Capitulum 11

Numérotation du verset Qo. 11,1 

Mitte panem tuum
super transeuntes aquas quia post multa tempora invenies illum.
Numérotation du verset Qo. 11,2 

Da partes1 septem
1 partes] -tem Weber
necnon et octo
quia ignoras quid futurum sit
mali super terram.
Numérotation du verset Qo. 11,3 

Si replete
fuerint nubes
Imbrem
super terram effundent.
Si
ceciderit lignum
ad austrum
aut ad aquilonem
in quocumque loco ceciderit
ibi erit.
Numérotation du verset Qo. 11,4 

Qui observat
ventum
non seminat
et qui considerat nubes
numquam metet.
Numérotation du verset Qo. 11,5 

Quomodo ignoras que sit via spiritus
et qua ratione compingantur ossa
in ventre
pregnantis2
2 pregnantis] pregnatis Weber
sic nescis opera
Dei qui fabricator est omnium.
Numérotation du verset Qo. 11,6 

Mane semina semen tuum3
3 semen tuum] sementem tuam Weber
et vespere ne cesset
manus tua quia nescis quid magis
oriatur hoc aut4 illud et si utrumque
4 aut] an Weber
simul melius erit.
Numérotation du verset Qo. 11,7 

Dulce lumen
et delectabile est oculis
Videre
solem.
Numérotation du verset Qo. 11,8 

Si annis multis vixerit homo et in his omnibus5 letus6 fuerit
5 h. o.] inv. Weber |
6 letus] letatus Weber |
meminisse
debet tenebrosi temporis et dierum multorum qui cum venerint vanitatis arguuntur7 preterita
7 arguuntur] arguentur Weber
Numérotation du verset Qo. 11,9 

Letare ergo
iuvenis in adolescentia tua
et in bono
sit cor tuum in diebus iuventutis tue et ambula in viis cordis
tui et in intuitu oculorum tuorum
Et
Scito
quod pro omnibus his
adducet te Deus in iudicium.
Numérotation du verset Qo. 11,10 

Aufer iram a corde tuo
et amove malitiam
a carne tua. Adolescentia enim et voluptas
vana
sunt8.
8 Aufer... vana sunt] hic incipit capitulum 12 Weber

