Capitulum 15
Numérotation du verset
Prv. 15,1
Responsio mollis frangit iram, sermo durus suscitat1 furorem.
1 suscitat] sustinet Ω
M,
def
. Ω
F
Numérotation du verset
Prv. 15,2
Lingua sapientium
ornat
scientiam,
os fatuorum
ebullit stultitiam.
Numérotation du verset
Prv. 15,3
In omni loco oculi Domini
contemplantur bonos et malos2.
2 bonos et malos
Cava
X Σ L Θ Φ ΨD
Ω
M ΩD ΩS
Ω
F ΩJ ΩL ΩP
Rusch Clementina
]
inv. Weber
Numérotation du verset
Prv. 15,4
Lingua placabilis
lignum vite
que autem3 immoderata4 est
3 autem plerique codd., ΩD edd.
Rusch
]
om. Weber
(ΩJ Cava X Σ ΠH)
|
4 immoderata] immaculata Ω
M
(hapax)
|
conteret
spiritum.
Numérotation du verset
Prv. 15,5
Stultus
irridet disciplinam patris sui,
qui autem custodit
increpationes astutior fiet.
In abundanti iustitia virtus maxima est, cogitationes
autem impiorum eradicabuntur5.
5 In abundanti… eradicabuntur
Cava
Θ Ω
M
Ω
F ΩS ΩJ ΩL ΩP
Rusch Clementina
cum LXX]
Cor2
=
Cor3
(nec hebr. nec anti. habent hunc versum. Habetur tamen in greco, puto de LXX interpretibus),
del.
ΩL² (va-cat),
om. Weber cum hebr.
Numérotation du verset
Prv. 15,6
Domus
iusti
plurima fortitudo
et in fructibus
impii
conturbatio6.
6 conturbatio
Y² Z² T²
ΩD
plerique codd. Rusch
] conturbatur
G C X Y* Z* T* Weber
Numérotation du verset
Prv. 15,7
Labia sapientium7
7 sapientium Ω
F ΩL
Rusch
etc.] sapientum ΦG
Ω
M
disseminabunt scientiam,
cor stultorum
dissimile erit.
Numérotation du verset
Prv. 15,8
Victime
impiorum
abominabiles,
Domino vota iustorum
placabilia.
Numérotation du verset
Prv. 15,9
Abominatio
est Domino vita8 impii,
8 vita ΩS
Ω
F
Rusch
] via
Cor1
ΩJ
Cor2
(hebr. et antiq. habent
VIA,
non est ibi
VITA
)
Cor3
(hebr. antiq.)
Cor3
(hebr. antiq.) ΩL ΩP
Weber
qui sequitur iustitiam diligetur
ab eo9.
9 eo ΩS
Ω
F ΩJ ΩL
Rusch Weber
] ea T Ω
M, Domino Q Θ
Numérotation du verset
Prv. 15,10
Doctrina mala
deserentium10 viam vite11,
10 deserentium L² Y Ω
M ΩD ΩS
Ω
F ΩJ*
Rusch
] deserenti ΩL ΩP
Weber
|
11 viam vite
plerique codd.
Ω
M ΩD (#
?
) ΩS
Ω
F ΩJ* ΩP
edd. Rusch
] viam
G Cava
X Σ ΠH Z* T Beda
Cor1
(quidam habent
VITE
sed hebr. non habet)
Cor2
(non est subiungendum quod dicitur
VITE
) ΩJ² (
rubr. sublin.
) ΩL
Weber cum hebr.
|
qui increpationes
odit morietur.
Numérotation du verset
Prv. 15,11
Infernus et perditio coram Domino
quanto magis
corda filiorum hominum.
Numérotation du verset
Prv. 15,12
Non amat pestilens eum qui se corripit,
nec ad sapientes graditur.
Numérotation du verset
Prv. 15,13
Cor gaudens exhilarat faciem,
in merore animi
deicietur12
12 deicietur ΩS
Ω
F ΩJ
Rusch
(deiic-)] deicitur Ω
M ΩL ΩP, deicitur
Weber
, decipitur Y*
spiritus.
Numérotation du verset
Prv. 15,14
Cor sapiens queret13 doctrinam et os
13 sapiens queret ΠH
Y
ΦRG ΩS
Ω
F ΩJ ΩP
Rusch
] sapientis querit Ω
M ΩD (queret?) ΩL
Weber
stultorum pascitur14 imperitia.
