Capitulum 3

Numérotation du verset Qo. 3,1 

Omnia tempus habent et suis spatiis transeunt universa sub celo.
Numérotation du verset Qo. 3,2 

Tempus nascendi
et tempus
moriendi,
tempus plantandi et tempus evellendi quod plantatum est,
Numérotation du verset Qo. 3,3 

Tempus
occidendi
et tempus sanandi,
tempus destruendi
et tempus edificandi,
Numérotation du verset Qo. 3,4 

tempus flendi
et tempus ridendi,
tempus plangendi et tempus saltandi,
Numérotation du verset Qo. 3,5 

tempus spargendi lapides
et tempus colligendi,
tempus amplexandi
et tempus longe fieri ab amplexibus1,
1 ab amplexibus] a complexibus Weber
Numérotation du verset Qo. 3,6 

tempus acquirendi
et tempus perdendi,
tempus custodiendi
et tempus abiciendi,
Numérotation du verset Qo. 3,7 

tempus scindendi
et tempus consuendi,
tempus tacendi
et tempus loquendi,
Numérotation du verset Qo. 3,8 

tempus dilectionis
et tempus odii,
tempus belli
et tempus pacis.
Numérotation du verset Qo. 3,9 

Quid habet amplius homo de labore suo ?
Numérotation du verset Qo. 3,10 

Vidi afflictionem quam dedit Deus filiis hominum ut distendantur in ea.
Numérotation du verset Qo. 3,11 

Cuncta fecit bona in tempore suo et mundum tradidit disputationi eorum ut non inveniat homo opus quod operatus est Deus ab initio usque ad finem.
Numérotation du verset Qo. 3,12 

Et cognovi quod non esset melius nisi letari
et facere bona2
2 bona] bene Weber
in vita sua.
Numérotation du verset Qo. 3,13 

Omnis enim homo
qui comedit
et bibit
et videt bonum de labore suo hoc donum Dei est.
Numérotation du verset Qo. 3,14 

Didici quod omnia opera que fecit Deus perseverent in eternum3.
3 eternum] perpetuum Weber
Non possumus eis quicquam addere nec auferre que fecit Deus ut timeatur.
Numérotation du verset Qo. 3,15 

Quod factum est ipsum permanet. Que futura sunt iam fuerunt
et Deus instaurat quod abiit.
Numérotation du verset Qo. 3,16 

Vidi sub sole in loco iudicii impietatem et in loco iustitie iniquitatem
Numérotation du verset Qo. 3,17 

et dixi in corde meo : iustum et impium iudicabit Dominus4
4 Dominus] Deus Weber
et tempus omnis5 rei tunc
5 omnis] omni Weber
erit.
Numérotation du verset Qo. 3,18 

Dixi in corde meo de filiis
Hominum
ut probaret eos Deus et ostenderet similes esse bestiis.
Numérotation du verset Qo. 3,19 

Idcirco unus
interitus est hominis et iumentorum et equa utriusque condicio. Sicut moritur homo, sic et illa moriuntur. Similiter spirant omnia
et nihil habet homo amplius iumento6. Cuncta subiacent vanitati
6 a. i.] inv. Weber
Numérotation du verset Qo. 3,20 

et omnia pergunt ad unum locum ; de terra facta sunt
et in terram pariter revertuntur7.
7 revertuntur] -tentur Weber
Numérotation du verset Qo. 3,21 

Quis novit si spiritus filiorum Adam ascendat sursum
et si spiritus iumentorum descendat deorsum ?
Numérotation du verset Qo. 3,22 

Et deprehendi nihil esse melius quam letari hominem in opere suo et hanc esse partem illius. Quis enim eum adducet ut post se futura cognoscat ?

