Capitulum 17
Numérotation du verset
Prv. 17,1
Melior est buccella sicca cum gaudio quam plena domus1* victimis cum iurgio.
1 p. d. ΩD ΩS
Ω
F ΩJ]
inv.
ΩM ΩL ΩP
Rusch Weber
Numérotation du verset
Prv. 17,2
Servus sapiens dominabitur stultis filiis2
et inter fratres hereditatem dividet.
2 s. f. ΩD ΩS
Ω
F ΩJ
Rusch
]
inv.
Ω
M ΩL ΩP
Weber
Numérotation du verset
Prv. 17,3
Sicut igne probatur argentum et aurum camino ita corda probat Deus3*.
3 Deus
X
ΩD ΩS
Ω
F
Cor3
(vel)] Dominus
Cor3
(hebr. antiq.) Ω
M ΩJ ΩL ΩP
Rusch Weber
Numérotation du verset
Prv. 17,4
Malus obedit lingue inique et fallax obtemperat labiis mendacibus.
Numérotation du verset
Prv. 17,5
Qui despicit pauperem exprobrat factori4 eius et qui in ruina letatur alterius non erit impunitus.
4 factori Ω
Rusch Weber
] factorem
Amiatinus
Q
Numérotation du verset
Prv. 17,6
Corona senum5 filii filiorum6* gloria filiorum patres eorum7.
5 senum] semini ΩD
|
6 filiorum ΩD
Ω
F ΩS] + et Ω
M ΩJ ΩL ΩP
Rusch Weber
|
7 eorum plerique codd. Ω
Rusch
edd.] sui
Weber
(G X ΠH T S*)
|
Numérotation du verset
Prv. 17,7
Non decent stultum verba composita nec principem labium mentiens.
Numérotation du verset
Prv. 17,8
Gemma gratissima exspectatio prestolantis,
quocumque se vertit8* prudenter intelligit9.
8 vertit
Beda
ΩD ΩS
Rusch edd.
] verterit
Weber
|
9 intelligit] –get ΦRG
S²
ΨD
Ω
M
|
Numérotation du verset
Prv. 17,9
Qui celat delictum querit amicitias,
qui altero10 sermone repetit
10 altero
Cor3
(vel) ΩD ΩS
Ω
F ΩJ ΩL ΩP
Rusch Weber
] alto Ω
M
Cor1
(vel),
Cor3
(hebr. anti.)
separat federatos.
Numérotation du verset
Prv. 17,10
Plus proficit correctio11 apud prudentem quam centum plage apud stultum.
11 correctio ΩD ΩS
Ω
F ΩJ
Rusch
] correptio
Cor2
(correpcio per p)
Cor3
(al.) Ω
M ΩL ΩP
Weber
Numérotation du verset
Prv. 17,11
Semper iurgia querit malus, angelus autem crudelis
mittetur contra eum.
Numérotation du verset
Prv. 17,12
Expedit magis urse
occurrere raptis
fetibus quam fatuo
confidenti sibi in stultitia sua.
Numérotation du verset
Prv. 17,13
Qui reddit mala pro bonis
non recedit12 malum de domo eius.
12 recedit
X
Σ
D
Φ Γ ΨD
Ω
M ΩJ ΩS
Rusch
] reced’ Ω
F, recedet
Cor3
(vel) ΩD ΩL ΩP
Weber
Numérotation du verset
Prv. 17,14
Qui dimittit aquam
caput est iurgiorum et antequam patiatur contumeliam iudicium
deserit.
Numérotation du verset
Prv. 17,15
Et qui iustificat impium
et qui condemnat iustum
abominabilis est uterque apud Dominum13.
13 Dominum Cava M D Q Φ Z S Cor3 (hebr. anti.) Ω
Rusch Weber
] Deum G cum antiqua versione plerique codd., Cor3 (al.)
Numérotation du verset
Prv. 17,16
Quid prodest habere divitias
stulto14
14 h. d. - stulto Σ
M D
ΨD
Ω
Rusch
] h. d. stultum
Weber
,
inv.
Clementina
cum sapientiam
emere non possit ?
Qui altam facit domum suam querit ruinam et qui evitat discere incidit in mala15.
15 Qui altam… mala
G
J
² Cava
Θ
Z M D
Ω
M ΩD
Ω
F ΩS ΩJ ΩL ΩP
Rusch Clementina cum LXX
]
del
.
Cor1
ΩL² (va-cat),
Cor2
(nec hebr. nec antiq. habent set grecus de LXX)
=Cor3
(hebr. anti. non habent sed grecus de LXX),
om. Edmaior. Weber cum hebr.
| incidit
Cava
(incedit) Θ Ω] incidet Ω
F (-d3)
cett.
| malum] mala
Cava Z
Numérotation du verset
Prv. 17,17
Omni tempore
diligit
qui amicus est
et frater in angustiis
comprobatur.
