur et ubi fures effodiunt et furantur ; thesaurizate autem vobis thesauros in celo etc. Ecclesia vero non tantum supra Solem, sed etiam in Sole laborat, quia in vera luce cognitionis et in ardore sancte dilectionis operatur et patitur. Propter quod dicitur Ps. 18. In sole posuit tabernaculum suum, in quo militat. Unde et Apc. 12.a. dicitur mulier id est Ecclesia amicta Sole.
2 iustitie] iusti est
Fi2408
Numérotation du verset
Qo. 1,4
marg.|
Sequitur {a}
Generatio preterit ]
etc. Vox est concionantis id est sententiantis. ad litteram respicit hoc quod dictum est : Et omnia vanitas. Evanescit ergo omnis generatio sua preteritione ; non solum hominum, sed et animalium et plantarum et herbarum et totius ornatus foliorum, florum et fructuum.
marg.|
{c}
Et generatio advenit
] ut ad modicum appareat et transitu fugacissimo similiter evanescat. Et de hoc dicitur Iac. 4.d. Que est vita vestra ? vapor est ad modicum parens et deinceps exterminabitur. Iob. 14.a. Homo natus de muliere brevi vivens tempore etc. qui quasi flos egreditur et conteritur et fugit velut umbra.
marg.|
{e}
Terra vero in eternum stat
] Contra Eccl. 16.c. Ecce celum et celi celorum, abyssus et universa terra et que in eis sunt in conspectu eius commovebuntur. Item Mt. 24.c. Celum et terra transibunt. Solutio : Celum et terra transibunt quoad figuram et manebunt quoad essentiam. Unde transitus eorum non est, nisi innovatio eorum Apc. 21.b. Ecce nova facio omnia, Is. 65.c. Ecce Ego creo celos novos et terram novam.
Numérotation du verset
Qo. 1,4
mystice
mystice
marg.|
{b}
Preterit
] velut umbra.
marg.|
{c}
Et generatio
] gentium.
marg.|
{d}
Advenit
] id est ad fidem venit.
marg.|
{e}
Terra vero
] id est Ecclesia.
marg.|
{f}
In eternum stat
] quia militans ad triumphantem transibit. Unde Mt. 6.b. Adveniat regnum tuum id est regnum veniat ad regnum. Et de hoc dicitur in Ps. 92. Firmabit orbem terre, qui non commovebitur.
Numérotation du verset
Qo. 1,4
moraliter
moraliter
marg.|
{b}
Preterit
] quia tota est in declinatione et defectu.
marg.|
{c}
Et generatio
] novi hominis.
marg.|
{d}
Advenit
] que tota est ortus et innovatio. Unde 2Cor. 4.d. Licet is, qui de foris est, noster homo corrumpatur ; tamen qui intus est, renovatur de die in diem.
marg.|
{e}
Terra vero
] liberi arbitrii id est anima.
marg.|
{f}
In eternum stat
] que veteris hominis generationem abeuntem sustinet et novi generationem advenientem in se excipit.
marg.|
{a} Vel
Generatio
] operum, laborum, tentationum, fatigationum.
marg.|
{b}
Preterit
] cum mundo pretereunte. Preterit enim figura huius mundi, 1Cor. 7.f.
marg.|
{c}
Et generatio
] glorie et eternorum gaudiorum.
marg.|
{d}
Advenit
] quia generationi bonorum operum succedet generatio glorie. Et de his generationibus dicit Sapientia. Eccl. 24.c. Transite ad me omnes qui concupiscitis me et a generationibus mei adimplemini3.
3 adimplemini] implemini
Fi2408 Ed1703 Ed1754
Numérotation du verset
Qo. 1,5
marg.|
{g}
Oritur sol ]
etc. Hic applaudunt sibi Physici et Philosophi4 naturales, volentes Salomonem habere auctorem de eo quod Sol motu suo recto diurno et nocturno, quo pene ad eundem locum reverti nititur, unde in precedenti die fuerat ortus, laborum humanorum Dux et Rector sit ; motum vero obliquum, quo dicitur gyrare per meridiem et flecti ad Aquilonem, dicunt esse ducem et auctorem generationis et corruptionis, qui motus annuus est, quia eo annus mensuratur : Sed hoc si dicunt Salomonem sensisse, quare tacuit de ceteris stellis errantibus, sive fixis, que secundum eos nec minora, nec minus mirabilia operantur ? Nam si solus Sol ista efficeret, cum motus eius singulis annis omnino sit secundum eundem modum, necessario vicissitudines temporum indifferentes essent et estates et hiemes semper essent equales et unius modi ; et generatio et corruptio in rebus huius mundi inferioris fieret semper secundum unum modum, cuius contrarium manifeste videmus. Sed quia ista Philosophia preter intentionem libri est omnino impertinens, ut patet inspicienti libri initium et seriem et finem ; quia pene in singulis verbis docere intendit quod omnia ista que sub Sole sunt, vanitas sunt, pertransimus. Iuxta litteram igitur et intentionem auctoris verbum concionis est istud.
4 philosophi] aphilosophi
Fi2408
marg.|
{g}
Oritur Sol
] quando humanis se5 presentat aspectibus.H
5 humanis se]
inv. Fi2408
marg.|
{h}
Et occidit
] quando post ortum tendens ad occasum se subducit humanis aspectibus.I
Numérotation du verset
Qo. 1,6
marg.|
{b}
Gyrat per meridiem
] in hieme id est ad meridionalem plagam magis, quam in estate. M
marg.|
{e}
Lustrans universa
] signa Zodiaci : vel universa climata mundi.
marg.|
{f}
In circuitu
] id est in circulari peragratione, qua Zodiacum semel in anno peragrat. Circulari dico : id est spherica6 : non enim circulum, sed spheram sive spiram7 facit Sol in quolibet die.
6 spherica] pirica
Fi2408
7 spheram sive spiram] piram
Fi2408
marg.|
{e} Vel
Lustrans universa in circuitu
] radios suos ubique spargendo ; et sic totum legitur de cursu Solis diurno.O
marg.|
{g}
Pergit spiritus
] id est Sol, quem vocat Salomon spiritum : quia animat et vivificat et inspirat omnia, ut dicit Hieronymus : Sicut spiritus animalia ita movetur ac si haberent spiritum8*.P
8 Sicut spiritus... haberent
Fi2408
]
om. Ed1703 Ed1754
marg.|
{h}
Et in circulos suos
] id est per circulos id est spiras9 suas.Q
9 spiras] piras
Fi2408
marg.|
{i}
Revertitur
] ad ortum suum.
marg.|
{
72rb
}
Glossa exponit de cursu Solis annuo : Nam in vere quod anni principium putatur singulis annis {g}
Oritur
nobis
Sol
cum ad populum nostrum consurgit post Equinoctium vernale. {h} Deinde
Occidit
quando post Equinoctium materiale deinde occidit quando post equinoctium10* autumnale ad inferiora descendit.R
a
a
<Nota> L’ordre du texte de ce chapitre a été profondément perturbé par la mise en page des éditions imprimées. Nous rétablissons celui des manuscrits copiés sur exemplar attesté par Fi2408, confirmé par Dur114.