14 pascitur Σ
Amiatinus L M Y²
Θ
S²
ΓM
Ω
Rusch Clementina
] pascetur
Weber
Numérotation du verset
Prv. 15,15
Omnes dies pauperis
mali,
secura mens
quasi iuge convivium.
Numérotation du verset
Prv. 15,16
Melius est parum cum timore Domini
quam thesauri magni et insatiabiles15.
15 insatiabiles] insabiles
cacogr.
Ω
M*
Numérotation du verset
Prv. 15,17
Melius est vocari16* ad olera cum caritate quam ad vitulum saginatum cum odio.
16 vocari ΩS
Ω
F ΩJ
edd.
] vocare Ω
M ΩL ΩP
Rusch Weber, microforma illegibilis
ΩD
Numérotation du verset
Prv. 15,18
Vir iracundus provocat rixas, qui patiens est mitigat
suscitatas.
Numérotation du verset
Prv. 15,19
Iter pigrorum quasi sepes spinarum, via iustorum absque offendiculo.
Numérotation du verset
Prv. 15,20
Filius sapiens
letificat patrem et stultus homo despicit matrem suam.
Numérotation du verset
Prv. 15,21
Stultitia gaudium stulto et vir prudens diriget17 gressus suos18.
17 diriget
X Q Y
Φ ΨD
Ω
M ΩD ΩS
Ω
F ΩJ ΩL ΩP
Rusch
] dirigit
Clementina
etc.
Weber
|
18 gr. suos
Cava
X Θ
Cor3
(anti. iuxta hebr.) Ω
M ΩD ΩS
Ω
F ΩJ ΩP (
inv
)
Rusch Clementina
] gressus
Cor3
(nec subiungitur quod dicitur
SUOS
) ΩL
Weber
|
Numérotation du verset
Prv. 15,22
Dissipantur cogitationes ubi non est consilium, ubi vero sunt plures19 consiliarii confirmantur.
19 sunt plures ΩD
Ω
F ΩS ΩJ
Ed1530 Rusch Clementina
] plures Ω
M,
inv.
Ω
M
Ω
LP
Weber
Numérotation du verset
Prv. 15,23
Letatur homo in sententia oris sui et sermo oportunus optimus est20.
20 optimus est Ω
M ΩD ΩS
Ω
F ΩJ
Rusch
]
inv.
Ω
LP
Weber
Numérotation du verset
Prv. 15,24
Semita vite super eruditum
ut declinet de inferno novissimo.
Numérotation du verset
Prv. 15,25
Domum21 superborum demolietur,
21 Domum
Cor1
(anti.) Ω
F ΩJ ΩP
Rusch Weber
etc.] Domos
G
ΦP
Ω
M
Cor2
=
Cor3
(vel anti.) ΩL, conventicula
Cor3
(vel)
Dominus et firmos faciet22 terminos
22 faciet plerique codd. ΩD ΩJ ΩL ΩP
Rusch
] facit G Cava Amiatinus L Q
Weber
vidue.
Numérotation du verset
Prv. 15,26
Abominatio Domini cogitationes male
et purus sermo pulcherrimus firmabitur ab eo23.
23 firmabitur ab eo
plerique codd., edd.
Ω
M ΩD ΩS
Ω
F ΩJ ΩL ΩP
Rusch
]
om. G Cava
X Σ T Γ
Weber cum hebr.
LXX
Numérotation du verset
Prv. 15,27
Conturbat domum
suam qui sectatur avaritiam, qui autem odit munera
vivet.
Per misericordiam et fidem purgantur peccata, per timorem autem Domini declinat omnis a malo24.
24 Per misericordiam... a malo
Cava Q²
Θ
Z
Ω
M ΩD ΩS ΩJ ΩL ΩP
Rusch Clementina cum LXX
]
del
.
Cor1
ΩL² (
va-cat
)
, om. Cor2=Cor3
(iste versus vacat hic secundum anti. et hebr. sed infra 16.B [Prv. 16, 6] habetlocum. Hic tamen habet grecus de LXX interpretibus sed non infra),
Weber
Numérotation du verset
Prv. 15,28
Mens iusti meditatur25 sapientiam26, os impiorum redundat malis27.
25 meditatur ΩS
Ω
F ΩJ ΩP
Rusch Weber
] meditabitur
G² Σ
T² ΠH
Amiatinus L Q Y
ΓA² ΨD
Ω
M ΩD ΩL
Ed1530
|
26 sapientiam
G
²
Cor2=Cor3
(alia littera) Ω
M ΩD ΩS
Ω
F
Rusch ex Ps. 36, 30
] obedientiam
Cor1
(vel obedientiam : hebr. habet
LAANOTH
id est ad respondendum),
Cor2
(hebr. et antiq. [...] hebr. ad obediendum vel ad respondendum),
Cor3
(hebr. anti.) ΩD² (+
interl.