Capitulum 11

Numérotation du verset Qo. 11,1 
marg.| Mitte panem tuum ] etc. Due sunt partes iustitie, scilicet declinare a malo et facere bonum. Ad primam partem monuit Salomon in fine precedentis capituli, ibi : In cogitatione tua Regi ne detrahas. Hic hortatur ad secundam, quia non sufficit declinare a malo, nisi et fiat bonum. Unde dicit : Mitte panem tuum super transeuntes aquas, quia post multa tempora invenies illum. Et exponitur hoc multipliciter : Primo de pane materiali, qui ad modum seminis mittitur in terram fertilem et irriguam cum pauperi erogatur. Dicit ergo.
marg.| {i} Mitte ] quasi dicat : non solum porrige vicinis et proximis, sed etiam mitte remotis.
marg.| {k} Panem tuum ] non alienum, Prv. 3.b. Honora Dominum de tua substantia et de primitiis omnium frugum tuarum da pauperibus. Nomine autem panis omne beneficium intelligitur.
marg.| {l} Super transeuntes aquas ] id est super populos transeuntes cursu mortalitatis. Et est sumptum de 2Rg. 14.c. ubi dicit mulier Thecuites ad David : Omnes morimur et quasi aque dilabimur in terram que non revertuntur. Et Apc. 17.d. Aquas quas vidisti, ubi meretrix sedet, populi sunt et gentes et lingue. Vel super transeuntes aquas, de loco ad locum, de villa ad villam id est super peregrinos, quasi dicat : da eleemosynam tuam peregrinis transeuntibus, a quibus nullam exspectas {3. 101rb} remunerationem et tunc Dominus reddet eum fenore eterne retributionis. Et Io. 3.b. Carissime, fideliter agis, quicquid operaris in fratres et hoc in peregrinos. Ubi Glossa maxime a quibus nullam exspectas remunerationem. Et hoc est quod docet ipse Dominus, Lc. 14.c. Cum facis prandium, aut cenam noli vocare amicos tuos, neque fratres tuos, neque cognatos, neque vicinos, neque divites, ne et ipsi reinvitent te et fiat tibi retributio ; sed cum facis convivium, voca pauperes, debiles, claudos, cecos et beatus eris, quia non habent retribuere tibi ; retribuetur autem tibi in retributionem Iustorum. Et hoc est quod sequitur hic.
marg.| {m} Quia post multa tempora ] id est in die iudicii.
marg.| {n} Invenies illum ] cum fenore eterne retributionis, quia dare eleemosynam pauperi est accommodare Domino ad usuram, Prv. 19.c. Feneratur Domino, qui miseretur pauperis. Invenies, dicit, quia quod datur pauperi, secundum iudicium mundi videtur amissum. Et de hoc dicitur Eccl. 29.b. Perde pecuniam propter fratrem et amicum et non abscondas illam sub lapide in perditionem. Pone thesaurum tuum in preceptis Altissimi et proderit tibi magis quam aurum. Item Is. 58.c. Frange esurienti panem tuum et egenos vagosque induc in domum tuam. Secundo, exponitur de pane spirituali, id est verbi Dei quod similiter ad modum seminis mittitur in terram bonam et irriguam, cum aptis et idoneis fructificationi predicatur, ut dicit <Glossa> interlinearis Unde Is. 32.d. Beati, qui seminatis super omnes aquas, id est super omnes populos aptos fructificationi. Ubi enim fructus non speratur, non oportet effundere semen verbi Dei. Unde Eccl. 32.a. Ubi auditus non est, non effundas sermonem. Et Dominus Mt. 7.a. Nolite sanctum dare canibus, neque mittatis margaritas ante porcos. Dicit ergo.
marg.| {i} Mitte panem tuum ] id est doctrinam tuam, qua primo refectus reficias alios.
marg.| {l} Super transeuntes aquas ] id est super illos qui sunt terra irrigua et ad fructificandum idonea. ad litteram etiam non iacitur semen materiale in terram aridam, quia statim arescit semen, sicut legitur Mt. 13.a. Et non solum semen amittitur, sed et labor et fructus illius impeditur. Sic est et de semine verbi Dei, quia facientibus illud predicandum est, non otiosis et laborare nolentibus. Unde Dominus Mt. 21.d. Auferetur regnum Dei, id est sacra Scriptura a vobis et dabitur genti facienti fructus illius.
marg.| {m} Quia post multa tempora ] id est in futura vita.
marg.| {n} Invenies illum ] cum fruge conversorum, vel ad minus cum fructu eterne retributionis. De hoc Is. 55.c. Quomodo descendit imber et nix de celo et illuc non ultra revertitur, sed inebriat terram et infundit eam et germinare eam facit et dat semen serenti et panem comedenti ; sic erit verbum meum quod egredietur de ore meo, non revertetur ad me vacuum. Seminandum est ergo semen verbi Dei, ut multiplicetur et illius Sapientia, nisi publicetur, elabitur. Ideo dicitur Prv. 11.d. Qui abscondit frumenta in tempore, maledicetur in populis ; benedictio autem super caput vendentium. Lc. 19.d. Serve nequam, sciebas quod ego austerus sum tollens quod non posui et metens quod non seminavi ; quare ergo non dedisti pecuniam meam ad usuram et ego veniens cum usuris utique exegissem ? Et astantibus dixit : Auferte ab illo mnam et date illi qui habet decem mnas.
Numérotation du verset Qo. 11,2 
marg.| {o} Da partes septem, necnon et octo ] Diverse Glossa diversimode exponunt hoc ; quedam <Glossa> interlinearis exponit sic.
marg.| {p} Da partes septem ] id est observa vetus Testamentum quod per septenarium intelligitur propter septimum diem et septimam septimanam et septimum mensem et septimum annum quam servari iubebat.
marg.| {q} Necnon et octo ] id est insuper observa novum Testamentum quod per octonarium designatur, propter octavam resurrectionis. Simile est quod legitur Mi. 5.b. Suscitabit super eum septem pastores et octo primates homines, id est Patres et  DD. veteris Testamenti et Patres et  DD. novi Testamenti. Et secundum hanc expositionem sic ordinanda est littera.
marg.| {o} Da partes ] vite tue.
marg.| {p} Necnon et octo ] id est octonario novi Testamenti, hoc est, ordina vitam tuam secundum documenta veteris, ac novi Testamenti. Secundo exponitur sic, ut septem et octo sint accusativi casus sub eodem sensu.