R
¶Codd. : Fi2408 Ed1703 Ed1754
10 materiale ... equinoctium
Fi2408
]
om. hom. Ed1703 Ed1754
marg.|
{b}
Gyrat per meridiem
] quando plus moratur, si in signis hiemalibus. S
marg.|
{d}
Et flectitur ad Aquilonem
] quando plus moratur in signis hiemalibus flectitur ad aquilonem quando plus moratur in signis11* estivalibus, que viciniora sunt boreali polo.T
11 hiemalibus ... in signis
Fi2408
]
om. hom. Ed1703 Ed1754
marg.|
{e}
Lustrans universa in circuitu
] quia omnes partes mundi per signa sua currens attingit. In Cancro enim oriens et occidens tangit Aquilonem : in Capricorno, meridiem : in Libra et Ariete, orientem et occidentem attingit.
marg.|
{e} Vel sic punctatio fiat :
Lustrans universa in circuitu pergit Spiritus
id est Sol. Pro quo Symmachus posuit : perambulans vadit ventus : nomine venti Solem accipiens pro velocitate et rapiditate motus. Quia vero Sol hic spiritus nominatur : applaudunt sibi quidam, qui dicunt Solem et celos et omnes stellas spiritus esse : non dico habere spiritum. Lumen vero quod ex eis procedit, dicunt figuram corporalem in eis ostendere, quam tamen omnino non habent. Alii vero de hoc modestius sentientes, nomine spiritus non ipsum Solem, sed spiritum presidentem ipsi Soli intelligunt quod notat quedam Glossa Hieronymi que incipit : Vadit ad Austrum et gyrat ad Aquilonem.
marg.|
Hunc spiritum aliqui Philosophi animam mundi, alii animam angelicam nominaverunt. Magister Hugo de Sancto Victore : nomine solis ignem ; nomine venti aerem dicit posse intelligi : qui orbiculariter motus, lustrat universa : quia sordes ubique aspersas sua mobilitate purgat et dissipat ; et sua subtilitate cuncta penetrat. Quia autem dicitur pluraliter.
marg.|
{h}
Et in circulos suos revertitur
] demonstrat quod motus aeris non semper ubique idem est : sed alibi vehementius, alibi moderatius agitatur ; cuius fluctuatio versa vice in se ipsum refunditur : ideoque dissimiliter movetur : nec uniformiter conquiescit. Possumus etiam accipere non incongrue per spiritum quandam vim igneam, que a Sole procedit et per cuncta se diffundit. Unde veteres dixerunt naturam esse ignem artificem in res sensibiles procreandas.
marg.|
Vel nomine Spiritus accipitur secundum veritatem quedam occulta vis nature : que omnia invisibiliter nutrit, ac vegetat et unumquodque ad certum finem, legitimumque perducit : secundum quod dicitur natura vis rebus insita, ex similibus procreans similia. Hic.
marg.|
{g}
Spiritus pergit
] in nascentibus egrediens ; in crescentibus usque ad certam mensuram procedens.
marg.|
{i}
Revertitur
] in senescentibus : quibus perfectum nature retro labentibus usque ad originis sui principium revocatur. Huiusmodi progressiones singularum rerum accipiunt per circulos et ideo dicitur pluraliter circulos : quia unumquodque secundum propriam mensuram maiorem vel minorem excursum habere probatur. Quod igitur ignis in corpore, Solis localiter agit, oriendo, occidendo et revertendo : hoc in singulis temporaliter nascentibus agit naturaliter. Hieronymus dicit : Ducit se Sol. Aquila, aspirat Sol. Symmachus et Theodotion, recurrit Sol. Revertitur enim ad locum suum : et unde prius egressus fuerat, aspirat.
Numérotation du verset
Qo. 1,5
mystice
mystice
marg.|
In quo mystice demonstratur mundi interitus. Quotidianus enim ortus et occasus Solis quid aliud, quam mundi interitus est ? Quia autem per occultas vias oritur et occidit : quid aliud demonstrat, nisi quod humana vita labitur, dum nescitur ? Unde Ps. 72. Ego ad nihilum redactus, sum et nescivi.
marg.|
Mystice {g}
Oritur Sol
] id est Christus de Virgine, Nm. 24.c. Orietur stella ex Iacob et consurget virga de Israel Is. 11.a. Egredietur virga de radice Iesse et flos de radice eius ascendet.U
marg.|
{h}
Et occidit
] in cruce. Unde Ps. 103. Sol cognovit occasum suum.V
marg.|
{i}
Et ad locum suum
] id est in celum empyreum, vel ad sinum Patris.
marg.|
{k}
Revertitur
] in Ascensione. De hac reversione dicitur Lc. 12.c. Et vos similes hominibus exspectantibus Dominum suum, quando revertatur a nuptiis. Item eod. 19.b. Homo quidam nobilis abiit in regionem longinquam accipere sibi regnum et reverti.
marg.|
{a}
Δ
ibique renascens
] id est de celo ad iudicium rediens.W
Numérotation du verset
Qo. 1,6
mystice
mystice
marg.|
{
72vb
} {b}
Gyrat per meridiem
] id est considerat bonos et opera eorum : qui nomine meridiei intelliguntur, propter splendorem et calorem virtutum, quibus calent et splendent. Ct. 1.b. Indica mihi, ubi cubes, ubi pascas in meridie id est in bonis.
marg.|
{d}
Et flectitur ad Aquilonem
] id est considerat malos et opera eorum : qui per Aquilonem intelliguntur propter frigus malitie, quo curvantur inferius ad terrena. Ps. 10. Dominus considerat Iustum et impium : ecce meridiem et Aquilonem respicit.
marg.|
{e}
Lustrans universa in circuitu pergit Spiritus
] Spiritus in die Pentecostes replevit Discipulos, mittens eos in universum orbem. Ioel. 2.g. Effundam de Spiritu meo super omnem carnem.
marg.|
{e} Vel
lustrans universa in circuitu pergit spiritus
Dei quia nihil est ei incognitum : sed omnia perscrutatur. Prv. 15.a. In omni loco oculi Domini contemplantur bonos et malos. Eccles. 23.c. Oculi Domini multo lucidiores sunt super Solem circunspicientes omnes vias hominum et profundum abyssi : et hominum corda intuentes in absconditas partes.
marg.|
{h}
Et in circulos suos revertitur
] id est in Sanctos : Ad quos12 revertens per gratiam facit eos circulariter moveri a se in se id est a Deo in Deum, ipse est enim alpha et omega. Dicuntur igitur Sancti circuli : quia moventur circulariter a Deo in Deum : quorum centrum est Christus, a quo procedunt linee ad circumferentiam Ecclesie.
12 quos] quod
Fi2408
marg.|
Vel aliter mystice {g}
Sol
iustitie id est Christus
marg.|
{g}
Oritur
] generationi, que advenit id est bonis per gratiam.
marg.|
{h}
Et occidit
] generationi que preterit id est malis.
marg.|
{i}
Et ad locum suum revertitur
] qui intelligitur Ecclesia predestinatorum. Unde Ez. 44.b.13 Locus solii mei et locus vestigiorum pedum meorum, ubi habito in medio filiorum Israel in eternum. Quibuscumque ergo Christus oriatur per gratiam ne occidat in hac vita, ad predestinatos revertitur, ut eos finaliter illustret per gratiam et exeuntes de domo excipiat in gloria.
13 Ez. 44.b] Ez. 43
Fi2408
marg.|
{g} Vel
Oritur sol
iustitie inferis
et occidit
superis, quando descendit ad inferos qui erant in limbo. Et tunc impleta est prophetia. Is. 9.a. Habitantibus in regione umbre mortis lux orta est eis.
marg.|
{i}
Et ad locum suum revertitur
] id est ad Patris solium, sive sinum erepta preda suorum.
marg.|
{g} Vel
Oritur Sol
] iustitie Iudeis utroque modo et spiritualiter et secundum carnem.
marg.|
{h}
Et occidit
]14
*
utroque modo eis.
14 occidit
Dur114 Fi2408
] + similiter
Ed1703 Ed1754
marg.|
{i}
Et ad locum suum revertitur
] in fine mundi id est ad Iudeos. Is. 10.c. Si fuerit populus tuus Israel quasi arena maris, reliqui convertentur ex eo.
marg.|
{a} Δ
Ibique renascens
] id est iterum nascens spiritualiter.
marg.|
{b}
Gyrat per meridiem
] id est Iudeos eos illustrans, pariter et inflammans et per eos alios. Unde Eccl. 43.a. Sol in meridiano exurit terram.
marg.|
{d}
Et flectitur ad Aquilonem
] id est ad gentes frigidas frigore infidelitatis. Et quia non erat missus Christus, nisi ad oves, que perierant, domus Israel : ut dicitur Mt. 15.c. merito flecti dicitur ad Aquilonem. Et hoc est quod dicitur Ier. 14.b. Quare quasi colonus futurus es in terra et quasi viator declinans ad manendum ? Ideo ponitur lumen in Missa in sinistra parte.
marg.|
{e}
Lustrans universa in circuitu pergit Spiritus
] Christi in suis, scilicet quia in omnem terram exivit sonus eorum.
marg.|
{h}
Et in circulos suos revertitur
] id est ad Iudeos, a quibus exierat. Et hoc significat translatio libri in Missa, qui de dextera fertur in sinistram : Et iterum in fine Misse refertur ad dexteram.