) ΩJ ΩL ΩP
Weber
|
27 malis Ω
M ΩD ΩS
Ω
F ΩJ ΩP
Rusch Weber
etc.] + accepta (-tae
G²
) apud Deum (dominum
G² Z
) via (viae
G
²
Z
) iustorum (iustitia
Z
) et per ipsos (per ipsam
Z
) etiam inimici amici fiunt
LXX G² Z Cava
ΩL (
del. per va-cat
)
|
Numérotation du verset
Prv. 15,29
Longe est Dominus ab impiis
et orationes iustorum exaudiet.
Numérotation du verset
Prv. 15,30
Lux oculorum letificat animam, fama bona impinguat28 ossa.
28 impinguat] inpugnat
cacogr.
Ω
M,
illegibilis microforma
ΩD
Numérotation du verset
Prv. 15,31
Auris
que audit
increpationes
vite, in medio sapientium commorabitur.
Numérotation du verset
Prv. 15,32
Qui abicit disciplinam despicit animam suam,
qui autem29 acquiescit
29 autem ΠH Amiatinus L M Q Y Φ Θ S Γ ΨD
Ω
M
Ω
F ΩS ΩJ ΩP
Rusch
edd.]
om.
ΩL
Weber
, illegibilis microforma ΩD
increpationibus possessor est cordis.
Numérotation du verset
Prv. 15,33
Timor Domini disciplina sapientie et gloriam precedit humilitas.
Capitulum 15
Numérotation du verset
Prv. 15,ad litteram
marg.|
{3.
1677
}
Responsio mollis frangit iram.
Superius Salomon informavit hominem in moribus quantum ad partem rationalem, hic incipit eum informare quantum ad irascibilem. Et dividitur in quinque partes secundum quinque capitula : tamen ista divisio accipitur secundum principia capitulorum, non secundum prosecutionem, ut dictum est supra. In prima parte dicit sic.
marg.|
.1.
Responsio mollis frangit iram.
increpantis vel comminantis, sicut patet Iudi. 8. de Gedeone, qui respondendo dulciter illis de tribu Ephraim {3.
1678
} fregit iram eorum.
marg.|
.2.
Sermo durus.
sicut patet 2Rg. 19. quod viri de tribu Iuda dure respondentes decem tribubus fecerunt eas recedere a David.
marg.|
.3.
Lingua sapientium ornat scientiam
etc. quia tempore, et loco, gratiose proponit eam.
marg.|
.4.
Os fatuorum ebullit stultitiam.
idest, ferventer et impetuose profert eam.
marg.|
.5.
In omni loco oculi Domini.
dicitur contra illos qui dicebant divinam providentiam se non extendere ad ista inferiora, et maxime ad actus humanos propter arbitrii libertatem. In quorum persona dicitur Iob 22.b. Circa cardines celi perambulat, nec nostra considerat.
Numérotation du verset
Prv. 15,ad litteram
marg.|
{3.1667} .1.
Lingua placabilis.
idest, suavis eloquio erga proximum, et orationi intenta erga Deum, ad ipsum placandum.
marg.|
.2.
Lignum vite.
quia sicut per lignum vite continuabatur vita corporalis, ita per talem linguam vita corporalis.
marg.|
.3.
Qui autem immoderata est.
ad loquendum.
marg.|
.4.
Conteret spiritum.
sicut dictum est supra. 10.c. In multiloquio non deerit peccatum.
marg.|
.5.
Stultus irridet disciplinam.
quia non cognoscit eius fructum.
marg.|
.6. Qui autem custodit increpationes. se corrigendo.
marg.|
.7.
Astutia fiet.
futura mala precavendo.
marg.|
.8.
In abundanti iustitia,
etc. que consistit in observatione consiliorum.
marg.|
.9.
Virtus maxima est.
respectu observationis peccatorum, sicut castitatis virginalis respectu castitatis coniugalis.
marg.|
.10.
Cogitationes autem.
quia auferetur eis potestas et facultas adimplendi suas cogitationes malas. Sicut Absalom ablata fuit potestas regnandi loco David patris sui. 2Rg. 18.
marg.|
.11.
Domus iusti plurima fortitudo.
quia dominus protegit eam.
marg.|
.12.