marg.| {o} Da partes septem ] id est fac septem, id est vetus Testamentum.
marg.| {q} Necnon et octo ] id est novum Testamentum esse partes vite tue, quasi dicat : da partes vite tue, hoc est cogitationes, locutiones, operationes veteri Testamento et novo ordinandas et regulandas. Tertio exponitur sic.
marg.| {o} Da partes septem ] id est da septem partes vite tue.
marg.| {q} Necnon et octo ] id est et octavam, hoc est, da Deo totam {3. 101va} vitam tuam, que octo etatibus protelatur : certum est enim ; quod humanum genus ab initio conceptionis usque ad ultimum glorificationis octo partibus constat, que etates communiter nominantur. Sex enim sunt etates viventium, scilicet infantia, pueritia, adolescentia, iuventus, senectus, senium : septima est etas morientium, tempus scilicet quo anime exute corporibus iudicium universale exspectant : octava etas, sive octava pars vite est status glorie, que Sanctis promittitur : Est igitur sensus : da Deo septem partes vite tue, necnon et octo, id est fac, ut presentem vitam tuam habeat Deus per gratiam et futuram per gloriam. Quarto sic : Da partes septem, id est da Deo septem partes humane nature, necnon et octo, id est octavum, que est gratie. Septem partes nature sunt tres vires anime, scilicet rationabilis, concupiscibilis, irascibilis : et quatuor partes corporis, scilicet os et caro et nervus et cartilago, sive quatuor humores, sive quatuor elementa, ex quibus componitur corpus, ut tangit Glossa Et his septem partibus nature vult addi Salomon octavam, que est gratie, sine qua alie septem inutiliter obtinentur, quasi dicat : Salomon exhibe naturam in servitio Dei, necnon et gratiam quam habes utendo ea. Natura siquidem non sufficit Deo impendere gratum obsequium, nisi velut sapor et condimentum gratia desuper apponatur. Sed queret aliquis, quomodo potest homo dare Deo octavam id est gratiam, cum e converso Deus illam det homini ? Ad hoc potest responderi per hoc quod dicit Augustinus in libro Soliloq. Domine, da quod iubes et iube quod vis. Et David 1Par. ultimo d. Tua sunt Domine omnia et que de manu tua accepimus, dedimus tibi. Dat igitur Dominus gratiam, ut des ei usum gratie id est ut tu utaris ea ad honorem eius quod se fecisse gloriatur Apostolus 1Cor. 15.b. Gratia Dei sum id quod sum et gratia Dei in me vacua non fuit. Quinto, potest exponi sic, fere sub eodem sensu : Da partes septem id est da septem partes vite tue septiformi gratie illustrandas quantum in te est ; necnon et octo, id est octave glorie remunerandas, hoc est dicere, da vitam tuam gratie in presenti et glorie in futuro id est fac quantum in te est quod vita tua illustretur gratia in presenti et tandem perficiatur gloria in futuro. Significatur ergo perfectio glorie per octonarium, quia octonarius primus cubus est id est primus numerus habens tres dimensiones, bis duo bis et ex primo numero generatur id est binario.
marg.| Dicit autem Salomon : Da partes septem, necnon et octo, quia plures e contrario vitam suam dividunt culpe et pene, dantes vitam presentem totam culpe et futuram totam pene. Sexto, exponitur sic : Da partes tue profectioni, subaudi septem, necnon et octo, ut sint in universo quindecim, quia nostra profectio spiritualis in quindecim virtutibus consistit, que per quindecim Psalmos graduum designantur, videlicet septem donis, de quibus dicitur Is. 11.a. Requiescet super eum Spiritus Domini etc. Deinde quatuor Cardinalibus, de quibus dicit Philo Sap. 8.b. Sobrietatem et prudentiam docet et iustitiam et virtutem quibus nihil est in vita utilius hominibus. Deinde tribus Theologicis scilicet fide, spe et caritate. Et ita habemus quatuordecim virtutes : quintadecima est humilitas, que est caput et custos omnium, ut dicit Ambrosius super Ps. et Gregorius super 1Rg. 15. Qui sine humilitate virtutes congregat, quasi pulverem in ventum portat. Est igitur sensus : Da partes id est quere et provide tue profectioni, partes septem et octo id est quindecim virtutes predictas, sine quibus non est salus. Septimo sic : Da partes septem vite active id est septem opera misericordie, quorum sex numerantur, Mt. 25.e. et septimum, scilicet sepelire mortuos, Tb. 2.b. Necnon et octo id est insuper da octo partes contemplative, quarum quatuor pertinent ad intellectum, scilicet cogitatio, meditatio, contemplatio, revelatio : sive hec quatuor, vocatio, visio, dilectio, anhelatio, que dicitur suspendium, Iob. 7.c. Et quatuor ad affectum, scilicet mentalis oratio, laudatio, contritio, delectatio, sive gustatio, que paucissimis conceditur ; de qua dicit Ps. 33. Gustate et videte etc. est igitur sensus : Da partes septem, necnon et octo id est habe omnes partes active et omnes partes contemplative id est da totam vitam tuam contemplationi et actioni, quasi innueret quod non sufficit alteram habere solam : sive da Deo omnes partes active et contemplative, ut nihil nisi propter Deum facias, sive vacans active, sive contemplative. Octavo, exponitur secundum aliam Glossa ita ut septem et octo sint genitivi casus, sub hoc sensu : Da partes septem id est septenarii id est ternarium et quaternarium. Ternarius refertur ad Deum propter tres personas, quas credere et confiteri tenemur. Quaternarius {3. 101vb} refertur ad proximum propter quatuor elementa ex quibus consistit, ut dicit Glossa Est igitur sensus : Da partes septem id est ternarium et quaternarium. Ternarium Deo recte credendo ipsum esse tres personas et unum Deum, quaternarium proximum ipsum docendo et iuvando in suis defectibus. Necnon et octo da partes, scilicet octonarii id est quaternarium et quaternarium, quorum alter ad doctrinam refertur propter quatuor Evangelia ; alter ad operationem, propter quatuor Cardinales, quibus in hac vita nihil est utilius hominibus, ut legitur So. 8.b. quasi dicat : Da partes septem id est crede in Deum et doce proximum ; necnon et octo id est discrete secundum doctrinam euangelicam operare. Alia Glossa sic exponit : Da partes septem, necnon et octo id est largire eleemosynas, non tantum uni, sed multis divide illas. Unde Ps. 111. Dispersit dedit pauperibus. Et Lc. 6.e. Omni potenti te tribue. Hebreus sic exponit, ut dicit quedam Glossa Da partes septem etc. id est observa Sabbatum quod septimo die fit et circumcisionem que octavo die fieri precipitur, Gn. 17.b.