Numérotation du verset
Qo. 1,5
moraliter
moraliter
marg.|
{g}
Oritur Sol
] in Baptismo.
marg.|
{h}
Et occidit
] per peccatum.
marg.|
{i}
Et ad locum suum revertitur
] per penitentiam.
Numérotation du verset
Qo. 1,6
moraliter
moraliter
marg.|
* {b}
Gyrat
] id est gyrare facit :
marg.|
{c}
Per meridiem
] id est per bona opera, vel per futurorum gaudiorum considerationem.
marg.|
{d}
Flectitur ad Aquilonem
] per adversorum tolerantiam, vel eternorum suppliciorum considerationem.
marg.|
{e}
Lustrans universa in circuitu pergit Spiritus
] quia utrobique Christus illuminat et pergere facit de virtute in virtutem.
marg.|
{k}
Et in circulos suos revertitur
] id est reverti facit Sanctos suos de se ad se : de se iusto, ad se misericordem ; de se principio, ad se finem.
marg.|
Item aliter {g}
Oritur Sol
] presentis prosperitatis.
marg.|
{h}
Et occidit
] id est statim ad occasum tendit. Et hoc, ut nemo de ortu huius Solis gaudeat, cui tam inevitabilis, tamque velox succedit occasus. Insensatus est igitur, qui Solem semper in ortu suo nititur detinere et ab eo prohibere occasum. Hic est qui prosperitatem semper nititur retinere et adversitatem omnimodam declinare, Hic vult facere miraculum sicut Iosue 10.c. Sol, inquit, contra Gabaon ne movearis et Luna contra vallem Hailon. Gabaon interpretatur vallis mestitie, vel proclivium iniquitatum, hoc est cor avari. Hailon interpretatur ubi erant ursi, vel ubi sunt ursi, hoc est venter gulosi. Hic Sol oritur communiter bonis et malis. Unde Mt. 5.g. Orate pro persequentibus et calumniantibus vos, ut sitis filii Patris vestri qui in celis est, qui Solem suum oriri facit super bonos et malos.
marg.|
Sequitur {i}
Et ad locum ]
etc. Quis sit locus divitiarum, ipsemet ostendunt suo pondere. dum toto impetu ima petunt, nobis nudis de mundo exeuntibus, in mundo remanent. In quo patet quod mundi sunt divitie, non nostre. Unde infra 5.c. Sicut nudus egressus est de utero matris sue, sic revertetur et nihil auferet secum de labore suo. Item exponitur de Sole adversitatis. De quo Ps. 18. In Sole posuit tabernaculum suum.
marg.|
{g} Hic
Sol oritur Iustis et iniustis
] sed iniusti tristes illum excipiunt : Iusti vero constanter, libenter et letanter. Unde Paulus 2Cor. 11.g. Si gloriari oportet, que infirmitatis mee sunt gloriabor. Hic
Sol oritur
sed statim
occidit
quia brevis est omnis adversitas presens, que pro Domino sustinetur respectu premii quod meretur, 2Cor. 4. Id quod in presenti est momentaneum et leve nostre tribulationis supra modum in sublimitate eternum glorie pondus operatur in nobis. Si ergo doles de ortu Solis huius, gaudeas de occasu qui cursu velocissimo sequitur ortum, propter quod etiam dicitur torrens. Ps. 109. De torrente in via15 bibit etc.
15 in via]
om. Fi2408
marg.|
Sequitur {i}
Et ad locum suum revertitur
] Locus proprius huius Solis est cetus malorum. In electis enim locum non habet ad manendum ; etsi aliquando transeat exurendo, si quid in eis purgandum erat : Sed in malis mansionem et domicilium proprium habet transiens ab electis, ibi in eternum manebit. Is. 28.e. Flagellum inundans cum transierit, scilicet a bonis, eritis ei in conculcationem. Signanter autem dicit, inundans ; nam cum boni flagellantur, sive tribulantur quacumque tribulatione, proprium alveum exit aqua tribulationis id est malos.
Numérotation du verset
Qo. 1,7
marg.|
{k}
Omnia flumina ]
etc. Iuxta litteram supra ostendit Salomon mutabilitatem ignis et aeris, hic ostendit mutabilitatem aque, que quasi circulariter movetur. Et confirmatur hoc sententia Arist. in lib. de celo et mundo, ubi dicit quod abyssus sedes magna est et locus proprius aquarum et inde per multas excolationes oriuntur omnes fontes et flumina. Et dicunt Philosophi aquas dulces, que mari influunt, vel ardore Solis consumi, vel salsuginis maris pabula esse. Sed Ecclesiastes noster dicit eas per occultas terre venas ad capita fontium regredi et de matrice abysso in sua semper ebullire principia et in venis terre deponere amaritudinem. Est autem hec aquarum circularis mutatio, non a celestibus corporibus, sed a natura maris magni ; licet fluxus et refluxus temporalis sit, vel attribuatur lunationi, ut dicit Lucanus. Et hoc est quod dicit.
marg.|
{k}
Omnia flumina intrant in mare
] quasi in matricem omnium aquarum,
marg.|
{
73ra
}
Δ
{a}
Et mare non redundat
] id est16 non crescit inde, quia quantum ex parte una deorsum fluit in mare, tantum ex altera parte per occultos meatus revocatur ad ortum.
16 id est] et mare
Fi2408
marg.|
{b}
Ad locum unde exeunt, flumina revertuntur
] id est ad mare, vel ad capita fontium.
marg.|
{d}
Ut iterum fluant
] in mare.
Numérotation du verset
Qo. 1,7
mystice
mystice
marg.|
Θ mystice {k}
Omnia flumina ]
etc. per flumina significatur genus humanum quod in mortem velut in mare fluit. Unde 2Rg. 14.c. Dixit mulier Thecuites : Omnes morimur et quasi aque delabimur in terram, que non revertuntur. Iob. 14.b. Quomodo si recedant aque de mari : et fluvius vacuetur factus arescat ; sic homo, cum dormierit. Hec autem.
marg.|
{k}
Flumina intrant in mare
] id est mortis amaritudinem
marg.|
{a}
Θ
Et mare non redundat
] id est non satiatur mors, quo usque omnes mortui fuerint et tunc ipsa mors morietur. 1Cor. 15.d. Oportet illum regnare, donec ponat omnes inimicos sub pedibus suis, novissime autem inimica destruetur mors. Os. 13.d. Ero mors tua, o mors ; morsus tuus ero, inferne.
marg.|
{b}
Ad locum unde exeunt
] id est ad terram17.
17 ad terram
Dar114 Ed1703
] ad litteram
Fi2408
marg.|
{c}
revertuntur
] in morte. Gn. 3.d. In sudore vultus tui vesceris pane tuo, donec revertatis in terram, de qua sumptus es ; quia pulvis es et in pulverem reverteris.
marg.|
{d}
ut iterum fluant
] de morte ad vitam iterum redeant in generali resurrectione.
marg.|
{k}
Omnia flumina intrant in mare
] Per mare intelligitur Sacra Scriptura sive scientia : in qua flumina omnium doctrinarum vel scientiarum intrantium absorbentur,* sicut luce solis absorbentur lumina ceterarum stellarum. Unde Ps. 140 : « Absorpti sunt iuncti petre Iudices eorum ». Quod autem nomine maris Sacra Scriptura sive scientia intelligatur, dicitur expresse Is. 11.c. « Repleta est terra scientia Domini sicut aqua maris operientis ».
marg.|
Alio modo intelligitur per mare Virgo Maria : Unde et Maria amarum mare interpretatur : in qua omnia flumina gratiarum et donorum spiritualium intraverunt cum ipso fonte. Lc. d. Spiritus sanctus, inquit ei Angelus, superveniet in te et virtus Altissimi obumbrabit tibi. Et tamen non redundavit Maria id est non intumuit per superbiam neque revomuit per iactantiam ; sed infra alveum humilitatis sue omnia receptavit et servavit : Ecce, inquit, ancilla Domini etc. Ipsa est aqueductus. per quem fons irrigans Paradisum influit civitati Bethulie : Idt. 7.b. id est toti Ecclesie. Et hoc est quod ipsamet dicit Eccl. 24.d. Ego quasi fluvius Dorix et sicut aque ductus exivi de Paradiso : dixi, rigabo hortum plantationum.