Capitulum 3

Numérotation du verset Qo. 3,1 
littera
marg.| Omnia tempus habent ] Supra docuit Salomon incertum et fluctuantem statum conditionis humane, sicut dicit Hieronymus : In hoc tertio capitulo ostendit omnia que sub Sole sunt sibi esse contraria et nihil stare perpetuum. Substantie enim spirituales, nec loco, nec tempore continentur. Iuxta litteram ergo ostendit Salomon rerum transeuntium durationem et transitum limitatarum, quia omnia metas suas habent sibi a Deo prefixas.
Numérotation du verset Qo. 3,1 
mystice
marg.| Mystice etiam ceremonie et figure legis tempus suum habuerunt usquequo, scilicet veritas appareret, sed veritate coruscante cessaverunt figure. Signis enim non utimur, nisi propter absentiam veritatis.
Numérotation du verset Qo. 3,1 
moraliter
marg.| Moraliter etiam Diabolus tempus suum habet, quo in servos Domini debacchatur, sed cito finietur. Unde Apc. 12.c. Ve terre et mari, quia descendit Diabolus ad vos, habens iram magnam, sciens quia modicum tempus habet. Virga etiam et ferula et flagella tempus habent, quamdiu necessaria est eruditio ; et fornax tempus habet, quamdiu necessaria est purgatio et mallei febriles tempus suum habent, quamdiu necessaria est fabricatio ; novacula etiam suum tempus habet, qua radi necesse habemus contra venturam solemnitatem eterne iucunditatis, ibi enim nullus admittetur, nisi rasus. Quod significatum est Gn. 41.b. ubi legitur : Protinus ad Regis imperium eductum de carcere totonderunt {3. 78vb} Ioseph, ac veste mutata obtulerunt Regi. Sed postquam solemnitas illa advenerit, non erit ultra necessaria novacula, quia pili noxiarum cogitationum et affectionum non renascentur ulterius sicut modo. Propter quod dicit Is. 7.d. In die illa radet Dominus in novacula acuta in his qui trans flumen sunt in Rege Assyriorum caput et pilos pedum et barbam universam.
marg.| Item sicut dicit Augustinus, palee tempus suum habent, sustinendi, portandi, nutriendi, portandi grana, sed non erunt necessarie granis reconditis in horrea Domini. Grana vocat electos, paleas reprobos, flagella, quibus grana a paleis separantur, Tyrannos. Unde Is. 10.b. Virga furoris mei Assur id est Nabuchodonosor. Universaliter ergo verum est, quia omnia tempus habent, quo fieri, vel non fieri debent. Unde Eccl. 39.d. Omnia in tempore suo comprobabuntur, alioquin non placent. Unde Eccl. 20.c. Ex ore fatui reprobabitur parabola, non enim illam dicit in tempore suo. Homo vero sapiens tacebit usque ad tempus.
marg.| Dicit ergo.l} Omnia tam bona, quam mala.
marg.| {m} Tempus habent congruum sibi quo fieri, vel non fieri debent.
marg.| {n} Et suis spatiis prefixis a Deo.
marg.| {o} Transeunt universa sub Sole que scilicet mutabilitati subiecta sunt et cum tempore currunt. Ea vero que supra Solem sunt, transeunte tempore stant et sic staret homo, si non peccasset.
Numérotation du verset Qo. 3,2 
littera
marg.| {p} Tempus nascendi etc. Littera plana est.
Numérotation du verset Qo. 3,2 
mystice
marg.| Mystice vero exponitur de populo Iudaico sic. {p} Tempus nascendi ] Israel ad cultum Dei fuit, quando introducti sunt in terram promissionis. {q}   Et tempus moriendi ] id est in captivitatem ducendi, quando transgressi sunt mandata Domini.
Numérotation du verset Qo. 3,2 
moraliter
marg.| {p} Tempus nascendi ] est tota vita presens, qua debemus nasci Domino per penitentiam, que incipit a timore Domini. Is. 26.d. secundum aliam translationem. A timore tuo Domine, concepimus et quasi parturivimus et peperimus spiritum salutis. Hoc contra multos dicitur, qui multis annis conceptum boni propositi gestant in utero cordis sui, numquam parientes.
marg.| Multi sunt, qui iam diu forte duobus annis monachum vel alium bonum virum gestaverunt et adhuc non possunt parere. Unde dicit Is. 37.a. Venerunt filii usque ad partum et virtus non est pariendi. Forte parerent, si medullitus attenderent illud Mt. 24.b. Ve parientibus in illis diebus. Sed adhuc magis mirabile est, quia quidam ante partum de monacho faciunt Canonicum, de Canonico Clericum, de Clerico Militem, quia tota die variant propositum. Unde posset eis Dominus dicere sicut Iacob de Laban dixit uxoribus suis : Pater vester circumvenit me et mutavit mercedem meam decem vicibus.
marg.| Similiter dicitur hoc contra illos, qui tempus debitum pariendi non exspectant, qui adhuc pueri, vel infantes monachi fiunt a parentibus suis ; et ideo sepe abortivum et faciunt puerperia informia, que non vivunt, vita scilicet gratie ; unde sepe dicunt illud Iob. 3.a. Pereat dies in qua natus sum et nox in qua dictum est : conceptus est homo id est maledicta sit dies, in qua factus sum monachus.
marg.| Item est tempus nascendi ad prelationem, scilicet consummatam vite et sapientie etatem, quia ut dicit Philosophus : Nemo iuvenes eligit Duces. Et Apostolus 1Tim. 3.a. Oportet Episcopum irreprehensibilem esse unius uxoris virum, sobrium, ornatum, prudentem, non neophytum.
marg.| Sed quidam aviditate feminea preripiunt dignitates et in eas rupta maceria irrumpunt. Sicut legitur de Phares, Gn. 28.d. Huiusmodi homines ventrem matris Ecclesie dilacerant et dirumpunt per scissuras et schismata, que faciunt in suo partu. Vix alicubi partus integer nascitur, quia raro aliquis Canonice eligitur, sed frustatim de ventre matris extrahitur violenter a paucis electoribus. Quelibet nativitas mortem suam habet,
marg.| Unde sequitur
marg.| {q} Et tempus moriendi ] peccato post nativitatem penitentie ; ad quam mortem invitat Apostolus, Col. 3.a. Mortificate { 79ra } membra vestra, que sunt super terram. Rm. 6.a. Qui mortui sumus peccato, quomodo adhuc vivemus in illo ? Item post nativitatem religionis moriendum mundo est. Gal. 6.d. Mihi mundus crucifixus est et ego mundo. Post nativitatem prelationis moriendum est parentibus. Rm. 8.c. Fratres debitores sumus, non carni, ut secundum carnem vivamus, 2Cor. 4.c. mortificationem Christi Iesus semper in corpore nostro circumferentes, ut et vita Iesu manifestetur in corporibus nostris. Sunt enim de origine Melchisedech, qui nec patrem, nec matrem, nec parentes legitur habuisse.
Numérotation du verset Qo. 3,2 
mystice
marg.| {a} Tempus plantandi et tempus evellendi . Mystice : Tempus plantandi Israel in terra promissionis post exitum de Egypto fuit, mortuo Moyse sub Iosue successore eius. Unde Ps. 79. Vineam de Egypto transtulisti, eiecisti gentes et plantasti eam.
marg.| {b} Et tempus evellendi ] eam de terra promissionis fuit tempore Sennacherib et Nabuchodonosor et Titi et Vespasiani. Unde Ps. 79. Ut quid, Domine, destruxisti maceriam eius etc. Ier. 45.d. Ecce quos edificavi, destruam : et quos plantavi, evellam et tu queris tibi grandia. Item tempus plantandi ceremonias et legem terribilem fuit, quamdiu parvulus fuit populus Dei, luxurie et idololatrie deditus : que per timorem et cultum contrarium curande erunt. Tempus autem evellendi ista fuit ipso populo Dei iam adulto et eruditione provecto ; ut impleretur illud 1Cor. 13.c. Cum essem parvulus, loquebar ut parvulus, sapiebam ut parvulus, cogitabam, ut parvulus ; quando autem factus sum vir, evacuavi, que erant parvuli. Item tempus plantandi Ecclesiam et Evangelicam doctrinam fuit nato Domino Iesu. Et tempus evellendi figuras et umbras legalium.
Numérotation du verset Qo. 3,2 
moraliter
marg.| {a} Tempus plantandi ] virtutes est post fossionem terre liberi arbitrii vomere contritionis, eradicatis penitus radicibus vitiorum ligone confessionis, ante enim non est tempus plantandi virtutes, sed potius evellendi radices pestiferas vitiorum. Et ita tempus evellendi quod postponitur in littera, precedit in opere. Unde videtur quod prius sit remissio peccatorum, quam infusio gratie. Quod videtur innuere Glossa que dicit. Non possumus edificare bona, nisi prius destruxerimus mala, ut dictum est Ier. 1.b. ut ante eradicaret et effoderet et disperderet et postea plantaret et edificaret. Item Ier. 4.a. Novate vobis novale et nolite serere super spinas.
marg.| Et Boethius in libro de consolatione. Quique ingenium vult serere, agrum primum fructibus liberet, Contra Fide mundatur cor a peccato, ut dicitur Act. 15.b. Item lumen Solis prius est naturaliter, quam fuget tenebras : sed gratia est lumen anime ; peccatum tenebre : ergo etc. Item tempus plantandi bonas arbores in horto Domini id est in Ecclesia, modo est ; sed hortulani id est Prelati plantant spinas et vepres id est Advocatos, scissuras et schismata facientes et urticas prurientes id est nepotulos vagientes, obliti quod etiam lex secularis illos punit, qui herbas pestiferas seminant in alienis agris ; quanto magis puniet hortulanos suos id est Episcopos, qui agros Ecclesie sibi ad excolendum commissos spinis et vepribus et urticis replent. Tempus autem evellendi veniet, quando implebitur illud. Mt. 15.b. Omnis plantatio, quam non plantavit Pater meus celestis, eradicabitur. Item est tempus plantandi triticum verbi Dei, sicut Apost. 1Cor. 3.b. Ego plantavi, Apollo rigavit, Deus autem incrementum dedit. Et est tempus evellendi zizania heretice doctrine ; ita tamen quod non eradicetur simul et triticum, sicut docet Dominus. Mt. 13.d.