marg.| {a} Quia ignoras quid futurum sit mali super terram ] quasi dicat : Da partes septem, necnon et octo id est divide eleemosynas tuas multis ; vel observa Sabbatum et circumcisionem ; vel vaca active et contemplative ; vel crede Deo et doce proximum, quia ignoras quid futurum sit mali super terram ; a quo malo soli illi immunes sunt, qui dederint partes septem, necnon et octo, secundum omnem expositionem. Sequitur.
Numérotation du verset Qo. 11,3 
marg.| {b} Si replete fuerint nubes ] aquis, scilicet imbrem super terram effundent. Littera plana est.
Numérotation du verset Qo. 11,3 
mystice
marg.| Mystice : Nubes sunt Predicatores, qui debent esse elevati a terra per contemptum terrenorum et suspensi in altum per desiderium eternorum. Unde Iob. 7.c. Suspendium elegit anima mea et mortem ossa mea. Debet etiam pluere doctrinis, tonare minis, coruscare miraculis ; de quibus dicitur Iob. 37.b. Frumentum desiderat nubes et nubes spargunt lumen suum, que lustrant cuncta per circuitum quocumque eas voluntas gubernantis duxerit. Iste nubes, si replete fuerint Spiritu sapientie et intellectus, Spiritu consilii et fortitudinis, Spiritu scientie et pietatis et Spiritu timoris Domini.
marg.| {c} Imbrem ] sal  u tifere predicationis.
marg.| {d} Super terram effundent ] id est super arida corda peccatorum irriganda et fecundanda. De hoc dicit Iob. 29.d. Super illos stillabat eloquium meum, exspectabant me sicut pluviam et os suum aperiebant sicut ad imbrem serotinum. Item Dt. 32.a. Concrescat ut pluvia doctrina mea, fluat ut ros eloquium meum. Item Eccl. 39.a. Si Dominus magnus voluerit, spiritu intelligentie replebit illum et ipse tamquam imbres emittet eloquia Sapientie sue et in oratione confitebitur Domino.
marg.| Hortatur ergo Salomon Doctores et Predicatores primo, os suum aperire ad orationem et attrahere Spiritum, ut repleti prius aqua Sapientie salutaris, illam postmodum refundant in alios ; et sic flante Spiritu Dei fluant aque vive salientes id est salire facientes in vitam eternam. Nubes, ut dicitur communiter, aquam de mari hauriunt et arcus, qui vocatur iris, de fluminibus, quam postmodum refundunt in pluviam ; sic Doctores et Predicatores per devotionem et zelum et piam intentionem aquas gratie et Sapientie debent attrahere, ut prius pluant postea. Sed mirabilia volunt quidam facere : quia de vase vacuo volunt inebriare convivas suos et ad vas vacuum invitare plurimos non erubescunt. Hi sunt nubes sine aqua id est Doctores et Predicatores sine gratia, quia ventis id est laudibus humanis circumferuntur, ut dicit Iudas in canonica sua. Et ideo auditorum corda arida et infructuosa semper remanent ex defectu pluvie.
marg.| {e} Si ceciderit lignum ad austrum ] etc. Mystice. Lignum proferens fructum iuxta genus suum, intelligitur omnis homo ibi plantatus, ubi radicem cordis id est intellectum et affectum, fixum habuit, sive secus decursus aquarum, ut dicitur Ier. 17.b. Sive in deserto vitiorum, sive in ceno luxurie, sive in arido avaritie, sive in alto superbie, ubi multi plantati sunt, quibus dicitur Mt. 3.c. Iam securis ad radicem arboris posita est : Omnis ergo arbor que non fecerit fructum, excidetur. Et ubi ceciderit, ibi erit id est ubi inventus fuerit in morte, ibi iudicabitur ; si in peccato mortali, sine redemptione damnabitur ; si in gratia, absque dubio salvabitur. Et hoc est quod dicit Salomon.
marg.| {e} Si ceciderit ] in fine.
marg.| {f} Lignum ] id est homo faciens fructum bonum, vel malum.
marg.| {g} Ad austrum ] id est in calore, et {3.102ra} Θ splendore caritatis.
marg.| {a} Aut ad Aquilonem ] id est in frigore infidelitatis sive iniquitatis.
marg.| {b} In quocumque loco ceciderit ] id est in quocumque statu decesserit.
marg.| {c} Ibi erit ] quia qualem locum hic sibi preparaverit, in futuro habebit sine sine. Merito autem hic minatur Salomon : ubi ceciderit lignum, ibi erit ; quia pauci sunt, qui timeant casum istum ; quia non attendunt, ubi casuri sunt. Unde Prv. 4.c. Via impiorum tenebrosa, nesciunt, ubi corruant. Et quia supplicia, que ibi passuri sunt, non attendunt, de casu peccati resurgere non curant. Unde dicit Iob. 19.b. quasi evulse arbori abstulit spem meam.
Numérotation du verset Qo. 11,3 
moraliter
marg.| Moraliter hortatur hic Salomon ad rectitudinem et non declinare ad dexteram, vel ad sinistram, hoc est, non extolli prosperitate, nec frangi, vel deiici adversitate. Utrumque enim malum est et utrobique est casus culpe, quem sequitur casus gehenne.
marg.| {e} Dicit ergo Si ceciderit lignum ad autrum] {3.102ra}   * id est homo suavitate prosperitatis, vel vane laudis.
marg.| {a} Aut ad Aquilonem ] id est impulsu tribulationis, aut persecutionis, aut flatu detractionis.