marg.|
Item per mare intelligitur cetus impiorum. Unde Is. 57.d. Impii quasi mare fervens quod quiescere non potest. In hoc mare intrant omnia flumina divitiarum temporalium, divitiarum carnalium et vanitatum honorum ; et tamen non redundat, sed amplius sitit, sicut crescit ardor ignis crescentibus lignis. Unde Prv. 27.c. Infernus et perditio numquam replentur ; similiter et oculi hominum insatiabiles. Eodem 30.c. Tria sunt insatiabilia ; et quartum quod numquam dicit, sufficit. Tale mare non fuit Iob. Unde dicit 7.c. Numquid mare sum ego aut cetus, quia Circumdedisti me carcere ?
marg.|
Item mare mundus est qui tumescit in superbis, spumat in luxuriosis, omnes aquas recipit, nec redundat in avaris.
marg.|
Flumina
sunt Doctores et Predicatores, qui totum mundum influunt et irrigant pluvia sancte predicationis. De quibus Ps. 92. dicit : Elevaverunt flumina, Domine, elevaverunt flumina vocem suam. Hec flumina
intrant in mare
id est mundum ad irrigandum et fecundandum. Unde Hab. 3.d. Viam fecisti in mari equis tuis id est Predicatoribus.
marg.|
{a}
Et mare ]
etc. id est mundus non proficit ex doctrina ; sed flumina ipsa in maris amaritudinem convertuntur, maxime per avaritiam Ier. 6.c. A minore usque ad maiorem omnes avaritie student et a Propheta usque ad Sacerdotem omnes faciunt dolum.
marg.|
{b}
Ad locum unde exeunt flumina revertuntur
] id est ad sanctum otium contemplationis, ubi implentur, ubi hauriunt quod postea predicando effundunt, redeunt Predicatores impleto officio predicationis, alioquin cito siccantur, sicut alveus sine fonte. Unde Act. 1.a. dixit Dominus Discipulis suis : Accipietis virtutem ex alto in vos et eritis mihi testes in Hierusalem.
marg.|
Vel
Ad locum unde exeunt flumina revertuntur
id est ad sacram Scripturam, que est abyssus aquarum, unde vim fluendi et testimonia accipiunt, ut credatur eis. Sicut dicit Hieronymus Non credat aliquis meis litteris, nisi quicquid dixero, per vetus, aut novum Testamentum probavero. De hoc dicitur Iob. 28.a. Habet argentum venarum suarum principia. Vel locus, unde exeunt flumina doctrinarum et gratiarum, Deus est Eccl. 1.a. Omnis Sapientia a Domino Deo est. Ad hunc locum revertuntur flumina.
marg.|
{d}
Ut iterum fluant
] cum Predicatores et Doctores de profecto doctrine, vel predicationis sue gratias Deo agunt et ei totum attribuunt, sibi nihil, dicentes, servi inutiles sumus : quod debuimus facere, fecimus. Lc. 17.c. Hoc est quod dicit Dominus ad Iob. 38.d. Numquid mittes fulgura et ibunt et revertentia dicent tibi : adsumus ? Hoc impletum est Lc. 10.c. Reversi sunt septuaginta duo cum gaudio dicentes : Domine, etiam demonia subiiciuntar nobis in nomine {
73rb
} tuo
.
Omnes iste mutationes rerum visibilium, que dicte sunt litteraliter et spiritualiter ; expresse notantur Eccl. 14.c. ubi dicitur : Alia generantur et alia deiiciuntur, sic generatio carnis et sanguinis, alia finitur et alia nascitur. Ecce quod hic dicitur : Generatio preterit et generatio advenit. Et postea quasi ponens mysterium subdit Eccl. 14.c. Omne opus corruptibile in fine deficiet ; et qui illud operatur, ibit cum illo : et omne opus electum iustificabitur ; et qui illud operatur, honorabitur in illo. Item Eccl. 40.b. Omnia, que de terra sunt in terram revertentur et aque omnes in mare convertuntur. Et hoc est quod hic dicitur : Omnia flumina intrant in mare etc.
Numérotation du verset
Qo. 1,8
marg.|
Cuncte res
etc. Mutabilitatem omnium in tribus rerum principiis id est igne, sive Sole, aqua et aere, secundum motum moventem supra explicuit Ecclesiastes ; nunc autem quam inexplicabilis sit eadem mutabilitas, secundum motum, qui movetur per singula queque orientia et occidentia in universitate ostendit, dicens.
marg.|
{e}
Cuncte res
] id est rerum cause et nature.
marg.|
{f}
Difficiles
] ad intelligendum, ad explicandum, quia nec numerari multitudine, nec comprehendi quantitate, nec investigari possunt profunditate.
marg.|
{g}
Non potest homo eas explicare sermone
] aliis plene, scilicet quia sensus humanus ita involutus est tenebris quod vix pauca etiam secundum superficiem attingere potest, qui etiam si omnia id est singula secundum exteriorem speciem cerneret, vim latentem et naturam invisibilem rerum nullatenus penetraret. Rerum enim quedam ad sensum hominis veniunt secundum speciem exteriorem tantum ; alie penitus absconduntur, vel quia loco remote sunt, vel quia presentes subtilitate sua sensum humanum excedunt : Universitas autem rerum huiusmodi omnino incomprehensibilis est et secundum exteriorem speciem et secundum interiorem qualitatem. In hac autem mutabilitatis confusione magis difficile et quasi ineffabile videtur quod singulorum corruptio est ipsius universi pulchritudo. Unde sensus humanus ista considerans et in corruptione singulorum tristatur et in ordinatissima pulchritudine universitatis delectatur : Miro enim et ineffabili modo Conditor in creatura sua simul et per corruptionem singulorum affligit malitiam et per pulchritudinem universi delectat naturam : et hoc totum facit, ut cognoscat homo afflictione sua, quid per culpam meruit ; et in delectatione, quid amiserit. Quod premissum est, pertinet ad afflictionem malitie ; quod sequitur ad delectationem nature.
marg.|
{h}
Non satiatur oculus visu
] tam interior, quam exterior oculus, admirans pulchritudinem universi per se videns.
marg.|
{i}
Nec auris impletur auditu
] ab alio suscipiens. Vel ideo [non satiatur oculus visu. nec auris impletur auditu quia per hos sensus rerum visibilium pulchritudo mira iucunditate animum interius afficit et sui contemplatione inenarrabilem quandam invisibilium bonorum concupiscentiam in eo accendit.
marg.|
Vel ideo
non satiatur oculus visu
quia mens humano intellectu mundum non sufficit capere et tamen desiderat, quia omnes homines natura scire desiderant
Nec auris impletur auditu
quia affectus hominis maius quid quam sit mundus, desiderat, Capax enim Dei est, nec minus ei sufficit : Unde miro modo nec cor humanum toti mundo sufficit, nec totus mundus cordi humano : Intellectus enim succumbit in cognoscendo, sed affectus transcendit in desiderando. Tendat se intellectus, quantum poterit ; nec totum capere potest. Quare hoc ? Quia cuncte res difficiles. Amor vero totum haurit ; et adhuc satiari non potest. Quare hoc ? Quia intellectum supereminet affectus ; nec quiescit, donec ad illum pervenit, a quo factus est, ut esset ; et ad quod factus est, ut esset : et ad quod factus est, ut in illo beatus esset. Vel aliter. Quia predixerat Salomon [Cuncte res difficiles et non potest homo eas explicare sermone posset homo credere quod cognitione ad minus posset eas comprehendere ; ideo adiunxit Salomon :
marg.|
Non satiatur oculus visu, nec auris impletur auditu
] quasi dicat : non solum non potest homo eas explicare sermone, sed nec sensu capere, vel investigare : Nam si per se contemplari incipiat, non satiatur oculus visu ; sed erudiri ab alio querit : nec impletur auris auditu. Sunt autem difficiles cuncte res triplici intellectu, quo res consideratur a nobis. Primus intellectus est, quo Trinitatem nobis quodammodo pingunt et insinuant et loquuntur velut quedam verba : Materia enim sua, Patrem loquuntur : Specie sive forma Filium. Complexu vero materie et forme, Spiritum sanctum, qui est nexus ineffabilis et complexio Patris et Filii. Et propter hoc res dicuntur vestigia Dei. Iob. 11.b. Forsitan vestigia Dei comprehendes.
marg.|
Et Augustinus in libro de libero arbitrio vocat eas natus Dei. Ve, inquit, illi,
{3.