Et in fructibus.
idest, operibus.
marg.|
.13.
Impii conturbatio.
quia malus non potest habere pacem ad proximum, nec etiam ad seipsum. unde dicit Philos. 7. Ethicorum de impiis : Contendit eorum anima, et hoc quidem trahit huc, hoc autem illuc quemadmodum discrepantia, quia ratio, que non totaliter absorbetur trahit ad bonum, sensualitas autem que prevalet ad malum.
marg.|
.14. Labia sapientium disseminabunt scientiam. populum docendo.
marg.|
.15.
Cor stultorum dissimile erit.
scilicet cordi sapientis, et etiam sibiipsi, quia diversis et variis cogitationibus agitatur.
marg.|
.16.
Victime impiorum abominabiles domino.
sicut oblatio Cain, quia fit de alieno, vel mala voluntate.
marg.|
.17.
Vota iustorum placabilia.
sicut patet de Abel.
marg.|
.18.
Abominatio est domino via impii.
quia proprium Dei est parcere et misereri, et per consequens esse pium, propter quod abominatur oppositum.
marg.|
.19.
Qui sequitur iustitiam.
secundum eam operando.
marg.|
{3.1668}
marg.|
.20.
Diligitur ab eo.
scilicet, Deo, qui est regula iustitie.
marg.|
.21.
Doctrina mala deserentium viam vite.
quia sicut vivunt, ita docent.
marg.|
.22.
Qui increpationes odit morietur.
morte culpe, et frequenter corporali morte, sicut patet de latronibus, et aliis malefactoribus, qui occiduntur, eo quod correctionem oderunt.
marg.|
.23.
Infernus perditio coram domino.
idest, sibi manifesta, licet sint sub terra, et a Deo longinqua.
marg.|
.24.
Quanto magis corda filiorum.
qui adhuc sunt in via. Hoc dicitur contra illos qui negabant divinam providentiam se extendere ad actus hominum et cogitationes eorum.
marg.|
.25.
Non amat pestilens eum qui se corripit.
sicut nec tineosus amat pectinem, sed refugit.
marg.|
.26.
Cor gaudens exhilarat faciem, in merore animi deiicitur.
Dispositio enim cordis magis apparet in facie, quam in ceteris partibus corporis, eo quod ibi vigent omnes sensus.
marg.|
.27.
Cor sapientis queret doctrinam,
etc. quia semper desiderat in sapientia proficere.
marg.|
.28.
Et os stultorum pascitur.
idest, delectatur loquendo stulta.
marg.|
.29.
Omnes dies pauperis mali.
malo pene, quia paupertas est defectus necessariorum vite.
marg.|
.30.
Secura mens.
a timore paupertatis.
marg.|
.31.
Quasi iuge convivium.
idest, delectabiliter vivit sicut homines in convivio.
marg.|
.32.
Melius est parum,
etc. quia illud modicum sufficit homini.
marg.|
.33.
Quam thesauri magni et insatiabiles,
etc. quia non supplent indigentiam, sed magis augent. Avaro enim deest tam quod habet, quam quod non habet, ut dicit Hieronymus in epistola ad Paulinum de omnibus sacre scripture libris.
marg.|
.34.
Melius est vocari ad olera,
etc. idest ad modicum cibum amicabiliter datum.
marg.|
.35.
Quam ad vitulum saginatum cum odio.
sicut Absalom vocavit Amnon fratrem suum ad magnum convivium, ut ipsum interficeret temulentum. 2Rg. 13.e.
marg.|
.36.
Vir iracundus provocat rixas.
quia ira est appetitus vindicte. Exemplum de Siba sive Bochri. 2Rg. 20.
marg.|
.37.
Qui patiens est mitigat suscitatas.
patet de Gedeone. Iudi. 8.
Numérotation du verset
Prv. 15,ad litteram
marg.|
{3.1669} .1.
Iter pigrorum quasi sepes spinarum.
Semper enim timet piger invenire obstaculum in via, unde infra. 26.b. dicitur. Dicit piger, leo est in via et leena in itineribus.
marg.|
.2.
Filius sapiens letificat patrem
etc. sicut patet de Salomone, qui letificavit patrem suum David.
marg.|
.3.
Et stultus homo despicit matrem
etc. Sicut Nero, qui fecit matrem suam interfici.
marg.|
.4.
Stultitia gaudium stulto.
quia quilibet secundum habitum delectabiliter operatur sive sit habitus bonus sive malus. 2. Ethicorum Signum habitus generati est delectatio in opere.
marg.|
.5.