marg.| {c} Ibi erit ] nisi divine misericordie virtus erexerit eum ; quia homo est spiritus vadens et non rediens. Vadens per se in peccatum ; sed non rediens per se a peccato. Et de hoc sequitur.
Numérotation du verset Qo. 11,4 
marg.| {d} Qui observat ventum ] id est qui metuit persecutionem vel detractionem.
marg.| {e} Non seminat ] semina verbi Dei, vel boni exempli.
marg.| {f} Et qui ] etc. id est qui recipit, sive querit blandientium adulationes.
marg.| {g} Numquam metet ] vitam eternam ; quia non exspectat tempus messis, sed statim colligit mercedem vani favoris. Sicut dicit Dominus Mt. 6.a. Amen dico vobis, receperunt mercedem suam. Est autem ventus triplex, scilicet ventus persecutionis et ventus tentationis et ventus detractionis.
marg.| {d} Qui observat ventum ] persecutionis id est qui servat se ob ventum persecutionis id est qui fugit persecutionem, numquam seminat, neque docendo veritatem, neque beneficia aliis prestando, neque in seipso bene faciendo.
marg.| Annexa est enim persecutio huiusmodi seminationi, sicut dicitur 2Tim. 3. Omnes, qui pie volunt vivere in Christo, persecutionem patiuntur, vel ab aliis illatam, vel a semetipsis assumptam : tota enim vita Christiani martyrium est, ut dicit Hieronymus Item qui observat ventum tentationis id est qui timore tentationis a bono se retrahit, numquam metet : quia nihil seminavit, nisi forte ventum vanitatis et ideo metet turbinem tempestatis eterne, sicut legitur Os. 8.b. Similiter qui observat ventum detractionis id est qui metu detractionis bona facere, vel docere nimium pertimescit, numquam metet, nisi forte corruptionem, quam seminavit torpendo et carnaliter vivendo. Unde Gal. 6.b. Que seminaverit homo, hec et metet. Quoniam qui seminat in carne sua et de carne metet corruptionem. Quanto etiam magis procuratur caro, tanto corruptio efficitur.
marg.| {f} Et qui considerat ] id est Doctores et Predicatores quales sunt et qualiter vivunt ; et non potius qualia dicunt.
marg.| {g} Numquam metet ] vitam eternam. Attendenda enim sunt dicta eorum et facienda ; non facta imitanda, vel admiranda, sicut dicit Dominus Mt. 23.a. Super cathedram Moysi sederunt Scribe et Pharisei ; omnia ergo, que dixerint vobis, servate et facite ; secundum autem opera eorum nolite facere : dicunt enim et non faciunt id est faciunt non id est nihil id est peccatum. Hi, qui sic considerant nubes, similes sunt illis, qui veniunt ad forum, ut emant triticum et invento optimo tritico, triticum non attendunt, quale sit, sed sacci vetustatem mirantur et ideo triticum non emunt quia saccus vetus est. Item sunt similes illi, quibus littere regie mittuntur et ipsi non inspectis litteris, quales sint et quis eas mittat ; sed mirantur nuntii defigurationem et ideo nolunt eas recipere. Vel illis, qui audito suavi sonitu campanarum, non attendunt quod vocantur ad Ecclesiam ; sed mirantur turpitudinem pulsantis campanas et ideo nolunt ire ad Ecclesiam. Vel illis, qui nolunt ire viam rectam, eo quod leprosus ostenderit eis viam. Sequitur.
Numérotation du verset Qo. 11,5 
marg.| {h} Quomodo ignoras ] etc. tui venientis in te.
marg.| {i} Et qua ] etc. tua, vel aliena.
marg.| {k} In ventre pregnantis ] id est matris.
marg.| {l} Sic nescis opera Dei ] occulta.
marg.| {m} Qui fabricator est omnium ] id est sapiens factor, quasi dicat : si que tua sunt et in te fiunt et tuam etiam ipsius compositionem ignoras ; quanto magis occulta Dei. Propter quod dicitur Eccl. 3.c. In pluribus operibus Dei ne fueris curiosus ; non {3.102rb} est enim tibi necessarium ea, que abscondita sunt, videre oculis tuis. Opera occulta vocat opera iustificationis, sive regenerationis. Sicut enim in naturali generatione natura operante compinguntur ossa corporis ; sic in gratuita regeneratione compinguntur ossa spiritus id est virtutes Deo operante et homine nesciente. Unde Domino dicente : Nisi quis renatus fuerit denuo, non potest videre regnum Dei, Iob. 3.a. dixit ad eum Nicodemus : Quomodo potest homo renasci, cum sit senex ? numquid potest in ventrem matris sue iterato introire et renasci ? Respondit Iesus : Amen amen dico tibi, nisi quis renatus fuerit ex aqua et Spiritu Sancto non potest introire in regnum Dei. Quod natum est ex carne, caro est et quod natum est ex Spiritu, Spiritus est. Non mireris, quia dixi tibi, oportet vos nasci denuo. Spiritus, ubi vult, spirat et vocem eius audis et nescis unde veniat, aut quo vadat. Sic est omnis, qui natus est ex Spiritu. Hoc est quod mulier illa dixit filiis suis 2Mcc. 7.d. Nescio qualiter in utero meo apparuistis : neque enim ego spiritum et animam donavi vobis et vitam et singulorum membra, non ego ipsa compegi ; sed mundi Creator, qui formavit hominis nativitatem, quique invenit omnium originem. Mater ista anima est, filii virtutes, vel virtutum opera.
Numérotation du verset Qo. 11,6 
marg.| {n} Mane semina semen tuum ] id est bona opera et bona verba. Semina enim nostra sunt quecumque bona facimus, vel dicimus, ut dicit Augustinus.
marg.| {q} Et vespere non cesset manus tua ]  a b onis operibus, quasi dicat : omni tempore benefac, a mane usque ad vesperam et a vespera usque ad mane.
marg.| Vel {n} Mane ] pueritie.
marg.| {o} Semina semen tuum ] non alienum id est bona opera per teipsum fac.
marg.| {q} Et vespere ] senectutis.
marg.| {r} Ne cesset manus tua ] bene operari, quasi dicat : cito incipe bene facere et persevera usque in finem ; quia non coronabitur, nisi qui legitime certaverit, 2Tim. 2.a. id est secundum legem, que docet declinare a malo et facere bonum et in utroque perseverare quod est legitime certare. Unde Mt. 10.c. et 24.b. Qui perseveraverit usque in finem, hic salvus erit et non alius : quia unus solus accipit bravium, 1Cor. 9.d. qui scilicet perseverat. Hec sunt duo sacrificia, que in lege precepta sunt, scilicet matutinum et vespertinum, quorum utrumque faciendum est.