73va} qui diligit nutus tuos pro te. Secundus intellectus est, qui loquuntur nobis, non nobis non personas proprie, sed appropriata personis id est Potentiam, Sapientiam, benignitatem. Nam per magnitudinem loquuntur Potentiam, que Patri appropriatur : Per pulchritudinem Sapientiam, que Filio : Per utilitatem loquuntur bonitatem, que Spiritui Sancto appropriatur. Et de hoc dicitur Rm. 1.c. Invisibilia Dei etc. Item Sap. 13.b. A magnitudine speciei et creature, poterit Creator horum cognoscibiliter videri.
marg.|
Tertius intellectus est, quo nobis innuunt, quid faciendum ; sicut formica docet nos providentiam, ut patet Prv. 6.a. ibi : Vade ad formicam, o piger et disce Sapientiam. Ideo dicitur Eccles. 1.b. de Deo quod effudit Sapientiam suam super omnia opera sua. Unde Iob. 12.b. Interroga iumenta et docebunt te : volatilia celi et indicabunt tibi : loquere terre ; et respondebit tibi. Nullum enim est animal, imo nulla pars animalis, nulla omnino creatura visibilis, a qua non possimus aliquid haurire Sapientie salutaris. Sed movet aliquos, quare Ecclesiastes de auditu et visu potius, quam de aliis tribus sensibus hic loquatur. Ad quod dici potest quod visus et auditus sunt excellentiores aliis sensibus et plus conferunt discipline, unde et sublimiorem sedem in corpore sortiti sunt et sicut aure verbum hominis percipitur, sic oculo verbum Creatoris ; quod verbum est quelibet creatura visibilis, per quam nobis loquitur incessanter. Ideo competenter oculi in corpore humano ante faciem positi sunt et aures a latere collocate ; quasi per hoc nobis dicatur quod intentio nostra principaliter debet dirigi in Deum, secundario in proximum. Ad compescendam igitur aviditatem et temeritatem curiose perscrutationis creaturarum, que nec intellectum satiant, nec affectum quietant, quia vanitas sunt, dixit Ecclesiastes. [Cuncte res difficiles etc.
marg.|
Oculus enim mentis creatus est famelicus et capax prime veritatis et ideo nulla creata veritas replet illum. Et auris mentis similiter quod idem est quod oculus, sed oculus dicitur in propria speculatione, auris in aliena eruditione : non impletur alia veritate, quam prima. Unde Tullius. Pabulum et cibus ingeniorum et animorum est contemplatio, consideratioque nature sempiterne. Sequitur.
Numérotation du verset
Qo. 1,9
Quid est quod fuit ? Ipsum quod futurum est. Quid est quod factum est ? Ipsum quod faciendum est.
marg.|
Possunt autem hec omnia subtilius exponi ad litteram ab illo loco.a}
Quid est quod fuit ]
etc. ut istum transitum rerum reddat Salomon pro causa, quare non satiatur oculus visu, nec auris auditu. Species enim rerum transitoriarum per sensum advenientes concupiscentiam excitant ; sed cito fugientes desiderium fraudant quia non solum a presentia, sed etiam a memoria labuntur. Sed cum Salomon intendat hic persuadere contemptum presentium, quare non commemorat presentia, sed tantum preterita et futura. Non querit. Quid fuit quod est ; vel quid erit quod est : sed
quid est quod, fuit
?
Et respondet. Ipsum quod futurum est
] Et postea replicat eandem questionem.
Quid est quod factum est
? Et respondet Ipsum quod faciendum est non dicit ipsum quod est. Ad hoc dicendum est quod ideo tacet presentia, ut illa sola non esse ostendat, que sola esse videntur id est presentia, que vera consideratione non sunt : quia dum incipiunt esse ex eo quod dum est, statim desinunt esse in id quod iam non est ; et ita pene nihil {
74ra
} sunt. Propter hoc non interrogat Salomon : Quid fuit quod est ; sed
quid est quod fuit
quasi dicat : ex preteritorum consideratione perpendite, quid debeatis de supervenientibus exspectare. Quod autem dicit quod fuit refertur ad res quod vero dicit
quod factum est
refertur ad actiones.18
18
¶Nota: Les manuscrits (
Fi2408
) et les éditions consultées placent ce paragraphe plus loin, entre la fin du commentaire du v. 11 et le début de celle du v. 12.
Numérotation du verset
Qo. 1,10
Nihil sub sole novum
marg.|
{c}
Hic
videtur Salomon errorem Gentilium confirmare, qui posuerunt mundum eternum et ex motu circulari celorum circularem esse generationem et corruptionem inferiorum et ideo eternum. Dicunt enim quod expleto magno anno, qui annus apud eos vertens dicitur, continens annos solares triginta sex millia, erunt omnes Stelle et omnes Planete in initio suorum motuum et eosdem effectus revolutionum suarum in res inferiores descendere et ideo omnia eadem redire scilicet eundem Adam, eandem Evam et sic de aliis : Talemque revolutionem omnium, ac recreationem semper sine principio fuisse et semper in idipsum futuram sine fine affirmant. Origenes aliam causam assignat istius revolutionis, ac reditus : que tamen omnia, quasi falsa et aliena a fidei veritate, transimus. Unde potest dici quod hoc verbum
quid est quod fuit
etc.concionatorium est et nihil habet assertionis ; vel pertinet ad illud quod dicitur Gn. 2.a. Requievit Deus ab omni opere quod patrarat id est a creatione novarum specierum ac generum ; non a gubernatione : Nam scriptum est : Pater meus usque modo operatur et ego operor, Iob. 5.c.
marg.|
{c} Quod ergo dicitur
Nihil sub sole
] novum etc. referendum est ad rerum similitudinem, que in suis generibus sic institute sunt a principio, ut unumquodque secundum similitudinem sue proprie originis propaginem extendat, nec terminum eius excedat. Singula igitur in semetipsis per immutabilitatem stare non possunt, tamen in genere suo per similitudinem statum suum custodiunt et hoc est quod dicitur.
marg.|
{a}
Qu
id est
quod fuit ? Ipsum ]
etc. in specie non in se, ut homo mortuus et homo nasciturus ; quorum eadem natura, non eadem substantia.
marg.|
{b}
Et qu
id est
quod factum est
]
a D
eo, vel ab homine, vel a natura ? [Ipsum quod faciendum est in similitudine generis, non identitate substantie.
marg.|
{c}
Nihil sub Sole novum
] non tamen eternum. Eternum quippe non est,
{3.
73vb} quia in seipso preterit. Novum iterum non est, quia in similitudine sui generis iam precessit, vel in Dei prescientia, ut dicit quedam Glossa
marg.|
{d}
Nec valet quisquam dicere
] vere [ecce hoc recens est : Iam enim precessit in seculis, que fuerunt ante nos similitudine generis : quia septima die requievit Dominus ab omni opere quod patrarat id est a creatione nove speciei : vel in prescientia Dei, ubi iam sunt facta, que futura sunt in natura. Hic percutit Salomon illos, qui de factis suis, aut dictis, aut inventis quasi novis et inauditis gloriantur, cum nihil novum laudabile cogitari, vel dici possit quod non iam diu ante vel factum, vel dictum fuerit vel inventum. Contra hoc obiicitur de miraculis, que quotidie nova fiunt, que numquam facta fuerunt. Ad hoc dicit Ier. quod facta fuerunt in prescientia Dei. Vel potest dici quod si non eadem : tamen similia in genere facta fuerunt.