Numérotation du verset
Prv. 17,18
Homo stultus16
16 H. s.]
inv.
Ed1530 Clementina
plaudet17 manibus suis18* cum spoponderit pro amico suo.
17 plaudet
Cor
2
Cor
3 (anti.) ΩD
Ω
M
Ω
F ΩS ΩL ΩP
Rusch Weber
] plaudit ΠH D Z* T S ...
Cor1
ΩJ
|
18 suis ΩD ΩS
Ω
F ΩJ* (
rubr. sublin.
) ]
om. Cor3
(hebr. anti.) ΩJ² ΩL ΩP
Rusch Ed1530 Weber
|
Numérotation du verset
Prv. 17,19
Qui meditatur discordias19 diligit rixas
19 discordias
plerique codd.
Ω
Rusch
] discordiam
G Cava
X Σ Q Θ
Weber cum hebr.
et qui exaltat os suum20 querit ruinam.
20 os suum
G Cava Amiatinus plerique codd. edd. Cor1 Cor3
(hebr. antiq.) Ω
M ΩD
Ω
J2 ΩL ΩP
Rusch
] cor suum ΣC2 ΩS
Ω
F ΩJ*, ostium suum
Cor2
(hebr. pro eo quod est
OS
habet
HOSTIUM
et similiter grecus)
Ed1530 Edmaior.
(ΣC*)
cum hebr.
, ostium
Clementina Weber
Numérotation du verset
Prv. 17,20
Qui perversi cordis est non invenit21 bonum
21 invenit ΩD* ΩS
Ω
F
Rusch
] inveniet
Cor3
(hebr. antiq.) Ω
M ΩD² ΩJ² (
in ras.
) ΩL ΩP
Weber
, veniet in bonum
Cor3
(Beda)
et qui vertit linguam
incidet in malum.
Numérotation du verset
Prv. 17,21
Natus est stultus
in ignominia sua22 sed nec pater
22 in ignominia sua
M Q²
Φ... ΩD
Ω
M
Ω
F ΩJ
Rusch
] ad ignominiam suam ΩS, in ignominiam suam ΩL ΩP
Weber
in fatuo filio23* letabitur.
23 in fatuo filio
T
Ω
M ΩD (
rubr. sublin. et superpunct.)
ΩS] fatuo
T
Ω
F*, in fatuo ΩJ ΩL ΩP
Rusch edd. Weber
Numérotation du verset
Prv. 17,22
Animus24 gaudens
24 Animus] amicus Ω
M
(hapax)
etatem floridam facit
spiritus tristis25
25 tristis] fictus
praem. et expunc.
Ω
M
exsiccat
ossa.
Numérotation du verset
Prv. 17,23
Munera de sinu
impius
accipit ut pervertat semitas iudicii.
Numérotation du verset
Prv. 17,24
In facie prudentis
lucet sapientia
oculi stultorum
in finibus
terre.
Numérotation du verset
Prv. 17,25
Ira
patris
filius stultus et dolor matris
que genuit eum.
Numérotation du verset
Prv. 17,26
Non est bonum damnum inferre
iusto
nec percutere principem
qui recta26* iudicat.
26 recta ΩD ΩF ΩS ΩJ ΩL ΩP
Weber]
recte ΦG
T
Ω
M
Rusch
Numérotation du verset
Prv. 17,27
Qui moderatur sermones suos
doctus et prudens est et pretiosi spiritus
vir eruditus.
Numérotation du verset
Prv. 17,28
Stultus quoque si27 tacuerit sapiens reputabitur28 et si compresserit labia sua intelligens.
27 si Ω
M ΩD
Ω
F ΩS ΩJ ΩL ΩP
Rusch
] cum ΩJ*
|
28 reputabitur
M
Φ Θ
Z² S²
ΨD
Ω
M ΩD
Ω
F ΩS ΩJ ΩL ΩP
Rusch Clementina
] vocavitur
Cava,
putabitur
Weber
|
Capitulum 17
Numérotation du verset
Prv. 17,ad litteram
marg.|
{3.1677}
Melior est buccella.
Superius Salomon repressit ire impetum, hic reprimit triplicem eius effectum in tribus cap. sequentibus : tamen sicut dixi supra, ista divisio et consimiles accipiuntur secundum principia cap. et non secundum prosecutionem eorum. Primus autem ire effectus est iurgium, de quo dicit.
marg.|
.1.
Melior est buccella.
idest, parvum frustum panis.
marg.|
.2.
Sicca.
idest sine pulmento.
marg.|
.3.
Cum gaudio.
idest, hilariter data.
marg.|
.4.
Quam domus plena victimis.
idest, magnis epulis.
marg.|
.5.