Numérotation du verset Qo. 3,3 
mystice
Tempus occidendi et tempus sanandi
marg.| {c} mystice Tempus occidendi fuit quando misit Dominus Angelum et occidit masculos Egyptiorum.
marg.| {d} Et tempus sanandi ] id est Iudeos a servitute Egyptiaca liberandi, Ex. 12. Item est tempus occidendi impios et tempus sanandi penitentes quod solus Dominus facit iuxta illud Dt. 32.f. Ego occidam et ego vivere faciam : percutiam et ego sanabo. 1Rg. 2.a. Dominus mortificat et vivificat : deducit ad inferos et reducit. Iob. 5.c. Increpationes Domini ne reprobes, quia ipse vulnerat et medetur : percutit et manus eius sanabunt. Item tempus occidendi tauros et altilia ad preparandum convivium nuptiale id est Apostolos et Martyres fuit in principio nascentis Ecclesie, sicut legitur. Mt. 22.a. Dicite invitatis et ecce prandium {3. 79rb} meum paravi, tauri mei et altilia occisa sunt et omnia parata sunt, venite ad nuptias   tempus sanandi plag am et stragem istam fuit tempore Confessorum. Item tempus occidendi veterem hominem est tempus presens. Et idem est tempus sanandi novum, quia interfectio veteris hominis est sanatio novi. De hoc dicitur Eph. 4.e. Deponite vos secundum pristinam conversationem veterem hominem, qui corrumpitur secundum desideria erroris ; renovamini autem spiritu mentis vestre et induite novum hominem, qui secundum Deum creatus est in iustitia et sanctitate veritatis. Item tempus est modo occidendi peccatores gladio verbi Dei, sicut dictum est Petro, Act. 10.b. Occide Petre et manduca. Ier. 48.b. Maledictus, qui prohibet gladium suum a sanguine. Et hoc ipsum est tempus sanandi vulneratos peccatis medicamine verbi Dei. Sap. 16.b. Neque herba, neque malagma sanavit eos ; sed tuus sermo, Domine, qui sanat omnia. Item modo est tempus Deo occidendi corporaliter et temporaliter ; in futuro erit tempus sanandi, quando alligaverit Dominus vulnus populi sui et percussuram plage eius sanaverit, ut legitur Is. 30.f. Quando, scilicet absorbebitur mors in victoria, ut dicitur 1Cor. 15.g.
Numérotation du verset Qo. 3,3 
littera
marg.| {e} Tempus destruendi et tempus edificandi ] ad litteram tempus destruendi templum fuit sub Nabuchodonosor. 4Rg. 25.c. Et tempus edificandi illud, sub Cyro, 1Esr. per totum et Aggei per totum.
Numérotation du verset Qo. 3,3 
mystice
marg.| {e} Tempus destruendi ] Synagogam et ceremonias, fuit nato Ioanne Baptista. Et similiter.
marg.| {f} Tempus edificandi ] Ecclesiam et spiritualia. Unde Mt. 11.b. Omnes Prophete et lex usque ad Ioannem prophetaverunt.
Numérotation du verset Qo. 3,3 
moraliter
marg.| {e} Tempus destruendi ] Babylonem et Iericho id est mentis confusionem et instabilitatem, quam Diabolus edificat in nobis, est modo.
marg.| {f} Et tempus edificandi ] templum Dei id est puritatem et stabilitatem conscientie, quam Diabolus destruit, quantum potest. Iosue 6.d. Maledictus vir coram Domino, qui suscitaverit et edificaverit Iericho civitatem.
marg.| Item tempus est destruendi ] acervos lapidum, quos loco domus Ecclesie coacervant Prelati. Non enim est Ecclesia domus Dei, sed acervus lapidum sine ordine et cemento caritatis in unum coadunatorum, sicut dicit Mi. 3.d. Hierusalem in acervum lapidum erit. Hos acervos tempus est destruendi et tempus edificandi id est eadem Domino faciendi.
Numérotation du verset Qo. 3,4 
littera
marg.| {g} Tempus flendi et tempus ridendi ] ad litteram, tempus flendi eversionem templi fuit sub Nabuchodonosor, Ier. 52.
marg.| {h} Tempus vero   ridendi in reedificatione sub Esdra et Zorobabel et Neemie 1Esr. per totum.
Numérotation du verset Qo. 3,4 
mystice
marg.| {g} Tempus flendi ] est quamdiu causa fletus permanet : Que quadruplex est, scilicet Dei iniurie et contumelie, animarum strages, incolatus presentis miserie, dilatio patrie. Et quamdiu est utilitas lacrimarum. Que multiplex est. Prima est placatio, imo ad miserandum coactio. Unde Glossa super Tb. 3.b. ubi dicitur de Sara filia Reguelis : Ad hanc vocem perrexit in superius cubiculum domus sue et tribus diebus et tribus noctibus non manducavit, neque bibit ; sed in oratione persistens, cum lacrimis deprecabatur Deum, ut ab isto improperio liberaret eam, sic dicit : Oratio Deum lenit ; sed lacrima cogit : hec ungit ; illa pungit. Secunda est extinctio penarum. Tertia ablutio culparum. Quarta irrigatio mentis ad fecunditatem bonorum operum. Quinta extinctio ardoris tentationum. Sexta resinceratio et clarificatio mentis ad speculandum in ea clarius, sicut in speculo loto. Et hanc ponit Gregorius super Iob. Flendi ergo modo quatuor existunt cause et utilitates sex, quibus causis et utilitatibus, cessantibus sine dubio non erit tempus flendi.
marg.| Sed erit {h} Tempus ridendi ] quia tunc aderit omnium desiderabilium plenitudo et omnium defectuum et molestiarum evacuatio. Apc. 21.a. Absterget Deus omnem lacrimam ab oculis Sanctorum suorum et mors non erit ultra, neque labor, neque dolor, que prima abierunt. Idem Is. 25.c. Nunc flet Ecclesia eum filiis suis ; mundus autem gaudet, in futuro ridebit Ecclesia ; mundus autem plorabit. Unde Io. 16.e. Mulier cum parit, tristitiam habet : quia venit hora eius ; cum autem peperit puerum, iam non meminit pressure propter gaudium, quia natus est homo in mundum. Differt autem gaudium mundi presens et gaudium Ecclesie futurum. Illud superficiale et forinsecum est ; istud vero sic intima cordis replet, ut exterius in laudem Dei resultet. Unde Iob. 8.d. Deus non proiiciet simplicem, nec porriget manum malignis, donec impleatur risu os tuum et labia tua iubilo.
marg.| { 79va } {a} Tempus plangendi ] cum Iudeis in captivitate facta per Nabuchodonosor 4Rg. 25.b.
marg.| Et tempus saltandi ] in reditu de Babylone sub Cyro.
marg.| Vel tempus plangendi in captivitate arce per Philistheos 1Rg. 4.b.
marg.| Et tempus saltandi in reditu eiusdem arce in Bethsames 1Rg. 6.c.
Numérotation du verset Qo. 3,4 
moraliter
marg.| {a} Tempus plangendi ] peccata in Quadragesima.
marg.| {b} Et tempus saltandi ] in Pascha, quia tunc novelli sunt filii Ecclesie, quasi modo geniti infantes, rationabiles tamen sine dolo.
marg.| Vel tempus plangendi fratres ] et filios mortuos in peccato, cum Rachel. Ier. 31.c. Vel sponsum amissum, vel dilatum, vel presentem miseriam cum Axa. Idc. 1.c. Hoc tempus modo est. Et idem est tempus saltandi et tripudiandi ad concentum cithare Dominice, sicut David ante arcam 2Rg. 6.c. Alioquin improperabitur nobis illud Mt. 11.b. Cecinimus vobis et non saltastis, bene operando : lamentavimus vobis et non planxistis. Doctores cantant nobis, quando gaudia eterna promittunt. Lamentantur, quando penas eternas comminantur. Vis audire Citharedum cantantem, scilicet Ioannem Baptistam ? Audi dicentem : Facite dignos fructus penitentie, appropinquabit enim regnum celorum. Vis audire lamentantem ? Audi illud : Iam securis ad radicem arboris posita est. Omnis ergo arbor, que non facit fructum bonum, excidetur et in ignem mittetur.
marg.| Tempus saltandi ] est modo id est utroque pede se a terrenis avellendi et saliendi in celum. Alioquin piscis, qui non habet pennulas, quibus salire possit, immundus est. Lev. 11.b. Sed multi unico pede volunt salire in celum, reliquo remanente et infixo in terra. Intellectu enim saliunt in speculationem celestium ; sed affectu infixi remanent in amore temporalium. Quomodo autem saliendum esset non omnes sciunt, sicut piscis, vel cervus. Piscis enim ex sola pinguedine salit ; sic homo ex sola pinguedine caritatis et alacritate spei salire debet, non ex vana letitia mundi. Cervus salit lutosa et spinosa et hiantia, ne capiatur ; sic homo transilire debet delitias, divitias et honores mundi, ne a Diabolo capiatur, qui quasi venator circuit querens, quem devoret, 1Pt. 5.b. De hoc dicit Is. 35.b. Deus veniet et salvabit nos : tunc aperientur oculi cecorum et aures surdorum patebunt : tunc saliet, sicut cervus claudus et aperta erit lingua mutorum.
Numérotation du verset Qo. 3,5 littera 
marg.| {c} Tempus spargendi lapides ] templi et civitatis, vel Iudeos lapideos.