Numérotation du verset
Qo. 1,11
marg.|
{e}
Non est priorum ]
etc. apud eos, qui modo sunt.
marg.|
{f}
Sed nec eorum ]
etc. quasi dicat : ita transeunt omnia, ut nec memoria eorum maneat. Vanissime ergo laboratur in his. Sap. 5.b. Transierunt omnia illa, tamquam umbra et tamquam nuntius precurrens et tamquam navis, que pertransit fluctuantem aquam : cuius cum preterierit, non est vestigium invenire. Ier. Sicut preterita apud nos abscondit oblivio : sic que nunc fiunt, hi, qui futuri sunt, scire non poterunt. Hic percutiuntur illi, qui nomen et gloriam suam extendere conantur in posteros. De quibus Ps. 48. Vocaverunt nomina sua in terris suis, sed periit memoria eorum cum sonitu. Ier. Estne verbum, de quo dicatur Ps. 9. Vide hoc novum est ? Iam enim fuit in seculis, que fuerunt ante nos. Symmachus apertius dicit. Putasne, est, qui possit dicere : Vide hoc novum est ? Iam enim factum est in seculo quod fuit ante nos. Vel ideo dicitur quod priorum et futurorum non est memoria, sed tantum presentium, quia que ante mundi constitutionem fuerunt et post mundi finem futura sunt nobis velata sunt : sed que a principio mundi usque ad finem facta sunt, illa nobis nota sunt. Quod figuratum est, Is. 6.a. In duobus Seraphin, qui duabus alis velabant caput Domini et duabus pedes, duabus volabant, media relinquentes nuda.
marg.|
{e}
Hieronymus ponit aliam litteram iuxta Septuaginta :
Non est memoria primis et quidem novissimis, qui futuri sunt, non erit eis memoria cum his, qui futuri sunt in novissimo
] que sic exponitur ad litteram : Non est memoria primis id est Antecessoribus nostris, de his, supple, que precesserunt eos : et quidem novissimis, qui futuri sunt in novissimo id est sicut nec illis, qui erunt in novissimo.
Numérotation du verset
Qo. 1,11
moraliter
moraliter
marg.|
{e}
Non est memoria
] primis in gloria huius mundi id est amantibus hic primatum glorie secularis, non est memoria de gloria, quam habuerunt. Et quidem novissimis, qui futuri sunt id est abiectissimis, hi, qui se novissimos reputant et a mundo similiter novissimi reputantur.
Non
erit
memoria
cum his, qui futuri sunt in novissimo id est in inferno. Et hoc est quod legitur Mt. 20.b. Erunt primi novissimi et novissimi primi id est qui modo sunt in gloria mundi ; erunt in inferno novissimi : et qui modo novissimi sunt in mundo, erunt primi in gloria Dei. Et quanto aliquis abiectior est hic, tanto gloriosior erit in futuro. Unde David dixit ad Michol. 2Rg. 6.d. Vivit Dominus, quia ludam ante Dominum, ludam. et vilior fiam, plus quam factus sum et ero humilis in oculis meis et cum ancillis, de quibus locuta es, gloriosior apparebo. Necesse est enim, ut qui se humiliat, exaltetur. Lc. 14.c. Et qui magis se humiliat, magis exaltetur. Est enim humilitas fons, qui tantum ascendit, a quam alto descendit. E converso superbia tantum descendit a quam alto venit.
Numérotation du verset
Qo. 1,12
marg.|
{a}
Ego Ecclesiastes
] Hucusque Salomon de rerum vanitate disputavit generaliter, brevi sermone tam multa complexus, ut mirandum sit, quo pacto totum de singulis et totum de toto ita bene dixerit, ut ad brevitatem nihil minus ; ad evidentiam nihil amplius dicendum videatur : Sed hoc facit Sapientia, que in toto tota est et in singulis tota, nec in singulis tota contrahitur nec in toto tota dilatatur : Est enim unitas que minor esse non potest : est etiam immensitas, que maior esse non potest. Ob hoc autem Sapientia in tam brevi sermone totam universitatis effigiem expressit, ut in parvo magnum videamus quod totum in toto videre non possumus. Recte ergo postquam docuit, qualia sunt que nobiscum facta sunt : transit, ut doceat nos, quid sentire, vel exspectare debeamus de his, que a nobis fiunt. Salomon autem seipsum in exemplum omnium, que dicturus est, proponit, asserens se cuncta, que dicit experimento didicisse, ac probasse ita esse. Personam vero suam ideo talem proponit, ut non incredibile videatur alicui omnium eorum que dicit, eum experimentum habere potuisse. Unde primo, ostendit potestatem et dignitatem suam, ubi dicit : [
Ego Ecclesiastes fui Rex in Hierusalem. Sapi
entiam quoque suam ostendit, ubi dicit :
Ecce magnus effectus sum et precessi omnes Sapientia
etc.
marg.|
Divitias etiam suas ostendit, ubi dicit infra 2.a. Magnificavi opera mea et edificavi mihi domos et plantavi vineas etc. Postea luxum et voluptatem suam ostendit, cum adiungit : Feci mihi cantatores et cantatrices et delicias filiorum hominum. infra 2.b. In his omnibus experimentum se habuisse testatur et nihil in eis, nisi afflictionem spiritus invenisse et superfluam vanitatem, que gradatim ascendit et semper in peius proficit. Nam in his prima vanitatis origo reperitur curiositas, deinde cupiditas, postremo voluptas. Prima pertinet ad concupiscentiam oculorum. Secunda ad ambitionem seculi. Tertia ad concupiscentiam carnis. Per quos gradus vanitatis mens humana defluit a veritate : A quo defluxu Ecclesiastes volens nos revocare dicit.
marg.|
{a}
Ego Ecclesiastes
] cui Dominus dedit tantam Sapientiam.
marg.|
{b}
Fui Rex in Hierusalem
] que erat Metropolis Regni eius.
Numérotation du verset
Qo. 1,13
marg.|
{c}
Et proposui in animo meo
] sponte scilicet.
marg.|
{d}
Querere
] ignotum.
marg.|
{e}
Et investigare
] profundum. Vel
marg.|
{d}
Querere
] ab aliis doctoribus.
marg.|
{e}
Et investigare
] per signa et effectus.
marg.|
{f}
Sapienter
] id est non levibus persuasionibus, sed sapientiali id est magistrali inquisitione et ex indubitatis atque certissimis.
marg.|
{g}
De omnibus, que sunt sub Sole
] id est que sunt in tempore et subiacent vanitati. Non dicit, proposui querere et investigare omnia, que sunt sub Sole : sed de omnibus causas et rationes, cur, scilicet parvuli corripiantur a Demone, cur pii et impii pariter naufragio demergantur ? an hoc et huiusmodi casu an iudicio Dei fiat. Si iudicio ubi iustitia ? si casu, ubi providentia ? Quod querere et investigare multo maius est, quam investigare omnia, que sub Sole sunt : Nam cause et rationes huiusmodi invisibiles sunt : illa vero visibilia sunt. Sed nonne supra sensum hominis est causas et rationes omnium, que sub Sole sunt, deprehendere intellectu ? Constat quod sic : Stultus ergo fuit Ecclesiastes proponendo hec. Non enim licet investigari quod non licet sciri, potest tamen proponi quod non potest fieri. Sed quia in his omnibus, que foris apparent, non potest perfecta veritatis cognitio, vel quies mentis inveniri : videns Salomon impudentis desiderii ardorem et stulte curiositatis errorem, qua se in cognitione rerum visibilium supervacue extendit et quod suiipsius et Creatoris cognitionem aut habitam negligit, aut non habitam querere dissimulat et tanta rerum occupatione maiorem suis viribus difficultatem reperiens, ait.
marg.|
{h}
Hanc occupationem pessimam
] id est per diversa et varia rerum genera animum cruciantem et ab interioribus retrahentem.
marg.|
{i}
Dedit
{3.