marg.| {s} Quia nescis, quid magis oriatur ] id est quid magis placeat Deo remuneratori.
marg.| {t} Hoc, aut illud ] id est matutinum vel vespertinum.
marg.| {3.102va} Δ {a} Et si utrumque simul ] oriatur id est utrumque placet Deo.
marg.| {b} Melius erit ] tibi  quia pro utroque remuneraberis.
Numérotation du verset Qo. 11,6 
aliter
marg.| Vel sic continua {n} Mane semina semen tuum et vespere ] etc. seminare semen tuum.
marg.| {s} Quia nescis, quid oriatur ] tibi cum fructu multiplici mane seminatum, vel in vespere.
marg.| Θ {a} Et si utrumque simul ] oritur [  melius erit]. Mane igitur incipe bene vivere ne tunc velis incipere, cum desinendum est inquit Seneca.a Et in vespere non quiescas. Illud est offerre primitias Domino et istud est offerre decimas. Et utrumque in lege precipitur. Ex. 22.d. Decimas et primitias tuas non tardabis offerre Domino.
a Cf. Seneca , De brevitate vitae, 3.5, Teubner, 1923, p. 283.7 : « quam serum est tunc vivere incipere, cum desinendum est? »
marg.| Item mane incipe arripere iter tuum ; quia grandis tibi restat via, 3Rg. 19.b.
marg.| Item mane incipe portare onus tuum ; quia bonum est viro, cum portaverit iugum ab adolescentia sua. Lam. 3.c.
marg.| Item mane incipe occurrere morbo peccati, bene operando ; quia « Sero medicina paratur cum mala per longas convaluere moras ».b
b Ovidius, Remedia amoris, v. 91 : « Principiis obsta: sero medicina paratur | Cum mala per longas convaluere moras ». [MM2023]
marg.| Item mane incipe domare equum tuum, sive taurum ; quia equum veterem nemo potest docere frenum : neque taurum veterem iugum. Et hoc est quod dicitur Eccl. 30.b. Curva cervicem eius in iuventute et tunde latera eius, dum infans est ; ne forte induret et non credat tibi. Sic plante dum adhuc tenere sunt, transplantande sunt ; ne cum radices profundaverint, transplantari non possint. Sic vestis antequam vetustate putruerit, abluenda est et resarcienda et vasa enea defricanda, antequam rubigine sint detrita ; quia postea nec vestis ablutionem absque periculo dissipationis ; nec vasa defricationem sustinent absque periculo fractionis. Et in vespere tanto amplius insistendum est bonis operibus, quanto vicinior est merces et tanto cultius et melius et festinantius debet se Sponsa parare et ornare, quanto proximior est dies, quo debet Sponso suo presentari. Sicut legitur de Egeo Eunucho quod acceleravit Esther mundum muliebrem. Est. 2.b.
Numérotation du verset Qo. 11,6 
aliter2
marg.| Potest et hoc intelligi de semine verbi Dei quod mane gratie et etiam mane temporis seminandum est ; quia illa hora aptior est seminationi. Mt. 13.a. Exiit, qui seminat, seminare semen suum. In hoc enim quod dicit Salomon.
marg.| {n} Mane semina semen tuum et vespere non cesset manus tua ] etc. commendantur sedulitas et assiduitas doctrine, ac predicationis cum adiutorio boni operis. Et hoc est quod dicit Apostolus 2Tim. 4.a. Testificor coram Deo et Christo Iesu, qui iudicaturus est vivos et mortuos : predica verbum : insta opportune, importune, argue, obsecra, increpa in omni patientia et doctrina. Et postea subdit : Tu vero vigila in omnibus labora, opus fac Evangeliste.
marg.| Item potest intelligi de seminatione, qua seminandus est ille, qui predicat. Et est sensus.
marg.| {n} Mane ] id est antequam predicationis officium assumas.
marg.| {o} Semina ] in agro cordis tui.
marg.| {p} Semen tuum ] id est doctrinam, que sit tua per intelligentiam et amorem et operationem. Et hoc est contra illos, qui prius accipiunt curam animarum, cui annexum est officium predicationis necessario, quam seminaverint agrum suum sancte doctrine. Hoc etiam est contra multos, qui corda sua non agros, ubi debet semen verbi Dei fructificare et crescere, exhibent verbo ; sed horrea, ubi grana verbi Dei sterilia conservantur et potius putrescunt, quam fructificent. Et ne aliquis se excusare vellet ab hac seminatione, aut propter teneritudinem iuventutis, aut propter invaletudinem senectutis, sicut multi faciunt. Quidam enim dicunt : senex sum et non possum ire ; oportet me quiescere. Alii dicunt : iuvenis sum et contemneretur predicatio mea,
marg.| Ideo sequitur {s} Quia nescis, quid magis oriatur, hoc aut illud ] id est an semen quod mane iuventutis seminas ; an illud quod vespere senectutis. Et sepe accidit quod illud verbum quod magis credit Predicator oriturum et fructificaturum et audientes moturum ad devotionem ; minus movet eos et minus fructificat. Et e converso verbum quod creditur minus motivum et fructiferum ; magis movet et plus fructificat. Et hoc est, quia virtus fructificandi non est in verbo a Predicatore, sed a Deo, qui dat virtutem verbo quando vult et quando non vult, dimittit. Et hoc est quod * dicitur 1Cor. 2.b. Neque qui plantat, neque qui rigat aliquid est ; sed qui incrementum dat Deus. Et Mt. 10.c. Non enim vos estis, qui loquimini ; sed Spiritus Patris vestri, qui loquitur in vobis. Et Ps. 67. Dabit voci sue vocem virtutis id est virtutem vocis.
marg.| {a} Et si utrumque simul ] oriatur et fructificet.
marg.| {b} Melius erit ] tibi et aliis. Ergo homo propter senectutem, vel iuventutem se excuset ; sed largiter seminet verbum Dei. Nemo enim adolescentiam tuam contemnat, dicit Paulus 1Tim. 4.b. Sed esto exemplum fidelium in verbo et conversatione. Cani enim sunt sensus hominis et etas senectutis vita immaculata. Sap. 4.b.
Numérotation du verset Qo. 11,7 