marg.| {d} Et tempus colligendi ] in reedificatione templi et civitatis.
marg.| Hieronymus dicit. Miror, si vir sapiens dixerit hec de edificatione domorum, secundum illud Horatii libro primo epistolarum. « Diruit, edificat, mutat quadrata rotundis. Estuat et vite disconvenit ordine toto ». Sed utrum vere, an per metaphoram, lectori relinquo. Nos vero intelligimus hoc secundum illud quod dicitur Mt. 3.b. Potens est Deus de lapidibus istis suscitare filios Abrahe id est Gentiles lapideos fideles facere. Tempus enim fuit ante adventum Domini spargendi gentes. Et postea fuit tempus colligendi eas in unitate fidei.
marg.| Item tempus fuit dispergendi lapides id est Iudeos lapideos per mundum tempore Titi et Vespasiani. Et tempus erit colligendi in fine mundi per Eliam et Enoch.
marg.| Item tempus est spargendi lapides ] id est sanctos predicatores per mundum quod fuit, quando Dominus dixit : Ite, docete omnes gentes etc. Mt. 28.d.
marg.| Tempus ] vero   colligendi eos est, quando Dominus assumit eos de mundo ad se. De istis lapidibus dicitur Za. 9.d. Lapides sancti elevabuntur super terram.
Numérotation du verset Qo. 3,5 
moraliter
marg.| Moraliter per lapides, intelligitur aspera correctio. Unde Ex. 19.b. Omnis, qui tetigerit montem, morte morietur. Manus non tanget eum, sed lapidibus opprimetur id est duris increpationibus. Est igitur sensus.
marg.| Tempus spargendi lapides ] est aliquando aspere increpandi, dum, scilicet peccant homines.
marg.| {d} Et tempus colligendi ] id est increpationes mitigandi, dum cessant peccare. Et hoc est quod legitur, Lc. 10.f. quod Samaritanus infudit in vulnera sauciati vinum et oleum.
marg.| Item per lapides intelliguntur peccata, que animam lapideam, {3. 79vb} id est duram efficiunt. Unde Eccl. 22.c. Qui mittit lapidem in volatilia id est in virtutibus, quibus volatur in celum, deiiciet ea. Et est sensus.
marg.| {e} Tempus spargendi lapides ] id est peccata per discretam et immutatam confessionem, ut mundatus ager anime possit fructificare.
marg.| {d} Et tempus colligendi ] lapides id est peccata quasi in acervum unum recogitando ad dolendum. Unde Ier. 50.d. Tollite de via lapides et redigite in acervos. Et sunt hi acervi duri et amari, sicut fasciculus myrrhe. De quo Sponsa Ct. 1.d. Fasciculus myrrhe dilectus meus mihi inter ubera mea commorabitur.
marg.| {e} Tempus amplexandi et tempus longe fieri ab amplexibus ] hoc planum est ad litteram de propriis uxoribus.
Numérotation du verset Qo. 3,5 
mystice
marg.| {e} Tempus ] fuit Deo amplexandi Israel, quando dictum est : Crescite et multiplicamini. Gn. 1.d.
marg.| {f} Et tempus longe fieri ab amplexibus ] ducendo in Babylonicam captivitatem, ubi fecit eos computrescere, sicut lumbare Ieremie, per quod significatur populus Iudaicus, de quo dicitur Ier. 13.a. Tolle lumbare quod est circa lumbos tuos et consurgens vade ad Euphratem et absconde illud ibi in foramine petre.
Numérotation du verset Qo. 3,5 
littera
marg.| Item ad litteram.e} Tempus ] est aliquando amplexandi uxores.
marg.| {f} Et tempus est longe fieri ab amplexibus ] uxorum, scilicet tempore orationis, sicut dicit Apostolus 1Cor. 7.a. Nolite fraudare invicem, nisi forte ex consensu ad tempus, ut vacetis orationi. Diebus enim festivis et ieiuniorum abstinere debent coniuges ab amplexibus. Tamen si alter improbus existat in petendo debitum, non indicimus alteri legem negandi. Tempore etiam luctus et afflictionis Ecclesie cessandum est ab amplexibus : quod insinuavit Dominus. Gn. 7.c. ubi seorsum viros, seorsum uxores eorum iussit intrare in arcam 8.c. coniunctim iussit exire, quasi dicat : nunc est tempus amplexandi. Hoc est quod dicitur Za. 12.d. In die illa magnus erit planctus in Hierusalem, sicut planctus Adremmon in campo Magedon. Et plangent terre familie et familie seorsum. Familie domus David seorsum et mulieres eorum seorsum.
Numérotation du verset Qo. 3,5 
moraliter
marg.| {e} Tempus amplexandi ] sponsum est tempus contemplationis, ubi Sponsa oculis et amplexibus Sponsi iucundatur. Isaac enim cum Rebecca aliquando iocatur. Gn. 26.b.
marg.| {f} Tempus longe fieri ab amplexibus ] est quando proximorum necessitas et salutaris utilitas exire ad activam requirit. Unde Sponsus aliquando vocat Sponsam ad campum actionis ; aliquando quiescere iubet in lecto contemplationis. Ego inquit flos campi et lilium convallium. Ct. 2.a. quasi dicat : qui vult me habere, inveniet in campis silve. Postea dicit : Adiuro vos, filie Hierusalem per capreas, cervosque camporum, ne suscitetis, neque evigilare faciatis Dilectam meam, quoadusque ipsa velit. Ct. 2.b.
marg.| Item aliquando est Deo tempus amplexandi nos leva presentis prosperitatis ; ne, scilicet in adversis deficiamus. Unde Ps. 59. Da nobis auxilium de tribulatione. Aliquando est tempus longe fieri ab amplexibus ; tempore, scilicet prosperitatis, ne superbiamus, ut tunc vexatio det intellectum auditui. Unde Sponsa, Ct. ultimo d. Euge dilecte mi : assimilare capree, hinnuloque cervorum super montes aromatum.
Numérotation du verset Qo. 3,6 
marg.| {g} Tempus acquirendi ] Iudeos fuit sub Moyse et Iosue.
marg.| {h} Et tempus perdendi ] eos sub Osea Rege Israel et sub Sedecia Rege Iuda. Vel [tempus   acquirendi gentes perditas   Et tempus perdendi Iudeos perfidos, fuit post mortem Domini et ascensionem.
marg.| Item tempus est modo Prelatis   acquirendi animas Christo. Et   tempus est   perdendi easdem lupis infernalibus ubique insidiantibus. Propter quod precipitur Prelatis vigilare.
marg.| Item tempus est acquirendi ] vitam eternam.   Et tempus perdendi ] vitam temporalem pro Christo. Qui enim amat animam suam, perdet eam : et qui odit animam suam in hoc mundo, in vitam eternam custodit eam. Io. 12.d.
marg.| Item tempus est acquirendi ] divitias spirituales, quamdiu nundine durant, in quibus clamat Christus : Suadeo tibi emere a me aurum ignitum, probatum, ut locuples fias. Apocalip. 3.d. Nunc etiam multis est [tempus perdendi divitias istas, qui plus amant divitias temporales, quam spirituales et ideo has acquirunt, illas perdunt.
marg.| { 80ra } Item modo est tempus acquirendi vinum et triticum sacre doctrine, quibus cellaria cordis replentur, sicut legitur. Prv. 24.a. In doctrina replebuntur cellaria universa substantia pretiosa et pulcherrima. Et est tempus perdendi vinum et triticum Scripture, nisi doceatur utiliter et opere impleatur et humilitate custodiatur.
marg.| Item tempus acquirendi divitias temporales fuit Ecclesiis in principio, quando fervor Religionis vigebat. Nunc autem est tempus perdendi eas. Nam sicut Principes studiosi fuerunt tunc ditare Ecclesias ; ita modo, quam plures studiosiores sunt spoliare Ecclesias et depauperare.
marg.| {a} Tempus custodiendi ] fideles conversos ex gentibus   Et tempus abiiciendi ] infideles Iudeos.
marg.| Item tempus ] est   custodiendi peccatores sub defensione Ecclesie, quamdiu spes est de salute eorum   Et tempus abiiciendi quando incorrigibiles et omnino perversi sunt.
marg.| Item Tempus custodiendi ] Iudeos fuit ad adventum Christi. Et tunc fuit   tempus abiiciendi eos : quia ipsi Dominum abiecerunt.
marg.| Item Tempus fuit   custodiendi legalia, quamdiu utilia fuerunt et caritati militabant. Et tempus abiiciendi ea, quando inutilia esse ceperunt.
marg.| Item tempus custodiendi spiritualia.   Et tempus abiiciendi temporalia quasi fimum, qui dispersus utilis est, congregatus nocivus. Ve autem illis et utinam non multis, qui e contrario faciunt, qui scilicet toto studio, totisque viribus temporalia custodiunt et defendunt, spiritualia abiiciunt et negligunt quasi fimum. Tales proprie sunt rotabula Ecclesie id est instrumenta, quibus lutum de plateis extrahitur et congregatur in unum. De quibus dicitur. Hab. 2.b. Ve ei, qui multiplicat non sua, usquequo aggravat contra se densum lutum ? Qui vero querunt Ecclesias et intitulantur in illis, ut temporalia inde reportent, vel potius absortent : nihil aliud sunt, quam cenofora id est stercorum evectoria. De quibus potest dici Ps. 80. Manus eorum in cophino servierunt.
marg.| Item Tempus custodiendi cor suum in unum est hora contemplationis et orationis Et tempus abiiciendi hora active administrationis.
Numérotation du verset Qo. 3,7 
marg.| {c} Tempus scindendi ] regnum Israel sub Roboam filio Salomonis, 2Rg. 12.d.
marg.| {d} Et tempus consuendi ] regnum Israel erit in fine, quando per Eliam et Enoch convertentur corda patrum in filios et corda filiorum ad patres eorum. Mt. ultimo b. Quando lignum Ioseph et lignum Iuda erunt unum lignum, ut legitur Ez. 37.e.