74rb}
Deus filiis hominum
id est imitatoribus hominum id est carnalibus hominibus id est permisit homines carnales ruere in hanc curam superfluam, ut cupiant scire, que non valent, vel non licet, propter curiositatem suam, quam sponte incurrerent. simile Rm. 1.c. Commutaverunt veritatem Dei in mendacium ; et coluerunt et servierunt creature potius, quam Creatori : propterea tradidit illos Deus id est tradi, vel cadere permisit in passiones ignominie.
marg.|
{k}
Ut occuparentur in ea
] nec proficerent, quia quanto plus inquiritur circa hanc veritas, tanto amplius dubitatur. In penam vero primorum parentum, qui male ambierunt scientiam, quam Diabolus promittebat, punita est tota posteritas eorum occupatione curiositatis : que quidem mala est laboriositate, peior fallacitate, pessima inflationis culpabilitate. De qua dicitur 1Cor. 8.a. Scientia inflat. Vel mala est malitia penalitatis, que circa necessitatem vite presentis versatur. De qua dicitur Mt. 7.d. Sufficit diei malitia sua. Peior est malitia damnositatis, quia a rerum salutarium studio nos abducit. Pessima est malitia culpabilitatis.
marg.|
Vel in hoc quod dicit occupatio pessima, triplex innuitur esse occupatio. Prima mala, secunda peior, tertia pessima. Prima est necessitatis, que cum sit miserie presenti necessaria ; mala est ad miseriam, non ad culpam : quia etsi penam habeat a beatitudine alienam ; culpam tamen non habet iustitie contrariam.
marg.|
Secunda est curiositatis, qua mens humana instat scrutari, aut que scire non convenit, aut que scire noxium est. Tertia est cupiditatis, qua mens humana in acquirendis et conservandis temporalibus distenditur.
marg.|
Describitur autem occupatio a Magistro Hugone de Sancto Victore sic. Occupatio est distractio et illaqueatio mentis, que avertit et dissipat et illaqueat eam, ne cogitare valeat ea, que salutis sunt. Curiositas vero nihil aliud est, quam intellectus humani libidinosa prostitutio, passim quamlibet veritatem amplexantis et cum ea fornicantis, vel ut verius dicatur, adulterantis : nam prima veritas, que Deus est, sola sponsa est intellectus humani. Unde illa sola amplexanda est, velut sponsa ; cetere sicut ancille, vel famule sunt.
marg.|
Item curiositas est fames pervalida, bolismus insatiabilis veritatum.
marg.|
Propter quod dicitur de curiosis : Famem patientur, ut canes. Ier. dicit quod Theodotion et Septuaginta pro occupatione posuerunt Peritaman quod interpretatur distensio eo quod in varias sollicitudines mens hominis distendatur : et quanto plus exterius distenditur, tanto amplius interius inanescit. Symmachus ponit Lisaman quod interpretatur occupatio. Aquila Amen quod idem est.
Numérotation du verset
Qo. 1,13
moraliter
moraliter
marg.|
Moraliter, autem reprehendit Salomon hic curiose scrutantes opera Dei : De quibus dicitur Rm. 12.a. Non plus sapere, quam oportet sed sapere ad sobrietatem Eccl. 3.c. In supervacuis rebus noli scrutari multipliciter et in pluribus operibus eius non eris curiosus. Plurima enim super sensum hominum ostensa sunt tibi : multos enim supplantavit suspicio illorum id est sursum aspectio et in vanitate sensus eorum deiiciunt. Gregorius Fluvius, qui in multos rivos dividitur, cito a suo alveo desiccatur.
Numérotation du verset
Qo. 1,14
marg.|
{l}
Vidi
] mentis intuitu.
marg.|
{m}
Que fiunt cuncta sub Sole
id est omnia temporalia.
marg.|
{n}
Et ecce universa
sunt
vanitas et afflictio spiritus
dum diversis cogitationibus rapitur et nusquam invenit quietem, quasi dicat : Ecclesiastes, experiendo cognovi quod universa temporalia sunt vanitas et afflictio spiritus. Feci enim quod potui et defeci, quando ad omnia perscrutanda me effudi, quoniam in tanta rerum multitudine et rei latentis profunditate, dum intellectus spargi incipit, incipit reverberari, pondus tanti laboris non potest sustinere hominis fragilitas. Ideo hoc videns Ecclesiastes et in se reversus cepit cogitare stultum esse et vanum istarum rerum scientiam tam pertinacis studio hominem mortalem querere, qui non solum extra naturam eius sunt facte : sed nec saluti eius si sciantur, aliquid addere possunt, nec auferre aliquid si nesciantur. Et hoc est quod dicit.
marg.|
{l}
Vidi que fiunt ]
etc. id est consideratis omnibus novi vanum esse quod filii hominum occupentur hac pessima occupatione. Sed quare non vident homines hoc ? quare laborant inaniter et non sentiunt afflictionem suam ? Quia :
Numérotation du verset
Qo. 1,15
marg.|
{o}
Perversi difficile corriguntur ]
etc. Quia perversi sunt, afflictionem suam non sentiunt, imo delectantur in ea putantes sibi bene esse, dum male est, ponentes lucem tenebras et tenebras lucem, estimantes dulce amarum et amarum dulce. Is. 5.e. Et delicias reputantes sub sentibus cruciari. Sunt autem et aversi et perversi huiusmodi homines. Aversi a Deo, perversi in semetipsis et aversi non
{3.
74va}
faci
le convertuntur et [perversi difficile corriguntur et stultorum infinitus est numerus quia non tot essent si corrigi potuissent. In hoc enim clare patet, quam difficilis sit perversorum correctio quod infinita sit stultorum multitudo ; perversitas reddit ad correctionem difficiles, multitudo stultorum contra veritatem audaces. Quanta autem sit afflictio spiritus circa temporalia, patet : Non enim est genus tormenti, quo non torqueant amatores suos. Primo enim paupertate afficiunt spirituales divitias auferendo, deinde fame validissima et siti pessima torquent, ut et terram eos comedere cogant, ut patet in avaris et cenum sordidissimum bibere compellant, ut patet in luxuriosis ; deinde memoriam beneficiorum Dei et suorum malorum cognitionem auferunt et providentiam futurorum abscindunt. Unde Ez. 23.d. Nasum et aures tuas precident et que remanserint gladio cadent. Denique suspendit eos inanis gloria sic mutilatos, quasi ad spectaculum dum videri cupiunt ab hominibus, qui tantum vident ea, que patent. Postea iactantia excoriat, ira exurit, invidia putrefacit. Unde. Prv. 14.d. Putredo ossium invidia, tristitia cor rodit, Prv. 25.c. Sicut tinea vestimento et vermis ligno, ita tristitia nocet cordi. Avaritia vero ieiuniis, vigiliis, afflictionibus et laboribus innumeris torquet et distrahit, gastrimargia crepat, luxuria in luto conculcat ; ideo recte dixit universa temporalia afflictionem spiritus esse causaliter, que tot tormentis amatores suos excruciant.
marg.|
Quod autem dicitur universa vanitas
] refertur ad brevitatem quod dicitur et afflictio spiritus, refertur ad miseriarum multitudinem. Unde Iob. 14.a. Homo natus de muliere brevi vivens tempore, ecce vanitas ; repletur multis miseriis, ecce afflictio spiritus.
marg.|
Perversi
autem id est penitus aversi et intellectu a veritate et affectu a bonitate ; ideo
difficile
corriguntur quia nullius consiliis acquiescunt, sicut somniantes et ebrii et mente alienati, quibus suaderi non potest quod iustum est. Unde Prv. 18.a. Non recipit stultus verba prudentie, nisi ea dixeris que versantur in corde suo id est non credit esse vera, nisi somnia et deliramenta sua Ecclesiast. 22.a. Cum dormiente loquitur, qui narrat stulto Sapientiam.
marg.|
Stultorum infinitus est numerus
quia non sunt numerati sicut Sancti : de quibus Ps. 138. Dinumerabo eos et super arenam multiplicabuntur. Et de malis dicitur, Ps. 39. Multiplicati sunt super numerum.