marg.| {c} Dulce lumen ] etc. ad litteram, lumen dicit vitam presentem, que in se dulcis et delectabilis est, bene fruentibus ea. Quod patet ex tristitia mortis, de qua dicitur Eccl. 41.a. O mors, quam amara est memoria tua homini iniusto et habenti pacem in substantiis suis ! Verumtamen neminem debet ita inebriare hec dulcedo, vel delectabilitas ; ut non sit memor tenebrosi temporis id est mortis. Et ideo subiungit.
marg.| {f} Si annis multis ] etc. id est in prosperitate.
marg.| {h} Meminisse debet tenebrosi temporis ] id est diei mortis, vel diei iudicii. Unde Eccl. 7.d. In omnibus operibus tuis memorare novissima tua et in eternum non peccabis.
marg.| {i} Et dierum multorum ] id est senectutis et decrepite etatis, qui multi videbunt pre malorum multitudine.
marg.| {k} Qui cum venerint, vanitatis arguentur preterita ] id est vana esse ostendentur. Prosperitas enim et iucunditas temporalis velocitate sui transitus vana esse ostenduntur. Aliter.
Numérotation du verset Qo. 11,7 
mystice
marg.| {c} Dulce lumen ] id est pacis et tranquillitatis severitas.
marg.| {d} Et delectabile est oculis ] id est affectibus carnalium hominum.
marg.| {e} Videre Solem ] presentis glorie et felicitatis. De quo dicit Iob. 31.c. Si vidi id est non vidi, Solem, cum fulgeret. Sed tamen hec dulcedo debet auferre memoriam contrarii id est miserie et infelicitatis. Unde subiungit.
Numérotation du verset Qo. 11,8 
marg.| {f} Si annis multis vixerit homo et in his omnibus letus fuerit ] id est in prosperitate et gloria multa.
marg.| {h} Meminisse debet tenebrosi temporis ] id est adversitatis et infelicitatis, que cito potest accidere, vel que ante fuit.
marg.| {l} Et dierum multorum ] quibus vixit. Et ideo timere debet, quia prope est mors. Quod enim antiquatur et senescit, prope interitum est, Hbr. 8.d. Vel [dierum multorum id est dierum eternorum, qui dicuntur multi, quia duratione infiniti. De hoc dicitur Eccl. 11.c. In die bonorum ne immemor {3.102vb} sis malorum. Item 18.c. Memento ire in die consummationis et tempus retributionis in conversatione facies. Memento paupertatis in tempore abundantie et necessitatem paupertatis in die divitiarum. A mane enim usque ad vesperam immutabitur tempus. Aliter quia Salomon operibus active insistere a mane usque ad vesperam preceperat, ne videretur damnare contemplativam ; ideo de laudibus eius subiungit, dicens.
marg.| {c} Dulce lumen ] etc. quasi dicat : utilis est activa et fructuosa, sed contemplativa, dulcis et suavis et delectabilis et hoc est.
marg.| {c} Dulce ] est   lumen contemplationis, qua claritate Sapientie fruimur.
marg.| {d} Et delectabile est oculis ] mentis.
marg.| {e} Videre Solem ] intelligentie, cui visioni totaliter insistit contemplativa.
marg.| Et iterum : ne laborem active penitus obliviscatur quis propter suavitatem et dulcedinem contemplative, subiungit.
marg.| {f} Si annis multis vixerit homo et in his omnibus letus fuerit ] contemplationi insistens et amplexibus Sponsi fruens.
marg.| {h} Meminisse debet tenebrosi temporis ] id est laboris active.
marg.| {i} Dierum multorum ] quibus laboratur in activa : qui dicuntur multi pre laboris magnitudine ; sicut e converso, Iacob videbantur dies pauci, quibus servivit pro Rachel. Gn. 29.d. Aliter exponitur iuxta quasdam glossulas.
marg.| {c} Dulce lumen ] future claritatis.
marg.| {d} Et delectabile est oculis ] corporis et mentis.
marg.| {e} Videre Solem ] iustitie in iudicio, vel in patria, non iam fide, sed specie : que visio est gloria et beatitudo intellectus. Io. 17.a. Hec est vita eterna, ut cognoscant te solum verum Deum et quem misisti Iesum Christum. Hoc dixit Salomon, ne labor matutine seminationis et instantia vespertine orationis aliquem deterreret amaritudine sua : quasi dicat : non te terreat amaritudo laboris ; quia magna est dulcedo retributionis.
marg.| {f} Si annis multis vixerit homo ] vita gratie.
marg.| {g} Et in his omnibus letus fuerit ] serenitate conscientie et tranquillitate a perturbationibus et bene agendi libertate.
marg.| {h} Meminisse debet tenebrosi temporis ] id est tentationis vel status peccati preteriti, ut serviat Domino cum timore et exultet ei cum tremore. Multi vero hac tranquillitate abutuntur.
marg.| Primo, quia locum miserie et lutum fecis, unde educti sunt, obliviscuntur et ideo non timent, nec humiliant se, quantum deberent. Quibus dicitur Eccles. 5.b. De propitiato peccatorum noli esse sine metu. Secundo, quia gratiam datam pacis obliviscuntur ; et ideo pro ea gratias condignas non reddunt. Quibus dicitur Is. 17.c. Oblita es Creatoris tui et fortis adiutoris non es recordata. Tertio, quia non attendunt in quantis periculis sint adhuc. Unde Ieremie 2.e. Vide vias tuas in convalle : scio, quid feceris, cursor levis explicans vias tuas. Quarto, quia fratres, qui iugiter tentantur, velut peccatores et immundos aspernantur. Quibus dicit Apostolus Gal. 6.a. Fratres et si preoccupatus fuerit homo in aliquo delicto ; vos, qui spirituales estis, huiusmodi instruite in spiritu lenitatis, considerans teipsum, ne et tu tenteris. Meminisse igitur debet homo in tranquillitate existens, tenebrosi temporis ; ut humilietur, ut timeat, ut cautior in se fiat et devotior in Deum et alacrior ad pugnandum. Meminisse etiam debet dierum multorum id est eternitatis, ut consoletur et roboretur ad mala patienter substinenda et ad bona fortiter operanda. Vel dierum multorum id est multiplicium tentationum. Quidam enim unius solius tentationis memores sunt, vel duarum et contra illas tantum se muniunt et ideo ab aliis, quas non prevident, superantur. Sequitur.