marg.| Quando alie oves adducentur ad ovile et fiet unum ovile et unus pastor. Io. 10.
marg.| Item tempus scindendi ] saccum Dominici corporis, fuit tempus passionis.
marg.| Et tempus consuendi ] fuit in die Resurrectionis ; quando reparatus est saccus et renovatus, sicut legitur in Ps. 29. Concidisti saccum meum et circumdedisti me letitia.
marg.| Item tempus scindendi ] Ecclesiam per hereses et schismata olim fuit et etiam modo est et hoc tempus est filiis Belial. Sed filiis Christi est tempus consuendi scissuras Ecclesie, que multe sunt et multi scissores ; pauci vero consultores. Et tamen tempus esset consuendi illam, quia totus uterus laceratur : Unde plangit. Gn. 25.c. Deprecatus est Isaac Dominum pro uxore sua, eo quod sterilis esset, qui exaudivit eum et dedit conceptum Rebecce, sed collidebantur in utero eius parvuli et ait. Si sic mihi futurum erat, qui necesse fuit concipere ?
Numérotation du verset Qo. 3,7 
moraliter
marg.| {c} Tempus scindendi ] corda per penitudinem est modo, velut utres Diaboli, ut effundatur omnis spurcitia peccatorum per confessionem. Unde Ioel. 2.c. Scindite corda vestra et non vestimenta vestra id est virtutes.
marg.| {d} Et tempus consuendi ] corda per renovationem bone vite vetustate peccatorum detrita et dentibus Demonum lacerata.
marg.| Item tempus ] est   scindendi sordidam vestem anime peccatricis ex sordidis panniculis vitiorum consutam. De qua dicitur So. 1.b. Visitabo super omnes, qui induti sunt veste peregrina.
marg.| Et tempus ] est   consuendi vestem nuptialem, sine qua nullus recipietur ad nuptias. Mt. 22.b. Implete sunt nuptie discumbentium et intravit Rex, ut videret discumbentes et { 80rb } vidit ibi hominem non vestitum veste nuptiali. Et ait illi : Amice, quomodo huc intrasti, non habens vestem nuptialem ?
marg.| Item tempus est   scindendi corpus Diaboli id est cetum malorum dentibus Predicatorum, sicut dicitur Iob. 40.d. Concident illum amici, divident illum negotiatores id est Predicatores, qui negotiantur in talento sibi commisso, dantes illud pro fide et bona conversatione fidelium audientium eos   Et tempus consuendi corpus Christi mysticum id est Ecclesiam congregandi, ut multitudini credentium esset cor unum et anima una, sicut fuit in principio, ut legitur Act. 4.f.
marg.| Item, detractoribus est tempus scindendi propriis dentibus vestem Christi et fila ad filum abrumpendi id est Electum ab electo per seminatam discordiam separandi, qui sunt peiores militibus crucifigentibus Christum, qui noluerunt eius vestem scindere ? sed sortiti sunt, cuius esset, Io. 19.e. Et eisdem est tempus consuendi vestem Diaboli id est Synagogam peccantium congregandi : De qua Eccl. 21.b. Stupa collecta Synagoga peccantium et consummatio illorum flamma ignis. Sequitur.
marg.| {e} Tempus tacendi ] Prophetis.
marg.| {f} Et tempus loquendi ] eisdem. Unde Is. 6.b. Ve mihi, quia tacui. Quandoque enim tangebat Spiritus sanctus corda Prophetarum et tunc erat eis tempus loquendi ; quandoque non tangebat ; et tunc erat tempus tacendi. Sic quandoque tempus est tacendi Doctoribus et Predicatoribus multiplici causa et tempus quandoque loquendi multiplici causa, ut alibi dictum est.
marg.| Tempus tacendi ] est, quando loquens, vel loquela scandalum est auditoribus.
marg.| Tempus loquendi ] est, quando verbum edificat auditores. De hoc Eccl. 20.a. Est tacens non habens sensum loquele et est tacens sciens tempus apti temporis.
marg.| Item est tempus tacendi ] ubi non est, qui audiat, vel capiat.
marg.| Et tempus loquendi ] ubi est, qui libenter audit et prudenter capit. De hoc Eccl. 32.a. Ubi non est auditus etc.
marg.| Item tempus tacendi ] in disciplina   et tempus loquendi in magisterio.
marg.| Item tempus tacendi ] est, ubi fessi et tedio affecti sunt auditores. De hoc Prv. 17.d. Qui moderatur sermones suos doctus et prudens est. Stultus quoque, si tacuerit, Sapiens reputabitur.
marg.| Item tempus tacendi ] est ubi maiores et sapientiores sunt. Eccli. 7.b.a « Noli esse verbosus in multitudine Presbyterorum ». Item   tempus est   tacendi ante susceptum officium predicandi, vel docendi. Rm. 10.c. Quomodo predicabunt, nisi mittantur ?
a Sir. 7, 15.
marg.| Item tempus tacendi ] ante acquisitionem scientie per doctrinam. Prv. 18.c. Qui prius respondet, quam audiat, stultum se esse demonstrat. Propter quod dicitur Eccli. 32.b.b Audi tacens et pro reverentia accedet tibi bona gratia. De hoc Hieronymus Nihil nobis videtur esse rectum, nisi quod discimus ; ut post multum silentium ex discipulis efficiamur magistri. Prius enim debet homo esse concha, quam canalis. Item idem. Disciplina Pythagorica est per quinquennium tacere et postea eruditos loqui.
b Sir. 32, 9.
marg.| Item idem. Docemus in Ecclesiis quod nescimus : omnes artes absque Doctore non discimus : sola hec tam vilis et tam facilis est, ut preceptore non egeat.
marg.| Tempus igitur   loquendi est post tempus silentii, post studium discipline, post examinationem sermonis, ut quasi ex iudicio rationis exeat verbum ex ore, sicut dicit Ps. 36. Os iusti meditabitur Sapientiam et lingua eius loquetur iudicium id est examinatum et deliberatum sermonem.
Numérotation du verset Qo. 3,8 
mystice
Tempus dilectionis et tempus odii
marg.| {g} Mystice Deo fuit tempus diligendi Synagogam, quando in terra hostili Dei consolatione et alloquio non carebat. Et generaliter tempus diligendi Synagogam fuit, quamdiu ipsa dilexit et celesti Sponso fideliter adhesit.
marg.| Tempus odiendi eam fuit, quando cum Idolis fornicata est , vel quando advenientem veritatem, quam Sponsam habere debuit, de thalamo, sive thoro conscientie sue eiecit et figuras ac cerimonias vice Sponse amplexata est. Item  tempus dilectionis ] est id est diligendi parentes, uxores, filios, propinquos, quando cursum recte vie non impediunt   Tempus vero { 80va }   odii id est ad modum odientis se habendi est, quando ad mortem trahunt, vel vite rectitudinem prepediunt.
marg.| Item tempus dilectionis ] est in corpus suum, sive in carnem, quando, scilicet subiecta et obediens fuerit spiritui.   Tempus vero   odii id est afflictionis et persecutionis in eam est, cum rebellis fuerit spiritui.
marg.| Item tempus dilectionis ] in animam suam erit in futuro.   Tempus vero   odii est in ipsam modo. Unde Io. 12.d. Qui amat animam suam, perdet eam ; et qui odit animam suam in hoc mundo, in vitam eternam custodit eam, quasi dicat : hic est tempus odiendi animam suam, in futuro erit tempus diligendi.
marg.| Item est tempus dilectionis ] in Deum [  et tempus odii in ea, que mundi sunt, erit in futuro, quando facie ad faciem Deum videbimus, sicuti est : Tunc igniculus dilectionis, fiet caminus ardoris. Et tunc vere incipiemus odire quod hic male amavimus.
marg.| {a} Tempus belli et tempus pacis ] De Iudeis planum est hoc, quia eis modo est tempus belli. Dispersi enim et ab omnibus affliguntur, ut servi, nec tamen penitent de peccato suo. In futuro erit   tempus pacis uando omnis Israel salvus fiet. Rm. 11.c.
marg.| Item tempus belli omn ibus est contra Diabolum, carnem, mundum, dum vivimus [Et tempus pacis erit post hanc vitam. De hoc tempore dicit Iob. 40.d. Memento belli et ultra non adiicias, loqui, quasi dicat : adhuc in bello es, noli superbire quasi victor, nec murmurare debes contra ictus hostium, aut vulnera ; quia hec est lex belli, ut bellantes aliquando vulnerentur.
marg.| Item tempus belli ] inter carnem et spiritum est modo [Et tempus pacis erit inter eosdem in futuro, quando quod animale est, fiet spirituale, 1 Cor. 17.f. Unde Apc. 14.c. Amodo iam dicit Spiritus, ut requiescant a laboribus suis.
Numérotation du verset Qo. 3,9 
marg.| {b} Quid habet amplius homo ] etc. Descriptis contrarietatibus mundi, redit auctor ad afflictionem animi, qua affligitur in omni labore suo, quo sub Sole laborat. Unde.
marg.| {b} Quid habet amplius homo ] id est humum sapiens id est carnalis.
marg.| {c} De ] universo   labore suo quasi sibi proprio ?
Numérotation du verset Qo. 3,10 
marg.| {d} Vidi afflictionem quam dedit Deus filiis hominum, ut distendantur in ea ] id est variis cogitationibus, ac desideriis, curis, ac sollicitudinibus distrahantur et dividantur, afflicti : cum deberent omnes uniri et colligi in dilectione Dei et in creaturis solum mirari Sapientiam et laudare Bonitatem, quasi dicat : vidi quomodo homines abutentes creaturis Dei iusto iudicio permittente errent. Propter hoc autem, ut dicit Hieronymus , perversorum hereticorum dogmatum occupationem concessit Deus Magistris, ne mens hominis otiosa torpesceret : vult enim, ut boni semper aliquid operentur, ne eos Diabolus inveniat otiosos. Recte autem dicit [  Vidi afflictionem quia multi sunt in ipsa afflictione, qui non vident eam. De quibus dicitur Sap. 14.c. viventes in tanto scientie bello, tot et tanta mala pacem appellant. Quod autem ista dissensio ex vitio hominum sit, non ex vitio rerum, ostendit Salomon.