Cum iurgio.
unde dicit Peta : Super omnia vultus Accessere boni.
marg.|
.6.
Servus sapiens dominabitur filiis stultis.
Hoc videtur impletum Parisiis, et in pluribus civitatibus aliis, quia filii stulti vendunt hereditatem paternam saltem in parte, et frequenter illis qui prudenter serviunt patri.
marg.|
.7.
Et inter fratres hereditatem dividet.
idest, habet hereditatem cum fratribus. Alio modo exponitur de Iosue ministro Moysi, qui successit ei in ducatu populi Israel, et non filii Moysi. Divisit etiam hereditatem duodecim tribubus, ut patet libro Nume. et Iosue.
marg.|
.8.
Sicut igne probatur.
quia sicut aurum magis examinatur quam argentum, ita dominus maiori tribulatione examinat corda magis fortium quam minus. unde dicit Apost. 1Cor.10.c. Fidelis Deus qui non patietur vos tentari supra id quod potestis. et secundum hoc dixit beatus Sixtus ad sanctum Laurentium : Nos quasi senes levioris pugne cursum recipimus, te autem quasi iuvenem gloriosior de tyranno expectat triumphus.
marg.|
.9.
Melius obedit lingue inique.
idest, tyranno precipienti iniqua.
marg.|
.10.
Et fallax obtemperat labiis mendacibus.
quia secundum iudicem populi, et sic ministri eius. Eccl. 10.a.
marg.|
.11. Qui despicit pauperem exprobrat factori eius. exponatur ut supra 14.
marg.|
.12. Et qui in ruina letatur alterius. per se directe.
marg.|
.13.
Non erit impunitus.
quia in hoc peccat. Secus est autem si letatur in ruina alicuius per accidens, utpote, quia ille est malus homo turbans aliorum pacem, et sic cessat hoc malum. Letari autem per se de pace reddita {3.1678} populo, et per accidens de ruina perturbantis eam, est licitum.
marg.|
.14.
Corona senum.
idest, honor eorum.
marg.|
.15.
Filii filiorum.
unde ad gloriam plurium patrum veteris testamenti dicitur, quod viderunt filios et filias filiorum usque in tertiam et quartam generationem.
marg.|
.16.
Gloria filiorum patres eorum.
In hoc enim gloriantur, quod de bonis patribus et nobilibus sunt orti.
marg.|
.17.
Non decent stultum verba composita
etc. hoc est dictum non est decens, quod stulto imponitur aliqua ambasiata, in qua oportet habere verba composita.
marg.|
.18.
Nec principem labium mentiens.
quia debet esse regula aliorum ad quod requiritur veritas labiorum.
marg.|
.19.
Gemma gratissima expectatio prestolantis.
idest, res expectata a desiderante, est quasi lapis pretiosus in oculis eius.
marg.|
.20.
Quocumque se vertit.
idest, in quocumque negotio.
marg.|
.21.
Prudenter intelligit.
idest, diligentiam apponit, ut prudenter agat, ne suo desiderio defraudetur. Aliter exponitur de expectatione regni celestis, quod dicitur pretiosa margarita. Mt. 13. et talis in omni tempore studet prudenter agere ne fraudetur sua expectatione.
marg.|
.22.
Qui celat delictum.
alterius.
marg.|
.23.
Querit amicitias.
illius.
marg.|
.24.
Qui altero sermone repetit.
sine causa iusta publicando.
marg.|
.25.
Separat federatos.
quia rumpit fedus inter se et illum.
marg.|
.26.
Plus proficit correctio.
scilicet fraterna.
marg.|
.27.
Apud prudentem.
qui eam recipit.
marg.|
.28.
Quam centum plage apud stultum,
etc. qui non emendatur verbo, vel verbere.
marg.|
.29.
Semper iurgia querit malus.
ad hoc inclinatus ex complexione, vel assuefactione.
marg.|
.30.
Angelus autem crudelis.
idest, nuntius iudicis.
marg.|
.31.
Mittetur contra eum.
ad eum incarcerandum, vel occidendum tamquam seditiosum.
marg.|
.32.
Expedit magis urse occurrere.
quia homo destitutus a lege et iustitia qui dicitur hic stultus est pessimum animalium, ut dicitur 1. Politicorum.
marg.|
.33.
Qui reddit mala pro bonis non recedet.
quia ista est ingratitudo mala et maximum vitium.
marg.|
.34.
Qui dimittit aquam.
bibens vinum nimis forte.
Numérotation du verset
Prv. 17,ad litteram
marg.|
{3.1679} .1.
Caput est iurgiorum.
que oriuntur ex ebrietate.
marg.|
.2. Et antequam patiatur contumeliam. a proximo.
marg.|
.3.