Dissipantur cogitationes.
idest non deducuntur.
marg.|
.6.
Ubi non est consilium.
quia consilium bonum dat viam adimplendi cogitata.
marg.|
.7.
Ubi vero
etc.
consiliarii.
idest fideles et boni.
marg.|
.8.
Confirmantur.
idest, ad effectum deducuntur.
marg.|
.9.
Letatur homo in sententia oris.
quando ab aliis approbatur, quia per hoc insurgit estimatio proprie perfectionis, in qua quilibet naturaliter delectatur.
marg.|
.10.
Et sermo opportunus.
idest, tempore opportuno, et servatis aliis circunstantiis debitis prolatus.
marg.|
.11.
Optimus est.
in se et in suo effectu.
marg.|
.12.
Semita vite super eruditum.
in sana et bona doctrina.
marg.|
.13.
Ut declinet de inferno novissimo.
qui est infernus damnatorum.
marg.|
.14.
Domum superborum demolietur dominus.
ut patet de domo Holofernis, quam dominus dissipavit.
marg.|
.15.
Et firmos
etc. quia Bethuliam et terminos eius meritis Iudith salvavit.
marg.|
.16.
Abominatio domini cogitationes male.
quia ab eis procedunt mala verba et opera.
marg.|
.17.
Et purus sermo.
non habens admistum aliquid iniquitatis, ut pote detractionis murmurationis, et consimilium.
marg.|
.18.
Pulcherrimus.
pulchritudine honestatis.
marg.|
.19.
Firmabitur ab eo.
ad effectum deducendo. Potest etiam hoc exponi de sermone evangelico carente omni impuritate, et omnem sanctitatem {3.1670} continente, qui per Apostolos predicatus a Deo miraculis est confirmatus. Mt. ulti. d. Illi autem profecti predicaverunt ubique domino cooperante et sermonem confirmante sequentibus signis.
marg.|
.20.
Conturbat domum suam.
idest, familiam.
marg.|
.21.
Qui sectatur avaritiam.
nimis eam restringendo a modo vivendi debito.
marg.|
.22.
Qui autem odit munera.
pro iniustitia oblata.
marg.|
.23.
Vivet.
vita gratie.
marg.|
.24.
Per misericordiam
etc. idest, per opera misericordie erga pauperes.
marg.|
.25.
Et fidem.
erga Deum.
marg.|
.26.
Purgantur peccata.
quantum ad culpam et penam. Dan. 4.e. Peccata tua eleemosynis redime.
marg.|
.27.
Mens iusti meditatur obedientiam.
idest, obedire Deo et superiori suo, hoc enim est debitum quod iustitia reddit, que reddit unicuique quod suum est.
marg.|
.28.
Os impiorum redundat malis.
rebellando Deo et superioribus suis.
marg.|
.29.
Longe est.
per gratiam, licet sit presens per essentiam et potentiam.
marg.|
.30.
Et orationes iustorum.
tempore tamen opportuno, qui aliquando differt exauditionem, ut gratiosius recipiatur quod ab ea datur, quanto per dilationem magis desideratur.
marg.|
.31.
Fama bona impinguat ossa.
idest, augmentat virtutes in quibus consistit robur mentis, sicut in ossibus robur corporis, virtus enim laudata crescit.
marg.|
.32.
Auris que audit increpationes vite.
idest, dirigentes ad vitam virtuosam.
marg.|
.33.
In medio sapientium commorabitur.
ad audiendum eorum sapientiam.
marg.|
.34.
Qui abiicit disciplinam
etc. idest, reddit eam despicabilem Deo et omni homini bono.
marg.|
.35.
Qui autem acquiescit increpationibus possessor est cordis.
quia sedatis passionibus est sui ipsius dominus.
marg.|
.36.
Timor domini.
filialis.
marg.|
.37.
Disciplina sapientie.
idest, disciplinata.
marg.|
.38.
Et gloriam precedit humilitas.
sicut dispositio necessaria ad ipsam. Lc. 14.c. Qui se humiliat exaltabitur. Unde David ex humilitate sua exaltatus fuit primo ad gloriam regni terreni. 2Rg.. 5. et postea ad gloriam regni celestis.
Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Nicolaus de Lyra (Prv. 15), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2025. Consultation du 17/01/2025. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=lyr&numLivre=28&chapitre=28_15)
Martin Morard, ed., Nicolaus de Lyra (Prv. 15), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2025. Consultation du 17/01/2025. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=lyr&numLivre=28&chapitre=28_15)
Notes :