Numérotation du verset Qo. 3,11 
marg.| {e} Cuncta fecit ] Deus [bona in tempore suo
marg.| Omnia enim tempus suum habent, quo bene fiunt, vel non fiunt. Vigilare enim bonum est tempore suo et dormire bonum est tempore suo. Etiam que mala videntur, bona fecit Deus, vel ad gloriam bonorum, vel ad vindictam malorum. Unde Eccl. 39.d. Aqua, ignis, ferrum, sal etc. omnia hec Sanctis sunt in bona. Ignis, grando, fames et mors : omnia hec ad victimam creata sunt.
marg.| Et parum supra c. Non est dicere, quid est hoc, aut quid est illud ; omnia enim in tempore suo querentur. Et infra d. Omnia opera Domini bona et omne opus hora sua subministrabit et non est dicere hoc illo nequius est. Omnia enim in tempore suo comprobabuntur.
marg.| {f} Et mundum ] et omnia, que in eo sunt.
marg.| {g} Tradidit ] Deus [disputationi eorum quasi librum, in quo et per quem Deum auctorem suum omnium disquirant diligenter et inveniant sapienter. Ipsi autem litteris et syllabis, huius libri adherentes, ut pueri id est creaturis, libri intelligentiam neglexerunt. Vel   mundum tradidit disp utationi eorum id est materiam { 80vb } disputationis et contradictionis ad invicem esse permisit, ut in illo mensurando et numerando laboriose et infructuose occupentur, peccatis suis exigentibus, ut mundus sit eis finis disputationis, qui debuit eis esse liber salutaris eruditionis et via investigationis Dei et inventionis : secundum quod dicitur. Sap. 13.b. A magnitudine speciei et creature cognoscibiliter poterit Creator horum videri. Vel sic [mundum tradidit dispositioni eorum lia littera, ut illum disponerent et regerent Sapientia sua ; non confunderent, aut perturbarent erroribus suis et dissensionibus. uod tamen faciunt ita.
marg.| {h} Ut non inveniat homo ] perfecta cognitione.
marg.| {i} Opus quod operatus est Deus ab initio usque ad finem ] quasi dicat : adeo implicari et occupari permisit eos Deus in investigatione mundi curiosa, ut nihil de operibus Dei, ad quid sint, ad perfectum inveniant. Unde Is. 5.c. Cithara et lyra et tympanum et tibia et vinum in conviviis vestris ; et opus Domini non respicitis, nec opera manuum eius consideratis. In hoc autem maxima afflictio est omnibus quod mundum, qui ad videndum Deum datus est eis, sibi quasi onus et obstaculum interponunt. Unde Naum. 1.a. Onus Ninive liber visionis. Hieronymus sic legit.
marg.| {f} Et mundum tradidit ] Deus [disputationi eorum id est filiorum hominum, ut fruantur veritatibus temporum disputando et inquirendo, quibus causis contingant ; sed non querunt causas rerum naturalium, quomodo sint omnia creata : quare hoc, vel illud ab initio mundi usque ad finem fecerit Deus crescere, vel manere, vel mutari.
marg.| {h} Ut non inveniat homo ] id est ; invenire laboret.
marg.| {i} Opus quod operatus est Deus ab initio usque ad finem ] id est rationem operis ; sive causam, quare, scilicet hoc fecit Deus, illud non ; vel quare hoc ita, illud aliter. Unde Ecclesiast. 3.c. Que precepit tibi Deus, illa cogita semper et in pluribus operibus eius non fueris curiosus. Non est enim tibi necessarium, ea, que abscondita sunt, videre oculis tuis. In super vacuis rebus noli scrutari multipliciter.
Numérotation du verset Qo. 3,12 
marg.| {k} Et cognovi ] per considerationem afflictionis curiosorum et creaturis servientium.
marg.| {l} Quod non esset melius ] hominibus.
marg.| {m} Nisi letari ] spiritualiter in Deo.
marg.| {n} Et facere bona ] que prosint in futuro.
marg.| {o} In vita sua ] Cito transitura, quasi dicat : per afflictionem stultorum cognovi quod solum bonum hominum est, bonum letanter operari in hac vita misera et cito transitura.
marg.| Multum enim placet Deo cum letitia operari bona. Letitia enim quasi condimentum est operum et laborum. Unde Eccl. 30.d.
marg.| Iucunditas cordis hec est vita hominis et thesaurus sine defectione sanctitatis et exultatio viri longevitas. Item eodem 35.b.
marg.| In omni dato hilarem fac vultum tuum et in exultatione sanctifica decimas tuas. Is. 64.b. Occurristi letanti et facienti iustitiam.
Numérotation du verset Qo. 3,13 
marg.| {p} Omnis enim homo qui comedit et bibit ] non ad voluptatem, sed ad necessitatem ; non contra Deum, sed propter Deum.
marg.| {r} Et videt ] id est considerat.
marg.| {s} Bonum ] quod sequitur.
marg.| {t} De labore suo ] quo laborat, non sub Sole, sed pro Sole id est non pro { 81ra } terrenis Δ sed pro eternis.
marg.| {a} Hoc ] scilicet, considerare bonum quod sequitur ex labore   donum Dei est. Nec omnibus datur hoc donum. Multi enim sunt, qui non attendunt fructum laboris, sed tantum penam et ideo murmurant, cum tentantur. Vel sic, Hoc, scilicet comedere et bibere sic, vel laborare, donum Dei est. Unde ipse dicit Io. 15.a. Sine me nihil potestis facere. Et Is. 26.c. Omnia opera nostra operatus es in nobis, Domine.
Numérotation du verset Qo. 3,13 
mystice
marg.| Glossa sic legit : Ne congreget homo divitias. {p} Omnis enim homo qui comedit ] panem Altaris, vel sacre Scripture {q}   Et bibit ] vinum Altaris vel Sacre Scripture que cibus dicitur, ubi difficilis est ; potus, ubi facilis. {r}   Et videt bonum de labore suo ] id est percipit laborem suum bonum et fructuosum : quia qui manducat carnem meam et bibit meum sanguinem, in me Θ manet et ego in illo Io. 6.f. {a}   Hoc donum Dei est ] scilicet, comedere panem et bibere vinum huiusmodi, unde Sap. 16.c. Angelorum esca nutristi populum tuum et paratum panem de celo prestitisti illis sine labore, omne delectamentum in se habentem et omnis saporis suavitatem. Quod etiam hoc sit   donum Dei , patet Mt. 6.b. Ubi querendo dicimus : Panem nostrum quotidianum da nobis hodie etc.
Numérotation du verset Qo. 3,14 
marg.| {b} Didici quod omnia opera, que fecit Deus ] creando, disponendo, propagando, recreando, gubernando, conservando.
marg.| {c} Perseverent in eternum vel   in perpetuum alia littera. Et intelligitur hoc de generibus singulorum, non de singulis generum. Nam singularia corruptioni subiacent et generationi ; genera vero et species ingenerabilia et incorruptibilia sunt.
marg.| Vel potest intelligi de operibus, que fecit Deus per se, non ministerio nature, vel hominis ; qualia sunt stelle celi et elementa ; que revera permanent in eternum, quantum ad essentiam, licet renovationem exspectent, quoad formam id est decorem exteriorem in adventu Iudicis. Unde 1Cor. 7.f. Preterit figura huius mundi.
Numérotation du verset Qo. 3,14 
moraliter
marg.| Moraliter, intelligitur hoc de bonis operibus nostris, que Deus operatur in nobis : que revera perseverant in eternum, quoad fructum eterne retributionis.
marg.| {d} Non possumus eis quicquam addere, nec auferre ] quia in operibus eius, qui potentissimus est et sapientissimus artifex est, nihil est reperire superfluum, aut diminutum et ideo nihil addendum, quia nihil deest ; nihil auferendum, quia nihil superfluit. Unde Eccl. 18.a. Non est minuere, neque adiicere, neque invenire magnalia Dei.
marg.| {e} Que fecit Deus ut timeatur ] id est homo solum Deum timeat et glorificet : qui creaturas factas propter hominem perpetuat in genere suo. Quod enim moritur in uno individuo, instauratur in alio. Et hoc est quod sequitur.
Numérotation du verset Qo. 3,15 
marg.| {f} Quod factum est ] in esse individui.
marg.| {g} Ipsum permanet ] in esse generis.
marg.| {h} Et que futura sunt ] in esse proprio.
marg.| {i} Iam fuerunt ] in genere, ut Solis ortus et occasus et similia.
marg.| {k} Et Deus instaurat ] per generationem.
marg.| {l} Quod abiit ] per peccatum. Item instaurat, per gloriam in resurrectione. Quod abiit, per corruptionem in morte. Item instaurat, in filiis Ecclesie id est in novis Predicatoribus. Quod abiit, in patribus et antecessoribus nostris iuxta Ps. 44. Pro patribus tuis nati sunt tibi filii. alia littera dicit : Et Deus querit eum, qui persecutionem patitur. Querit, inquam, ad glorificandum, iuxta illud Mt. 5.a. Beati, qui persecutionem patiuntur : quoniam ipsorum est regnum celorum.
marg.| Item ad iudicandum, quia sanguinem servorum suorum ulciscetur Dominus, Dt. 32.f.
Numérotation du verset Qo. 3,16 