Numérotation du verset Qo. 11,9 
marg.| {l} Letare ergo iuvenis ] etc. Hoc tribus modis legitur. Primo de Iudeis, qui dicunt quod Ecclesiastes eos monuit, ut uterentur bonis suis, dum poterant, quia aliquando non uti tempore, scilicet captivitatis, vel senectutis, possent ; ita tamen ut cor semper haberent in lege Dei et ambularent in mandatis Dei, non carnis desideriis et quod scirent pro omnibus factis suis se iudicandos. Secundo, de quolibet irrisorie et ironice. Tertio, de die iudicii consultorie. Dicit ergo primam expositionem de Iudeis   Meminisse debet homo existens in prosperitate et pace   tenebrosi temporis quod potest accidere [et dierum multorum, qui cum venerint, arguentur preterita bona id est vana fuisse ostendentur.
marg.| {3.103ra} {a} Letare ergo, iuvenis ] id est letanter utere bonis tuis.
marg.| {b} In adolescentia tua ] que etas apta est letitie.
marg.| {c} Et in bono sit cor tuum ] id est in gaudio.
marg.| {e} In diebus iuventutis tue ] quia cum senectus venerit, vel captivitas Babylonis, vel Romanorum, non poteris gaudere.
marg.| {f} Et ambula in viis cordis tui ] non carnis, ut place as Deo.
marg.| {h} Et intuitu oculorum tuorum ] id est sapienter
marg.| {i} Et scito ] et semper meditare.
marg.| {k} Quod pro omnibus his ] que feceris.
marg.| {l} Adducet te Deus in iudicium ] ubi manifesta erunt abscondita cordium, 1Cor. 4.a. Igitur.
Numérotation du verset Qo. 11,9 
mystice
marg.| in bono et consultori, quando quidem, que seminaverit homo, hec et metet.
marg.| {a} Letare ergo, iuvenis ] in Domino, non in mundo.
marg.| Vel sic continua. Ex quo tot mala sunt et adversa Ergo letare iuvenis in Domino. Et ne aliquis putaret quod non semper letandum esset in Domino, subiungit.
marg.| {b} Et in adolescentia tua ] que in vanitatibus solet letari. Unde cum dicit, in adolescentia tua letare, intelligit semper letare. Unde Ph. 4.a. Gaudete in Domino semper.
marg.| {c} Et in bono ] id est in Deo.
marg.| {d} Sit cor tuum ] id est cogitatio et desiderium.
marg.| {e} In diebus iuventutis tue ] in qua etate alii vanitati et voluptati intendunt.
marg.| {f} Et ambula ] de virtute in virtutem proficiendo.
marg.| {g} In viis cordis tui ] id est in sanctis meditationibus et sanctis desideriis : quibus vadit cor ad Deum.
marg.| {h} Et intuitu oculorum tuorum ] id est in luce Sapientie et discretionis.
marg.| {i} Et scito quod pro omnibus his ] bonis, que dixi.
marg.| {l} Adducet te Deus in iudicium ] ut alios iudices, si perfectus fueris ; vel ut iudiceris et salveris, si mediocriter bonus decesseris.
Numérotation du verset Qo. 11,10 
marg.| {n} Aufer iram ] id est omnes pravos motus animi, a corde tuo.
marg.| {p} Et amove malitiam ] id est vitia iuventutis, a carne tua.
marg.| Hieronymus sic distinguit inter iram et malitiam. In ira cordis comprehendit omnes animi perturbationes ; in malitia carnis omnes corporis voluptates, quasi dicat : Salomon, sic fruere bonis tuis, ut nec perturbatione animi tui, nec corporis voluptate delinquas.
marg.| {q} Adolescentia enim et voluptas ] carnis, comes adolescentie, dicit Glossa
marg.| {r} Vana sunt ] id est transitoria et evacuantia mentem omni bono.
marg.| Secundo exponitur ironice, quasi dicat : cum omnia preterita vanitatis arguenda sint in iudicio.
marg.| {a} Ergo letare, iuvenis, in adolescentia tua ] id est non leteris, quia talis letitia vana est et vanitatis arguetur.
marg.| {c} Et in bono sit cor tuum ] id est in gaudio et in tuto.
marg.| {e} In diebus iuventutis tue ] id est non sit, sed in luctu et timore.
marg.| {f} Et ambula in viis cordis tui ] id est in desideriis et concupiscentiis tuis, quasi dicat : non ambula.
marg.| {h} Et intuitu oculorum tuorum ] id est cogitationum tuarum ducatu, quasi dicat : non.
marg.| {i} Et scito ] tamen, cum hoc feceris id est letatus fueris in adolescentia tua : et in bono fecerit cor tuum : et ambulaveris in viis cordis tui.
marg.| {k} Quod pro omnibus his ] que fecisti, ut dixi.
marg.| {l} Adducet te Deus ] cuius ire nemo resistere potest, Iob. 9.b.
marg.| {m} In iudicium ] extreme examinationis, vel condemnationis. Igitur,
marg.| {n} Aufer iram a corde tuo ] ubi radix est, non solum ab ore et opere auferenda est ira ; sed corde radicitus extirpanda, sicut ignis a sinu : sicut grando, vel tempestas a vinea : sicut pulvis ab oculo : sicut serpens a domo. Ira enim unus est de ignitis serpentibus, qui filios Israel occiderunt, Nm. 21.b. sicut tinea a veste, sicut canis ab Ecclesia.
marg.| {p} Et amove malitiam ] id est voluptatem malam [a carne tua
marg.| quasi dicat : aufer a te pestes cordis id est vitia spiritualia et pestes corporis id est vitia carnalia.
marg.| {q} Adolescentia enim et voluptas ] id est illa, in quibus adolescentes voluptuantur.
marg.| {r} Vana sunt ] id est transitoria. Tertio exponitur
Numérotation du verset Qo. 11,10 
marg.| {n} Aufer iram a corde tuo et amove malitiam a carne tua ] id est vitia spiritualia, que oriuntur a corde ; et vitia carnalia, que oriuntur a carne, per contrarias virtutes cura.
marg.| {q} Adolescentia enim et {3.103rb} volu ptas id est levitas mentis et voluptas carnis.
marg.| {r} Vana sunt ] id est vacuantia et cito transeuntia, quia adolescentia cito moritur et voluptas parum durat ; sed cruciatus eternus est.


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Hugo de Sancto Caro. Postilla in totam Bibliam (Qo. Capitulum 11), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 01/05/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=hug&numLivre=29&chapitre=29_11)
Signaler un complément d'information

Notes :