Numérotation du verset
Qo. 1,16
marg.|
{a}
Locutus sum ]
etc. quia in corde vidi, unde et timui.
marg.|
{b}
Dicens ecce ]
etc. potentia et divitiis.
marg.|
{c}
Et precessi omnes ]
etc. quia eo petente Sapientiam, placuit Deo sermo eius. Unde dixit ei. Ecce dedi tibi cor sapiens et intelligens in tantum, ut nullus ante te similis tui fuerit, nec post te surrecturus sit, 3Rg. 3.b.
marg.|
Dicit autem hoc Interlineatris <Glossa> super hoc : [
Precessi omnes Sapientia
non Abraham, non Moysen et ceteros, sed qui fuerunt ante me in Hierusalem. Sed contra : Super illud Ex. 6.a. Nomen meum Adonai non indicavi eis, dicit. Glossa Per successiones etatum crevit cognitionis augmentum ; ergo plus cognovit Salomon, quam Abraham, vel Moyses.
marg.|
Item David fuit ante Salomonem in Hierusalem et David sapientior fuit, quam Abraham, vel Moyses. Sol. Non dicitur hic quod Salomon fuerit sapientior omnibus hominibus qui fuerunt, sed tantum Regibus qui fuerunt in Hierusalem. Et hoc dicit Inter. Sed non solvit, quia in originali expresse dicitur quod Salomon non fuit sapientior Abraham, vel Moyse. Ad id quod obiicitur, dicendum quod duplex est Sapientia, scilicet rerum et fidei. Sapientia rerum potest dici Salomon sapientior omnibus hominibus, sicut dicitur 3Rg. 3. Sed Sapientia fidei non fuit sapientior, quam Abraham, vel Moyses. Sequitur.
marg.|
{d}
Et mens ]
etc. oculis interioribus.
marg.|
{e}
Multa
] temporalia.
marg.|
{f}
Sapienter
] id est subtili et magistrali inquisitione, qua inquiritur propter quid et cognoscitur ex causis et ex propriis. Vel sapienter dicit se contemplativam, quia divina revelatione cognovit multa. Sapientia enim eius infusa fuit, non studio acquisita et ideo sublimior, atque nobilior fuit, etiam demonstrativis scientiis.
marg.|
{3.
74vb} {g}
Et didici
] quod utrique expositioni congruit, utrumque enim dicitur, hoc est, cum per propriam inquisitionem scientia habetur et cum per infusionem datur ; usu enim proprio augetur scientia humana.
Numérotation du verset
Qo. 1,17
marg.|
{h}
Dedique cor meum ]
etc. Recte dicit
dedi
non accommodavi, quia tempus dandum est Philosophie, non accommodandum, ut dicit Sen. Potest autem hec clausula intelligi cum premissis, vel inferri ex eis, quasi dicat : cum hec omnia locutus essem in corde meo, ex precedenti contemplatione fiduciam habens
dedi cor meum
altiora quererem et profundiora investigarem, scilicet [ut scirem prudentiam atque doctrinam
marg.|
Prudentia refertur ad naturas rerum, doctrina autem ad mores hominum. Vel prudentia proprie investigationis, doctrina aliene eruditionis. Vel prudentia de administrandis et agendis : doctrina de speculandis et contemplandis. Et etiam dedi cor meum, ut scirem.
marg.|
{i}
Erroresque et stultitiam
] Errores sectarum et opinionum, vite et actionum. Vel errores philosophantium circa veritatem et stultitiam laborantium circa voluptatem et vanitatem. Magister Hugo de Sancto Victore dicit quod errores et stultitiam, se voluisse scire testatur Ecclesiastes, non ut cognita vitaret, sed ut de malorum cognitione se extolleret et alios de malo opere damnaret. Error autem est, cum per ignorantiam malum committitur, stultitia vero est, cum malum cognitum non vitatur. Quia vero curiositas eum ad inquisitionem huiusmodi compellebat et superbia ad ostentationem, dignum fuit ut tumidum labor premeret et curiosum dissiparet,
marg.|
Unde sequitur
marg.|
{k}
Et agnovi quod in his quoque esset labor et afflictio spiritus
] id est labor vanus et inutilis : Labor enim utilis non affligit spiritum, sed reficit. Unde
Hieronymus pro hoc ponit : Et cognovi, quia et hoc est pastio venti, sive presumptio spiritus. Sed quomodo cognovit hoc Ecclesiastes ? Non scientia, sed propria experientia : Omnis enim ventus, sive potestas abusione sua laborat et affligitur, debilitatur et deficit : debito vero usu suo confortatur, delectatur et crescit. Verbi gratia : Si quis intorqueat virtutem operandi, que est in manibus ad ambulandum, aut virtutem ambulandi, que est in pedibus ad operandum, utramque debilitat ab usu suo et abusivo labore cogit deficere : Sic qui mentem humanam ad inquirenda, vel acquirenda aliena ab eis ad que nata sunt, intorquet, abusivo labore affligitur. Aliam vero causam subiungit Ecclesiastes, dicens.
Numérotation du verset
Qo. 1,18
marg.|
{l}
Eo quod in multa Sapientia multa sit indignatio
] iuxta litteram id est inflatio elationis, 1Cor. 8.a. Scientia inflat : Unde plerumque simultates et odia, conflictiones et pugne verborum de tumore scientie oriuntur : Indignantur enim huiusmodi, quando sibi contradicitur et multe littere faciunt eos insanire, sicut dicit Festus Paulo, Act. 26.f.
Numérotation du verset
Qo. 1,18
moraliter
moraliter
marg.|
moraliter Ubi multa Sapientia multa indignatio, quia quanto quis plus sapientiam de divinis assequitur, tanto amplius vitiis indignatur.
marg.|
Item per Sapientiam anime sua nobilitas innotescit : unde quanto maior est Sapientia, tanto magis indignatur anima se in his inferioribus occupari, que ea minus digna sunt. Vel sequitur.
marg.|
{l}
In multa Sapientia multa est indignatio
] id est abominatio cordis nauseantis. Multi enim scholares, qui in audiendo sacram scripturam senuerunt, fastidiunt ipsa sacra eloquia et motu indignationis qui nausea dicitur, vel abominatio, moventur in illa, dicentes : Trita et levia sunt ista, sicut quondam dixerunt filii Israel fastidientes manna. Nm. 21.b. Deest panis, non sunt aque, anima nostra nauseat super isto cibo levissimo. Et in Ps. 106. Omnem escam abominata est anima eorum.
marg.|
Item ubi est multa Sapientia
] id est multa virtus saporandi res prout sunt, ibi
multa indignatio
et abominatio, atque vomitus spiritualium spurcitiarum id est peccatorum. Sicut enim palatum corporale corporales spurcitie inficiunt et ab ipso abiiciuntur, nec stomachus corporalis sanus easdem retinet, sed toto indignationis impetu revomit : sic spiritualis stomachus, si sanus est, spirituales spurcitias tota festinatione per confessionem reiicit. Et sicut accidit quibusdam solo spurcitiarum aspectu pati stomachi indignationem, ita quod moventur ad nauseam : ita necesse est eos, qui multa huiusmodi Sapientia prediti sunt, multis undique et ubique indignationibus provocari, dum in medio spurcitiarum versantur id est deliciarum et divitiarum temporalium, que secundum Apostolum stercora sunt. Phil. 3.b. Nobis igitur omnibus verum est, ubi
{3.
75ra}
multa sapientia
: ibi multa indignatio spiritualis stomachi nauseantis.
marg.|
Vel sic accipitur indignatio pro ira, ubi est multa Sapientia id est rerum divinarum multa cognitio et vivendi bene multa peritia [utrumque enim istorum continet sapientia necesse est, ut ibi sit multa indignatio id est multa ira, primo in nosipsos : deinde in hostes sevissimos vite nostre : id est in vitia et Demones, qui incessanter nos provocant ad peccatum. Sequitur.
marg.|
{a}
Et qui addit ]
etc. Scientia proprie accipitur hic pro cognitione boni et mali de qua dicit Augustinus in libro de doctrina christiana quod facit hominem non foris se iactantem, sed interius lamentantem. Hac crescente crescit cognitio mali ; et ita necessario
qui addit scientiam
] sive homo, sive Deus
addit dolorem
de malo cognito. Scit enim quod potentes potenter tormenta patientur : Sap. 6.a. Et cui plus committitur, plus ab eo exigitur : Lc. 7.f. Et etiam quanto plus quis cognoscit peccatum suum, vel proximi, tanto plus tenetur dolere et de conversione gaudere. Unde Apostolus. 2Cor. 2.a. Si ego contristo vos et quis est, qui me letificet, nisi qui contristatur ex me ? id est iuxta meam voluntatem, convertendo se, scilicet a peccato.
Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Hugo de Sancto Caro. Postilla in totam Bibliam (Qo. Capitulum 1), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 01/05/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=hug&numLivre=29&chapitre=29_1)
Martin Morard, ed., Hugo de Sancto Caro. Postilla in totam Bibliam (Qo. Capitulum 1), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 01/05/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=hug&numLivre=29&chapitre=29_1)
Notes :