marg.| {m} Vidi sub Sole in loco iudicii impietatem et in loco iustitie iniquitatem ] Locus iudicii, iuxta litteram, dicitur sedes publice potestatis, ubi plerumque sedet impietas id est impius Iudex, qui opprimit Innocentes. Et vocatur proprie impietas, iniquitas iudicis, quia est in Deum id est contra Deum. Proprie enim Iudex est Vicarius Dei, secundum quod dicitur Dt. 1.c. Non accipietis personam in iudicio, quia iudicium Dei est, ideo perversitas iudicii impietas est. Vel in loco iudicii, sedet impietas, cum crudelitas, vel remissio est ; ubi debet esse iustitia, vel misericordia. In loco iustitie vero est iniquitas generaliter, dum homo homini iniuriatur.
Numérotation du verset Qo. 3,16 
moraliter
marg.| {n} In loco iudicii ] sedet impietas, quando nos diiudicare dimittimus et alios detrahendo, vel contemnendo {3. 81rb} iudicamus.
marg.| {o} Et in loco iustitie ] sedet iniquitas cum sententia iudicii amore, vel odio, prece vel pretio pervertitur, differtur, acceleratur. Quod multi faciunt, de quibus : In quorum manibus iniquitates sunt et dextera eorum repleta est muneribus.
marg.| Item in loco iudicii sedet impietas et in loco iustitie sedet iniquitas ; cum iniquus Iudex benedicitur, extollitur, honoratur tamquam iustus ; et e contrario iustum iudicium quasi impietas, vel quasi iniquitas condemnatur. Unde eleganter dicit Is. 59.c. Conversum est retrorsum iudicium et iustitia longe stetit, quia corruit in platea veritas et equitas non potuit ingredi, quoniam facta est veritas in oblivionem et qui recessit a malo, prede patuit.
Numérotation du verset Qo. 3,17 
marg.| {p} Et dixi in corde meo ] videns tantam perversitatem, ut loco iudicii sedeat impietas et loco iustitie iniquitas ; videns bonos opprimi et malos extolli.
marg.| {q} Iustum et impium iudicabit Dominus ] in futuro iusto et vero iudicio : Modo enim perverso iudicio iudicantur, quia absolvuntur rei et condemnantur iusti. Et dicit hoc Ecclesiastes, ut deterreat impios ab impietate et iustos animet ad tolerantiam iniurie. Dum enim illis predicit ultionem, istis retributionem ; illos terret, istos consolatur.
marg.| De hoc Ps. 61. Duo hec audivi, quia potestas Dei est et tibi Domine, misericordia, quia tu reddis unicuique iuxta opera sua.
marg.| {r} Et tempus omnis rei ] diiudicande, cognoscende, remunerande, vindicande.
marg.| {s} Tunc erit ] non modo, nec licebit tunc appellare alicui, quia illud iudicium ultimum est. Nec erit tempus iudicandi ulterius, sed tenendi et servandi sententiam Iudicis in eternum. Ps. 74. Cum accepero tempus, ego iustitias iudicabo : Tunc unicuique reddetur, prout gessit in corpore suo, sive bonum, sive malum.
Numérotation du verset Qo. 3,18 
marg.| {t} Dixi in corde meo ] quasi dicat : dum viderem tantam perversitatem in mundo, loco, scilicet iudicii sedere impietatem, bonos opprimi, malos extolli ; dixi mecum quod Deus in futuro hoc puniet.
marg.| Et iterum : Dixi in corde meo ubi solus Deus videt et audit quod ibi dicitur.
marg.| {v} De filiis hominum ] id est sanctorum Doctorum, qui vere homines sunt et fuerunt. Hoc scilicet dixi quod ideo Deus sustinet bonos affligi et malos extolli.
marg.| {x} Ut probaret eos ] scilicet filios hominum id est probatos redderet perversitate presidentium, sicut aurum in fornace probatur. Sap. 3.b. Tamquam aurum in fornace probavit illos et quasi holocausti hostiam accepit illos. Eccles. 27.a. Vasa figuli probat fornax et homines iustos tentatio tribulationis. Prv. 17.a. Sicut in igne probatur argentum et aurum in camino, ita corda probat Deus. In hac fornace sunt folles diabolice suggestionis, quarum flatu succenduntur carbones id est ignea desideria luxurie, vel avaritie. Ibi sunt lime, scilicet lingua detrahentium : Ibi sunt mallei persequentium : Ibi sunt forcipes adulantium, qui captos retinent, ne evadant a fornace Diaboli. His instrumentis utitur faber mundi id est Dominus ad fabricandum Electos et formandum, ut vasa in honorem et detergendum omnem rubiginem vitiorum. Iuxta hunc { 81va } Δ modum vocat Dominus Nabuchodonosor novaculam suam. Is. 7.d. In die, inquit, illa radet Dominus in novacula acuta in his, qui trans flumen sunt id est in bonis, qui transierunt flumen id est fluxum divitiarum et delitiarum huius mundi, in Rege Assyriorum id est in Tyrannis, que sunt novacula Domini, pilos pedum id est superflua omnia cordis et corporis et barbam universam. Item vocat eum virgam et baculum suum. Virgam vocat, quia per eum corrigit filios. Baculum, quia flagellat servos. Et sicut pater virgam, vel baculum, qua, vel quo percussit filium, vel servum, proiicit in ignem ; ita Dominus tales, cum desevierint in Electos, proiiciet in gehennam : Is. 10.b. Ve Assur id est Sennacherib, virga furoris mei et baculus ipse est. Quia ergo potestate malorum ad utilitatem bonorum sic utitur Dominus, ut dictum est : Recte dicitur, Dixi in corde meo de filiis hominum, hoc, scilicet quod Deus sustinet in presenti perversos perfici et bonos affligi ab eis, ut probaret eos id est probatos redderet.
marg.| {a} Et ostenderet similes esse bestiis ] quia indigent chamo et freno et iugo et stimulo ad hoc, ut domari possint ad similitudinem bestiarum. Unde Ier. 31.c. Castigasti me, Domine : et eruditus sum quasi iuvenculus indomitus. Eccl. 33.d. Iugum et lorum curvant collum durum et servum inclinant operationes assidue.
marg.| Vel de malis, qui president exponitur sic : {t} Dixi in corde meo de filiis hominum ] hoc scilicet quod ideo Dominus permittit in loco iudicii sedere impietatem et loco iustitie iniquitatem, hoc est, impios et iniquos presidere.
marg.| {x} Ut probaret eos Deus ] {a}   Et ostenderet similes esse bestiis ] quia ut bestie devorant minores, quos deberent defendere et iuste iudicare. Unde Mi. 3.a. Audite Principes Iacob et Duces domus Israel : Numquid non vestrum est scire iudicium, qui odio habetis bonum et diligitis malum ? Qui violenter tollitis pelles eorum desuper eos et carnem eorum desuper ossibus eorum, qui comederunt carnem populi mei et pellem eorum desuper excoriaverunt.
Numérotation du verset Qo. 3,18 
mystice
marg.| Cantor Parisiensis sic legit : {t} Dixi in corde meo ] cum vidi predictam perversitatem et inordinationem. {v}   De filiis hominum, ut probaret eos Deus ] id est separaret a bestiis, quoad Θ animam rationalem, quia cum cetera animalia prona sint ad terram : « Os homini sublime dedit celumque videre iussit »c. Et ad imaginem et similitudinem suam fecit. {a}   Et ostenderet similes esse bestiis ] quoad corpus.
c Ovidius , Metamorphoses, 1.
Numérotation du verset Qo. 3,19 
marg.| {b} Idcirco unus ] id est similis. {c}   Interitus est hominis et iumentorum et equa ] quoad hoc. {d}   Utriusque conditio ] nascendo et moriendo. Unde sequitur. {e}   Sicut moritur homo ; sic et illa moriuntur, Similiter spirant ] attractione aeris. {h}   Omnia ] bruta et rationabilia. {i}   Et nihil habet homo iumento amplius ] quoad corpus, imo plures defectus habet homo et pluribus eget. {k}   Cuncta subiacent vanitati ] mutabilitatis, vel curiositatis, vel mortalitatis. Rm. 8.d. Vanitati creatura subiecta est non volens ; sed propter eum, qui subiecit eam in spe. {l}   Et omnia pergunt ] moriendo   ad unum locum . Hoc videtur falsum : quia spiritus iumentorum in nihilum vadit ; spiritus vero hominum non vadit in nihilum, sed manet post mortem. Ad hoc dicit Hieronymus quod hoc dixit Salomon, non quia putaret animas hominum perire cum corpore, vel unum locum bestiis et hominibus preparari post mortem ; sed quia ante adventum Christi omnes hominum anime pariter descendebant ad inferos. Unde hominis et iumenti spiritus eiusdem vilitatis videbantur esse. Et licet alter cum corpore perierat, alter non multum intererat cum corpore perire et ad inferos descendere.
marg.| {m} De terra facta sunt ] homines et iumenta.
marg.| {n} Et in terram pariter ] id est similiter revertuntur.
Numérotation du verset Qo. 3,18 
concionatorie
marg.| Melius potest legi totum concionatorie sic {t} Dixi in corde meo ] cum vidi predictam inordinationem, dicit Salomon in persona insipientium. {v}   De filiis hominum ] talia facere et pati.
marg.| {x} Ut probaret eos Deus ] id est examinaret.
marg.| {a} Et ostenderet similes esse bestiis ] que nullam inter se habent ordinationem, sed fortior debiliorem devorat et spoliat et occidit, sicut Hab. 1.a. dicit ad ipsum Dominum. Quare ostendisti mihi iniquitatem et laborem et videre predam et iniustitiam contra me ? Quare respicis contemptores et taces conculcante impio iustiorem se ? Et facies homines quasi pisces maris et quasi reptilia non habentia Ducem. In piscibus enim maris maior minorem devorat sine aliqua ultione ; sic homines faciunt in mundo. Unde Ps. 48. Homo cum in honore esset ; non intellexit : comparatus est iumentis insipientibus et similis factus est illis. Et.