Iudicium deserit.
ledendo proximum sine causa. In hebreo habetur : Qui aperit aquam, principium est iurgiorum, etc. quod exponens Rabbi Salomon dicit, quod ille qui in alveo fluminis fecit aperturam, ut aqua inde decurrat, et ille qui incipit iurgia, faciunt similia, quia in principio apertura est parva, sed procedendo dilatatur, sicut iurgium est in principio parvum procedendo fit magnum malum.
marg.|
.4. Et qui iustificat impium et qui condemnat iustum. quia uterque facit iniustitiam.
marg.|
.5.
Quid prodest habere divitias stulto.
quasi dicat nihil, quia eis non utitur ad bonum, sed ad malum, nec per eas potest acquirere sapientiam.
marg.|
.6.
Qui altam facit domum.
Iste versus non est in hebreo ideo pertranseo, quia sententia satis patet.
marg.|
.7.
Omni tempore.
scilicet tempore adversitatis, sicut et tempore prosperitatis.
marg.|
.8.
Qui amicus est.
verus et certus.
marg.|
.9.
Et frater in angustiis.
succurrendo fratri in magnis angustiis, sicut Ioseph succurrit fratribus suis afflictis.
marg.|
.10.
Homo stultus plaudet manibus.
quasi gaudens, et non curans.
marg.|
.11.
Cum spoponderit pro amico suo.
in Hebreo habetur : pro socio suo, periculose obligans se pro eo : et tamen deberet solicitari de liberatione sua et amici sui, sicut etiam dictum est sup. 6. cap. Fili mi si spoponderis pro amico tuo, etc.
marg.|
.12. Qui meditatur discordias. seminare.
marg.|
.13.
Diligit rixas.
quia sequuntur ad discordia.
marg.|
.14.
Et exaltat.
se iactando et alios contemnendo.
marg.|
.15.
Querit ruinam.
licet preter intentionem suam, quia talis exaltatio est inimicorum acquisitio.
marg.|
.16.
Qui perversi cordis est.
quia aliis efficitur odiosus, et quia in semetipso est divisus propter synderesim recalcitrantem malo et sensualitatem ad malum inclinantem. propter quod dicit Philosophus 4. Ethicorum quod malus non habet amicitiam {3.1680} ad alterum, neque ad seipsum.
marg.|
.17.
Et qui vertit linguam
etc. in presentia adulando, et in absentia diffamando.
marg.|
.18.
Natus est et stultus.
quia ab aliis despicitur, unde patri occasio tristitie tribuitur.
marg.|
.19.
Animus gaudens etatem floridam facit
etc. quia vitam producit usque ad caniciem.
marg.|
.20.
Spiritus tristis exiccat ossa,
etc. et sic abbreviat vitam, quia tristitia est passio mortificativa.
marg.|
.21.
Munera de sinu.
idest, in occulto tradita.
marg.|
.22.
Impius accipit.
scilicet, iudex.
marg.|
.23.
In facie prudentis
etc. per maturitatem et honestatem, quia dispositio cordis magis apparet in facie, in qua sunt omnes sensus, quam in partibus aliis.
marg.|
.24.
Oculi stultorum in finibus terre.
idest, habens vagos aspectus, sicut cor varios cogitatus.
marg.|
.25.
Ira patris filius stultus.
quia pater representatur in filio, et sic stultitia eius redundat in patrem similiter et in matrem.
marg.|
.26.
Non est bonum
etc.
iusto.
cui debetur honor et bonum.
marg.|
.27.
Nec percutere principem.
idest, occidere. sicut Ismahel pessimus interfecit Godoliam, qui recte iudicabat populum, Ierem 41.
marg.|
.28.
Qui moderatur sermones suos
etc. ita quod nihil est ibi superfluum nec diminutum.
marg.|
.29.
Doctus et prudens est.
quia hoc est valde difficile, circa quod est magna virtus.
marg.|
.30.
Et pretiosi spiritus.
idest, anime.
marg.|
.31.
Vir eruditus.
in scientia et moribus, ex quibus pretiositas anime attenditur.
marg.|
.32.
Stultus quoque si tacuerit.
inter sapientes.
marg.|
.33.
Sapiens reputabitur.
ab ignorantibus ipsum, credentibus hanc taciturnitatem procedere ex sapientis maturitate, qui solet esse tardus ad loquendum.
marg.|
.34.
Et si compresserit labia.
ab inclinatione loquendi.
marg.|
.35.
Intelligens.
scilicet, proprium defectum, ex quo comprimit labia sua, ne prorumpat in aliquod.
Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Nicolaus de Lyra (Prv. 17), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2025. Consultation du 15/01/2025. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=lyr&numLivre=28&chapitre=28_17)
Martin Morard, ed., Nicolaus de Lyra (Prv. 17), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2025. Consultation du 15/01/2025. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=lyr&numLivre=28&chapitre=28_17)
Notes :