Numérotation du verset Qo. 3,19 
concionatorie
marg.| {b} Idcirco unus interitus est hominis et iumentorum ] Et legitur, idcirco, non causaliter, sed approbative. Hoc modo homines similes sunt bestiis. Et hoc probatur per hoc quod unus est interitus hominis et iumentorum et equa utriusque {3. 81vb} conditio nascendi et moriendi.
marg.| {e} Sicut moritur homo ; sic et illa moriuntur ] per defectum nature, vel per illatam violentiam a fortiore.
marg.| {g} Similiter spirant omnia ] bruta et rationabilia id est vivunt.
marg.| {i} Et nihil habet homo iumento amplius ] In morte enim omnia dimittit homo : quia cum interierit, non sumet omnia, neque descendet cum eo gloria eius.
marg.| {k} Cuncta subiacent vanitati ] mutabilitatis et mortalitatis.
Numérotation du verset Qo. 3,20 
concionatorie
marg.| {l} Et omnia ] bruta et rationabilia pergunt ad unum locum, moriendo. Et dicit hoc Salomon in persona Epicureorum, vel eorum, qui credunt homines preter animam habere vitalem spiritum, qui perit cum corpore. Cuncta.
marg.| {m} De terra facta sunt ] scilicet, animalia.
marg.| {n} Et in terram pariter revertuntur ] in morte. Eccl. 48.a. Occupatio magna creata est omnibus hominibus et iugum grave super filios Adam a die exitus de ventre matris eorum, usque in diem sepulture in matrem omnium. Plana est hec lectio concionatoria.
Numérotation du verset Qo. 3,19 
littera
marg.| Iuxta primam lectionem sic legitur littera : {b} Idcirco quia homines sunt similes bestiis in indomabilitate et indisciplinatione, ut diximus : vel cervicositate et ferocitate quoad presidentes.   Idcirco unus est interitus hominis et iumentorum . Et ideo voluit Deus homines mori, ut iumenta, ut frangeretur eorum cervicositas et erudiretur eorum indisciplinabilitas. Nihil enim adeo effugat ab humano corde presentis vanitatis phantasmata, ut mortis consideratio. Propter quod dicit Socrates :"Summa Philosophia est assidua mortis cogitatio". Nihil etiam adeo avertit hominem a precipitio peccati et ab amore mundi, ut mortis memoria. Unde Eccl. 7.d. In omnibus operibus tuis memorare novissima tua et in eternum non peccabis. Et Hieronymus , dicit : Facile contemnit omnia, qui semper se cogitat moriturum. Idcirco homines, quia similes sunt bestiis in indomabilitate et ferocitate ; facti sunt eis similes in penalitate id est in morte.
Numérotation du verset Qo. 3,19 
mystice
marg.| Mystice homines dicuntur litterati ; iumenta laici.
marg.| Vel homines dicuntur claustrales ; iumenta seculares. Vel homines Doctores et Prelati ; iumenta discipuli et subditi. Homines enim et iumenta salvabis, Domine, dicit Ps. 35. Quia vero homines similes facti sunt bestiis in vivendo.
marg.| {b} Idcirco unus interitus est hominis et iumentorum ] predictis modis ; quia simili velocitate per tentationem peccati, vel inferni rapiuntur et similiter capiuntur laqueis et hamis tentationum. Unde infra 9.c. Sicut aves laqueo capiuntur et pisces hamo ; sic homines capiuntur in tempore malo. Sap. 14.b. Creature Dei facte sunt in odium et in tentationem hominum et in muscipulam pedibus insipientium.
marg.| {e} Sicut moritur homo ] id est Sapiens, vel Prelatus.
marg.| {f} Sic et illa moriuntur ] id est simplices, vel laici et morte corporis et morte spiritus. Unde Ps. 81. Vos autem sicut homines moriemini et sicut unus de Principibus cadetis.
marg.| {g} Similiter spirant omnia et nihil habet homo iumento amplius : cuncta subiacent vanitati ] curiositatis et cupiditatis id est homines et iumenta id est maiores et minores. Ier. 6.c. A minore usque ad maiorem omnes avaritie student et a Propheta usque ad Sacerdotem cuncti faciunt dolum.
Numérotation du verset Qo. 3,20 
marg.| {l} Et omnia pergunt ad unum locum ] quia omnes locum superiorem ambiunt impudenter, ita minor, ut maior : ita claustralis, ut secularis.
marg.| {m} De terra facta sunt ] homines et iumenta predicta.
marg.| {n} Et in terram pariter revertuntur ] per cupiditatem, ita maiores, ut minores ; ita claustrales ut seculares. Unde Eccl. 20.b. Omnia, que de terra sunt, in terram convertentur et omnia flumina in mare convertentur. Sequitur.
Numérotation du verset Qo. 3,21 
marg.| {o} Quis novit, si spiritus ] id est anima.
marg.| {p} Filiorum Adam ] id est hominum.
marg.| {q} Ascendat sursum ] { 82ra }   Δ in celum
marg.| {a} Et si spiritus iumentorum descendat deorsum ] in terram cum carne dissolutus, quasi dicat : Salomon : Dixi quod unus est interitus hominis et iumenti et equa utriusque conditio ; si autem alicui videtur distantia in hoc quod spiritus hominis ascendit ad celum ; et spiritus iumenti in carne resolutus descendit in terram : quis novit hoc et quis auctor dicit hoc ? Cum autem dicit : Quis novit etc. quis non impossibilitatem, sed difficultatem significat sicut ibi : Generationem eius quis enarrabit ? Is. 53.c. Et Ier. 17.b. Profundum est cor hominis et inscrutabile et quis cognoscit illud ? Et in Ps. 14. Domine, quis habitabit in tabernaculo tuo ? Si quis autem attendere velit, manifeste videre potest quod spiritus filiorum Adam naturaliter ascendit sursum, Licet enim infima ista appetantur quandoque ; semper tamen rebellat et exagitat se spiritus eorum id est quod in eis spirituale et nobilissimum est quod usitato nomine synderesis appellatur. Ei autem quod movetur, non est quies, nisi in illo, ad quod movetur. Unde patet quod spiritus filiorum Adam non moventur deorsum : sed sursum, ubi quies eorum est, sicut dicit Augustinus Item, spiritus filiorum Adam, naturaliter appetunt sapientiam et bonitatem ; naturalis autem appetitus spiritus, naturalis motus est.
marg.| Ergo motus spirituum filiorum Adam naturaliter insursum est ; quod autem moventur in deorsum, violentia est, De hoc Tullius : Natura sumus avidissimi, appetentissimique honestatis.
Numérotation du verset Qo. 3,21 
mystice
marg.| Mystice {o} Quis novit, si spiritus ] etc. id est qui modo boni sunt et rationabiliter vivunt.
marg.| {q} Ascendat sursum ] id est Θ salvabitur
marg.| {a} Et si spiritus iumentorum ] id est peccatorum et brutaliter modo viventium.
marg.| {b} Descendat deorsum ] ad inferos, quasi dicat : ; pauci, aut nulli sciunt hoc : quia illi possunt perverti et isti converti : et hoc est quod dicitur infra 9.a. Sunt iusti et sapientes : et opera illorum in manu Dei sunt et tamen nescit homo an amore, vel odio dignus sit ; sed omnia in futuro servantur incerta.
marg.| Vel sic : Quis novit etc. id est quis est ille, qui veram fidem habet de hac differentia hominis et iumentorum, scilicet ; quod spiritus hominis creatus est ad hoc, ut in celo glorificetur cum Angelis semper vivens et spiritus iumentorum cum carne pereat, quasi dicat : pauci sunt, qui vera fide hoc noverint.
marg.| Nam si hoc vere crederent : non affligerentur circa terrena, sed semper gauderent exspectantes celestia. Et ideo sequitur definitiva sententia.
Numérotation du verset Qo. 3,22 
marg.| {c} Et deprehendi nihil esse melius, quam letari hominem in opere suo ] gaudio spei quod sequitur gaudium rei.
marg.| {d} Et hanc esse partem illius ] si letetur spiritualiter in opere suo bono : Hilarem enim datorem diligit Deus, 2Cor. 9.b. Vel concionatorie dicit hoc Salomon in persona stultorum, qui tantum presentia attendunt et futura non cogitant ; et ideo tantum bonum estimant presentem voluptatem ; sicut Epicurus, qui dicit summum esse bonum voluptatem.
marg.| {e} Quis enim eum adducet ; ut post se futura cognoscat ? ] quasi dicat : vere hec est pars mea, scilicet spiritualis letitia in opere bono, quo thesaurizatur in celo. Quis enim eum id est hominem adducet, ut post se futura cognoscat id est qualem heredem habiturus est, vel bonum, vel malum ? Hoc est contra illos, qui in dispositione filiorum suorum testamenta sua dimittunt et semper avare vivunt, ut divites moriantur et heredes suos locupletes dimittant. Quod non solum vanitas est, sed phrenetica infirmitas est. Unde infra 5.c. Est et alia infirmitas pessima, quam vidi sub Sole, Divitie conservate in malum Domini sui, pereunt enim in afflictione pessima. Generavit enim filium, qui erit in summa egestate. Miserabilis prorsus infirmitas : quomodo venit, sic revertetur.


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Hugo de Sancto Caro. Postilla in totam Bibliam (Qo. Capitulum 3), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 01/05/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=hug&numLivre=29&chapitre=29_3)
Signaler un complément d'information

Notes :